«Грыфон (на белорусском языке)»

Алесь Аркуш

Грыфон

Паэма

1

Зь мясьцiны А ў мясьцiну Б ляцеў, як баба на мятле, як рэактыўны самалёт, як трохгаловы цмок-пiлёт,

ляцеў - кугiкаў - совы? совы! гайдаў нябёсаў сiнi човен i рагатаў, i бiў у звон, як быццам усявышнi ён,

i крыламi падрапаў сонца, ляцеў над Полацкам бясконца, як транспарант "Memento mori", як байка блазна-фантазёра.

Цi ява гэта? Можа сон? У небе - медзяны Грыфон. Узмакрэў, нiбыта на касьбе, дзень-ноч ляцiць ў мясьцiну Б;

а Полацак трымае дзiва, нiбы жартуючы, гульлiва; у пастку зьвер патрапiў хiжы, ляцiць - i нi на крок ад крыжа,

што над Сафiяй сочыць дзеi, крыламi б'е - не разумее, што ён палонны, а ня госьць мне Полацак яго аддасьць.

2

Нi "бэ", нi "мэ" па-беларуску, глядзiць варожа - сыч-сычом. Я пасадзiў яго ў кутузку I дзьверы зачынiў ключом.

Размова будзе заўтра ўраньнi, я падрыхтуюся як сьлед, зь мiнулага паклiчу зданi, параду дасьць старэйшы дзед.

Я прагартаю сотнi кнiгаў, Вялеса выклiчу з начы, iнкогнiта ён прыйдзе мнiхам i згорне ў кропку далячынь.

I я пабачу сьвет далёкi, як мапу на сваiм стале, усе афiны i бангкокi адкрыюць таямнiцы мне.

3

Аблокi - лiтары нябёсаў мы развучылiся чытаць, I то, што дзеецца пад носам, нам не чуваць i не вiдаць.

Мы спажываем тлумачэньнi чужынцаў, д'ябла, махляроў. Сапраўднага гуляюць ценi зрэдзьчас ля спадчынных двароў.

Таму пакралi скарбы нашы iмёны, славу, абразы; вякоў злачынная прапажа нас робiць пруцiкам лазы.

А ў небе лётаюць грыфоны, i кожны мае свой загад. Падзелена зямля на зоны, наш Полацак - ня наш пасад.

- Ты пераможаш, не вагайся! уночы мне казаў Вялес, Але таго асьцерагайся, хто пераблытаў сэнс i зьмест.

4

Куды ляцеў Грыфон мядзяны? Каму на крылах нёс загад? Таемнай злучнасьцi падданы, што ў параўнаньнi зь iм масад,

казюрка на сухой сьцяблiнцы. Ён Тэрмiнатар 3 - ня менш. Такi у полацкай глыбiнцы тае ўчынiць - не засьнеш.

5

Нараньнi сябар завiтаў, ён выгляд меў стамлёны дужа, далонь халодную падаў, нябогу трэсла, як у сьцюжу.

Ён пляшку "Полацкае" меў для пераможнага "намазу" ня кожны раз трапляе леў, а тут яшчэ арол адразу.

Пiлi гарэлку, як ваду, нi смаку, нi цяпла жарынкi, я засьпяшаўся - ўжо пайду, а сябар - пасядзiм хвiлiнку.

Хавае вочы i маўчыць, затым гаворыць цiха: - Годзе! Нам ад наступстваў не ўцячы. I хутка ад мяне сыходзiць.

Пра што ён? Во дае дзiвак! Якой шыпшынай укалоўся? Няўжо спалохаўся ён так? Цi ноччу нешта адбылося?

6

У родных соснах заблукаць зусiм ня цяжка, як здаецца. Я Полацак ня мог пазнаць, вачмi ня мог, i нават сэрцам.

За ноч зьмянiлася усё. Цi можа я зьмянiўся гэтак? Навокал сьмецьце i рызьзё I пах грамадзкага клязэту.

О, Полацак, куды ты зьнiк? Якiя гуны тут прайшлiся? Хто патушыў Зьнiча агнi, панёс дзядоў, як долам лiсьце?

Сьпiць крыж Сафii над Дзьвiной, нямком маўчыць Барысаў камень... Бяспамяцтва iдзе вайной нiкога ля разьбiтай брамы.

7

Яшчэ здалёк убачыў я, што дзьверы насьцеж у кутузцы. Страх абудзiўся заскарузлы, Так воўчая аточвая гайня.

- Параза! - вымавiў, як стогн, Хто адчынiў у ночы дзьверы? Якiя духi, людзi, зьверы? Хто выпусьцiў цябе, Грыфон?

"Нам ад наступстваў не ўцячы". Ўзгадаў я ранiшнiя словы i сябра постаць, вочы, бровы, i папярэджаньне ўначы.

У дзьверы бiў, бы страцiў клёк, крычаў у роспачным бясьсiльлi, i толькi ў Кiеўскай Сафii Забiўся сьвечкi матылёк.

8

Я кепскiм вучням быў, Вялес, ня спраўдзiў я твае надзеi. Чужое рэха будзiць лес, ад гукаў сэрца ледзянее,

i жэглiшча зьнiкае сьлед, вятрыска воблака разьвее. Няма Яго - i Ён паўсюль: шкрабецца мышшу пад ялiнай,

у дрогкiм поступе казуль, у дотыке бiблейскай глiны. Я ведаю: Ён побач, тут, чакае новае радзiны.

Глядзiць таемна птах-груган, матыль аб шкло упарта б'ецца, зьмяя ахоўвае курган, буслы ляцяць дамоў праз Грэцыю

у кожнай зьявы пэўны знак, любвi маленькая фартэцыя.

9

Грыфон па небе не ляцiць, смуга наўкол i дзьме вятрыска. Нi Грунвальд, нi Барадзiно, Каршун нi высака, нi нiзка.

Нi Ватэрлё, нi Сталiнград, нi перамога, нi параза. Ёсьць выканаць каму загад, няма каму змагацца разам.

Няма сьвятла ў тваiм вакне, Смуга наўкол i дзьме вятрыска. Так не бывае на вайне нi ворага, нi абелiска.

Ды зорка блiсьне сярод хмар, ды голас Вялеса падасца. Я запалiў кажан-лiхтар... Нiколi Полацак ня здасца.

1995 г.