Уільям Шэкспір Санэты
Пераклад: Уладзiмiр Дубоўка
1
Краса ніколі не памрэ на свеце, -
Тварэнні дзіўныя прыносяць плён.
Пялёсткі вянуць на ружовым цвеце,
Ды аднаўляе памяць іх бутон.
Зіхценнем воч сваіх зачараваны,
Ты паліш сам сябе сваім агнём.
Ты катуеш сябе не горш тырана,
Набыткі ўсе развеяўшы суздром.
Для свету лепшая акраса сёння,
Вястун вясенняй зыркай пекнаты,
Сок жыватворчы тоячы ў бутоне, -
І марнатраўца ты, і скнара ты.
Шкадуй наш свет, не кінь таго ў магілу,
Што новае жыццё ускаласіла б.
2
Як пройдзе сорак зім па-над табой,
Чало збароздзяць, быццам поле плугам,
Згадае хто убор квяцісты твой,
Пабачыўшы старэцкую дзяругу?
На запытанне: «Дзе ўся прыгажосць,
Дзе скарбы дзён юнацтва залатога?» —
Пакажаш, што ў запаўшых вочах ёсць?
Красы ў іх мала, але здзеку многа!
Наколькі прыгажэй сказаць бы так:
«Усё найлепшае маё у сыне!
Яго прыняў, як спадчыну, юнак,
Мяне яна таксама не пакіне».
Калі пачне у жылах стынуць кроў,
Яна праз сына запалае зноў.
3
У люстра глянь на вобраз дзіўны свой,
Скажы яму стварыць такі ж, як гэты.
Абразіш свет, спазніўшыся сяўбой,
Благаславіць не здолеўшы кабеты.
Якой красуні люба не было б,
Каб ты ўзараў нявораныя гоні?
Які б дзівак на звод павёў свой род,
Любоў ва ўласным пахаваўшы лоне?
Ты адлюстровак матчыным вачам,
Яе прадвесні успамін дзівосны.
Ты ўцеху знойдзеш некалі і сам,
Праз вокны старасці пабачыш вёсны.
Як не пакінеш памяці такой,
Ты сам памрэш і вобраз твой з табой.
4
О марнатраўца! Спадчыну, багацце,
Якія нам прырода ў доўг дае,
Ты безрахубна толькі можаш траціць
На асалоды ўласныя свае.
Цудоўны скнара! Для цябе пазыкі,
Дабро чужое — як уласны дар.
Калі ліхвяр хавае скарб вялікі,
Які прыбытак будзе мець ліхвяр?
Гандлюючы цяпер з самім сабою,
Сябе самога ашукаць ты рад.
А што ж, як лёс прызначанай парою
Запатрабуе справаздачу страт?!
З табою ляжа і краса таксама,
Якая б накш твой здзейсніла тастамант.
5
Мастак цудоўны, незраўнаны час,
Нам творыць дзівы дзіўныя няспынна.
І ён жа ўсё, што захапляла нас,
Нібы тыран, знішчае ў міг адзіны.
Пазбыўшы лета, ён зіму вядзе
Ў наш засмучоны свет, такі знямелы,
Дзе ані кветкі, ні лістка нідзе,
Адзін прасцяг сцюдзёны, снежна-белы.
І каб не кветак хараство за шклом,
Зачыненых у ільдзяной вязніцы,
На цуды, створаныя мастаком,
Маглі б напэўна мы ураз забыцца.
Зіхценне кветкі страцілі зімой,
Але душа іх з той жа пекнатой.
6
Пільнуй, каб лета і твайго прыход
Бязлітасна зіма не зруйнавала,
Пакуль дасі красе ў скарбніцу плод
І не напоўніш слодыччу фіяла.
Ты не ліхвяр, калі за ўласны дар
Бярэш аддзяку шчыра, без умовы.
Ты сам свайму багаццю гаспадар,
Сябе паўторыш дзесяціразова.
Калі ўсе новыя ўдзесяцярых
Разоў па дзесяць вобраз твой адновяць, -
І смерць не страшна ў твой апошні міг,
Тваё патомства — вось твая адповедзь!
Занадта ты прыгожы, дасканалы,
Каб гэта ўсё здабыткам смерці стала.
7
Калі ў агні ўрачыстых, ясных шат
Ідзе з начы магутнае свяціла,
Ўзнімае ўсё жывое свой пагляд,
Вітае прамяністасць дзіўнай сілы.
Калі яно у залатых агнях
Ідзе па небу да свайго узвышша,
Тады ўсе з захапленнем у вачах
Глядзяць, нібы юнак чароўны выйшаў.
Калі ж яно на небакрай зірне,
Стамлёна ў дол пакоціць калясніцу,
Тады ўсе вочы недзе ў старане,
Пакуль яму да захаду хіліцца.
І ты без следу ў свеце знікнеш так,
Калі не застанецца сын-юнак.
8
У музыцы твая ўся асалода.
Чаму ж яе ты слухаеш з тугой?
Калі яна табе не даспадобы,
Чаму не развітаешся ты з ёй?
І хоць акорды жалем горкім поўны,
У іх сугучнасці табе дакор:
Хто без гармоніі жыве чароўнай,
Самотны той на ўвесь зямны прастор.
Ты чуў калі, як струны ў дружным ладзе
У перазвон гудзяць адна другой?
Так бацька з сынам, разам з імі маці
Шчаслівы спеў пяюць адной сям'ёй.
І сведчаць гукі шчырыя усім:
Самотны — як і не жывы зусім.
9
Каб не пакінуць любую ўдавой,
Дагэтуль ты ні з кім не заручоны.
Калі ж бы смерць устала над табой,
Апанаваў бы светам смутак чорны.
Свет плакаў бы, як удава, па тым,
Што вобраз твой загінуў беззваротна.
Сын адлюстроўкам мог бы быць тваім,
Праз сына ты і быў бы бессмяротным.
Калі растраціць скарбы хто усе, -
Другія спажывуцца іхнім коштам,
А калі знікнуць суджана красе,
Яна ў нябыт адыдзе занівошта.
Хто сам сабе гатоў прынесці шкоду,
Таму нікога на зямлі не шкода.
10
Якая ганьба! Жыць і не любіць
Людзей спагадных і сябе самога,
Любоў да свету цэлага згубіць,
Набыўшы ў сэрца пачуццё благога!..
Уласным ворагам сваім ты стаў,
Супроць сябе самога паўстаеш ты,
І дом цудоўны, ў спадчыну што ўзяў,
Не аднаўляеш, бурыш ты дарэшты.
Змяніся ты, і я змяню настрой,
Краса каханню быць павінна домам.
Як з выгляду, будзь ветлы і душой,
Не будзь ты ворагам сабе самому.
Краса твая зусім са свету згіне,
Як не пакінеш нам яе ты ў сыне.
11
Не звянеш ты, бо закрасуеш зноў
Цераз дзяцей сваіх і з іх красою.
Сваёй ты назавеш нашчадкаў кроў,
Якую даў часінай маладою.
Ёсць мудрасць, прыгажосць у думцы той.
Без іх жа радасці і шчасця мала:
Калі б згадзіўся свет увесь з табой,
Дык праз капу гадоў жыцця б не стала.
Няхай пачвары, вырадкі усе
На свеце нашым згінуць без расплоду.
А ты, за ўсе дары тваёй красе,
Павінен шчыра дзякаваць прыроду.
Ты, як пячаць, што выразаў разьбяр,
Павінен шмат разоў вярнуць свой дар.
12
Калі гадзіннік адбівае час нам,
А дзень вясёлы нікне ў шэры змрок,
Ці сівізну на чорных бачу пасмах,
Фіялкі кволае паніклы зрок,
Калі пабачу дрэвы пры дарозе —
Ўсе без лістоў, без засені густой,
Або пласты сухой травы на возе,
Нядаўна што была жывой травой, -
Тады цябе міжвольна я згадаю:
Тваёй красы не вечны такжа цвет.
Адно жыве, другое памірае,
А трэцяе ў жыццё цярэбіць след.
Як стане смерць па-над табой з касой, -
Змагацца з ёй пачне нашчадак твой.
13
Каб мог ты вечна быць самім сабою!
Але жывеш на свеце да пары.
Пакуль це стане смерць перад табою,
Сабе падобны вобраз ты ствары.
Краса табе аддадзена на раты,
Але і вечнай можа стаць, калі
Твой вобраз будзе новым пераняты
І будзе красаваць з ім на зямлі.
Хто дасць, каб дом цудоўны быў зруйнован
Ці сцюжай смерці, ці ліхой зімой?
Гаспадаром руплівым апільнован,
Устоіць ён перад навалай злой.
Ты бацьку меў. Дазволь другому, мілы,
Сказаць такое ж ля тваёй магілы.
14
Ніколі я не варажыў на зорках,
Хоць разумею іх спрадвечны шлях.
Не папярэджу аб часінах горкіх,
Што нам прыносяць голад, войны, жах;
Не ведаю, ці навальніца будзе,
Ці будзе неба яснае без хмар,
Ці будуць жыць шчасліва ў свеце людзі,
Ці шчаслівейшым будзе уладар, -
Але ў тваіх вачах чытаю ясна,
У гэтых зорках вечнай чысціні, -
Што праўда з хараством тады не згасне,
Калі потомкі ўдоўжаць твае дні.
Калі ж стварыць ты гэтага не ў сіле,
Краса і праўда згінуць у магіле.
15
Калі падумаю, што ўсё жывое
Красуе на зямлі кароткі міг,
Што свет — тэатр, а мы, яго героі,
Ад зор залежым на шляхах сваіх,
Калі падумаю, што людзі, як расліны,
Жывуць і гінуць з ласкі неба ўсе,
Што поўны сіл юнацкія часіны,
А сталасць адцвітанне нам нясе, -
Тады згадаю я аб тым міжвольна,
Як бродзіць нашай маладосці сок
І як знішчальны час ідзе павольна,
Каб дзень змяніць на шэры, хмуры змрок.
Я за цябе іду на час вайною,
Каб аднавіць прышчэпкаю сваёю.
16
Чаму на час вайною сам не йдзеш ты
І не змагаешся з тыранам сам?
Мой верш слабая абарона, зрэшты,
А што ж мацнейшае ад рыфмы дам?
Ты дасягнуў цяпер свайго узвышша,
І колькі з радасцю далі б табе,
Каб ты сады іх апрацоўваць выйшаў,
Прыняў удзел у веснавой сяўбе.
Закрасавалі б там жывыя кветы
І да цябе былі б падобны лепш,
Чым самых лепшых мастакоў партрэты,
Чым выдатнейшага паэта верш.
Сваім мастацтвам створыш ты такое,
Што будзе жыць і без цябе — табою.
17
Паверыць хто ў наступным часе мне,
Калі цябе ў сваім праслаўлю вершы?
Само жыццё схавана у труне,
А верш ці можа за жыццё быць лепшым?
Каб я спрамог малюнак даць красы,
Даць вобраз твой з усёю пекнатою,
Наступны век сказаў бы: «Во хлусы!
На небе можа толькі быць такое!»
І як смяяліся б тады яны
З мяне і з аркуша рудой паперы.
Для іх старыя ўсе — балбатуны,
Якія хлусяць без ніякай меры.
Але каб сын твой быў дасюль жывым,
Ты б двойчы жыў: у вершы раз і ў ім.
18
Я з летнім днём цябе не параўнаю,
Мілей, вышэй ты хараством сваім.
Суровы вецер крышыць кветкі мая,
І лета борзда коціцца за ім.
То з неба Вока паліць нас зацята,
То знікне так, што не відаць нідзе.
Прыгожага бывае малавата,
Дзе выпадковасць нашы дні вядзе.
Тваё ж не зменіцца ніколі лета,
І смерць не зможа пахваліцца тым,
Што ты забраны назусім са свету:
Знайшоў бяссмерце ў вершы ты маім.
Ты будзеш жыць, аж покуль будуць людзі,
І будуць вочы бачыць, дыхаць грудзі.
19
О час! Льву — прытупі ты кіпцюры,
У тыгра злога — з пашчы іклы рві,
Прымусь зямлю глытаць свае дары
І фенікса спалі ў яго крыві;
Тасуй наш год, рабі што хочаш з ім,
Круці наш свет, як здумаеш калі, -
Адзін злачын забараню пры тым,
Злачын страшнейшы самы на зямлі.
Ты не чапай любімага чала,
Яго пяром старэцкім не крані,
Каб, як узор, краса яго жыла
На ўсе наступныя часы і дні.
Але калі ты ўсё ж ткі закранеш,
Яго красу мой абароніць верш!
