Алесь Разанаў ДОЖДЖ: ВОЗЕРА Ў АКУПУНКТУРЫ
Пункціры
Падрыхтаванае на падставе: Алесь Разанаў, Дождж: возера ў акупунктуры. Пункціры, — Мінск: Выдавец I. П. Логвінаў, 2007. — 162 с.
ISBN 978-985-6800-42-2
Copyright © 2015 by Kamunikat.org
Залевы. Дражняць міражы. Гудуць вятры пры падыходзе... Мы кожны дзень на рубяжы былых i будучых стагоддзяў. Калі ўсе згублены ключы, калі ні шанцу, анічога — усё ж ідзі, любі, крычы i пасягай на перамогу. Не вернецца воін, вандроўнік не вернецца, вернецца сейбіт... Заўсёды вяртаецца сейбіт. Што будзе з намі? — клінам свет. Што будзе з ім? — няўжо дарэшты?.. Гасподзь не ведае як след, Гасподзь вядзе эксперыменты. Вядзе, закружвае віццё турботаў, хмелю, пуцявінаў. I папярэдняе жыццё усё глыбей, у сарцавіну. Адшчыкну вугельчык ад палена перакідваць з далоні на далонь... Замірае, дыхае нятленны спадарожнік, продак мой — агонь. Мінула, знікла... I ў траве прамень бязбоязна іграе. Але мінулае жыве, яно за намі назірае. Ды ёсць яшчэ прастор далёкі i сцежка — доўгая, бы ўздых... Ты сам з сабой не адзінокі, a між людзей: куды ж ад ix?! Развей няведання туман i адкажы нам, непазбежнае, ці гэта час належыць нам, ці гэта мы яму належныя? Я ix прыдумаў: абавязкі!.. Я ix стварыў, я гаспадар, Мне надакучыла ix ласка, ix непрадбачаны цяжар. Не адпускаюць абавязкі. Шукаем ісціну. Сцюдзёна яна ў азоне i ў вадзе... Яе не знае здавалёны, яна сасмяглага вядзе. З дзівотнай вечнасцю ў хаўрусе да супярэчнасцяў прывыкну. Застацца каб! — не застануся. Бясследна знікнуць бы! — не знікну. Тут толькі лета i зіма, світальны позірк, сон глыбокі, i белаплынныя аблокі, і міг, што быў i ўжо няма. У гэтым лесе, на гэтай зямлі, нечакана безабаронны, буду пакутліва ўспамінаць, як падаюць дрэвы. Спазнаць — спазнаеш разважанні, трактаты, дні, календары, спазнаеш круг i скрыжаванне, спіраль... A ісціну — ствары. Здаеца, што ўсё ўжо было: позірк, пяшчотны i чулы, сонца ў лісці i крыло, што ўвышыні мільганула. Чые сляды засыпала пяском, чые сляды травой пазарасталі. Нібы мы памыляемся — прырода сцірае чаяавечыя сляды. Каб дачакацца, не хапіла хвіліны, каб назаўсёды расстацца — хапіла якраз хвіліны. Прыйшла — туман на мураву — звінець, ах, восень, ганарыцца... Сланечнік згубіць галаву, празрыста ясень загарыцца. Паміж дзвюма бяздоннямі маўчання пульсуе думка — голас пра маўчанне. Людзі, аблокі, дрэвы, з якімі ў мінульш расстаўся,— няма да каго вярнуцца — таксама з мінулым рассталіся. Магчыма, выслалі лісты на доле i напісалі птушкі на аблоках фармуліроўку вечнага закону,— адлёт i одум — восень наступае. Перакладаю шэпт дажджу, пагляд вачэй, трымценне гаю... Кранаю, слухаю, гляджу, я не пішу — перакладаю. Няма звароту у маленства... A хвалі — блізкая радня — завабяць, знойдуць падабенства... Але гняце нас глыбіня — няма звароту у маленства. Свет у аблозе навальнічных хмараў, агеньчык у аблозе цемры — крык не праб'ецца, скамянее сказ... Як выказаць цябе, маё маўчанне? Перажыву — i сны, i дзеі, i шчасце (вышай галаву!..), i здрады ўдар, i час надзеі, i сэрца плач... Перажыву. Блакіт нябёсаў, луг стракаты больш не узрадуюць таго, хто страціў сэнс. Бо сэнсу страта — то, пэўна, страта усяго. Як пехацінец долу сціх, уцяўся ў жвір, ніхто, ніякі,— перачакаць бы гэты міг, уберагчыся да атакі. Паміж усім на зямлі дзве адлегласці: паменшыцца адна — павялічыцца другая... Калі мы далёка — блізка, калі мы блізка — далёка. Вярнуць... вярнуцца б познім госцем у юны свет, у маладосць... А хто захоча ў маладосці застацца гэтакім, як ёсць?! Самыя грозныя пытанні — простыя пытанні. Іx вылепваюць дзеці: навошта? чаму? калі?.. Ды сплываюць пытанні, праходзяць пытанні, застаёмся адны мы. Пытанні былі... Ляцяць — праз леты... зімы... о птахі,— дзень i год... Iм не зямля радзіма, радзіма ім палёт. Блукаюць сны у лабірынце розуму, i ў снах блукае розум — шлях людскі. Прыкмеціць позірк хмары i абсяг, учуюцца зацішша, бездыханне... I толькі думка, вымкнуўшы маланкай, знітуе ўсё i рынецца ў бязмежжа. Дарога дадому... Усе дарогі, якімі хадзіў i ездзіў, убірае дарога дадому. Выбіўся з рытму часу — падаю ў бездань часу. Піць малако... Не ведаць млосці, не вандраваць па гарадах, быць маладым у маладосці i памяркоўным у гадах. Піць малако. Бядую: страта, радуюся: страта... Воўк-санітар — нас насцігае страта, i неадступна гоніць, i ніколі не ведае ні літасці, ні жалю — усё слабое забірае страта. Бядую: страта... Радуюся: страта... Аднойчы, калі закончу ўсе справы... О, колькі трэба зрабіць, калі закончу ўсе справы!.. A стоміцца сонца, i неба туман апануе густы — акрыюць азяблую глебу налітыя сонцам лісты. I дрэва — барва i прагалы — лісты крамяныя свае, якія ўчора ўберагала, цяпер самохаць аддае. Голас клікаў — таму прыходзіў... Замаўкаў ён, калі прыходзіў. Чакаюць навальніцы хвоі — a навальніца вызначыць абраных, якія упадуць ад перуна. Праз момант i праз век вяртае рэха, вяртае рэха слова, думку, жэст, вяртае нас саміх...— так помсціць рэха. Дзіўная бітва — з бязмежнасцю, i дзіўны рахунак у бітве з бязмежнасцю — не перамогшы, загінуць волатамі. Век хуткасцяў, век паскарэння хутчэй, няспынка, назусім... У будучыню, у азарэнне, мы, быццам падаем, ляцім. Сярод усіх вятроў адзін спадарожны. Сярод усіх шляхоў адзін незваротны. Куды? Адкуль?..— маўчанне. Не дасць адказу час. Стаю — i сам пытанне, іду — i сам адказ. Паўхвілі да ратунку — i жыццё — гады... дзесяцігоддзі — ўсё жыццё знячэўку пераважвае паўхвілі. Усё мы маем — пільным вокам акінь зямныя берагі... Але адзін памрэ ад спёкі, памрэ ад холаду другі. Праб'ецца даўні запавет — i стане цяжка, стане дрэнна... Але ужо не марны свет, i шлях, i клопат недарэмны. Адменная чарга — чарга дарогі, восені, задумы... I нават выпадак, i нават непазбежнасць марудзяць i пільнуюцца яе. У вечаровым аўтобусе чуваць урыўкі людскіх размоў... Зрэшты, усе размовы урыўкі чагосьці. Кружацца ўвышыні буслы — неўзабаве вырай. Пазіраем на ix — i паглядам адлюстраваным бачым сябе. Наведваюся ў мясціны, дзе ўжо некалі быў, і не ведаю, як растлумачыць дрэвам, людзям, сабе самому, што ўжо мяне двое, i не ведаю, чым запоўніць прагал паміж мною гэтым i тым. Не сплю. Адліжна. Поле туманіцца ў акне. Міжчассе — ў наваколлі. Міжчассе — ува мне. Нікога, хто ў тэты свет прыходзіць, не абыходзіць доля: атрымліваюць усе без вынятку два найвялікшыя падарункі — жыццё i смерць. Спазніўся ўстаць i спазніўся легчы, спазніўся пачаць работу i спазніўся скончыць — i пачалі мяняцца месцамі дні i ночы, вынікі i прычыны, i я апынуўся насупраць самога сябе. Смерць косіць салому — зярнят скасаваць не можа: ратунак у лішку. Карэнне i лісцё. Бальшак жыцця зямнога. Цябе сустрэне Ўсё, а правядзе Нічога. Як стары мудры вуж шукае вузкае выйсце, каб скінуць старую скуру — так i я патаемнай вужовай натурам шукаю сабе перашкоды, хоць i пярэчыць гэтаму розум. Гукаю цябе ў мінулым, гукаю цябе ў наступным — ты