«Раскіданае гняздо крывіцкай славы»

Незвычайная вандроўка па Крэўскіх мурах

Што мне пекны Парыж, Рым прыгожы і слынны,

Што швейцарскія горы, старыя Афіны.

Што мне Вена, што мне Лондан туманны…

Больш за ўсё я бацькоўскаму краю адданы.

Маё першае вочнае знаёмства з гэтым гняздом крывіцкай славы, як ні дзіўна, адбылося толькі на пачатку новага стагоддзя і нават новага тысячагоддзя. Пазнавата, вядома. Але ад гэтага не стала менш значнай мая захопленсць ім, як не паменела ягоных загадак, не прыцьмілася ягоная слава (хіба толькі няўмольны час не пашкадаваў велічы ягоных сцен і вежаў), наадварот, яшчэ больш дайшла да свядомасці людзей ягоная значнасць і каштоўнасць – самога замка, тых падзей, што некалі тут адбываліся, бліжэйшвм стаў лёс тых людзей, што жыццё сваё знітавалі з гэтым магутным і гордым тварэннем рук чалавечых.

Крэўскі замак...

Прамовіш гэтыя словы, і адразу адчуваеш подых гісторыі, нібыта на ўласныя вочы бачыш шыкоўныя балі вялікалітоўскай знаці, як бы на свае вушы чуеш гучныя размовы вялікіх князёў літоўскіх і іхніх замежных гасцей, а з сырых і цёмных падзямелляў ледзь чутна праз тоўшчу сцен і гадоў даносяцца енкі і стогны тых, хто кінуты ў замкавыя лёхі, каб жыццём сваім заплаціць за непаслушэнства гаспадару тутэйшаму.

Так, гэта – Крэўскі замак, велічныя і ўпартыя руіны якога і дагэтуль не паддаюцца ні часу, ні людзям...

Гарачае, проста спякотнае лета не перабіла нашага жадання дабрацца да Крэва, пабачыць рэшткі старажытнага Крэўскага замка, з якога стала на крыло, пайшла-паляцела ў вялікі свет наша сумесная з Польшчай гісторыя, запачаткаваная ў 1385 годзе знакамітай Крэўскай уніяй, заключанай з палякамі вялікім князем літоўскім Ягайлам. Мо цеплілася ў нас, падарожнікаў, надзея, што прысак распаленай сонцам дарогі прыгасіцца прысакам даўнішняй беларускай гісторыі. Хацелася крышку астудзіцца ля халаднаватых і ў спёку – а мо схаладнелых ад жудасцяў, што тварыліся калісьці тут? – рэшткаў сцен і лёхаў старадаўняй памяткі часоў Вялікага княства Літоўскага.