20
Жаночы твар дала табе прырода,
З больш дасканалай нават пекнатой.
Мяне прывабіла твая урода, -
Ты пан і пані для душы маёй.
Пяшчотны погляд, шчыры і прыгожы,
У пазлацістасць апранае след.
Мужчын ён вабіць сілаю вяльможнай,
Сардэчнасцю чаруе ён кабет.
Цябе прырода ладзіла жанчынай,
Пасля адну драбнічку дадала,
Што не патрэбна мне ніякім чынам,
А для жанчын прывабнаю была.
Калі такая справа — мне любоў,
А ім — як можна больш яе пладоў.
21
Натхнення я не маю ад красы,
Якая звонку ўся нафарбавана,
Хоць многія раўнуюць галасы
Яе да неба, сонца, акіяна.
Успомніць можна перлы ўсёй зямлі
Ці параўнаць да месяца, да зорак.
І кветкі, што з-пад снегу расцвілі,
Да вершаваных прыплясці гаворак.
Але не ў гэтым праўда прадвякоў,
І хараство не толькі ў зорнай шаце, -
Мая каханая, мая любоў
Прыгожа так, як роджаны ад маці.
Лепш пра любоў сказаць бы я не мог,
Мая любоў — для сэрца, не на торг.
22
Не давядзе мне люстра, што стары я,
Пакуль тваё юнацтва не міне.
Калі цябе час зморшчкамі ускрые,
Тады скажу: «Пара памерці мне!»
Краса твая мне апранае сэрца,
Яно жыве ў тваіх грудзях даўно.
І кожнае з падвойнай сілай б'ецца,
Яны хоць паасобна — як адно.
Мая любоў! Так многа ў свеце злога,
Высцерагайся ж пільна ты бяды!
Як маці сына пестуе малога,
Цябе я буду даглядаць заўжды.
Два сэрцы нашы маюць лёс адзіны:
Жыццё і смерць іх да адной хвіліны.
23
Як той акцёр, збянтэжыўшыся, стане,
Згубіўшы ролі вызубранай ніць,
Ці безразважны, ў раззлаваным стане,
Знямее, сіл не меўшы гаварыць, -
Так я замоўк, бо словаў больш не маю,
Якімі надарае нас любоў.
Але ж яна, магутная такая,
Мяне навучыць гаварыць без слоў.
Няхай тлумачыць кніга мову сэрца,
Як абаронца красамоўны мой.
Хай у радочку кожным адгукнецца,
Што варты ўзнагароды я тваёй!
Пачуем пра любоў з нямых радкоў?
Вачыма слухаць вучыць нас любоў!
24
Твой вобраз, на здзіўленне мастакам,
У сэрцы вока мне маё стварыла.
Жывая рама для яго — я сам.
У ім — выдатная мастацтва сіла.
Каб асалоду мець ад пекнаты,
Спыніцца трэба позіркам на раме.
А вокны ўсе ў маёй майстэрні ты
Зашкліла чараўнічымі вачамі.
Сябруюць нашы вочы між сабой:
Мае цябе нарысавалі ў сэрцы,
А сонца ходзіць праз твае за мной,
Каб на красу тваю лепш наглядзецца.
На жаль, мае рысуюць толькі тое,
Што бачаць, сэрца ж ім пакуль чужое.
25
Хто з-пад шчаслівай зоркі мае лёс,
Той ганарыцца тытуламі можа.
А мне любоў для шчасця ён прынёс,
З ёй самы большы ў свеце я вяльможа.
Нібыта кветкі ў сонечным святле,
Ля ўладара красуюць фаварыты.
А згасне сонца ў вечаровай мгле,
Нахмурыцца ўладар — і ўсе забыты.
Меў ваявода мноства перамог,
Яго імя гучала, як малітва.
Калі ж апошняй дасягнуць не мог —
Забыты ён са славаю ўсіх бітваў.
Маіх заслуг ніхто ніяк не здыме:
Любіў, люблю і буду век любімы.
26
Майго кахання пан! Як твой васал,
Бязмежна вартасцям тваім адданы,
Пісьмовае пасольства я паслаў,
Хоць без дасціпнасці, але з пашанай.
На жаль, прыдатных слоў я не знайшоў,
Каб выканаць пачуцці-летуценні.
Прымі ж маіх гаротнікаў паслоў
І апрані душы сваёй адзеннем.
Магчыма, зоркі, што кіруюць мной,
Вядуць мяне у край нязнаны свету,
Сваёю прамяністаю красой
Маю адзначаць і аздобяць мэту.
Тады і я прызнаюся у тым,
Як шчыра мной ты заўсягды любім.
27
У цяжкай стоме я шукаю ложак,
Каб супачыць і целам і душой.
Ды і адтуль імкнуцца ў падарожжа,
Як пілігрымы, думкі за табой.
У дальні край, пад засцілаю ночы,
Цябе шукаючы, лятуць яны.
Хоць бачу тое, што сляпога вочы,
Але мяне мае мінаюць сны.
Да дарагога ўсюды ёсць дарога,
Рысуе мне замілавання зрок
Твой дзіўны вобраз хараства такога,
Перад якім зіхціць вясёлкай змрок.
Не маю я спакою праз каханне,
Хоць прыйдзе ноч, хоць раніца устане.
28
Ды як жа мне сваёй пазбыцца стомы,
Калі няма патолі мне нідзе?
За мною скруха сцежкаю знаёмай
Праз ноч у дзень, праз дзень у ноч ідзе.
Між днём і ноччу непрыязні многа,
Але і дружбы ў іх бывае шмат,
Калі нясуць мне смутак, і трывогу,
І успаміны незваротных страт.
Каб ублагаць і улагодзіць золак,
Кажу, што ты зіхціш яго красой.
Калі няма у ночы ясных зорак,
Кажу, што ты святліш яе сабой.
Але штодня цяжэй мая пакута,
Але штоночна мой гарчэе смутак.
29
Зняслаўлены людской няпраўдай, лёсам,
У неба шлю я смутак горкі мой.
Але мой лямант не скране нябёсы
З іх абыякасцю, да слёз глухой.
Бывае зайздрасць горш самога ката,
На ўласны скарб забыцца з ёй гатоў.
Зайздрошчу ўсім, надзеямі багатым,
На таленты шчаслівым, на сяброў.
Калі ж цябе, у той хвіліне самай,
Згадаю я, дык стану ўраз другім.
Нібы жаўрук перад нябеснай брамай,
Мая душа табе спявае гімн.
За успаміны пра тваю любоў
Не ўзяў бы я багацці каралёў.
30
Калі на суд маўклівых, горных дум
Я выклікаю дзён мінулых дзеі,
Мяне пякельны агартае сум
Па ўсім, што страцілі мае надзеі.
З маіх вачэй бягуць патокі слёз
За ўсіх, аддадзеных сырой магіле.
Шукаю тых, што ўзяў дачасна лёс,
Што я любіў і што мяне любілі.
Рахунак праглядаючы даўгі,
Жахаюся над ім ад кожнай страты.
І зноў плачу, нібыта за даўгі,
За тое ўсё, за што даваў я плату.
Цябе ж згадаўшы, думаю: «Ізноў
Утраты ўсе ў табе адной знайшоў!»
31
А сэрцы тых, забраны што нябытам,
Я чую ў сэрцы і ў грудзях тваіх.
Тваё аблічча дзіўнае спавіта
Святлом вачэй і водзіркамі іх.
Я горка плакаў на магільных плітах
Па тых усіх, чый дзень дачасна згас.
Цяпер яны прыйшлі ізноў, нібыта
На час кароткі пакідалі нас.
Як бы на схоў яны табою ўзяты,
Для сэрца мілыя, любімыя усе.
І кожны з іх, замілавання варты,
Майго кахання частачку нясе.
Як адлюстровак мною ўсіх любімых,
Ты нада мной пануеш разам з імі.
32
Калі навекі лягу я ў труне,
А смерць мае засыпле прахам косці,
Згадаеш ты як-небудзь пра мяне
І пачытаеш з кнігі гэтай штосьці.
Паэтаў новых, здольных прыйдзе шмат,
Званчэй іх рыфмы будуць незраўнана.
А ўсё ж тваёй я буду ўвагі варт, -
Цябе любіў сардэчна і аддана.
Скажы ўсім ім: «Калі б мой друг не згас
І за жыццём пазнаў бы ліха меней,
Не горш бы ён тварыў за многіх вас,
Не горшым быў бы ў вашым пакаленні.
Шаную вас за гучнасць вашых слоў,
Яго люблю за шчырую любоў».
33
Я неаднойчы бачыў, як світанне,
Пацалаваўшы верхавіны гор,
Шле пазлацістае сваё вітанне
Лугам зялёным, на блакіт азёр.
Я і такое бачыў, як раптоўна,
Аддаўшыся самохаць волі хмар,
Ішоў на захад уладар чароўны,
Схаваўшы сплямлены, як катам, твар.
Так і маё ўзыходзіла свяціла,
Пазалаціўшы мой шчаслівы час.
Так і маё нядоўга мне свяціла,
З ім час шчаслівага кахання згас.
Калі на небе сонца мае плямы,
Чаму ж не быць ім у зямных таксама?
34
Ты мне цудоўны дзень дакляравала,
Каб без плашча ў дарогу я пайшоў.
І ты ж дазволіла, каб хмар навала
Мяне дагнала, твой зацьміўшы схоў.
І што з таго, што дождж утаймаваны,
Табой абсушан збіты бурай твар?
Ці ж то бальзам, што звонку гоіць раны,
А ў асяродку не спыняе жар?
Твая спагада не ўтаймуе сэрца,
Ад смутку зелля мне не прынясе.
Ўсё той жа крыж пакуты застанецца,
А ў сэрцы крыўды застануцца ўсе.
Але ты плачаш. Перлы шчырых слёз
На выкуп крыўд усіх мне лёс прынёс.
35
Ты не сумуй! Усюды хібы ёсць:
На ружах дзіды, твань на дне крыніцы,
Чарвяк нікчэмны блоціць прыгажосць,
А сонца ценем месяца зацьміцца.
Ўсе памыляюцца. І я не мепш,
Даруючы табе грахі цяжкія.
Я грэшны сам, і грэшны гэты верш,
Калі не бачыць хібы ён такія.
Цябе я вінавачу на судзе
І на судзе ж цябе абараняю.
Куды любоў і ненавісць вядзе:
Я сам з сабой вайну распачынаю!
Ты абакраў мяне, цудоўны злодзей,
А я цяпер прашу цябе аб згодзе!
36
Хоць мы ўдваіх з табой дасюль былі,
Адна істота мы ў сваім каханні.
Калі дакор нам выслізне калі, -
Няхай да аднаго мяне прыстане.
Такая доля суджана для нас:
Бягуць асобна нашы каляіны.
Нас пазбаўляе асалоды час,
Крадзе ў кахання светлыя хвіліны.
Не разумею, ў чым мая віна,
Чаму любоў хаваць я мушу ў сэрцы?
І ты, каб ганьбу не пазнаць да дна,
Са мной не можаш пры людзях сустрэцца.
Хай так і будзе! Гонар чысты твой,
Як і любоў, - ён разам з тым і мой!
37
Старым бацькам уцеху сын дае,
Упэўненасць дае ў юнацкай сіле.
Так і мяне ўсе вартасці твае
На схіле дзён нібы уваскрасілі.
Твой розум ясны, слава, прыгажосць,
Здароўе, род славуты старадаўні —
Усё найлепшае, ў табе што ёсць,
Перадаецца мне з замілаваннем.
Больш не кульгавы, не самотны я,
З тваіх дарункаў моц ізноў я чую,
А прамяністасць чыстая твая
Маленькай частачкай мяне сілкуе.
Чаго б табе ні пажадаў цяпер, -
Усё найлепшае ёсць у цябе!
38
Што можа быць для музы цікавейшым.
Калі натхнення столькі ты даеш?
Твой вобраз варты, каб пяром найлепшым
Яму у гонар быў напісан верш.
Калі сустрэнеш добрае што ў творы,
Сабе самому і падзякуй ты,
Бо толькі той, хто змалку не гаворыць,
Тваёй не будзе славіць пекнаты.
Дзесятай музай будзь, разоў у дзесяць
За тыя лепш, што любяць рыфмачы,
Каб твой паклоннік мог такое здзейсніць,
Што памагло б нябыт перамагчы.
Наступны час па праву дасць нам славу:
За працу мне, табе за ўзлёт яскравы.
39
Як я праслаўлю вартасці твае,
Калі адна істота мы з табою,
І пахвала для часткі аднае
Прыдацца можа самапахвальбою?