адгукаешся рэхам майго гукання. Сустракаюся ў думках з тымі, каго няма побач. Для кагосьці і я таксама ўспамін, для кагосьці i я гэтаксама думка. Час — калі адна мэта слухаецца другую. Бясчассе — калі замінае кожная кожнай. Такі рухавы малы: амаль што выслізгвае ca свету, такі нерухомы стары: свет амаль што выслізгвае ад яго. Навокал праталіны. І толькі тую сцяжыну, якой мы заўсёды хадзілі з табою, не адпускае зіма. Сярод гамонкі анямець, з паўтораў выбіцца, з кружзння, i — бы ўваскрошання — хацець сабе не ўдачы — паражэння. Сяджу дома — не падарожнічаю, не вандрую. Падарожнікі апавядаюць пра свае ўражанні i назіранні — назіраю адно за імі. За крок да ўдачы спынюся, за хвіліну да перамогі паглыблюся ў одум... Сябры ўздыхнуць i адыдуць прэч, жыццё ўсміхнецца i спыніцца побач. Усё мінае, - сказаў мудрэц, i ўсе з ім згадзіліся. Аднак засмяяўся непадалёку дзіцёнак, i ўсе, азірнуўшыся, успомнілі: i настае. Снег растае. Шкада — i яго, i сябе чамусьці. Сакавік. Усё паварочваецца ў наступнасць. Праз чорнае голле блішчыць востры маладзічок. Вяртаюся да ранейшых размоў, да ранейшых сустрэч, магчымасцяў i абавязкаў — каб узяць тое, чаго не ўзяў, каб пакінуць тое, чаго не пакінуў. Я — рака. Цяку ад таго, дзе быў, кім не стаў... А яно даганяе мяне берагамі. Калі твая будучыня сумесціцца з будучыняю сусвету – усе словы дарэчы, усе ўчынкі да месца, усе стрэлы ляцяць у цэль. Азірнуўся — нехта бяжыць па маіх слядах: сухое лісце. Адкрывае абсяг думка-голас, a думцы-бязмоўю адкрываецца неабсяжнасць. Асеннія хмары. Імжа. Няма куды больш спяшацца, няма куды больш паспяваць — суцяшае дождж. Выбег на сцежку няўрымслівы дзьмухавец i разгубіўся: што будзе?! Хіба іду зямлёй?!. Іду сабой — бесперастанна сцелючы пад ногі свой цень, свае намеры, свае мэты. Аблётваюць буслы зямлю кругамі, каб увабраць яе ў сябе дарэшты i скіравацца, вольнымі ўжо, ў вырай. Дом знеслі. Застаўся сад. Як пастарэлі адразу дрэвы! Людзі глядзяць у будучыню, мінулае — на людзей. У лесе пахмурым бярозы — белыя паланянкі. Маленства: пад шэраю глебаю жоўты пясок — радовішча залатое. Ёсць лепшыя за мяне, ёсць горшыя, але сам я ні лепшы, ні горшы — адзіны, угледзьцеся...— чалавек моўчкі кажа людзям. Вулічныя ліхтары — ці начныя сонцы: той самы цень ляжыць на тым самым месцы. Каб зразумець сябе — думка дзеліцца ка дзве долі: адна становіцца паляўнічым, другая — уцекачом i спасцігаецца, калі гіне. Стаю перад кніжнай паліцай, гляджу, не чапаючы ix, на кнігі — чытаю сваю душу. Бабуля з пад'езда: усё цяжэй ёй спускацца па лесвіцы, усё цяжэй падымацца, усё цяжэй заставацца дома. Марафон: бягуць людзі навыперадкі ca сваім целам. Адчыняю паштовую скрынку: газета, часопіс, ліст...— усё, што было i раней дагэтуль. А кожны раз чакаецца вестка. Напярэдадні Новага года шлём свае віншаванні-зычэнні небу, a яно — ўсёй зямлі: сняжынкі. Дрэва: крывыя галіны, крылатае лісце, скрытыя карані. У дзедавай вёсцы: гляджу на аблокі — бачу людзей. Пад шэрым небам між шэрых палёў зялёны агонь надзеі: палетак руні. Сосны: ўзышлі на самы высокі пагорак i вось разважаюць: куды далей? Той крок, якім я не здолеў ступіць напрасткі, ператвараецца ў мноства крокаў па крузе. Блукаю па горадзе незнаемым. Ніхто мяне тут не спаткае, ніхто не пярэйме, ніхто не скажа: ты сёння не гэтакі, як звычайна. Раніца. Дворнік мяце тратуар — ніяк не патрапіць змесці свой цень. Я там ужо быў, i гэта я ўжо рабіў, i тое ўжо зведаў...— стаю сярод белага дня з жыццём ашчаджоным для невядомай справы, для невядомай думкі i для невядомага дня. Канчаецца лета: лісце туліцца да галіны, галіна — да дрэва, дрэва — да каранёў, Снег растае — а тэтак шмат абяцаў, калі падаў. Як бы ні мкнулася дрэва у неба, яно ўсё роўна не дасягае неба... Але, магчыма, ніякага іншага неба няма, апроч самога імкнення. Калі ўсё наўколле я ведаў на памяць, тады ўзяў у павадыры незнаёмага чалавека — i сцежкі скрануліся i павялі ў невядомасць. На адну шалю вагаў паклаў я хлеб, на другую — камень, але калі яны ўраўнаважыліся, не змог паверыць, што важыць хлеб гэтулькі ж, колькі камень. Сцежка па-над абрывам: па ёй прывабна ісці, на ёй кожны крок змястоўны. Парастак, што прабіўся праз пласт асфальту,— усе пешаходы табе саступаюць дарогу, быццам вялікаму дрэву. Дрэмле на летнім дажджы спутаны конь — спутаная прастора. Праехаў з канца ў канец увесь горад. Трэба вяртацца: прыпынкі адлічваюцца наадварот. Над небакраем акрэсліўся жоўты ветах — вушная ракавіна нематы. Думаў аб вечнасці. Чорна-чырвоны матыль прыляцеў, сеў мне на руку, стаў думаць разам ca мною. Скача па сцежцы перад дзіцяцем нязграбны вялізны грак: не хочацца лётаць? Што ўбачыў я ў горадзе іхнім за дзень — распытваюць гаспадары, быццам самі яны ўжо не могуць убачыць таго, што ў ім ёсць. Сярод красамоўных кветак знямелы сівы палын: ён адзін чуе i разумее, што кажа лёс. Сівітае, Першай убачыла гэта зорка, што пагасіла сваё святло. Стаю ў вялізнай чарзе. Перш, чым з апошняга стану першым, пабуду ўсёю чаргой. Летні раптоўны дождж. Я прытуліўся да ніцай вярбіны — i мноства лістоў на міяне глядзела, нібы здзіваваныя вочы. Нехта назваў уголас маё імя. Хвіліна — i зноў яно стала тым, чым было заўсёды: голасам цішыні. Паслаў у прастору думку, апамятаўшыся — другую... Што робіцца зараз там, у абсягах вашых, думка-крумкач i галубка-думка?!. Старая бярэзіна ля акна — світанак, што доўжыцца цэлы дзень, што доўжыцца цэлую вечнасць. Непрыкметны прахожы — як ён стараецца стаць яшчэ болыш непрыкметным, каб людзі не заўважалі, што ён зняможаны і стары. Заляцела ў пакой пчала — зумкае, б'ецца ў шыбу i не знаходзіць выйсця. Гэтак i мы?!. Уздоўж начнога перона такія самотныя ліхтары, быццам прыйшлі кагосьці праводзіць i не могуць успомніць — каго. Афарбавалі ў парку замшэлы валун — i памерлі стагоддзі. Зноў выпадкова сустрэўся з адным выпадковым сустрэчным: хіба ён па-ранейшаму незнаёмы? Пеўні, пазвязваныя матузамі: ix прадаюць — а яны спяваюць. Нехта надзвычай знаёмы — быццам світала ўваччу — набліжаўся насустрач. Ах, гэта проста жаночая прыгажосць. Жывём пад высокімі дрэвамі — вышэйшыя за саміх сябе на вышыню дрэў. Машыны глядзяць вачамі людзей, людзі — вачамі машын: ці знойдзем дарогу ў наступнасць?!. Дождж напаіў зямлю — i вочы расплюшчыліся ў зямлі i ўбачылі неба. Стары мураваны дом: становіцца ён з гадамі усё больш адметны, усё больш сапраўдны, усё больш жывы. Дзівосныя рыбіны — уначы плаваем у бязмежжы, a ўдзень блукаем па сушы, шукаючы ў ёй рэшткі страчанага бязмежжа. Паўрасталі ў зямлю замшэлыя камяні з незразумелымі літарамі: на зямлі нікога не засталося, хто змог бы ix прачытаць?!. Спрачаюцца людзі ў чарзе, а ззаду, за ўсімі, стаіць самотнае неба i ўсім уступае сваю чаргу. У апусцелых дрэвах пустое гняздо: мінула, пакуль яго ўбачыў, лета. Сярод зялёных кустоў язміну i бэзу зялёная лаўка. Якой яна стане самотнай, калі ападуць лісты! У старажытным парку