Нам паасобна трэба жыць затым,
Не называць адзінствам дружбу нашу.
Тады, ў разлуцы, будзе ўсё тваім,
Што пра цябе мая любоў ні скажа.
Гарчэй за ўсё, разлука, ты ў жыцці!
Але даюць лятункі нам збавенне,
Каб асалоду мы маглі знайсці
І ашукаць самотныя імгненні.
Разлука надвая нам дзеліць сэрца,
Каб лепш хваліць таго, хто застаецца.
40
Вазьмі любоў, любімы мой, вазьмі!
Ці будзеш толькі, ўзяўшы, багацей?
Любоў, мой любы, знаная людзьмі,
Твая і так уся была раней.
Калі любоў, любімы, ўся твая,
Ці вінавачу я цябе на тым?
Дакор адзін, мой любы, маю я,
Што пагардзіў каханнем ты маім.
Цудоўны злодзей! Грэх дарую твой,
І нават той, што скрыўдзіў жабрака.
Але любові крыўды, любы мой,
Для нас цяжэй, чым ворага рука.
Любоў маю прашу я аб адным:
— Забі, ды ворагам не будзь маім!
41
Калі мне ў сэрцы месца не стае,
А захапленне змусту прынясе, -
І маладосць і прыгажосць твае
Даруюць дробныя пахібы ўсе.
Спакуса ходзіць за табою ўслед,
За пекнатой прываблівай тваёй.
А перад ласкай змуслівых кабет
Устоіць сын кабеціны якой?
Але, на жаль, юнацкі твой запал,
Але, на жаль, юнацкі твой імпэт
Прыязні нашай літасці не даў,
А двойчы пакрышыў яе ушчэнт:
Запляміў здрадаю душу сваю
І спадабанку спакусіў маю.
42
Мой жаль не ў тым, што ты уладаеш ёй, -
Хоць я, прызнацца, сам люблю яе, -
А што яна ўладарыць над табой,
Разбіўшы нас, вось гэта жаль дае!
Я ўсё ж, гарэзнікі, прабачу вас:
Яе ты любіш, бо любіў мяне,
Яна ж, праводзячы з табою час,
Выказвае замілаванне мне.
Яе губляю — ты знаходцы рад,
Цябе — дарунак для яе такі ж.
А сам, пасля маіх падвойных страт,
Я змушаны падняць нялёгкі крыж.
Ёсць тут і радасць: ты — адно са мной,
Дык толькі я любімы ёй самой.
43
Прыемна мне, калі заплюшчу вочы,
Бо што б удзень пабачылі яны?
Цудоўны вобраз твой скрозь цемру ночы
Мне зіхатлівыя прыносяць сны.
Калі твой сцень і ноч перамагае,
Святлом барвовым разганяе змрок, -
Дык як жа ўдзень краса свяціла б тая,
Твой яснавейны, прамяністы зрок?
Якім бы дзень прыгожым стаў раптоўна,
Каб ты з'явілася ў сваёй красе,
Калі адзін твой толькі сцень цудоўны
Такую слодыч для мяне нясе!
Мне без цябе і дзень — як ноч глухая,
З табою ж ноч — як ясны дзень бывае.
44
Каб думкай стала плоць мая калі,
Яе тады б адлегласць не спыніла,
І да цябе, ў далёкі край зямлі,
Яна б мяне сваёй аднесла сілай.
Мне абыякава было б зусім,
Дзе я стаю і дзе ты ў гэтым часе.
У небе ясным, над усім зямным
Я думкай борздай да цябе б імчаўся.
Ды не пазбыцца мне сваёй журбы,
Ніяк мне думка не раскрые крылляў.
Пакуль, як створаны з зямлі й вады,
Я не магу сягнуць праз безліч міляў.
Зямля дае павольнасць у хадзе,
Вада слязамі горкімі ідзе.
45
Агонь з паветрам — розныя стыхіі:
У першай — палкасць, думка у другой.
Яны лятуць, нястрымныя такія,
У непарушнай еднасці сваёй.
Калі яны, як пасланцы кахання,
К табе кіруюць вольны свой палёт,
Зямлі й вады наступіць панаванне,
А ў ім так многа смутку і турбот.
Сумую я аж да тае часіны,
Пакуль пасольства прыляціць назад
І скажа мне, што любы мой адзіны
Жывы, здаровы, прывітанням рад.
Якое шчасце! Але без адкладу
Зноў мкнуць яны табе маю спагаду.
46
У воч і сэрца вечная вайна:
Не падзялілі ўлады над табой.
І тая і другая старана
Тваёю захапляюцца красой.
Гаворыць сэрца, што жывеш ты ў ім
І ў тайніку схаваны там на дно.
А вочы кажуць, што ў святле сваім
Адлюстравалі вобраз твой даўно.
Каб скончыць спрэчку, скліканы быў суд.
Паселі суддзі — думкі — ля стала.
Каму належыць што, — сказаў прысуд,
А ў ім развага мудрая была:
— Над сэрцам — сэрца будзе уладар,
Знадворнасць — вочам дастанецца ў дар.
47
У сэрца і вачэй умова ёсць
Дапамагаць заўжды адно другому,
Калі твая прывабіць прыгажосць,
А ў сэрца млявая прыходзіць стома.
Як вочы намілуюцца красой,
Яны даюць і сэрцу наглядзецца.
А вочам асалодаю сваёй
Дае усмак нацешыцца і сэрца.
Ці так, ці накш — а ўсё ж ткі ты пры мне
І летуценнямі, і сам сабою.
Далей маіх ты думак не сягнеш,
Я з імі заўсягды, яны — з табою.
Заснеш — твой вобраз з'явіцца у сне,
Абудзіць думкі, сэрца схамяне.
48
Як пільна я, выходзячы ў дарогу,
Паабмыкаў драбніцы ўсе свае,
Каб захаваць ад злосніка ліхога
І скарыстаць пасля да аднае.
Цябе ж, мой скарб найдаражэйшы самы,
Што за усе багацці мне мілей,
Мая ты радасць і журба таксама,
Украсці можа першы ліхадзей.
Ні ў якіх сховах не замкнуў цябе я,
Апроч таго, ў якім цябе няма.
Схоў — сэрца шчырае, куды з надзеяй
Прыйсці і выйсці можаш ты сама.
Але, баюся, быўшы нават праўдай,
Табой спакушаны цябе украў бы.
49
У часе тым, — каб лепш ён не прыйшоў! -
Калі асудзіш ты мае заганы
І, спанявераны ў сваю любоў,
Мяне пазбавіш жаднае пашаны;
Калі мінеш, нібы чужы, мяне,
Ледзь кінуўшы сваім паглядам светлым,
І след кахання больш не мільгане
Ў тваім абліччы зімным, хоць і ветлым, -
Няхай мне горна будзе аднаму
Ў свядомасці, што я цябе не варты.
Супроць сябе руку я падніму
За праўду тую, што табою ўзнята.
Калі я права на каханне страціў,
Павінен з тым пазбыцца ўсіх багаццяў.
50
Як цяжка падарожнічаць, калі
Не дакляруе радасці мне гэта.
І колькі б так я ні праехаў міль, -
Мяне ад шчасця аддаляе мэта.
Мой конь, стаміўшыся маёй бядой,
Ідзе павольна, ледзьве суне ногі,
Нібыта чуе, што перада мной
Няма нічога, апрача трывогі.
На шпоры нават не зважае ён,
А часам толькі уздыхне ад гора.
Мне больш балюча слухаць конскі стогн,
Чымся яму прымаць удары шпораў.
Далей яшчэ цяжэй ад горкіх дум:
Пакінуў радасць, а шукаю сум.
51
Прабачыў я маркотнага каня.
Каню павольнасць дараваў яго.
Бо сапраўды навошта мне гання,
Калі ад друга еду я свайго?
Але які пачуе ён дакор,
Калі вяртацца будзе так у двор?!
Хоць засядланым быў бы сам віхор,
І той пазнаў бы смак сталёвых шпор!
Найлепшы конь жаданню не раўня.
Яно з любові выткана самой.
Ляціць жаданне з лёгкасцю агня
І скажа клячы памаўзлівай той:
— Не можаш ты, каб і хацеў, хутчэй,
А я — на крыллі паляту далей!
52
Як багатыр з ключом сваім цудоўным,
Я хоць калі магу дастаць свой скарб.
Але ў каханні сквапнасць рызыкоўна,
Бо асалоду прытупіць магла б.
Не кожны дзень у нас бывае свята,
Таму яно і дорага для нас.
Між самацветаў на святочных шатах
Найпрыгажэй нам зіхаціць алмаз.
Няхай і час цябе ў сваёй скарбніцы,
Як самацвет, пільнуе ад вачэй.
На нашым свяце будзе прамяніцца
Твая краса мілей і яскравей.
Якую слодыч прынясе спатканне
За хваляваннем палкага чакання!
53
Скажы, якой стыхіі ты стварэнне?
Адзін жа цень у кожнага з людзей,
А за табою адлюстроўкаў-ценяў,
Дзівосных вобразаў мільён ідзе.
Адоніс быў для хараства узорам.
Перад тваім — адбітак ён слабы.
З красой Гелены параўнаць не сорам
Красу тваю у нашыя гады.
Вясенні дзень і восені ўсе плёны
Адлюстраваны ў вобразе тваім:
Як дзень жніва, ты шчодрасцямі поўны
І хараством убраны веснавым.
Твая ёсць частачка ва ўсім прыгожым,
Але з чым сэрца параўнаць мы можам?
54
Аздобленая праўдай прыгажосць
Нічога роўнага не мае ў свеце.
Ў цудоўных ружах водар дзіўны ёсць,
Які жыве у пурпуровым цвеце.
У квет атрутных зіхацення шмат
І водар да ружовага падобны.
Яны прывабіць могуць наш пагляд,
Калі вясной раскрыюцца бутоны.
Няма з іх цвету радасці для нас,
Атрутай адцвітанне іх спавіта.
А калі ружам вянуць прыйдзе час, -
Іх душы ў водар будуць пераліты.
Калі ж, юнацтва, вянуць ты пачнеш,
Пералію тваю ўсю праўду ў верш!
55
Ніякі мармур царскіх пахаванняў
Не будзе трывалей, чым гэты верш.
Калі ўсе пліты скрышацца дазвання,
У ім будзеш жыць, як і цяпер жывеш.
Калі знішчальныя паваляць войны
Ўсе статуі, разбураць камяні, -
Жывое слова пройдзе супакойна
У час наступны праз усе агні.
Ты не паддана ні уладзе смерці,
Ні забыццю, што йдзе за ёй услед.
Не здолеюць ні выкрасліць, ні сцерці
Твайго імя, пакуль існуе свет.
І так жыві ў людскіх прыхільных сэрцах,
Пакуль на свеце судны дзень пачнецца.
56
Устань, любоў мая! Устань, любоў!
Ці ж ты слабей, тупей сваіх жаданняў?
Навек не наясіся. Заўтра зноў
Для нас усіх патрэбна сілкаванне.
Цяпер ты задаволена. Твае
Заплюшчваюцца вочы з асалоды.
А новы дзень спакою не дае:
Агонь не згас, палае, як заўсёды.
Каб гэты міг для нас быў даражэй,
Няхай разлука стане акіянам
І дасць хоць прамяністасцю вачэй
Цераз яго спаткацца закаханым.
Калі разлука як зіма на сэрцы,
Дык утрая мілей з вясной сустрэцца.
57
Твой верны раб, аж покуль дзень міне,
Вартую пільна ўсе твае жаданні.
Як да сябе паклічаш ты мяне,
Тады мой час шчаслівы і настане.
Марудны час не праклінаю я,
Ягоную хаду сачу упарта.
Гарчэй тады бывае мне ўдвая,
Калі тваё пачую я: «Да заўтра!»
Ні словам я, ні думкаю сваёй
Не запытаюся, ўладарка, дзе ты.
Зайздрошчу тым, хто дзеліць час з табой,
Яны — шчаслівыя абранцы свету.
Любоў бязглузда і ў жыцці тваім
Не можа бачыць дрэннага зусім.
58
Хай крые бог, што рабства мне паслаў.
Каб я хоць думкай запытаўся нават,
Як час праводзіш ты. Я — твой васал.
Чакаць загадаў — вось мая ўся справа.
Нібы табой зняволены ў турму,
З табой разлучаны, з'яднаны з горам,
Пакорны знаку кожнаму твайму, -
Не папракну цябе сваім дакорам.
Жыві, як схочаш, пані над сабой,
Твая свабода жадных меж не мае.
Сама суддзя ты над сваёй віной,
Калі натрапіцца віна такая.
Чакаю я. Хоць пекла ў тым чаканні,
Цябе ніяк і ні за што не ганю.
59
Калі навін на свеце не бывае
І ўсё, што ёсць, існуе з прадвякоў,
Дык сам сябе, напэўна, ашукае
Той, хто народжанае родзіць зноў.
Хацеў бы я зірнуць у дні былыя,
За кругабегаў сонечных пяцьсот,
Каб там сказалі кнігі мне старыя,
Каго любіў і пеставаў народ.
Тады пазнаў бы, ад якіх дзівосаў
З'явілася ты ў свеце праз вякі
І хто быў лепш благаславёны лёсам:
Той даўні час ці нашы мастакі.
Адно скажу: які б ні быў чый лёс,
Той час цябе узнёс бы да нябёс.
60
Як хвалі мкнуцца ў камяністы бераг,
Знікаючы адна каля адной,
Так і ў жыцці хвілін бясконцы шэраг
Ідзе ў нябыт няспыннаю хадой.
Юнацтва ўсё аздоблена праменнем.
Мінае сталасць. Ад тае пары
Змагаемся супроць ліхіх зацьменняў,
Пакуль час возьме ў нас свае дары.
Час губіць цвет цудоўнай маладосці,
Кладзе разоры на чале красы.
Узоры незраўнанай прыгажосці
Сцінае сквапнасцю сваёй касы.
А ўсё ж мой верш з красой тваёю пройдзе,
Насуперак яму, ў наступныя стагоддзі!
61
Ці праз цябе я вочы не самкну,
Калі ўначы прыходзіш летуценнем?
Ці вобраз твой мяне пазбавіў сну,
Ці карагод табе падобных сценяў?
Хіба твая з'яўляецца душа,
Каб зварушыць усё перабытое,
У памяці зайздросна ўваскрашаць
Мае памылкі, усё маё благое?
О, не! Хоць моцная твая любоў,
Ды не такая, каб у сне з'явіцца.
Мая любоў, пазбыўшыся ўсіх сноў,
Каля цябе стаіць, як вартаўніца!
Яна вартуе, не самкне вачэй,
Пакуль ты да другіх сяброў бліжэй.
62
Я самалюбствам так апанаваны,
Яно прасякла так мяне наскрозь,
Што, мне здаецца, ад яго заганы
Наўрад ці дзе на свеце лекі ёсць.
Здаецца мне, што роўнага красою,
Абліччам, станам, розумам — няма.
Здаецца мне, што вартасці такое
І дасканаласць не знайшла б сама.
Але калі перад люстэркам стану,
Пералічу ўсе зморшчкі на чале,
Тады прызнаю не адну загану,
А ўсе, адлюстраваныя на шкле.
Я падмяняў сваю — тваёй красою,
А век стары — юнацкаю парою.
63
Надыдзе час, калі мая любоў,
Падобна мне, сагнецца пад гадамі,
Калі пачне у жылах стынуць кроў,
А зморшчкі лягуць на чале радамі;
Калі ад золку маладосці шлях
На захад прыйдзе, стане там ля схілу,
І зіхаценне згасне у вачах,
І веснавая ўся пагасне сіла.
Той дзень чакаючы, цяпер ужо
Я супраць смерці падрыхтую зброю,
Каб часу ўсезнішчальны сквапны нож
Не сцяў любоў ад памяці людское.
А зброя гэта — кніг маіх радкі,
Якія будуць жыць ва ўсе вякі.
64
Калі пабачу, як красу вякоў
Знішчае час бязлітаснай рукою,
Як вежы гордыя звяргаюцца далоў
І бронзу крышыць ён сваёй хадою;
Як акіян галодны — берагі
За цаляй цалю вынішчае, рэжа,
А сухазем'е, каб спагнаць даўгі,
У воды сінія адносіць межы;
Як у дзяржавах, цераз сотні змен,
За росквітам прыходзіць угасанне, -
Дык і руіны, і стагоддзяў тлен
Мне сведчаць, што не вечна ўсё ж каханне.
Нашто ж мне лёс такое даў багацце,
Каб вечна думаць аб яго утраце?
65
Калі ў змаганні з часам не трывае
Зямля ці мора, камень або медзь,
Дык чым краса, нядужая такая,
Як кветка, здолела б адолець смерць?
Што зробіць лета, хараством убрана,
Супроць асады ваяўнічых дзён,
Калі муры нязломныя і брамы
Ад часу рушацца з усіх старон?
Жахлівы час! Як ад яго самога
Уратаваць, што ён жа сам стварыў?
Як захаваць ад вынішчэння злога
Дзівосныя, бясцэнныя дары?
Атрамант паратунак дасць ад згубы,
Каб вечна зіхацеў твой вобраз любы!
66
Стамлёны ўсім, я лепш сустрэў бы смерць,
Чым занядбаных бачыць жабраванне,
І здзек пустапарожнасці цярпець,
І найчысцейшай праўды зневажанне,
І бачыць пыху ў залатых страях,
І цноту, згвалчаную хіжай сілай,
І для бязглуздасці пачэсны шлях,
І моц, якую немач паланіла.
І мастакоў нізкапаклонны зброд,
І недарэк мастацтвазнаўцаў з імі,
І ісціну, якой затулен рот,
І зло, што верхаводзіць над усімі.
Стамлёны ўсім, сумую па труне,
Ды як жа друг мой будзе без мяне?
67
Нашто жыве ён між такіх заган?
Каб даць ганебным справам апраўданне?
Каб прыкрываць хлуслівасцю румян
Самотную часіну адцвітання?
Нашто шукаць патрэбна пекнаце
Да руж падобнасць шляхам нейкім кружным?
Яна ніколі больш не расцвіце,
Хоць сапраўды была жывою ружай.
Навошта жыць, калі згасае плоць,
Калі прырода ў ёй збанкрутавала,
Былых багаццяў толькі рэшткі ёсць
І кроў у жылах ходзіць так памалу?
Каб дням наступным паказаць магла б,
Які яна цудоўны мела скарб.
68
Ён сам увесь — як часу адлюстровак,
Калі краса была яшчэ красой,
Не ведала ніякіх падфарбовак,
І зіхацела кветкай веснавой.
Тады яшчэ па смерці не зразалі
Ў нябожчыц косы залатыя іх,
Каб, як цяпер, спадалі пышна хвалі
Красы чужое на плячах чужых.
Краса яго ў свае страі адзета,
Няма на ёй напазычаных фарб,
З чужой вясны сабе не творыць лета
І не рабуе дзён мінулых скарб.
Нашто яго вартуе так прырода?
Красу без фальшу паказаць народу!
69
Найлепшы друг або найгоршы вораг
Дадаць не могуць, каб хацелі нат,
Хоць рыску да праслаўленага ўзору,
Што бачыць свету цэлага пагляд.
Праслаўлена твая знадворнасць звонку,
Але калі ўсё тыя ж языкі
Пра якасць сэрца распачнуць гамонку,
Тады і водгук будзе не такі.
Тваёй душой цікавячыся вельмі,
Глядзіць на справы здзейсненыя свет.
І тут, бывае, водар пустазелля
Зглушае водар самых лепшых квет.
А ліху гэтаму адна прычына,
Што кветнік твой бадай для ўсіх адчынен.
70
Не ў тым загана, што цябе хто ганіць:
Краса спрадвеку мэта для хлусні.
Брыда ніяк да неба не прыстане,
Хоць лётае варона ў вышыні.
Калі ты цнотай будзеш, як заўсёды,
Дык ганьба вартасці падкрэсліць лепш.
Смаўжы шукаюць чысціню і слодыч,
Таму і да цябе паўзуць найперш.
Свайго юнацтва ты мінула змусты
Або ў змаганні іх перамагла.
Не знойдзеш хусты на чужыя вусты,
Хлусню не знішчыць праўды пахвала.
Калі б табе і з хмаркай не сустрэцца,
Адна б ва ўсіх ты панавала сэрцах.
71
Не плач па мне ты больш хвіліны той,
Калі абвесціць сумны звон званоў,
Што я злучаюся навек з зямлёй
І ў свет ніжэйшы да чарвей пайшоў.
Не ўспамінай, чытаючы мой верш,
Руку, напісаны ён быў якой.
Любоў мая! Забытым быць мне лепш,
Чым згадкай твой нарушыць супакой.
Не хочу я, каб водгулле радкоў,
Калі з зямлёй знітуецца зямля,
Мяне нагадвала. Твая любоў
Няхай памрэ, калі пагасну я.
Не хочу я, каб да самотных слёз
Людскі прысуд і горкі здзек прынёс.
72
Каб свет цябе не прымушаў сказаць,
За што мяне любіла так сардэчна,
Няхай твая не заблішчыць сляза,
Калі знайду я адпачынак вечны.
Не шмат чаго для памяці людской
Магла б знайсці ў мяне пры ўсім жаданні,
І мімаволі дапаўняць маной
Табе прыйшлося бы апавяданне.
Любоў тваю каб не запляміць той
Няпраўдай самых шчырых успамінаў,
Імя маё няхай памрэ са мной,
Няхай са мною ляжа ў дамавіну.
Каб не ўпікнуў ніхто цябе затым,
Што з памаўзой кахалася такім.
73
Мяне раўняць ты можаш да часіны,
Калі пажоўклы ліст адзін за 'дным
З галля таго, дзе хор звінеў птушыны,
Нясе свой жаль над полем нежывым.
Падобны я таксама да змяркання,
Калі шарэе ў захадзе заход,
Калі, як вобраз смерці, ноч устане,
А з ёю змрочных сценяў карагод.
Ва мне ты бачыш полымя згасанне
Пад прыскам юных, перабытых дзён.
І там, дзе меў нядаўна сілкаванне,
У шэры попел пераходзіць ён.
Зважай на ўсё, каб узмацніць любоў,
Пакуль апошні час твой не прыйшоў.
74
Калі абвесцяць мне прысуд такі,
Які за ўсе на свеце найцяжэйшы,
Хай будуць помнікам маім радкі
Апошняга напісанага верша.
Калі пачнеш ты іх чытаць калі,
Ў іх знойдзеш тое, што тваё па праву.
А рэшта дастанецца хай зямлі,
Бо для цябе яна і не цікава.
Табе у вершах прысвячаю я
Усё найлепшае, што мае сэрца.
А абалонка грэшная мая,
Зямля, няхай зямлі і дастанецца.
Ёй — прах і тлен, сядзіба чарвякова,
Табе — любоў майго жывога слова.
75
Ты для мяне мацунак лепшы мой,
Як дождж, што ніве смаглай дасць напіцца.
Шчаслівы я каля цябе, з табой,
Як сквапны скнара ля сваёй скарбніцы.
Яму уцеха, што багацця шмат,
Але і страх зладзейскае напасці.
А я не толькі быць з табою рад, -
Хачу, каб свет увесь глядзеў на шчасце.
Тады я задаволены зусім,
Калі са мной ты дзеліш асалоду.
Сустрэць я прагну твой пагляд сваім,
Хоць не заўсёды ён дае лагоду.
Так і вядзе няспынна час мяне:
То маю ўсё, то анічога не.
76
Чаму я не пішу на новы лад,
Не маю ў вершы модных завіхрэнняў?
Чаму мой верш ідзе за радам рад
Без хітрамудрых словаспалучэнняў?
Пішу аднолькава заўсёды я,
Ў старым адзенні ўсе мае лятункі.
У вершах словы — як пячаць мая:
Без подпісу мае пазнаюць думкі.
А ўсё таму, што я пішу ізноў,
Мая любоў, з твайго усё натхнення.
Якіх бы слоў сардэчных ні знайшоў, -
Не зменіць думкі новае адзенне.
Нам так і сонца: штодня маладое,
Хоць з прадвякоў яно адно і тое.
77
Пакажа люстра, як краса знікае,
Гадзіннік плынь імклівую хвілін.
А гэта белая старонка мае,
Як скарб, усё, што ў першым і другім.
Нам нагадаюць зморшчкі ў шкле люстраным
Дарогу, што на могілкі вядзе.
А стрэлкі часу — як бесперастанна
Ён па-зладейску ў нябыт ідзе.
Каб думак шчырых не згубіла памяць,
Ты запішы, і я іх запішу.
Як дзеці родныя, яны устануць,
Нам дапамогуць лепш пазнаць душу.
З старонкі кожнай скарб нам прамяніцца,
А ў кнізе добрай — цэлая скарбніца.