раптоўна ўзляцелі гурмой вароны: нібы жывая істота, ў галінах вагаецца крык i ўспуджвае наваколле. Які агромністы дом!.. Тут што ні дня то свята, а то жалоба. Аркуш паперы — аркуш жыцця: забіраецца час, збіраюцца знакі. Усё змясцілася ў маім целе: безліч вякоў, безліч жыццяў, а сам я — не. Яшчэ не світала — прастукацелі па вуліцы нейчыя крокі. Пра што яны гаварылі? Нешта i пра мяне. Дрэвы ўскрай прорвы: стаяць — бы схапіліся ў бітве з лесам. Ca старажытнага бору насоўваецца змярканне. Ці — старажытнасць? У парасткаў-клёнікаў такія ж сапраўдныя, як i ў вялікіх кляноў, лісты i — такая ж сапраўдная восень. Світае — так паволі, так неахвотна, нібы засталіся на цэлым свеце насельнікамі адно толькі шэрыя камяні. Прачнуўся ўночы: па чорных дахах кралася жоўтая поўня, кагосьці высочваючы — ці не мяне? Зялёны мох на страсе — песнаспеў зялёны асенняму хмураму небу. Да каменя прытуліўся жоўты кляновы ліст — хочацца стаць каменным?!. У вокнах запальваецца святло. Хто праходзіць узбоч дамоў — зазірае ў вокны, хто ўнутры — засланяе вокны. Быццам само чаканне увасобілася i стала постаццю — дрэва на гарадскім прыпынку. Глухія завулкі. Бляклыя ліхтары. Хаваецца рздкі прахожы ад цемрадзі ў светлыню, ад светлыні — у цемрадзь. Застаўся вісець на сцяне пажоўклы леташні каляндар: гэткія самыя дні, гэткія самыя тыдні, — a ўсё ўжо не гэтак. Леташнія аб'явы: чытаюць ix адно толькі вецер i дождж, пакуль не прачытаюць дарэшты. На небе ўзышоў вусцішны, даўні, відушчы месяц — i распазнаў мяне ува мне. Убачыў на вуліцы, у прыцемках, чалавека, надзвычай падобнага на майго — ужо нябожчыка - бацьку. О як мне хацелася ўслед пайсці, о як мне хацелася папытацца: хто ён?!. Акрыла наўколле шэрань: кветкі паніклі, камень зацвіў. Кладка на гразкай дарозе — нібы падае руку незнаемы сябра. Гусіныя крыкі ў асеннім полі: заўтра — зіма? Абапал гразкай дарогі белыя лапікі, белыя іншасветы: сляды зімы. Над горадам, дзе жыву, падае светлы, світальны, вясковы i заўтра ўжо тут не патрэбны снег: заблудзіўся?!. Справы, якія здаваліся неадступнымі, адступіліся... Вось ты i вольны,— сказала ўранку душа. A ўвечары дадала: i лішні. Нібы святочная ёлка, ззяе вокнамі новы дом: ці за кожным — радасць? Зыпаў на досвітку снег: бязмоўна спявае наўколле. Свеціцца нізкае сонца ў вокны — i постаці дрэў блукаюць навобмацак па пакоі. Сам-насам з зімою: вось i настала твая пара, сутонлівая яліна. Снег сышоў — i ўзышла леташняя трава. I што мне з вамі рабіць, шматкі мінулага часу?!. Цягнецца з коміна i растае дым у паднеб'і — сцежка, што не варочаецца назад. Па заінелым трамвайным акне хтось напісаў: «Я кахаю». Усе пазіраюць на свет праз гэтыя словы. Над вёскай, утуленай у зіму, заззяла першая зорка... I засталася яна ў душы такой — неадлучнай ад зоркі. Не спяшайцеся, кіламетры: я ж яшчэ не прайшоў гэты шлях душой. На снежным узмежку калышацца ссохлы быльнёг: ужо не пужае сцюжа?!. Адліга. Вяршаліны дрэў намацваюць неабсяжнасць. Падмерзла зямля — стала суха, сонца ўзышло — стала слотна: жыву — нібыта іду па раздарожжы сусветаў. Пачатак вясны — сустрэча усіх пораў года. Хто яшчэ ходзіць у шапках зімовых, хто — ужо ў летніх, а хто — наогул без шапак. Паляць у садзе леташнюю лістоту. Дым лашчыцца да галінаў: родны?!. То хмары, то сонца... I тэта ўсё, што даюць нябёсы?!. I гэта ўсё, што чакаецца ад нябёсаў?!. Чарнеюць на схіле палосы i плямы: аўтапартрэт агню. Разводдзе. Быццам чыясьці рудая шапка — стог сена ў вадзе. Не бойся, муха-нязграба: хіба я стану сягоння цябе чапаць, калі зіма перажыта?!. Падмерзла дарога: нібы нерухомыя лодкі, на ёй засталіся нашы учорашнія сляды. Стаіўся за дрэвам — i для паловы свету стаў толькі дрэвам. Натрапіў у кнізе на захаваны білет цягніковы: не ведае ён, дзе я быў, не памятае — куды ездзіў. Вяртаюцца з выраю птушкі — зямлі вяртаюць нябёсы. Каштан у набраклых пупышках: прыгожы будучай прыгажосцю. Садзяць бульбу: цяпер думай сама, турбуйся сама, як выбрацца з гэтай сховы. І табе ахвота з усімі разам пабыць на свяце вясны, пякучая крапіва?!. Сад атуляюць плотам. А ён усё роўна цвіце для ўсіх. У ранку я выйшаў з дому i ўвесь дзень ішоў у кірунку да сонца. Якім супярэчлівым аказаўся мой шлях!.. Ці чуеш, асушаная балацінка: кнігаўкі прыляцелі?!. Пачало неўпрыкмет змяркацца — i неўпрыкмет аціхла гаворка, a ціша загаварыла. Стаяць на балоце стагі з аснежанымі вярхамі — тутэйшыя горы. Рэчка замерзла. Мост здзіўляецца лёду: адкуль ты ўзяўся?!. Па непарушным снезе лёгкі заечы след i чалавечы — цяжкі. Ялінка на сметніку. Вось i ўвесь Новы год!.. Вось i ўсё наваселле!.. Зімовае сонца. Імкнуцца ўстаць са снежнай пасцелі цені. Зіхоткая поўня — акно, з якога глядзіць у душу нябыт. Чакаем таксоўку ўначы: чарга пасунулася на адно месца — i то весялей. Зімовыя прыцемкі: снег настае, растае наваколле. Вісяць між пупышак замерзлыя кроплі — таксама вясны чакаюць? Абудзіўся сярод суровых зімовых палеткаў: куды пацячэш, ручай?!. Які пахмурлівы небакрай!. Адтуль вясна надыходзіць. Чырвоны дом на гары — уволю я ў ім нагутарыўся б з цішынёй. Бягуць ручаіны у полі — звівы жвавай гаворкі. Бярэзіна i без лістоты, шпакоўня i без шпака — пытанні, узнятыя ўгору: ці не забыўся пра ix сакавік. Беляць у садзе вясновым камлі — галіны самі пабеляцца неўзабаве. Вісіць i не падае у паветры зялёны дождж: ніцыя вербы зазелянелі. Н е бойся цячы, ручай, у яры i ў ямы: рака цябе не забудзе. Вясновы самотны вечар. Гуляе дзяўчынка у хованкі з маладзіком. Ля лазні бярозы ў набраклых пупышках i дзед-прадавец з вязкай леташніх венікаў: не спазніўся?!. Гром загрымеў — i адразу аціхлі ўсе галасы: нябёсы гавораць! Першыя кроплі дажджу: на плітах азбука кропак. Ладкуюць гнёзды гракі: абламанае вецце зноўку вяртаецца дрэвам. Здалечыні, праз начную імглу агеньчыкі замігцелі: адзіны ва ўсім наваколлі дом, што не спіць,— бальніца. Вішня наўскрай дарогі: спяшайся першаю расцвісці — у пчол абранніцай будзеш. Кроплі дажджу пастукаліся ў акно — ці мо самі нябёсы?!. Прарэзаліся на градках стрэлкі цыбулі: вачам дзівунак. Ходзіць паважны грак між квітнеючьіх сліў па двары — гаспадар, што вярнуўся з замежжа. «Даў Бог — пражыла цэлы век, а не ведаю, у якім баку сэрца...» — бабулі ў царкоўным падворку. Шчыміцца ў плот цікаўная крапіва: што тут, у агародзе? Вяду вясноваю вуліцаю з бальніцы маці сваю старую — вяду сваю старасць. Бэзавы куст заквітнеў — у доме парасчыняліся вокны. Крывенькая яблыня ў полі — хоча ўцячы з гэтага месца, дзе пасадзілі?!. Цвітуць на бальнічным двары жоўтыя дзьмухаўцы — уцеха вачам чыімсьці. Селяцца ў коміне хаты вароны — зрабіцца чарнейшымі захацелі?!. Калючы асот — але вунь, глядзі: пчала з ім сябруе. Дом з каляровымі аканіцамі — матылькі разгарнулі крылцы?!. Мокне на беразе возера з вудай рыбак — злоўлены язь ловіць ротам дажджынкі. Зона, I як вы зайшлі, бярозы, туды — за калючы дрот?!. Старыя дамы: хацеў бы зайсці ў кожны з ix, у