78
Цябе так часта я у вершах клікаў,
Твой вобраз так мне добра дапамог,
Што спевакоў другіх кагал вялікі
Пачаў цябе ўслаўляць, як толькі мог.
І вочы, што наўчылі пець нямога,
А невукаў — узняцца у прастор,
Мастацтва здольных збольшылі намнога,
У крылле ім далі багата пёр.
А ўсё ж ты мусіш мною ганарыцца:
Мае ўсе творы створаны з табой.
Калі ў другіх твой вобраз прамяніцца,
Дык у маіх — жыве з усёй красой.
І тое, што несамавітасць піша,
Тваёй рукой узведзена на ўзвышша.
79
Пакуль адзін я піў з твае крыніцы, -
Зіхцелі вершы дзіўнай пекнатой.
Але цяпер ім суджана зацьміцца,
А музе — месца саступіць другой.
Я згодзен: варты вартага і варты,
Але што б іншы ні стварыў пясняр,
Ён толькі аддае, што вінаваты,
Ён доўг дае, а не прыносіць дар.
Калі пачне тваю ён славіць цноту,
Дык, значыцца, крадзе ў тваіх жа дзей.
Красу ён славіць — зноў маленькі клопат:
Прыносіць дар, які ў цябе ж крадзе.
Не думай дзякаваць за «пахвалёны»,
Бо сам сабе заплаціш доўг ягоны.
80
Я спраняверыўся ў сабе зусім,
Калі падумаю, які мастак
Складае творы з іменем тваім,
Бо не магу зраўняцца з ім ніяк.
Твая душа — як мора шырынёй,
На ім прастор для ўсякіх ветразей:
І карабель ідзе сваёй хадой,
І човен мой не менш рызыкаўней.
Ты толькі можаш зратаваць мяне,
Бо човен мой — нядужы і стары.
А той плыве бяспечна праз віры,
Таго ніяк пагібель не кране.
Калі я згіну ўсё-ткі ў акіяне, -
Мая пагібель праз каханне стане.
81
Хоць да мяне памрэш ты, хоць пазней,
Калі ў зямлі мае сатлеюць косці,
Ніяк не згасне бляск тваіх вачэй,
Твой вобраз чараўнічай прыгажосці.
Бяссмертным зробіцца тваё імя,
Калі навекі згіну я аднойчы.
Звычайнай будзе могілка мая,
Красе тваёй — усе людскія вочы.
Твой вечны помнік — мой сардэчны верш,
Для нашых дзён, для часу, што настане,
Для тых людзей, з якімі ты жывеш,
Для тых, што прыйдуць пасля іх згасання.
Так, як дыханне з роду ў род ідзе,
Ты будзеш жыць на вуснах у людзей.
82
Не заручоны з музаю маёй,
Ты можаш быць паблажлівым для тых,
Што кожны твор табе прысвеціць свой,
Благаславення просячы для кніг.
Каб славіць розум, прыгажосць тваю,
Мой талент вельмі сціплы і малы.
А новы час, на сілу ўсю сваю,
Нясе табе багата пахвалы.
Але калі ад новых спевакоў
Пачуеш красамоўны іх тандэт,
Тады ацэніш праўду шчырых слоў,
Якія даў ад сэрца друг-паэт.
Малюнкі іх — як нежывыя ўсе,
А вобраз твой — радня самой красе.
83
Я думаў, што красе тваёй цудоўнай
Ніякіх штучных не патрэбна фарб
І што паэт наўдачу мерай роўнай
Аддасць табе пазычаны ім скарб.
Таму і размаўляў я цераз зубы,
Чакаючы, каб пекната сама,
Устаўшы, свету давяла ўсяму бы,
Што лепшай, чым твая, нідзе няма.
Але за грэх маё маўчанне ўзята.
Тым часам модныя ўсе песняры,
Намераў добрых маючы багата,
Цудоўны скарб хаваюць да пары.
Жыцця ў вачах ты маеш больш, чым гэта
Маглі бы выказаць і ўдвух паэты.
84
І хто больш красамоўны? Той, які,
Абмежаваўшыся найбольшай хвалай,
Сказаў, што ты — якраз, як сам, такі,
Бо скарбу большага на свеце не бывала.
Той бедны верш, які не дадае
Пры апісанні слова ці другога.
Затое збольшыць вартасці свае,
Хто скажа: «Ты падобны на самога!»
Калі праўдзіва апісаць, як ёсць,
Усё, што створана самой прыродай, -
Дзівіцца будзе свет на прыгажосць,
Здзіўленнем дасць паэту ўзнагароду.
Але і небяспека ёсць ва ўсім:
Каб не перахвалілі разам з тым.
85
Прыціхлі з музаю мы, як нямыя,
Тым часам плойма модных песняроў,
Пабраўшы ў рукі пёры залатыя,
Да кучаравых прылягла радкоў.
Пакуль яны грымзоляць спрытна словы,
Я думы думаю свае адзін
І, як дзячок да псалмаў адмысловых,
Да гладкапісаў дадаю: «Амін!»
Пачуўшы хвалу, пасылаю кожнай:
«Але!», «Папраўдзе, так!», «Во гэта — верш!»
Хоць так пачуцці выказаць няможна,
Любоў к табе я выкажу найлепш!
Цані за пуставейнасць спевакоў,
Мяне — за думкі ціхія, без слоў.
86
Цікава б знаць, паэзіяй сваёй,
Што на ўсіх ветразях нясе імкненні,
Спыніў ён лёт фантазіі маёй
І пахаваў у месцы нараджэння?
Ці самы ён, каго якісьці дух
Вучыў ствараць пачварныя стварэнні.
Ці, аб'яднаныя, яны удвух
Мае пазабівалі летуценні?
О, не! Ні ён, ні ўсе дарадцы з ім
Маёй паэзіі забіць не могуць!
Ён, са сваім дарадчыкам начным,
Мяне жудой сваёй не перамогуць!
Але, як ты яго ўзнёс да нябёс,
Я страціў тое: што у сэрцы нёс.
87
Бывай! Цябе ніяк я не стрымаю,
Занадта ты, любоў, любіма мной.
Цябе з сваёй вязніцы вызваляю,
Сам развітаўшыся з тваёй турмой.
Як я ўладаў дарункамі тваімі
І дзе заслугі для такіх дароў?
Калі любоў назад усё адніме,
Якое б права, каб не даць, знайшоў?
Дарыла ты мне безрахубна скарбы,
За што — не ўцямлю да сяе пары.
Вялікі грэх я на душу узяў бы,
Каб не вярнуў табе твае дары.
Я над табой нібыта ў сне ўладарыў.
Калі прачнуўся — знік і след ад мараў.
88
Калі мяне знялюбіш ты зусім,
На ўсё маё нядобрым вокам глянеш,
Я пагаджуся з выракам тваім,
Сам на сябе я выйду на змаганне.
Свае пахібы ведаючы ўсе,
Супроць сябе магу сказаць такое,
Што мне бяды багата прынясе,
Яшчэ вастрэй тваю наточыць зброю.
І, зрэшты, буду ў выйгранцы і я:
Хоць у змаганні пацярплю я страту,
Памогшы перамозе, удвая
За ўсе выдаткі атрымаю плату.
Я так люблю цябе, што без дакора
Гатоў прыняць якое згодна гора.
89
Скажы, што ты знайшла ў мяне загану,
Прыйсці з якой і здрадзе балазе,
Скажы: кульгавы я. Адразу стану
Кульгаць сумысна на адной назе.
Не знойдзеш слоў ты, каб мяне пакрыўдзіць,
Такіх, як сам я на сябе знайду.
Як ты жадала, перамена прыйдзе
Табе на радасць, на маю бяду.
А знаючы, табе што даспадобы,
Парэжу дружбы нашай ніці ўсе.
І што калі між намі ні было бы,
Няхай няпамяць пылам разнясе.
Супроць сябе я на змаганне стану:
Мне вораг той, табе хто не жаданы.
90
Калі знялюбіш — знелюбі хутчэй,
Пакуль мне свет рыхтуе ўкрыжаванне.
Ліеш мне горыч — налівай паўней.
Страшней за ўсё чаканне пакарання.
Цяжкое гора пасылае лёс, -
Не трэба і табе з сваім пазніцца.
Навошта б золак мне імжу прынёс,
Калі ўсю ноч грымела навальніца?
Пакінь мяне, ды не ў апошні час,
Калі ушчэнт закатуюць нягоды.
Раптоўна кінь, каб праглынуў я ўраз
Свой горкі жаль ад найвялікшай шкоды.
І што нягоды дробныя тады,
Калі цябе губляю наўсягды?
91
Той ганарыцца талентам, багаццем,
Паходжаннем, той знатным сваяком,
Той модна скроеным, дзівосным плаццем,
Той сокалам, стаеннікам ці псом.
І кожны так: шукаючы, знаходзіць
Усё, што радасць для яго нясе.
Маё ўсё шчасце ў гэткай асалодзе,
Ў якой сабраны іншыя усе.
Твая любоў мне даражэй багацця
І гонару вяльможнага мілей.
З ёй не зраўняцца самай пышнай шаце,
Яна за слодыч нават прыямней.
Ты, адабраўшы гэты скарб знянацку,
Мяне заручыш з доляю жабрацкай.
92
Ніяк не здзейсняцца твае жаданні:
Маёй ты будзеш да апошніх дзён.
Жыццё маё залежыць ад кахання:
Канец кахання дасць мне вечны сон.
Чаго баяцца горшае напасці,
Калі найменшая прыводзіць смерць?
Маё няшчасце — можа, ў ім і шчасце —
Твайго гумору змены ўсе цярпець.
Калі жыццё залежнае такое,
Чаго ж мне добрага чакаць ад здрад?
З каханнем я і з вечным супакоем
Цяпер аднолькава спаткацца рад.
Але з дабра бывае нам і ліха:
Ты можаш здрадзіць. Здрада ходзіць ціха.
93
Я жыў бы так, як ашуканы муж,
Які цябе любіць не перастане.
Кахання цень здаваўся бы яму ж,
Нібыта як сапраўднае каханне.
Не бачу змен у позірку тваім,
У ім няма варожасці ніякай.
Не так, як на абліччы дзе-якім
Накрэслены усіх злачынстваў знакі.
Ты, з ласкі неба, што ад нас вышэй,
На твары маеш пекнаты зіхценне.
Што б ні было на сэрцы, а з вачэй
Заўжды свіціцца яснае праменне.
Красой ты яблык Евы нагадала б,
Каб цнота выгляду адпавядала.
94
Хто не пакрыўдзіў слабага нічым,
Не назаляў уладаю нікому,
Ўзрушаў хто іншых, сам жа разам з тым
Халодны быў, як камемень нерухомы, -
Той ад жыцця найлепшы мае дар,
Узбагаціць яго сваёй ашчадай,
Той над сабою поўны гаспадар,
Для ўсіх другіх — узор ён і парада.
Належыць лету водар летніх квет,
Хоць кветка тая пацвіце і звяне.
Калі ж загана ў ёй праложыць след,
Нат пустазелле прыямнейшым стане.
Дзядоўнік сэрцу нашаму мілей,
Чым водар цвілых і гнілых лілей.
95
Якой красой, прывабнасцю якой
Ад воч людскіх грахі твае схаваны!
Ды, як на ружы плямачкі пад тлёй,
І на табе застаўся след заганы.
Маўчаць не змусіш ты людскі язык,
Ён так змяшае праўду і няпраўду,
Што, як, здаецца б, грэх ні быў вялік,
Хвалой табе адразу загучаў бы.
Які даеш палац дзівосны ты
Для той спакуснай і распуснай змусты!
Пад засенню цудоўнай пекнаты
Становіцца прывабнаю распуста.
Ды не забудзься, што іржа, на жаль,
З людской нядбайнасці, знішчае сталь.
96
Адны — віну кладуць на маладосць.
Не хочуць бачыць той віны другія.
А ўсе твае грахі і прыгажосць
Кахаюць маладыя і старыя.
Падобна, як тандэтны самацвет
Зіхціць зырчэй на пальцы у царыцы,
За дабрадзейнасць грэх прымае свет,
На ўсё благое можа ён забыцца.
Як спрытна статак воўк бы ператрос,
Каб мог з'явіцца ў выглядзе ягняці.
Як пакараў бы закаханых лёс,
Каб ты надумала зачараваць іх!
Так не рабі! Ты так любіма мной,
Што й гонар твой я падзялю з табой.
97
Якой зімой здаваўся мне той час,
Пакуль цябе не бачыў я, мой дружа:
І Дзед Мароз хадзіў навокал нас,
І дні і ночы ускрывала сцюжа.