кожным пажыць хвіліну. Сеў матылёк на куст квяцістага бэзу — i ўбачылі ўсе адразу, які фіялетавы бэз, а матылёк — бялюткі! Паўзлазілі дзеці на дрэва: дом, што дарослымі не заняты. Ледзьве відаць яго — a запоўніў сабою ўсё паднябессе: жаўрук спявае. Бульба цвіце. У рамонкаў круглыя вочы. Вадасцёкавая труба — увага, што скіравана адразу у неба i ўдол. Бярэзіна ўсохла, a ў вершаліне красуе зялёная амяла: пераможца лёсу?!. Каля зялёнага дрэва скульптура з дрэва: маўклівая спрэчка пра дасканаласць. У вёсцы. Як дзіўна зноўку пачуць гаворку, знаёмую з немаўленства, ад незнаемых людзей. Ускрай маладога жыта сінія васількі — сінія буквіцы ў кнізе лета. Сохнуць на плоце збанкі: штыкеты займелі галовы?!. Хаваецца між дамоў зіхатлівая поўня цыганка нябёсаў. Вецер павеяў, закалыхаўся зялёны чарот — i ўзнікла р a з м о в а. Перасяляемся. У кватэры селіцца рэха, у рэху – пражыты час. Усё ў ім галініцца, усё разнастайваецца, усё няспыннае паўтарэнне: дрэва — ці, можа, само жыццё?!. Косяць — але ні для кога: такі твой лёс, трава-гараджанка. Не замінайце, ветахі-ліхтары: дзіўлюся на поўню. Па-над запруджанай вуліцай лётаюць жвавыя матылькі: машыны гэтак не могуць. У горадзе бор — ацалелы гурт упорлівых абаронцаў. Навеялася да весніц хваля пяску — хваля мёртвага часу. Спахмурнела — i глыбіня вярнулася наваколлю. Канчаецца дзень — у дрэў выраслі цені. Пад плотам пасохлы дзядоўнік i дзед-жабрак: пабрацімы?!. Шчаслівіцы-вербы: такая сухмень — а яны з ракою. Бяроза каля царквы – дзве белыя постаці прыгажосці. Дождж!.. Дождж!.. I дзе ты быў усё лета?! — плачуць сады. Падаюць дзічкі ў траву — i адтуль цікуюць: ці хто ix возьме? Старая таполя з парэпанаю карою — цякуць па ёй ручаінкі часу. Такая празрыстая далячынь – відаць нядаўняе лета. Зграбаюць жанчыны ў кучу апалае лісце — i вось ляжыць перад імі яно, быццам дзіўны упаляваны звер. Марудныя доўгія чэргі — яны адны яднаюць усіх сягоння? Дождж церусіцца — дым не бачыць, дзе неба. Згусціўся туман — i вокны дамоў сталі вачамі прасторы. Якая прагная гліна!.. I з жабрака сцягвае боты. На скрынцы для смецця цярпліва сядзіць крумкач. Раніца ўвосень. На небе туман, на зямлі слата: наша надвор'е? Расклалі ля рынку цяпельца i грэюць рукі: армяне ў Менску. Ці калі-небудзь сюды вярнуся?!. За плынным акном тасуюцца краявіды. Снег усцілае зямлю, на снег сцелецца жоўта-барвовае лісце: мастачка-восень. Пад небам асеннім калодзежны журавель: скардзіцца, што не можа лётаць?!. Выйшла з аўтобуса i азіраецца — ці яе гэты прыпынак: старая перасяленка. Над курганамі туман ці дым вогнішчаў старажытных? Зіма ў лістападзе!. У скутай рацэ плаваюць качкі. Убілася ў берагі i заўзята габлюе рачную плынь: руплівіца-кладка. У лужыну зазіраюць познія дзьмухаўцы: там — сонцы?!. Вагаецца вецце асенніх дрэў — i вагае, аплёўшы сваімі ценямі, дом. Адгарадзіўся ад наваколля плотам з бярозаў i соснаў i сам за імі стаіўся: лес. Змяркаецца. У парку крычаць вароны — i крыкам намацваюцца, што яны ёсць. Такі прыгажун, а зажураны: неба не хоча ужо ўсміхацца табе, сланечнік?!. Ветраны ранак. З дрэў цярушыцца лісце, з вачэй точацца слёзы. Каменне ў затоцы, сярод камення шэрыя качкі: восеньскі морак. Лужына. Захапіла жоўты кляновы ліст i зашклілася лёдам: е й н ы!.. Зрываецца i ў нікуды ляціць лістота — дарогу паказвае мне?!. Вострыць i вострыць дзюбу аб камень крумкач: ну, ляці ўжо, досыць!.. Тулю да грудзей абярэмак паленаў скалелых: i ў нас будзе нарэшце свята!.. Цягнецца з коміна дым па-над снежным бязмежжам: адна сцежка — i тая ў неба. Як паніжэлі платы i вароты!.. Завулак у снежных гурбах. Зімовыя прыцемкі. Да старой бярэзіны папрырасталі вароны — скалелыя камякі. Збягаюць з дарогі i пад сумёты хаваюцца жвава: змоўшчыкі-ручаі. Чысты чацвер. У вокны стукаецца ўвесь дзень клапатлівае рэха. Лётае над красавіцкім голым палеткам першаю краскаю матылёк. Падпіў — i трымаецца што ёсць сілы аберуч за бохан хлеба: стары вясковец. Чмялінае свята: зацвіў куст вербалозавы у наваколлі. Пакінуты дом. Зазірае ў акно галінка зялёнай вішні: няўжо нікога?!. Блукаю па Вільні. На даўніх мурах новыя назвы. Схаваўся ў царкву ад дажджу: знянацку зірнулі знаўпроць святыя. Дзе — старасць, дзе — маладосць?!. Зацвілі яблыні сёння. Збягаюць струмкі з капяжа: у асфальце ямачкі-чаравічкі. І гэта адзенне?!. — здзіўляецца клён: касцёл у леташніх рыштаваннях. Свецяцца свечкі ў траве: дзьмухаўцы абступілі сцежку. Спеў у нябёсах, нябёсы ў спеве: жаўрук. Боязна, што заўважаць i што не заўважаць — таксама... Суніцы зачырванелі. Сярод залатых дзьмухаўцоў адзін серабрысты: у німбе?!. Якімі высокімі павырасталі быльнік i лебяда: быў бы малым — схаваўся б!.. Вось ужо й скончыўся лівень!.. A ліст кляновы лісту перадае ўсё кроплі. Далёка ісці... Смакчу няспелую сліву. Вецце спусціла ў замерлы ставок i сама замерла: вярбіна ў спёку. Вуліцу заняло паважнае шэсце: ідуць з пашы каровы. Убіўся ў самую багну i ўгору узняў булаву: аеравыя ўладанні!.. Хочаш са мной паблукаць па свеце? — Да рукава бадзяк прычапіўся. Хаваецца дзень. У кожным акне па сонцы. Акрылася жабурэннем — i неба схавала ў сабе, i з ім схавалася ад паверхні: затока. З рынка нясу на руцэ капусную галаву. Ці ведаеш ты, капусная галава, колькі «зайцоў» каштуеш? У ржышчы жытнёвым конік застракатаў: яшчэ нешта не зжата?!. Шэпчуцца: ці застацца стаяць у вадзе, ці выйсці усё ж на сушу... Азёрныя чараціны. Гронкі рабіны зачырванелі: ўгару горнецца позірк. Блукаю па вуліцах — незнаёмец: сонца то з левай рукі, то з правай. Снег у чырвоных лапіках: выйшлі з ракі чарадою качкі. Прыадчыніліся дзверы кавярні – i зацвілі у сцюжным паветры пахі. Слізка. Хапаюся за паветра!.. Шуфлямі ачышчаюць ходнік ад снегу: гук рэжа паветра. Огo, як ты ўмееш!.. Хапаеш хмызняк — выкідаеш сечку: аранжавая машьша. Што за пажар аблізаў за ноч навакольныя дахі? Адліга. Чайкі крычаць. Падамся на голас — магчыма, дайду да мора, магчыма, да акіяна. Задубянелі: надзеў на сябе мароз памытыя апранахі. Пa геаметрыі дахаў коціцца яркі шар: зімовае сонца. Спаборніцтва спрыту: ў гармідар звабілі качак, ды чаек, ды галубоў хлебныя пачастункі. Які пульхны снег!.. Гуляюць дзяўчаткі ў снежкі. Да чырвані ягадаў i зеляніны лісця дадаў таксама i снег свой колер: усё ты маеш цяпер, куст на Шарлотэнштрасэ. За ноч перамог усе воблакі, а цяпер трэба з нябёсаў самому знікаць: ясны месяц. Размокла: перадрукоўвае дождж нанова газету. У тым акне — злева направа, у гэтым — справа налева: мкнуцца гурмою аблокі — i ўсе на ўсход. Ля кірхі святога Міколы спыніўся на момант між голым дрэвам i надмагіллем з гатычнымі літарамі. Адвячорак. Сцяжынай дайшоў да ракі: ні моста, ні кладкі. Далей магчыма ісці адно толькі вадою ці — па вадзе. Адліга. Мяшаецца, што было, што будзе. Танцуе свой танец i ў невымернасць уцягвае свет завея. Падаюць кроплі з дрэва: снег — сіта. Выпхнуў на ўскрай затокі качак i лебедзяў ціхамоўчкі нелітасцівы лёд. Канчаецца студзень. Паволі мяняюцца месцамі дзень i ноч. Хоць шый з гэтых латак апратхі!..