А сапраўды, было каля жніва,
Калі свой плён ледзь восень паднімае,
Нібыта тая сумная ўдава,
Што ад вясны цяжар вялікі мае.
Ды для мяне патомства ўсё яе
Здавалася сям'ёй асірацелай,
Дзе ты — мне там і лета настае,
Цябе няма — і птушка б не запела.
Калі ж пачне — то цыркне, то замоўкне,
Ад песень тых і ліст на дрэвах жоўкне.
98
Вясной мы разышліся, ў той пары,
Калі з'явіўся красавік вясёлы,
Калі і ён, і бог Сатурн стары
З вясной спявалі і вадзілі кола.
Ні птушак спеў, ні водар веснавой,
Найлепшай самай, зіхатлівай краскі
Не ўзялі ўсё ж ткі ўлады нада мной,
Не памаглі ствараць і баяць казкі.
Не захапляў мяне ружовы цвет,
Не мілаваўся я лілейным цветам, -
Усё найлепшае, што мае свет,
На ўзор цябе і створана сусветам.
Хоць пачуваўся я, нібы зімой,
Я ў кветках бачыў вобраз ясны твой.
99
Фіялцы ранняй кінуў я дакор,
Што водар свой яна ў цябе украла,
Што сінь вачэй ўзяла ў цябе на ўзор
Для ўсіх валошак і для ўсіх фіялак.
Лілеі ўзялі белізну сваю
Ад рук тваіх, вынежных, незраўнаных.
Я сорам руж ніяк не утаю:
Ў цябе ўсе барвы іхнія забраны.
Адна ў дадатак да ўсяго ўзяла
І водар дзіўны ад твайго дыхання.
Затое кару жорсткую знайшла:
Ад слімака яна напэўна звяне.
І колькі б кветак я ні бачыў дзе, -
Што-небудзь кожная ў цябе крадзе.
100
Дзе муза? І чаму маўчыць яна
Аб тым, хто даў усю магутнасць ёй?
Ці, можа, ля чужога дзе акна
Складае спеў нікчэмнасці якой?
Вярніся! Стань і спевам адплаці
Таму, хто даў натхненне ў лепшы верш,
Мастацтва даў, што нас вядзе ў жыцці,
Дзеля якога ў свеце ты жывеш.
Уважна ўгледзься ты ў яго чало.
Калі заўважыш зморшчкі дзе на ім,
Паўстань на час, на ўсю няпраўду, зло,
А за разбой — кляймі пяром сваім.
Праслаў хутчэй адвечную красу,
Пакуль не ўзняў час серп свой і касу.
101
Гарэзніца! Нашто марудзіш ты,
Не нарысуеш любага майго
З усім дабром, з зіхценнем пекнаты,
Чыё святло і на цябе лягло?
Ты адкажы: няўжо, на твой пагляд,
Не трэба цноце аніякіх фарб,
А алавок няўжо зусім не варт
Увекавечыць гэты дзіўны скарб?
Няўжо краса тады і прыгажэй,
Калі яе красой не назавеш?
Хоць залаты ёй створаць маўзалей,
А вечнасць дасць ёй твой цудоўны верш.
Каб час наступны бачыў прыгажосць,
Ягоны вобраз дай такім, як ёсць.
102
Люблю, але, бадай, маўчу пра тое,
Люблю мацней, а скажа хто — слабей.
Той прадае пачуцце залатое,
Хто пра любоў крычыць ля ўсіх дзвярэй.
Пачатак быў і ў нашага кахання,
Цябе вітаў я песняю сваёй,
Як Філамель, ад змроку да світання,
Пакуль не прыйдзе лета за вясной.
І не таму, што лета горш прадвесні,
Калі ноч моўкла, слухаючы спеў.
Увосень лес увесь спявае песні,
Акорды дзікія злятаюць з дрэў.
Замоўк і я, падобна Філамелі,
Каб песні ціхія прывабу мелі.
103
Якая муза бедная мая,
Калі ёй трэба праспяваць аб тым,
Хто лепш хваленняў нашых удвая
У натуральным выглядзе сваім.
Не дакарай, калі замоўкнем з ёй.
У люстра глянь. Аблічча ўбачыш там,
Якое надзвычайнай пекнатой
Вышэй таго, што я даваў ці дам.
Вялікі грэх прыняў бы на душу,
Сваёй хвалой заблоціўшы красу.
Я вобраз твой не ў вершы запішу,
Я лепш яго у сэрцы пранясу.
Папраўдзе, люстра больш табе дае,
Чым творы могуць перадаць мае.
104
Ты для мяне старэйшаю не станеш,
І ў першы дзень, і сёння — ты адна,
Хоць тры зімы зрывалі з дрэў убранні,
Якія ім прыносіла вясна,
Хоць тры вясны змяніліся на леты,
За летам восень жоўтая ішла,
Быў тройчы красавік вясной сагрэты, -
А ты — ўсё, як і ў першы дзень, была.
На жаль, краса знікае пакрыёма,
Як нікне цень ад сонечных гадзін.
Прывабнасць, што здаецца нерухомай,
Нябачны вокам мае рух адзін.
Пакуль яшчэ ты не была на свеце,
Быў росквіт і заход у кожным леце.
105
Любоў мая не ідалапаклонства,
А мой каханы ідалам не ёсць,
Хоць пра яго, яму пяю бясконца,
Ягоную ўслаўляю прыгажосць.
Сягоння, заўтра, ён усё прыгожы,
Ён будзе вечна ў харастве такім.
Таму і верш мой без яго не можа,
Пяе пра аднаго, жыве адным.
Краса, Прыязнасць, Цнота мне так любы,
Красу, Прыязнасць, Цноту слаўлю я.
Яны — як кола, у якім я ўсюды
І у якім уся любоў мая.
Красу, Прыязнасць, Цноту — ўсе тры сілы
Жыццё шчасліва ў ім адным злучыла.
106
Калі у хроніках старых часоў
Чытаю я пра рыцараў і лэдзі,
Якія зналі хараство, любоў,
Жылі, змагаліся, ўміралі недзе, -
Тады здаецца, што у спробах тых
Сказаць пра рукі, ўсмешкі вуснаў, вочы
Найлепшы кожны з песняроў старых
Намаляваць твой дзіўны вобраз хоча.
Ты — надзвычайны хараства узор.
У творах іх — твой цень адлюстраваны:
Цябе не бачыўшы, хто даў бы ў твор
Твой чараўнічы вобраз незраўнаны?
А мы, сучаснікі, хоць бачыць можам,
Сказаць не можам добра аб прыгожым.
107
Ні прадчуванні, ні прарочы дух,
Што адкрывае дзень наступны свету,
Не ведаюць, не скажуць, ці дайду
З табой, любоў, да вызначанай мэты.
Як месяц пройдзе праз зацьменні ўсе,
З сваіх прароцтваў Аўгур сам смяецца.
Наступны дзень зямлі ўсёй мір нясе
Пад засенню алівавага вецця.
Так і любоў мая: ў вянку надзей
У вечнасць пройдзе цераз верш сардэчны.
Смерць страшнай можа быць для тых людзей,
Якія з цемры не выходзяць вечна.
Мой горды, непакорны, шчыры верш, -
Ты дэспатаў усіх перажывеш!
108
Што б я ў памяці людской знайшоў
Не скарыстанае табе на хвалу?
Што новае сказаў бы пра любоў,
Каб і цябе найлепей праслаўляла?
Нічога, пэўна! Як у днях былых,
Калі мы толькі стрэліся з табою,
«Любі-мая» — гучыць з радкоў маіх
На новы лад малітваю старою.
Любоў адвечную і новую прытым
Не скрыўдзіць час і не закрые пылам, -
Лістом паперы стане ён рудым,
Каб запісы на ім свае рабіла.
Што нам любоў дала у першы раз,
Жыць будзе вечна, нават і без нас.
109
Ты не кажы, што сэрца ў паняверцы,
Хоць зменшыўся агонь, напэўна, ў ім.
Мая душа ў тваім бытуе сэрцы,
З ім разлучыцца — як з сабой самім.
Кахання дом! Пасля ўсіх вандраванняў
Такім, як быў, страчаюся з табой,
Каб ганьбы след пры першым жа спатканні
Адмыць сваёй гарачаю слязой.
Хоць, як усе, і я з крыві і плоці,
Але не вер ніколі тым усім,
Што мог бы я сваё сумленне зблоціць
І не вярнуцца да цябе зусім.
На свеце радасць мне адна ты, цвеце?
Што без цябе мне ў тым прасторным свеце?
110
На жаль вялікі, гэта не мана!
Блукаў я скрозь, дзе варта і не варта
І стала мне, як блазнюку, цана,
Сама любоў мне стала нібы жартам.
Папраўдзе, так: я крыва, ўперакос
Глядзеў на ўсё, што добрага бывае.
Ды лёс мяне праз хібы ўсе пранёс,
Ты зноў мне любай стала, дарагая.
Я ні грахоў, ні праўды не таю,
Няхай спакуса сэрца не трывожыць.
Сябе навек табе я аддаю,
А бог кахання хай мне дапаможа, -
Каб прытуліла да сваіх грудзей,
Каб неба стала для мяне бліжэй.
111
Я згодзен з тым, што доля мне не маці.
Яна на мне паставіла пячаць:
Прымусіла цяжкой штодзённай працай
Для існавання сродкі зарабляць.
Як фарбавальшчык сам афарбаваны,
Таксама я адзначан рамяством.
Каму пашана, а каму загана
Адным і тым жа выбіта кляймом.
Ты памажы пазбыцца мне хваробы.
Я воцат вып'ю, ўсё, што скажаш ты.
Я не адмоўлюся, абы дапамагло бы,
Ад самай найгарчэйшай гаркаты.
Мая любімая! Найлепшай рады
Я дачакаўся б ад тваёй спагады!
112
Твая спагада і замілаванне
Прыкрыюць след ганебнага кляйма.
Мне абыякавым цкаванне стане,
Пакуль са мною будзеш ты сама.
Твае пахвалы ці твае дакоры
Мне прынясуць патолю або жаль.
Ты для мяне адна ва ўсім прасторы,
Я пры табе, як закаваны ў сталь.
Я ад сябе адкінуў так далёка
Ўсё, што ліслівасць ці хлусня вядзе,
Каб іх і следу не было навокал,
Каб іх не бачыць, не пачуць нідзе.
Пануеш ты адна ў мяне на сэрцы,
Мне без цябе ўсё нежывым здаецца.
113
Пасля разлукі — зрок мой стаў у сэрцы,
А вочы быццам як чужыя мне.
І ўсё, што можа мне цяпер сустрэцца,
Мяне нераспазнаным абміне.
Нібы відушчы і сляпы нібыта,
Глядзіць на свет збянтэжаны пагляд,
Забыты кветкі, птушкі ўсе забыты,
А ува ўсім твой вобраз вінават.
Якія б дзе я рэчы ні пабачыў, -
Усё з тваёй нітуюцца красой.
Варона крача, галубок заплача,
Застогне мора — ўсюды вобраз твой!
Табою поўны, я не здольны цяміць
Таго, што звыш мая прыносіць памяць.
114
Няўжо, хвалой тваёю увянчаны,
Атруты царскай — лёстак — выпіў я?
Ці чараўніцтва талент надзвычайны
Дала на долю мне любоў мая?
Дакуль сягнуць яго праменне можа,
Стварае ён узоры пекнаты.
З істот пачварных ангелаў прыгожых
Стварыць ён можа — гэтакіх, як ты.
Праўдзіва першая прычына — лёсткі,
І розум прагна трунак гэты п'е.
А вочы келіх наліваюць порстка —
Яму да смаку і самім сабе.
Калі атрута — лёс даруе грэх ім,
Пакаштаваць — ім давялося першым.
115
Хлусіў я у сваіх ранейшых песнях,
Што нельга мне цябе любіць мацней.
Не ведаў я, што полымя прадвесні
Магло пасля гарэць яшчэ зырчэй.
Калі гляджу я на падзеі часу,
Дык бачу, што выпадкаў міліён
Разлучыць тых, хто б век не разлучаўся,
Нязломны самы выкрасліць закон.
На жаль, спалохаўшыся тых здарэнняў,
Я не сказаў тады як мае быць:
Сумненне мне не прынясе збавення,
А я люблю, як нельга больш любіць.
Любоў — дзіця. Дадаць бы варта тое:
Яна расце, як і усё жывое.
116
Не будзем шкодзіць злуцы сэрцаў двух;
Любоў любоўю звацца не павінна,
Калі яна мяняецца ад скрух
Або ў якую чорную гадзіну.