— ускуранелі кляныя лісты: зіма. Лёд на рацэ. Падаецца бераг да берага у адведкі. Здаволіўся. Пазірае, з кім падзяліцца піцай: румянашчокі хлопчык на Лімэрштрасэ. Частка — пад лёдам, частка — над лёдам: палонны чарот. А летам тут любата!.. Пад паветкай лаўкі — прытулак пусткі. Адліга. Вада разводзіцца з снегам. Вагаюцца цені ля вогнішча — вырашаюць, што лепей: згарэць ці застацца? У адной руцэ цяжка, ну а дзвюма няёмка: нясе ў калысцы-кашы маленькая мама дзіцёнка. Начныя завулкі. У гуку пытаецца водгук: «Хто тут?!.» Выпаў у снег аловак: цяпер пішыцеся, вершы, самі!.. Ляцяць угору цукеркі. У маляваных масках блазнуе i цешыцца з блазнавання гановерскі карнавал. Нагледзеліся на людзей?!. Ca слупа здзіраюцца здаўненыя афішы. «Цяпер i памерці не страшна»,— гаворка у новым тысячагоддзі. Кратаю важкую клямку зачыненай кірхі. A звоніць!.. Адна адной падавалі прысягі, што будуць трымацца дарэшты разам?!. Цагліны старой камяніцы. Прачнуўся ўначы. Стукацяць настойліва ўдалечыні цягніковыя колы. Зважыў i шчодрай рукою яблык дадаў звыш вагі: гаспадарскія жэсты. Крама адзення. Зайшоў, зазірнуў у люстэрка, выйшаў: на сёння досыць. Вечар. Ад на за адною міма праносяцца аўтамашыны — доказы ў нейкай спрэчцы. «Ці ў гэты бок дзьму?..» — ў чарацінаў пытаецца вецер. Ківаюць: у гэты... у гэты... Далека зайшлося. Не хопіць ужо, каб вярнуцца дадому, дня. Крэсліць на паваротках крэйдай свае адзнакі разносчык рэкламы: сабе на памяць. Паклалася ў рад i — ў радасць: чырвоная чарапіца. «Ну а далей што?..» — ў сяброўкі дапытваецца сяброўка. Дзявочыя таямніцы. Вось так i вось так!..— павучае матуля дзіцёнка. Аб лаўку вагона стукаецца пярсцёнак. У куксінах: i калi вы ўжо навучыцеся, як трэба расці, гарадскія дрэвы?!. Пацягне раз ён, раз яна... Дзеляцца між сабою хлапец i дзяўчына адной цыгарэтаю — бы пацалункам. Над дахам — маладзічок, над дзвярыма — падкова: бліскучая рыфма! Гляне ў акно i зноў схіліцца над чыімсьці адзеннем кравец: атэлье перашыву. Снег i трава: то яна наверсе, то ён. Высокія вокны: адны свецяцца самі, другія – маладзіком. Змешваюцца з людскою гамонкай вароніны галасы: гановерскае разнамоўе. Цягнецца дым. Труба вядзе перамовы з хмарай. Ходзіць штодня тою самай дарогаю i ўсё адно нешта знаходзіць: венік. Жмурнее. Далечыня ўкладае сябе ў сарцавіну рэчаў. Накрапвае дождж. У вежаў спічастыя шапкі. Так, так,— стукацяць па бруку абцасікі. Азірнуцца? Прадвесніцца. Дрэвы ўслухоўваюцца ў вестку, пні — ў немату. Употай зірнуў на мяне i тут жа схаваўся за хмарамі: дзённы месяц. Ледзь ад зямлі — a ўжо адужвае леташкюю лістоту: трава. І трохі пагрэўся, i трохі замёрз: гараджанін на першым сонцы. «I што за пачвара?!.» — крычаць узбураныя вароны: знікае за дрэвамі верталёт. Які іерогліф!.. Уклала ў яго вярбіна свой жыццяпіс. Крапае дожджык. Ля плота мокне леташняя трава. «Бывай!.. Я вяртаюся ў горад»,— сцежка развітваецца з ракой. Сонца ўзыходзіць. Акно з акном дзеліцца адлюстраваннем. Стаілася ў зацені дома — відаць, чакае змяркання: шэрань. То снег, то імжа, то яснота — адну за адною абноўкі прымервае краявід. Бэз у зялёных пупышках: падрыхтаваў вясне падарункі. Спрачаецца з хваляю хваля: цярпліва ix выслухоўвае глыбіня. Сонца ўздымаецца. Цэлы дзень будзе вучыць вас бачыць, сляпыя пупышкі. Сарваўся з таполі i зноў вымкнуў угору: грак на паветраных горках. На чорным — зялёнае, на зялёным — зноў чорнае: абвяргае паверхню крот. Стукаецца нецярпліва ў нязрушную брукаванку дождж красавіцкі: кліча траву на спатканне?!. Вясна на дварэ!.. У бульбы цікаўныя вочкі. Зрываюцца з вецця ў рачную плынь важкія кроплі: паспелі?!. Пагодлівы вечар. Стралою імчыцца матацыкліст — узрушвае вецер. Кракае качка: збягае па стромкіх прыступках голас. Нямое загаварыла!..— Зазелянеў рунню палетак. Мые акно гаспадыня. Дождж насоўваецца — каб пасобіць?!. Пайсці па чырвоным бруку альбо па чорным?.. Пайшоў па абодвух: дождж. Вясёлка над горадам!..— Зрок, што бачыць усё шчасліва. І ў полі аб'явішся, крот, i ў садзе: цікава, што на т ы м свеце?!. То холад, то цеплыня. Вароны — i тыя гутараць пра надвор'е. На шыбіне дажджавыя кроплі— акенцы бястварай увагі. Лопаецца на каштане пупышка: ого як няпроста вылузвацца з абалонак!.. Ведаю, ліст. Ну, перагортвай!..— чытае вецер у скверы з дзяўчынай кнігу. Тут ён, дол, тут!..— абвяшчаюць кроплі наступніцам навіну. На ганку Марткірхі сынку завязвае мама, укленчыўшы, чаравічак. Нядзеля ў траўні. Прыхінулася да вушака i глядзіць прадаўшчьіца марозіва на аблокі. Вышэй i вышэй — i калі ўжо будзе відаць, навошта расці, таполя?!. Чмель адлятае. «Ужо?!.» — уздрыгвае кветка. Еду на ровары у невядомасць — мінаю квітнеючы рай. Хто парушае яе ціхамірную плынь?!.— рака абураецца вадаспадам. Старая чыгунка. Па рэйках соўгаюцца мурашы. Схіліў набок галаву i дзівіцца на казюрку: хіба яна варта тваёй увагі, чырванагруды певень?!. Чакаецца дождж?.. Няспешна ідзе ўзбярэжжам ракі пажылая пара: у дол упіраюцца парасоны. Кірха-руіна: гром гутарыць з камянямі. Бліскае. У трапяткіх трэшчынах вокны. Цокаюць звонка падковы па бруку: на годных конях годна сядзяць i ловяць усеагульную ўвагу гановерскія паліцыянты. Узяў i аддаў: заняты сапраўднаю справаю экскаватар. Цяпер мы амаль аднагодкі!.. Стаў на калені — гуляю з дзіцем. З важкай аздобай ідзе паўз пляц паважная гаспадыня — са звязкай ключоў на шыі. Скончыўся дождж. Цякуць адкінутыя адлюстраванні. І сонца ўзышло, a ўсё роўна свеціш, неслух-маладзічок. У Залатым завулку даносяцца з кірхі гукі аргану: ix галубы ўхваляюць, шпакі пераймаюць, a вераб'і выказваюць наконт ix крытычныя меркаванні. П'е піва, чытае газету: на ганку сядзіць гаспадар. Заслужаны адвячорак. Дзве маладзіцы на развітанне дораць адна адной пацалунак: у звечарэлым сонцы свецяцца вусны. На камень каля стаўка прымасціўся крумкач: слухае жабіны песнаспевы. Не будзеш хваліцца цяпер, хмарнеча, што ты — нябёсы. Раптоўны вецер. Лодка ў рацэ: палова — ў адлюстраванні, палова — ў люстэрку самім. «Хай толькі падступяцца!..» Грозяцца хвалям з берага важкія камяні — антыхвалі. Паспела — й займела душу? Ў жоўтай грушы гаспадаруе аса. Брама на могілках. Колькі людзей упусціла!.. Выпусціла колькі?!. Сціраецца горад: у абяцанне ўкладаецца далечыня. Цяціва напялася, З мноства імгненняў вылучы зараз адно i злучы з мэтай, бясхібна абранай, гановерскі лучнік! Ідзе, зазірае ў вітрыны i ловіць свае адлюстроўванні: прыгажуня?!. Яблык упаў. Шукае галіна ранейшую раўнавагу. Сонца зайшло, а камень дыхае цеплынёю: удзячная памяць. Ветраны дзень. Атуляе цішай намоленаю Маркткірха. Па-над чырвоным дахам узнесла ўрачыста рабіна чырвоныя гронкі: восень. Сонца скупее. I тут, i там агінаю цені. Ноч i чыгунка: жалеза грукае аб жалеза. He выпусці!.. Над слатою вецер нясе маляўнічы кляновы ліст. Дыхнула першаю