Любоў — маяк у часе навальніц,
Яна, як зорка, з цёмнай хмары гляне
І караблю з грымот і бліскавіц
Пакажа шлях надзейны ў акіяне.
Любоў не мерыцца на тыдні, дні,
Яна бясконца, як жыццё на свеце,
Хоць можа час ружовыя агні
Згасіць на ёй, як на ружовым цвеце.
Як хто б няпраўду слоў маіх давёў,
Дык не існуе, значыцца, й любоў.
117
Абвінаваць мяне ва ўсіх грахах,
Калі такое маеш ты жаданне, -
Што станавіўся на ганебны шлях,
Не праслаўляў я нашага кахання;
Што далучаўся да такіх сяброў,
Якія з добрым словам незнаёмы,
І што па волі чатырох вятроў
На ветразях усіх ішоў ад дому.
Каб грэх мой цяжкі стаў яшчэ цяжэй,
Маю сваволю кінь на тыя шалі.
Глянь строгім поглядам тваіх вачэй,
Абы на смерць мяне не пакаралі.
Пераканацца толькі меў на мэце,
Якую моц каханне мае ў свеце.
118
Мы ужываем вострыя прысмакі,
Каб апетыт узняўся да яды.
Мы зелле п'ём ад ліхаты ўсялякай,
Каб асяродак чыстым быў заўжды.
Вось так і я, з твайго замілавання
На сэрцы меў лагоду і спакой.
Калі хварэў, дык праз сваё жаданне
Змагацца з выдуманай ліхатой.
І захварэў урэшце не на жарты,
Лякарствы горкія адважна п'ю.
А што было ва мне пашаны варта,
Пакіне з лекамі душу маю.
Уцяміў я: атрутай стануць лекі,
Калі любоў пакіне чалавека.
119
Пітвом з сірэніных пякельных слёз
Я упіваўся, мабыць, неаднойчы.
На страты мне журбу прыносіў лёс,
Над выйгрышам з арбіты лезлі вочы.
Якіх памылак не было ў той час,
Калі я чуў сябе ў вяршыні шчасця:
То, як у трасцы, жар апошні гас,
То зноў палаў агнём шалёнай страсці.
Дабра ў благім тады я не знайшоў:
Нядоля робіць добрае найлепшым.
Калі з разлукі вернецца любоў,
Яна намнога стане трывалейшай.
Так пасля страты зноў знаходзіў я
Сваё багацце большым утрая.
120
Твае пакуты нас ізноў з'ядналі.
Ад гора сам я гнуўся у дугу,
Бо нерваў мне са сталі не кавалі,
Іх раўнаваць да медзі не магу.
Калі твой смутак, што дала разлука,
Падобны быў ці быў такі, як мой,
Дык ведаю, з якой пякельнай мукай
Хадзіла ты сцяжынкаю сваёй.
А я, тыран твой, не знайшоў і часу,
Каб хоць узважыць зла твайго цяжар.
Нашто ж адчай над намі разаслаўся,
Закрыў журбой сваёй увесь абшар?
Я адпусціўся на ўсё благое.
Павінны ж адпушчэнне даць абое.
121
Лепш быць благім, чым, не бываўшы ім,
Цярпець бязвінна ўсякія напасці.
Няма ніякай радасці і ў тым,
Калі нам нехта вызначае шчасце.
Як можа чый разбэшчаны пагляд
Мной кіраваць, маёй крывёй імпэтнай?
Я грэшны? — Так! Але грашней наўрад,
Чым вы, шпікі, з сваёю апраметнай!
Я — гэта я. А вы учынак мой
Сваёю мерай мерыце старанна.
Калі суддзя — гарбун, дык за суддзёй,
З свайго жадання, я гарбатым стану?!
І не кажыце, што на свеце ўсім
Нікога добрага няма зусім!
122
Навошта мне дарунак твой — табліцы?
Нататкі ўсе у памяці маёй.
І так запісаны, што ім скрышыцца
Прыйшлося б толькі разам з галавой.
Ты будзеш жыць аж да тае часіны,
Пакуль дарэшты знішчыцца, на тло
Усё, што да цудоўных успамінаў
Скарбніцаю надзейнаю было.
Калі нататкам шчырага кахання
Такія сховы давялося мець,
Няхай лепш некаму дарункам стане
Табліц халодных мармур або медзь.
Хто хоча мець для памяці дарункі,
Не верыць той у моц уласнай думкі.
123
Не спадзявайся, час, што я інакшы!
Ўсе піраміды — цуд малы зусім.
На новы лад стар'ё паніцаваўшы,
Як дасягненнем, хвалішся ты ім.
Наш век кароткі. Дзіва ў тым якое,
Калі стар'ё за навіну даеш.
Здаецца нам, і мы ствараем тое,
Што створана ў мінулым часе лепш.
Навошта мне усе твае табліцы?
Мінулыя і сённяшнія дні
Ты апрануў такою небыліцай,
Што не адрозніш праўду ад хлусні.
Я кляўся ў тым, што быў і буду верным,
А на цябе увагі мы не звернем.
124
З адной калыскі шчасце і няшчасце,
Ды ў іх няма аднолькавых дарог:
Ці можна кветкай у вянок папасці,
Ці пустазельнай былкаю ў быльнёг…
Любоў мая няпэўнасці не знае,
Багацце ёй не прынясе бяды.
Яна палітыканаў абмінае
І пагарджае імі заўсягды.
Навошта ёй такія мудрагерцы,
Якія твораць на кароткі час?
Любоў жыла і будзе жыць у сэрцы,
Ў якім агонь сумлення не пагас.
А тыя ўсе бязглуздыя стварэнні
Сваёю смерцю нам дадуць збавенне.
125
Навошта мне дурацкая пашана
Цягаць над некім нейкі балдахін?
Нашто для вечнасці старацца стану,
Калі яна не йдзе далей руін?
Не бачым мы, як падхалімаў зграя
У панскі кут паўзе на жываце?
І хлеб здаровы на прысмак мяняе,
Як быццам шчасце з гаркаты расце?
О, не! Дазволь твайму аддацца сэрцу,
Прымі мой бедны, але вольны дар,
Які не быў у рабскай паняверцы,
І стань яму, як я табе, ўладар.
Прэч стукачоў! Для чыстага сумлення
Не страшны ні паклёпы, ні ганенні.
126
Мой любы хлопчык! Ты адзін-адзіны
Кіруеш часам, лічыш нам хвіліны.
Пакуль расцеш і прыгажэеш, вяне
Тваіх прыхільнікаў замілаванне.
Калі табе ўладарніца-прырода
Не хоча даць у час наступны ходу,
Дык для таго, каб хітрасцю такою
Спыніць яго уладу над табою.
Высцерагайся ты яе усё ж ткі,
Пашкадаваўшы, пакарае жорстка:
Аддасць цябе, як толькі прыйдзе рата,
Яна без жаднай літасці ў адплату.
127
Красунямі не зваў ніхто чарнявых,
Хоць сапраўды яны красуні ёсць.
Каму і хто даваў на свеце права,
Каб занядбаць такую прыгажосць?
Ад тых часін, калі красу прыроды
Нам падмяняюць фальшам штучных фарб, -
Як безназоўная, жыве урода,
Як занядбаны і забыты скарб.
Дык вось чаму і зрок маёй каханай
Пад колер гругановага крыла,
Нібы жалобаю па тых убраны,
Над кім падробка ўладу узяла.
Любоў мая ў жалобе так прыгожа,
Што не адна захоча быць такой жа.
128
Калі ты, музыка душы маёй,
Абудзіш струны музыкай дзівоснай
І ўсе лады пакорна пад рукой
Пачнуць схіляцца, — як жа мне зайздросна!
Зайздрошчу я і струнам і ладам,
Што ў пераборы ходзяць, як у танцы.
І ад спакусы чырванею сам,
Калі яны твае цалуюць пальцы.
Каб гэта доля дасталася мне —
Адчуць рукі пяшчотнай ласкатанне,
Калі яна струну узварухне
З пачуццем ласкі, шчырага кахання!
Калі ім так пашэнціла — няхай!
Аддай ім рукі, вусны — мне аддай!
129
Распуста не прыносіць духу гонар.
Пакуль не задаволена яна, -
Парушыць клятву, пазнаёміць з горам,
Абразіць, схлусіць, высмакча да дна.
Сваё спагоніць — як яе адверне.
Ізноў мы гонімся, калі міне.
Апошні розум страціць, хто хоць зерне
Спакуслівай прынады той глыне.
Як утрапёная да мэты мкнецца
І мэтай служыць для людзей сама.
У пошуках прываблівай здаецца,
У адшуканай — радасці няма.
Ніхто ж не адмаўляецца ад раю,
Цераз які у пекла ён трапляе!
130
Да зорах не падобны любай вочы,
Каралі — шмат за вусны чырваней,
Не златакосая — пад колер ночы,
А снег — бялей смугі яе грудзей.
Не параўнаць яе да руж дамаскіх, -
Бяднейшы колер твару, на руках,
І больш прыемны водар маюць краскі,
Чым ад яе духмяных вуснаў пах.
Люблю я вельмі слухаць голас мілай,
Ды ўцехі больш мне музыка нясе.
Не знаю, як багіня дзе хадзіла,
Яна ж звычайна ходзіць, як усе.
І ўсё ж, клянуся, над яе на свеце
Не адшукаеце нідзе кабецін!
131
Ты, як красуні ў нашым свеце ўсе,
Ўладарнасцю сваёй тырану роўна.
Ты ведаеш, што я ў тваёй красе
Найдаражэйшы бачу скарб цудоўны.
Няхай гавораць, што смуглявасць шчок
Не створана для палкага кахання.
Глынуўшы моўчкі пры людзях папрок,
Я з ім адзін спрачаюся дазвання.
Клянуся я з адданасцю усёй
І уздыханнем клятву падмацую,
Што са сваёй смуглявай пекнатой
Ты прыгажэй за ўсякую другую.
Ты не смуглявасцю чарней за ўсіх —
Чарней душою і у дзеях злых.
132
Люблю я вочы чорныя твае,
У іх, спачуццем да мяне, жалоба.
І хоць спакою ў сэрцы не стае,
Яно развеяць смутак мой магло бы.
Ні сонца яснае на ўсходзе дня,
Ні на заходзе зорка Мілавіца —
Табе і напалову не раўня,
Калі жалоба ў вочах прамяніцца.
О, каб ты сэрца апрануць магла
Такім пакровам смутку і самоты
І каб спагадай да мяне была
Уся твая цудоўная істота!
Пакляўся б я, што хараство ўсё — чорна,
Няма нідзе красы з тваёю роўнай!
133
Я праклінаю сэрца, што нясе
Для нашых сэрцаў смутак нечуваны.
Ці ж не здаволілі цябе усе
Мае пакуты і цяжкія раны?
Мяне забраўшы ў самаго сябе,
Твае бязлітасна караюць вочы.
Калі ж і друга страціў, і цябе, -
Дык, значыцца, я пакараны тройчы.
З якім я горам толькі не знаём!
Тваё імя мне стала як вязніца.
Дазволь для друга быць вартаўніком,
Калі пры мне стаіш ты вартаўніцай.
Не згодзішся ты з думкаю такой!
І так я твой, а ўсё маё — са мной!
134
Згаджаюся, што друг мой стаў тваім,
А я цяпер — як твой падданы быццам
Яго жаданне — я ж існую ў ім! -
Каб ад цябе як-небудзь адлучыцца.
Не згодна ты, і ён, прызнацца, не:
Ты сквапная, а ён сумленны надта.
Ён — падпісаўшы вэксаль за мяне,
А ты — ліхвярскай прагнасцю абнята.
Цяпер цябе цікавіць не заклад,
Сама не ведаеш, чаго б там болей!
Я перад другам вельмі вінават, -
Цераз мяне ён трапіў у няволю.
Над намі ўлада поўная твая:
Ў няволі ён, без волі з ім і я.
135
Імя маё ў сабе нясе «жаданне».
Ў ім прага палкая, спакуса ў ім.
Прымі ў сваё салодкае ўладанне
Яго, каб аб'ядналася з тваім.
Няўжо ў такой раскошнай і цудоўнай
Не знойдзецца куточка для мяне?
Хоць мора цераз край вадою поўна,
Прыняць паток дажджовы не міне.
І ты, жаданняў маючы не мала,
Маё ў сваю скарбніцу прытулі,
Каб у цябе яшчэ іх болей стала,
А мы самотнікамі не былі.