сцюжаю: кожны ліст сам. Вітаюцца між сабою праз шкло вітрыны знаёмыя гаспадыні: уголас, ды безгалоса. Дубовая бочка. Пабачыць — i то прыемна. Трохі раней ці пазней — сцярушыць i з клёну, i з ліпы лісты лістапад. Нізкае сонца. Зямлю засяляюць цені. Вуліцы з бежанцамі: шукаюць лісты прытулку. Імглою вачэй узіраецца праз акуляры ў імглу адвячорка: бабуля. Быльнік у шэрані: у навіну гэтакая аздоба?!. Свae лісты разгубіў, затое займеў кляновы: ці вартая мена? Вартая, хмыз!.. Блукаю сцямнелымі вуліцамі. З вітрын глядзяць узорныя людзі. Вяршаліны пакруціла, a лісце не падмяла — не яе работа: віхура. Свеціцца пустатою кавярня ў імгле: зайду, парадую гаспадыню. Лісты — у апёках: з марозам змагаецца крапіва. Вяду з сабой мглісты месяц. У згадках колішнія паэты. Рана змяркаецца. Ca старою бярэзінаю сарока дзеліцца нейкаю навіной. Звон зазваніў: прастора займела цэнтр. «Цяпер i падужацца можам!..» На вецер скінуў аздобу сваю дзьмухавец. Спякота. Хаваецца цень у дрэва. Пачакай, не знікай, белая аблачынка; мы зноў сустрэцца не зможам. Круціць на рынку катрынку васпан: разглядаюць наўколле гукі. Галоўнае — не выстаўляцца!.. Між шпал разлапушыўся трыпутнік. Апоўдні. Высокімі галасамі выкрыкваюцца на рынку кошты спаржы. Пад каланадай нязграбна дзяцюк прымярае шапку з блішчастай кукардай. «Пасуе»,— ківае крамнік. Павеяла прахалодаю: шле рака прывітанне. Коціцца i бразгоча па бруку бляшанка: вясткуе буру?!. Парожнія сумкі: шпарка едзе на ровары паштавік. Нават старая сасна падала свой голас: музыка-дзяцел. Узняў ганарліва свае шышакі: глядзіце — i ён з ураджаем!.. Лопух. Глянула — i ca мною схавалася ад мяне яшчарка ў схову. Бязлюдны хутар, Наставілі вушкі за шклом вітрыны файныя кубачкі: мо хто возьме?!. У двух абдымаем вячысты дуб, трэцяга не хапае: каго паклікаць?!. Сонца зірнула — i ў скрынцы вулічнага прадаўца зазалацелі пярсцёнкі. Дождж: возера ў акупунктуры. Бліскае. Едзе гром па вогненных рэйках. Перамаўляюцца цераз дарогу дзве маладзіцы: машыны з размовы выхопліваюць кавалкі. Дажджыцца. У каласах зярняты — слязіны. Давай паплывем!.. Рака падмывае бераг. Сонца заходзіць. Куды-куды над зжатым палеткам спяшаешся, матылёк?!. Куча пяску: расце углыб i ўгару паверхня. «А вось яшчэ што!..» Нанова ўсчынае размову асенні дождж. Возера. У адлюстраванне падае ліст. «Дзе мае плёны?!.» Точыцца скрозь у шчыліны восень. Ну хоць бы хто зачапіў!.. Ля сцежкі шыпшына ў шыпшынінах пераспелых. Дол у жалезе, у срэбры трава: навіна ўсялілася ў наваколле. Дзе яны, ўсклікі?!. Ляцяць над небам сцямнелым гyci. Хапаецца за каменне бурлівы ручай: няўжо я ўжо дабег да мора?!. Лісцё ападае. Лес падаецца ў вырай. Кідаю ў кантэйнеры слоікі i бутэлькі: то белы дасць звон, то зялёны... Цямнее: пара запальваць ліхтары. Цяжчэе: пара ўсміхацца. Нехта павінен прыйсці?!. За ноч аздобіла сцежку шэрань. Махае за плотам лістотаю бэз: адчапіся, сцюжа!.. Ну хто яшчэ здолее так?!. Па вадзе бяжыць i сабой ганарыцца качка. Куды вы?!. Плывуць аблачыны: над голым гаем бухматыя шаты. Выпхнуліся на сушу i ў сон уклаліся ніцма: лодкі. У снежным бязмежжы: прагалы — людзі. Шчэміцца ўслед за мною у кірху кляновы ліст: на вуліцы нецікава. Сцежкі расслізгваюцца: ідзе зіма ў адпачынак. Кропка i штрых: іглічка трымае кроплю. I гэта не тое, i тое не гэта: з вядра выкідвае смецце варона. З дахаў пазвешваліся ледзяшы: трохі яшчэ — i дацягнецеся да долу. І першы промень табе, i апошні: мясцовая кірха. І гэта работа!.. Цалюткі дзень стаіць манекен каля крамы: ў кішэнях рукі. Спазняешся?!. Без дарогі спяшаецца некуды еташні ліст. Ходзіць i працінае сваёю дзідай шматкі каляровыя i бляшанкі: смяцяр-ваяр. Зацвіў — i зрабіўся усім знаёмы: бэзавы куст. Між высветленых вітрын дзве негрыцянкі ўзнёсла нясуць сваю прыгажосць. Імклівыя уверцюры!.. Па мосце праносяцца цягнікі. Дождж усчынаецца. Гладзіць матуля дзіцёнка па галаве. Дорыцца гэтаму i таму сонечны зайчык: дзяўчаткі на школьным ганку. Людна. Прымерваю на сабе шматлікія постаці i абліччы. Піша нястомна ссохлая чараціна ў паветры свае пісьмёны: зялёным у павучанне?!. Які маляўнічы водгук!.. Сасна на ўзбураным узбярэжжы. Лёткія ластаўкі: з гукам гук звязваецца ў ізаглосы. Вяселле ў завулку. У грыву каню ўплятаюць дзяўчаты стужку. «Так доўга цябе не было!.. Сцяблінка выжальваецца лістку. Парушаны мур. Упарта трымаюцца камяні за даўнюю веліч. Полымем, дымам i попелам, як i раней, яднаюцца дуб i бяроза. Дома. Бліскучае шво!.. Зіхаціць у хмарах маланка. Таксама ў аздобу?! Над навагодняй ялінаю свеціцца маладзік. Недзе чакае: шукаю у горадзе верш. Туман: у наўколля кружыцца галава. Жабрачкай ля сцежкі чапляецца за рукаў: «Што маю — вазьмі!..» — Шыпшына. Вецер: былінка горнецца да былінкі, а тая — ад. Шкло запацела: далонню адтульваю далечыню. Туманныя прыцемкі. Ліхтары ўглядаюцца ў твар гаворцы. Хопіць на ўсіх: імжа — дотык, рассеяны ў наваколлі. Бягуць i вітаюцца: «Grüezi!..» — жанчыны з ліхтарыкамі ў галавах. Найноўшыя адвячоркі. У снезе даліна, у пацерках арабіна: свята адна адной. Вузкі завулак — ледзь размінуцца: насустрач сляпы манах. Схавалася сонца: хмара займела скарб. Рыфмы i рытм: ручай гутарыць з камянямі. З кім пазнаёміўся — пазнаю ў сустрэчных то Ганну, то Эвэліну. Згасае за небакраем чырвоны пажар: наваколле у попеле — ў змроку. Што дзе было? Дзіўлюся заплюшчанымі вачамі ў мінулы дзень. Махае хаціна хусцінаю дыму: дома?!. У хвалях яліна: перадае галіна галіне вецер. Іду невядомай сцяжынай за невядомай жанчынай: некуды — а прывядзе. Прабегла па вецці белая бліскавіца i засталася: раптоўны снег. Завея: на левы бок выварочваецца прастора. Снежнае неба: ляціць аднекуль некуды чорнай адтулінаю крумкач. У руху i ў постацях: завіруха збірае наўколле. Зляпіліся i грамадою глядзяць на дарогу людзі са снегу: што будзе? Звоніць упоцемках звон: куюцца з імгненняў гукі. Разуўся — i босы ідзе па снезе: зімовы дождж. «I што мне рабіць з ім, з дарункам гэтым?!.» Трымае яліна на кожнай галіне па булцы снегу. Скідаю пальчаткі: цалуе рукі мароз. Усе тут былі: маўчанне гутарыць з пусткай. Вакзальны ганак. Нячутна прыйшлі i пайшлі бясследна: цені на снезе. Выходжу з дзвярэй — завіруха хапае ў абдымкі: рада?!. Нападала снегу. Дрэва пытаецца ў дрэва: «Хто ты?!.» Што гэта робіцца?!. З глыбіні дзівяцца рыбы: цяпельца расклаў на лёдзе рыбак. Круціцца ў полі спіраль: завіруха уцягвае свет у бездань. Пярсцёнкі злучаюцца ў ланцужкі: ручай бяжыць i гамоніць. Спевы ўначы: блукае ля кірхі вецер. I як ты тут апынуўся?!. Па снежнай гурбе блукае кляновы ліст. Схаваў галаву ў азярыну – не хочаш слухаць, што кажа табе крумкач з галіны голага дрэва: лебедзь. Манета на ходніку: драбяза, а выпадак у дарунак. Нліна ў слязінах: дарэмна падаеш, снег? Кідаюцца снежкі: усім цікава — унуку, бабулі i ручаю. I поцемкі, i святло, i нешта яшчэ: атуляе зямлю адліга. За ноч авалодаў усёю акругаю: снег — прыгожая перамога. Што