Сваіх прыхільнікаў ніяк не крыўдзі,
Ў адзін струмень няхай з іх кожны прыйдзе.
136
Калі душа твая сварыцца стане,
Што набліжаеш да сябе мяне,
Скажы ты ёй, што я тваім жаданнем
Павінен быць, бо ім бываў раней.
Жаданні маюць права нарадзіцца,
Любімая, не згасла каб любоў.
Няхай кахання нашага скарбніцу
Яны ізноў напоўняць да краёў.
Я непрыкметны ў ліку іншых, можа,
Але адмовай сэрца не трывож.
Яно жаданнем палкім дапаможа
Пабольшыць слодыч і тваю усё ж.
Няхай ад імені любоў пачнецца:
Яго палюбіш, любым стане й сэрца.
137
Што натварыла ты са мной, любоў!
Мяне ты слепіш і сама сляпая,
Хоць вочы знаюць, дзе б красу знайшоў,
Замест дабра якраз благое маю.
Калі, збянтэжаны, ў затоцы я
Свой якар кінуў на такой мясціне,
Дзе карабель ідзе ля карабля,
Дык хто ж за гэта адказаць павінен?
Чаму для сэрца выбіты папар
Мог выдацца сядзібай самай вартай
І вочы мкнуцца пад няпраўдай мар
Схаваць ману ганебную упарта?
Відаць, што сэрца пры сляпых вачах
З хлуснёй згубіла свой праўдзівы шлях.
138
Мая любімая клянецца мне,
Што ўся яна з адной саткана праўды,
Каб, як юнак, паддаўся я мане,
Згадзіўся з тым, што так і ёсць сапраўды.
І мне паверыць хочацца тады,
Што маладым названы ёй не з жарту.
Хоць самыя найлепшыя гады
Мае цяпер і памінаць не варта.
Выходзіць так, што праўды ў нас няма.
Чаму ж не скажам, што яна — схлусіла,
А я — стары? Але ж любоў сама
У летуценнях толькі мае сілу.
Не любіць старасць пералічваць дні,
А недахопы топіць у хлусні.
139
Не растлумачвай гора ты майго, -
Твая няласка смутку ўся прычына,
Калі ты хочаш пакараць каго,
Дык языком карай, а не вачыма.
Скажы, што любым стаў табе другі,
Ды не глядзі так нежна на другога.
Нашто да гора дадаваць тугі,
Калі ў мяне і так яе замнога?
Табе вядома моц тваіх вачэй
І што ў тваіх вачах адлюстравана.
Затым адводзіш ад мяне хутчэй
Ты гэту зброю, што насекла раны.
Так не рабі! Ахвяра я амаль.
Дабі мяне, каб разам скончыць жаль.
140
Разумнай будзь у жорсткасці самой,
Мяне сваёй пагардай не карай,
Каб не прымусіў смутак горкі мой
Сказаць пра найгарчэйшы мой адчай.
Скажы, што любіш, хоць не любіш больш,
Скажы, як доктар хвораму, калі,
Каб супакоіць прадсмяротны боль,
Сто год жыцця прарочыць на зямлі.
Баюся я, каб на твае сляды
Не кінуў з роспачы ганебных слоў,
Бо ліхамысны свет, як заўсягды,
Прыняць за праўду трызненне гатоў.
Каб не крануў нас здрадніцкі паклёп,
Мне ў вочы глянь, што ў сэрцы ні было б!
141
Вачыма я ў цябе не закаханы,
Ў табе яны знаходзяць шмат пахіб.
А сэрцу даспадобы ўсе заганы,
Ўтрапёнымі якімі ні былі б.
Твой голас не прыносіць асалоды,
Мае пачуцці — дотык, слых ці смак —
Не мкнуцца, хоць жадаеш іх прыходу,
На твой банкет юрлівы аніяк.
І ўсё ж, — ні ўсім пяці ім не ўдаецца,
Ні паасобна — сэрца ўгаварыць,
Каб назусім адмовілася сэрца
Табе служыць, тваім падданым быць.
Пакута мне прыносіць і уцеху:
Караеш ты, і ты ж наўчыла грэху!
142
Любоў — мой грэх, народжаны красою,
Ў абузу нас і завяла яна.
Ты параўнай маю віну з тваёю:
І у мяне, і у цябе — адна.
З тваіх бы вуснаў чуць дакор не варта,
Бо цноту ганьбілі яны ўвесь час.
Я сам у рабаўніцтве вінаваты:
Чужыя ложкі правяраў не раз.
Ніхто майго кахання не асудзіць,
Як і тваіх, што ёсць і што былі.
Спагаду ў сэрцы ты пасей, каб людзі
Маглі з яе расчуліцца калі.
Здараецца і так на нашым свеце:
Як ты свяціла, так табе пасвецяць.
143
Ты толькі глянь, як гаспадыня-маці,
Дзіця ссадзіўшы, ловіць певунка.
Уся яе увага на курчаці,
Паветра мацае ўвесь час рука.
Зірні, як плача беднае дзіцятка
Па той, што занята зусім другім.
Увесь свой спрыт і сілу без астатку
Яна кладзе у паляванні тым.
І ты за тым імкнешся, што ўцякае,
А я, малое, следам па зямлі.
Вярніся ж да таго, хто так чакае,
І пацалуй, як маці, прытулі.
Як толькі здзейсніш ты свае жаданні,
Тады і мне лягчэй на сэрцы стане.
144
На радасць мне і на пакуту мне
Ва мне жывуць адразу два каханні.
Адно — кабеціна, за ноч цямней,
Другое — друг у ангельскім убранні.
Каб месца даць у пекле мне хутчэй,
Дык ангела ўсё спакушае д'ябал:
Імкнецца аддаліць з маіх вачэй,
Змусціць яго агнём сваіх паглядаў.
Не знаю, хто каго адолеў там,
Але не ангел, мабыць, як здаецца.
Пайшлі, пасябраваўшы, бачыў сам,
Дык ангел трапіў пэўна ў тое месца.
Ці так, ці не — дазнаемся ў той час,
Калі ён з пекла вернецца да нас.
145
Я ненавіджу! — з вуснаў тых,
Якія створаны каханнем,
Пачуў збянтэжаны мой слых,
Калі знябыўся я дазвання.
Мая каханая тады
Язык адразу прыкусіла,
Бо ён дагэтуль заўсягды
Насіў прыемнасці ад мілай.
Як светлы дзень зганяе змрок,
Нібы якога злога духа,
Маёй каханай язычок
Маю скрышыў адразу скруху.
«Я ненавіджу!» — чую. Ўраз
За тым шчаслівае: «Не вас!»
146
Душа мая, зямлі ўсёй асяродак,
Чаму прыгон ты церпіш над сабой?
На афарбоўку сцен не шкода сродак,
А што за той фарбованай сцяной?
Чаму на свой прытулак тымчасовы
І не трывалы траціш многа так?
Збіраеш спадчыну ты адмыслова,
Каб больш здабычы меў сляпы чарвяк?!
Узбагачай, душа, сваю скарбніцу, -
Для дзён наступных застанецца скарб,
Хоць з панадворку будзе менш ільсніцца
Нікому не патрэбных, танных фарб.
Тады над смерцю станеш гаспадыняй,
Яе ўся ўлада над жыццём загіне.
147
Хварэю я. Хвароба ўся — любоў.
Неўтаймаванай смагай паліць сэрца.
Атруты раз пакаштаваўшы, зноў
Яе шукае, п'е і не нап'ецца.
Лячыў хваробу доктар — розум мой, -
Цяпер адмовіўся, бо так і варта:
Якія б лекі ён ні радзіў ёй,
Прымаць іх не згаджаецца упарта.
Як непрытомны я ў такой бядзе,
Без розуму, нібыта утрапёны.
Бадзяюцца і словы абы-дзе,
Ад іх і думкі — ў розныя староны.
Кажу, напрыклад, ты — святло для воч,
А сапраўды — пякельніца, як ноч.
148
Якія вочы мне дало каханне,
Як праўду блытае з хлуснёй пагляд!
Ці, можа, розуму прыйшло згасанне
І ён у блытаніне вінават?
Калі ўсё добра, што ім даспадобы,
Чаму ж не згодны свет і людзі з тым?
А калі не, дык ці не лепш было бы
Прызнаць, што праўды ў іх няма зусім?
І што б сказалі вочы аб прыгожым,
Калі сляза бяссоння крые зрок?
Нам сонца нават пасвяціць не можа,
Калі на небе покрыва з аблок.
Любоў сумысля слёзы шле на вочы:
Схаваць за імі ўсе заганы хоча.
149
Як можаш ты, гарэзніца, сказаць,
Што я цябе нібыта не люблю,
Калі з табой выходжу ваяваць
Я на істоту ўласную сваю?
Ці сябраваў я з ворагам тваім?
Ці заляцаўся да тваіх ліхіх?
Калі ж глядзела поглядам благім,
Ці не сустрэў яго мой сціплы ўздых?
Ці ёсць што-небудзь вартае ў мяне,
Чаго б да ног тваіх я не сіхіліў?
Як твой загад з-пад веек мільгане,
Хіба яго не выканаў калі?
Твая варожасць сведчыць аб адным:
Відушчых любіш ты, я ж стаў сляпым.
150
Дзе ты такую ўладу набыла,
Каб панаваць — бяссільная — над сілай,
Хлусіць, што дзень прыгож не ад святла,
Хлусіць на ісціну мяне схіліла?
Якім прымусам ты ўтлуміла мне
Дабром лічыць зло ўсё тваёй істоты,
І так, што грэх цяпер мне прыямней,
Чым самая прываблівая цнота?
Цяпер за тое ўсё цябе люблю,
За што б напэўна мусіў ненавідзець.
Калі зняважыць хто любоў маю,
Дык з ім мяне ты не павінна крыўдзіць.
Калі магу нявартую любіць,
Дык варты больш я сам любімым быць.
151
Любоў не ведае згрызот сумлення,
Тым часам маці іх — сама любоў.
Каб не шукаць пасля табе збавення, -
Лепш не нагадвай мне сваіх грахоў.
Каб грэшных думак ты сама не мела,
Адкуль бы іх дазналася душа?
Пакуль не спакушае змуста цела,
Ніхто не мог бы плоці спакушаць.
Яна ўстае, як раб перад царыцай,
Тваё імя пачуўшы і загад,
Каб, мэту ўцэліўшы, да ног схіліцца,
Пачуццем гордасці напоўніўшы пагляд.
Без жадных каянняў табе той рады,
Хто ўздымы ведае і заняпады.
152
Цябе пазнаўшы, клятву я нарушыў,
Ты ж прывяла дзве здрады за сабой:
Заганьбіўшы спачатку ложак мужаў,
Пасля зграшыўшы зноў перада мной.
Але якой жа я шукаю праўды,
Калі я сам далей цябе пайшоў:
Я кляўся выкрываць твае завады
І зрокся — праз цябе — сваіх жа слоў.
Я кляўся шчырасці тваёй і ласцы,
Казаў, што любіш і аддана мне,
Змушаў свае я вочы закрывацца
На праўду ўсю, каб верыць той мане.
Але не ў тым найбольш я вінаваты:
Пакляўся я, што ты пашаны варта!
153
Бог Купідон, заснуўшы у гайку,
Паклаў паходню ля сябе пры боку,
А німфа, ўзяўшы галаўню ў руку,
Яе згасіла ў ручаі глыбокім.
Вада, нагрэўшыся агнём святым,
Хваробы лечыць ад тае часіны.
А Купідон не гараваў па тым:
Агонь здабыў з вачэй маёй дзяўчыны.
Каб той агонь пазнаць як мае быць,
Ён закрануў мне сэрца нечакана.
І вось яно ад той пары баліць,
Ручэй гаючы не ўгаіў мне раны.
Пазнаў я ўсё ж: з любімых мне вачэй
Дастану лекі я за ўсё хутчэй.
154
Знянацку задрамаў кахання бог.
Паходня ля яго з агнём юрлівым.
Прыбеглі німфы. Сон ім дапамог:
Адна ўхапіла той агонь імкліва.
Застаўся абяззброены ўладар,
Які спаліў багата палкіх сэрцаў.
А скрадніца такі нябесны дар
Вадою заліла ў крынічнай рэчцы.
Агнём нагрэтая, з часіны той
Гаючай стала для мужчын крыніца.
І я хадзіў, каб лекавай вадой
Мне ад сваёй хваробы як пазбыцца.
Нагрэць ваду любоў дапамагла,
Згасіць любоў крыніца не змагла.
Комментарии к книге «Санэты», Уільям Шэкспір
Всего 0 комментариев