сніцца вам — сонца? Дровы паклаліся ў шталагі: грэю позірк. Завея. Глядзіць у вірлівы змрок i мне махае рукою акно манастырскае: сястра Ганна. I прыляцелі, i селі на лапках яліны першыя прыцемкі — птушкі ночы. Нешта не так?!. Адліга перамалёўвае краявід. Накропвае дождж: з парасонам вітаецца парасон. І вабяць, i мігацяць агні на тым баку возера: у нерухомым палёце ноч. Схаваў галаву ў капуцын, a далоні падставіў дажджынам: манах, прадвесне. Прабегла залева. Слядамі перадрукоўваю брук. Свеціцца свечка — просіць, каб адступіліся ліхтары: уваходжу у велікодную ноч. Так доўга ляцела — i прыляцела!.. Скача ля шышкі хваёвае верабейка — тлумачыць, што тут i як. Заварушыліся валуны?! — Да першай травы прыпалі баран i авечкі. Піша вясна ў паветры гучныя гукасловы: на плітах вароніны кляксы. Што там, за плотам?.. Лічаць мяне то штыкеціны, то прагалы. Узняў галаву з-пад крыла i абурыўся лебедзь: неспадзяванкай маю сябе, небяспекаю маю. Суцэльнае вуха: слухае пень, што кажа сарока. У гэтулькі нітак!.. Сшывае зямлю i нябёсы дождж. І срэбраны злітак, i залаты: азярына ў алхіміі адвячорку. Святa ў двары!.. Цалую чмялём i пчалою вішню, што першаю зацвіла. Тварам да сонца іду ад сонца; што хочаш, тое i думай, цень!.. Стала ў дзвярах i чакае, каму яна дасць дарогу: спадарыня кнайпы. У залатых каронах прынцы прыйшлі i казку з сабою прынеслі: пагорак у дзьмухаўцах. Дождж даганяе, дзяўчына ўцякае: хто першы адолее вуліцу?!. Разважае ў тры розумы светлафор. На шыях званкі: складаюць сімфонію лугу козы. Вось дзе яна!.. З крапівою вітаюся — рукі купаю ў зялёным агні. Косы да пояса: гожым рухам дзяўчына ўзмахвае галавой. Грукае гром — у прадчассе перакшталцоўвае час. Miж кляштарам і цвінтаром хусцінкай паслаўся туман i знікаць не знікае: блакітныя незабудкі. Сонца заходзіць: у двое вачэй узіраюся ў трэцяе вока. Чыстае неба. Паміж гарамі нацягвае шнур самалёт — каб сушыць аблокі? Узнікла i знікла: тлумачыць маланку гром. Рака разлілася: плыве шызая качка сцежкай. Чытайце навіны!.. Бяжыць бязлюднаю вуліцай вецер з газетай. Узняўся — гляджу з узгорку на яблыню ў квецені i на кагосьці, хто мною быў. «Хтo злева, хто справа, а я ў самым цэнтры»,— сцвярджае трэшчына на сцяне. Глядзяць у начное акно ліхтары: i колькі вас у мяне ўсіх, цені?!. Я ўгору, яна з гары, усмешка — сустрэчаю: незнаёмка. Воплескі: узлятаюць лебедзі з азярыны. Дужыя коні!.. Карэта коціцца вуліцай — з даўніны. «І што вы хаваеце ад мяне?!.» лапушыны выпытвае дождж. Не ўмею гэтак сабой, але ўмею імі: дразды высвістваюць ноты. Што там? Нічога. А не адводжу ад звечарэлага неба позірк. Апранута ў выбух — з узгорку ляціць груша расквечаная ў бязмежжа. Гром адмыкае радовішчы: у краявід разгортваецца навальніца. Сабе ад сябе?!. Чырванее ў руках у манашкі цюльпан. І зверху вада, i знізу вада: пахавалі галовы качкі. Ловіш навіны? Слімак выставіў рожкі. Вецце — грымоты, камель — маланка: сасна спрачаецца з навальніцай. Пазвешваліся цераз плот ліловыя гронкі: хочаш са мной пазнаёміцца, бэз?!. Вагаецца воблікамі — вядзе возера з воблакамі размову. Цёмныя вулачкі. Зазірае у шчыліну неба ветах — дапытлівы вартаўнік. Той з дымам, а той з агнём: каля плота з даўгманымі цыбукамі натоўпяцца дзьмухаўцы. Босай нагою ручай кранае жанчына: лета. Скокнула з кладкі жабоцька: дадому дае дарогу. Чакаю i чую: над галавою грукоча то гром, то цягнік. Пад мостам. «Амерыцы кранты!..» — два мінчукі даводзяць адзін аднаму каля ганку крамы. Свая гаворка. «Баба ці дзед?!.» — з дзьмухаўца здзьмухвае вецер пушынкі. Хваля да хвалі: арэ возера вецер. Глыбокае рэчышча. Карані кранаюць за рукі: «Хто ты?!.» I не хацеў бы, a вабіць: нашто я табе здаўся, яма?!. Сонца заходзіць: жарыны — сосны. Людзі — сустрэчы. Перажываю нейчыя жыцці: хвіліна — i досыць. Такую карціну — i не заўважыць?!. Дарожны рабочы малюе чырвоную паласу. Сонца заходзіць: выходзяць навобмацак з лесу цені – нейчыя павадыры. Вымкнулі з позірку i памкнулі дзве каляіны: сустрэнуцца — знікнуць Раніца. Гракае грак — сшывае час i прастору суровай ніткай. Схіліўся над вежаю — выклікае са сховішчаў здані: срабрысты месяц. Які пацалунак!.. З гладышкі жанчына п'е сырадой. Пазнала здалёк: у завулку бярэзіна — усюды-вестка. Ці ёсць хто тут?!. Затрапятала полымем свечка i рэхам азвалася ціша: апліца ў гарах. Верасень. Свецяць з лістоты ліхтарыкі — жалуды. Усё тое самае?.. Наваколле ператлумачвае дождж. З лета — у восень: плыве над голаю пожняю павуцінка. «Нашая хата намі багата»: паабтулялі апенькі пень. «Я лішні?!.» — у наваколля пытаецца дзьмухавец. Халоднае сонца. Нешта шукае, а што — не ўспомніць: блукае у полі дождж. Хоць нехаця, а абдымае агонь галіны: у пустцы імжа, у імжы цяпельца. I заржавеў, a ўсё роўна трымае ранейшае перакананне: ланцуг. I тут вяршыня, i тут!.. З гары коціцца камень. Цямнее: кудысьці знікаюць хаты, адкульсці глядзіць зіма. Што мае — хавае: плыве над горадам хмара. Набрала i да грудзей прытуляе: рада дзяўчыка i булкі рады. Голае поле. Таполя у згашаных бліскавіцах. Апошні — i лішні: пад плотам стуліўся снег. То выгляне з-за сасны, то з-за голага голля: усюды ты дома, маладзічок. Зялёнае дзіва: скубе траву гусянятка. І звоняць званы, i грукаюць перуны: маланка пайшла сустракаць Вялікдзень. Сюды i адсюль: на плынь паклалася кладка— збірае мыту?!. Пралескі цвітуць. У капліцы адчынены дзверы. Тут усё добра?!.— З пупышак бярозавых выглядаюць у свет лісты. Запальвае свечку ад свечкі сястра Тэрэза i мне падае: трымаю малітву агню. Лопае крыллем i ручаінай ляціць нейкі птах: ах, сама ручаіна. Бязлюдны прыпынак. Ківае галінкай зялёнай вішня. Рог затрубіў у гарах — лагчына ўздымае голаў. Тут дуб, там бярэзіна: пераходзіць вясна памежжа. Кураць напару: хапае дым з вуснаў дзяўчыны вецер. Выглянула з-за хмараў — i набыло мэту наўколле: да сонца з сонцам!.. «На табе!..» — Падаюць адна адной рукі бабулі: не бачыліся сто гадоў. У слёзах: усыпалі дол яблыневыя пялёсткі. Ступіў на той бок, а на гэтым спыніўся: над ручаінай — масток. Справа ружовы бэз, злева белы... «Каторы бліжэйшы?» — пытаецца прыгажосць. Спачатку насустрач, а потым разам!.. Хапае фантан у абдымкі дождж. Хаваецца дрэва за дрэвам i за сцяною сцяна: гуляе у хованкі краявід. Хто першы?!. Над сцежкай напнулася павуціна. Варушыцца куст: усяліўся у постаць вецер. Хваля на хвалях: плыве качка ў сутонне, ў світанак — лебедзь. Кінула недапалак на брук дзяўчына i затаптала абцасам: так яму й трэба, аматару пацалункаў!.. Ен праганяе, яна спыняе: о ружа, о дождж!.. Думкі — аблокі: гapa ўглядаецца ў заўтра. І галавой, i хвастом матляе на пасвішчы конь: тагo, хто бачыць яго, вітае?!. Дык тут цэлы свет!..— Уздымае з-за агароджы сляпой ліхтарык асот. Бяжыць — а на месцы: яліны удумваюцца ў ручай. Аблокі i сонца: з рамонкам знаёміцца матылёк. Бязлюдны паўстанак. Ba ўсе бакі разгортваецца бязмежжа. Стала на пень i тое, што прамаўляла учора людзям, цяпер прамаўляе ялінам: Урсула Урст. З хлебам у дзюбе: схапіла i паляцела абы-куды чайка. Гармідар ззаду. Лічыць дажджыны трава, а сквар злізвае: ліпень. Даткнулася ценем i адышла далей датыкацца: дзяўчына. Што там, за імі? У дрэў прывідныя абліччы. Выспалася?!. Паўстае з возера выспа. На рынку: паказвае год людзям свае малюнкі. Зірнула, ўсміхнулася, пацалавала дзяўчына люстэрка: свята, якое заўжды з сабой. Белыя караблі — заплылі у мора блакіту аблокі: мо з мэтаю?!. Мо без мэты?!. Завулак у пнях, на пні паклалася ежа: ў пільцоў абедзенны перапынак. Апосталы глыбіні — выходзяць з возера валуны: дзе дно — там плытка?!. І сонца, i дождж: святкуе трава сустрэчу. Дзе захад? Дзе ўсход? Абдымае вятрак прастору. Хто яны мне?!. Знікае паволі аўтобус: у тварах вокны. Каб падымацца і апускацца: ў нахіл нейчымі целамі ўклаліся пліты — маім таксама. Застракатала сарока; збірае гукі туман. Падае шышка з хваіны; наставіў далоні дол. Ліпеньскі сквар. Да ног лашчыцца возера: «Я з табою!..» Дзядоўнік зацвіў: займелі чмялі амбасаду. І ў кожным я нешта забыў?!. Збіраю ў сустрэчу абліччы. Спярша запярэчыць, тады захопіць i адпусціць не захоча: ажынавы куст. «Хочаш напіцца?!.— Гуляе хваля з галубкаю,— Вось я, пі!..» Тралейбус спыняецца. Саступаюць людзі ў імглу: я з імі. То скіне з нагі чаравічак, то зноў абуе... Пад каланадай глядзіць у вочы выпадку незнаёмка. Счэрпваю з кветак кепкай расу: Рарон — слёзныя сувеніры. Зайшоў за вароты i з-за варотаў вярнуўся: быццам кагосьці, з сабою прывёў сябе. Гамонка змывае гамонку: там вуліца, тут ручай. «Вось я!..» — Ўвабралася ў радасць i ўсім дорыць яе рабіна. У горадзе мур: з адтулін цэліцца даўніна. Быццам нічога не здарылася – між сабою гутараць местачкоўцы: а я заблудзіўся!.. Нешта заўважылі?!. Над ручаінай лётаюць жвава стракозы — з біноклямі ў галавах. Даткнулася: мыю твар світальнаю павуцінай. У сінім: абсягі займае далечыня. Варта за вартаю: прапускакщь у горад ручай валуны. Пасоўваецца ўзбярэжжам сямейная пара, сабака наперадзе: дырыгуе?!, Сонца хаваецца. Да акна паварочваецца сланечнік. Жвавяцца за драцяной агароджаю птушкі у маляўнічых уборах, а — апускаю вочы. Паспеў — у свабоду зрываецца з клёна ліст. Бязмежжа згусцілася: карабель гудкамі абмацвае наваколле. Грэецца ў бабіным леце: босы на камені след. Зайду — апрануся ў стагоддзі: чакае ля вежы дзень. І ты сярод ix!.. У затоцы плавае сярод качак i лебедзяў жоўты кляновы ліст. Сонца хаваецца. У людзей прыгожыя твары. Ад сёння нічога не застанецца?!. Мяце ходнік прад кнайпаю гаспадыня. Трава на асфальце. Пакуль стане сенам, яе не стане: авечкі, праўда?!. Аўтадафэ. На ўзгорак выйшлі бяроза i клён: гладзіце!.. Быў бы дзіком — займеў бы спажытак: па жалудах бадзяецца вецер. Займелі вагу: ў павуціну уклаліся кроплі. «Дзе той капуцын, якога я некалі бачыла тут?..» — Зазірае мне ў твар старая. У гутарцы: то з таго, то з гэтага дрэва злятае барваны ліст. Словы згарнуліся ў немату – у раллю уклалася лета. Знасіліся чаравікі: рады, што вызваляюцца ад мяне?!. Паклаўся на пень залацісты ліст: нешта намерваецца папытацца?!. З'еў цені, з'ядае твары: туман на вуліцах i ў завулках. У чорным, з пазнакаю белай — углыбіню нырае i зноў вынырае: качка-манашка. Падняў з зямлі ліст залаты: перайду з ім вуліцы i завулкі. Скасілася кукуруза: спрабуюць вырвацца з поля абураныя камлюкі. Вера, надзея, любоў — праз туман прабілася сонца. Сцежка спынілася: дол услала лістота. Начныя завулкі. Знаходзяць цень ад мяне ліхтары: «Дык вось ён!..» Гатовы да абароны?!. Дровы чакаюць зіму. Пара дэвальвацыі: залатоўкі шпурляе бярэзіна, клён — рублі. Усіхні знаёмца — хапае вецер за рукі: «Ну дык хадзем!..» Нешта забылася? У акно ўглядаецца поўня. Туды i сюды: здабывае з нетраў прасторы ў вежы маятнік час. Яшчэ бачыш сонца?!. За грамадою цёмных аблокаў свеціцца аблачынка. Яліна каля дарогі — наказ у дарогу: мо мне, мо табе. Нехта пастукаўся — выйшаў у ноч: да твару даткнулася далечыня. З адвагаю i вагой на хваіне збіраюцца кроплі: хто зараз?!. Холадна. Рукі уцягваюцца ў рукавы. Абмацвае вецер галіны: ці ўсе лісты абляцелі?!. Прыйшоў, па траве патаптаўся i адышоў за ўзгоркі: першы мароз. Замкнуліся дзверы: кладзецца разам з ключом у кішэню гук. Абапал дарогі бярэзіны: падаюцца адна за адною ў зімовы змрок. Можа, абудзіцеся?!. З валунамі вядзе гаворку зіма. Свеціцца ў цемры акно: завіруха, ідзі папытайся, хто там. Вецер i снег. Шкада мне вас пакідаць у полі, мае с ляды.1966-2006
Алесь Разанаў
Нарадзіўся 5 сьнежня 1947 году ў вёсцы Сялец Бярозаўскага раёну Берасьцейскай вобласьці. Вучыўся ў БДУ, але быў выключаны за патрабаваньне беларусізацыі ўнівэрсытэту. У 1970 годзе скончыў Берасьцейскі пэдагагічны інстытут. Працаваў у «ЛіМе», «Роднай прыродзе», выдавецтве «Мастацкая літаратура», часопісе «Крыніца». Паэт і перакладчык, ляўрэат Дзяржаўнай прэміі імя Янкі Купалы.
З 1990 старшыня Беларускага рэспубліканскага фонду імя Рэрыхаў, з 1992 навуковы супрацоўнік Нацыянальнага навукова-асьветнага цэнтра імя Ф. Скарыны. Віцэ-прэзідэнт Беларускага Пэн-цэнтра. Сябра Рады СП Беларусі (з 1990). Узнагароджаны дыпломам ЮНЕСКА за ўдзел у міжнародным літаратурным конкурсе «Сустрэча двух сусьветаў».
Першыя публікацыі А. Разанава з'явіліся ў 1961 у піянэрскіх газэтах. Аўтар зборнікаў паэзіі «Адраджэньне», «Назаўжды», «Каардынаты быцьця», «Шлях – 360», «Вастрыё стралы», «У горадзе валадарыць Рагвалод» (Вершаказы і пункціры). Творчасьць паэта сьведчыць аб яго неардынарным мысленьні і нетрадыцыйным вобразна-паэтычным самавыяўленьні. Наватарскія жанравыя і рытміка-інтанацыйныя формы яго паэзіі вызначаюцца гуманістычным напаўненьнем, багатым жыцьцёвым зьместам. Як адзначаў вядомы крытык В. Бечык, «ён абапіраецца на вялікі вопыт сусьветнага мастацтва. Мы ўбачым у яго творах і баладны лад, і сучасную жанрава-стылявую раскаванасьць, і асаблівую ёмістасьць усходніх танка і хоку, і ўласьцівыя сюррэалізму сродкі і прыёмы пісьма».
У нечаканасьці асацыяцый, мэтафарычнай вастрыні і дакладнасьці, заснаваных на збліжэньні далёкіх паняцьцяў, адкрываецца неабсяжны інтэлектуальны падтэкст. Філасофскі роздум над бясконцым і непаўторным сьветам прыроды, грамадскім быцьцём і неабмежаванымі духоўнымі магчымасьцямі чалавечай асобы, над маральна-этычнымі праблемамі сучаснасьці найбольш поўна выяўляецца ў верлібры і яго разнавіднасьцях – квантэмах і версэтах.
Паэзія А. Разанава патрабуе ўдумлівага і неаднаразовага прачытаньня, заўсёды адкрывае новыя абсягі творчай індывідуальнасьці. Выступае з артыкуламі па пытаньнях сучаснага літаратурнага працэсу, а таксама ў жанры эсэістыкі. Вядомы як перакладчык. Яго творы перакладзены на ангельскую, балгарскую, грузінскую, чувашскую, чэшскую, эстонскую мовы.
Жыў некаторы час у Нямеччыне й Аўстрыі. Цяпер жыве ў Менску.
Комментарии к книге «Дождж: возера ў акупунктуры», Александр Степанович Рязанов
Всего 0 комментариев