«У барвах зямлі»

У барвах зямлі (fb2) - У барвах зямлі 174K скачать: (fb2) - (epub) - (mobi) - Венанцы Бутрым

Венанцы Бутрым У барвах зямлі

Вершы

© Камунікат.org

I частка

*** А ноччу сняцца рэкi Беларусi, і нават назвы iх, што чысты гук нясуць. Iнакш нiхто iх звацца не прымусiў, як Шчара, Нёман, Прыпяць, Друць. Крануўся лёд! Чаромха губiць цвет!.. А там i вялы лiст на плынь халоднай хвалi... I журавы пайшлi, за сонцам услед!.. Ужо як дробны шрот, ужо не чуваць, прапалi... I ў сэрцы мужным – новы лiстапад. А пасмы-касмылi пакутлiвых вiроў пад тоўшчу лёду паляглi. I ўсе жыццё, няйначай,– змена дат... Ды ў рэчышчах старых, сярод снягоў, плывуць надзеi новай караблi. *** Адлiжна, трывожна... Зацята за кроны чапляецца дым! I посвiст антэнаў напятых намерам, няйначай, благiм. Праз ноч – да чацвёртай, да пятай развязкi упарта чакаць: затопiць, залье узурпатар – драты так панура рыпяць!.. А мо? Раскалолася б неба!.. Хай колкасць сусвету сплыве, праб’ецца ледзь бачная Вега дрыжаць i свяцiць пакрысе, каб шарай гадзiнаю рання праклалiся зноў рубяжы. *** Першы снег, беспрычынная радасць! На гарачыя вусны рабiн – пацалункi халодныя градам... Смех таропкi ад гнуткiх галiн... Стынуць пальцы, падступна халодзiць прытуманены шэранню стан. О, спрадвечна салодкi падман, ты, чаканне, сумненняў разводдзе!.. З кузнi звон, перастукi. Бунтуе ў гулкiм горане полымя шар, ды абняты дрымотай абшар нат уласнага сэрца не чуе... Будзе ноч насцярожана светлая сiлуэты лiчыць збоч дарог... ТРЫПЦІХ 1 ...Дзе ж тыя качары, чапля сiвая ў ранiшнiм цёплым тумане? Хмара суцэльная, полап без краю, як безнадзейнасць чакання!.. Цьмянай ружовасцю трапяткою вока i думкi лагодзiць чуласць сустрэчы неба з вадою там, дзе ўжо сонцу ўзыходзiць? Мо, як на грудзi адны, i даволi? Проблiск найменшы не свецiць! Ў голую шыбiну – голае голле, нiзкi, пранiзлiвы вецер... 2 Бачу, нарэшце! Белыя мухi, о, замiльгалi, дружна пайшлi! Мо пасланцамi гульбы-завiрухi да перамучанай, грэшнай зямлi? Тракi стальныя, грузныя колы, хуткасцi прагнай нястрымнай цяжар... Зноў заiмжыла ўпарта наўкола з перанасычаных вiльгаццю хмар... Досыць! Брысцi па размытых разорах i ў думках – цi знойдзецца сiл... Не адгукнецца спагадай прастора, хоць кляў бы, хоць шчыра прасiў... 3 Сеюцца, сеюцца крупы бялюткi... Кроны, паветра, дахi i дол у дотыках лёгкiх, росчырках гнуткiх – тчэцца абрус на няпрыбраны стол... I ўсе яснее. I сустракае воблiкам новым знаёмых з’яў. I промень першы з-за небакраю раптам прабiўся, але прапаў... Ды адбылося: ў хвiлiну такую, што незваротнаю явай прыйшла, хвалю ўздымае, следам другую, ужо нястрымны прылiў святла... *** Сыпле i сыпле белае рэчыва – прыступам хмары пайшлi!.. Памяць, слабая мая, чалавечая, як тое зерне ў раллi?.. Цёмны бруснiчнiк калянасцю голаю змоўк? Цi размовы вядзе? Вы, што не маеце гучнага голасу, цi не замерлi ў бядзе? Дзiўны зварот? Недарэчнае мроiва, пошукi казачных сiл? Ах, на зямлi ды нямала што скроена на нештодзённы капыл! Дробныя кветкi. Маўклiвыя людзi. Што нi чарот – вастрыё!.. Перабалiць мне. А вам – не прыбудзе, пойдзем усе пад куп’ё!.. Толькi як стрэну сваю ўжо часiну – яснасць i велiчны змрок,– ўбачу яшчэ раз усё, што пакiнуў. От, проста так, незнарок... Выдму сухую чаборам палонiць, крэмня па ёй – дзе-нiдзе. Лiпенем вузкiя пахнуць далонi... Вочы ў задуме-паўсне... Мост, далячынь – як прыгожае дзiва, дугi ўскiнўтых крыл... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Крок – і адзін па Краiне шчаслiвай! Гэй, вы, з прыжыццёвых магiл! *** Цiхі i чысты блакiт – нават вачам балюча. Ў долах – бы клiчнiкi ўбiты – з-пад снегу мёртвае сучча. Хромам i умбраю сосны праз насцярожаны iней. Гiля рэальнейшы посвiст – ў зачараванай краiне!.. Бездань, бясконцасць і холад – подых халодны сусвету і мяккае ззянне наўкола – песціць свяціла планету... Ах, непрывычныя словы! Лепей – зямля пад нагамi, ў лужынах сонца абновы i пры дарозе той камень. І смуткам пацягнены веi, позiрк астатнi, расстанне, захад без кроплi надзеi, паўночы глухмень, свiтанне, дзень новы, боскi бязмала; Глюк-Крэйсляр, “Мелодыя”, тая, што дзеля нас завiтала i пераможна вiтае, клiча над грэбенем хвалi, часам ледзь чутна, ды шчыра... *** ...Вечар заiнелы з лёгкасцю зайздроснай сцеле-кампануе ценяў сiлуэт, дрэў, фiгур, таксi, услужлiвых кiёскаў, занятых падлiкам планавых манет... Моўчкi побач крочу, думкамi цвярозы. Моўчкi я цікую, як глядзяць услед. У лагу далёкiм амярцвелi лозы, па зазiмку чыстым – двойчы воўчы след... А табе да твару ў шапачцы-кубанцы, і каўнер так слаўна да шчакi прынiк... У чарнаце над намi ў нетаропкiм танцы дробны снег і вузкi, мутны маладзiк... Я не стаў разважны, я не стаў цвярозы, летам або ўзiмку – ўсё той самы хмель: у лагу без назвы – гнуткiя бярозы, буйству маiх думак белая пасцель... I шчыруе горад перманентным святам, не спяшае гучнасць замянiць на сон. Светлафор нястомны... I мiгцiць заўзята на карнiз пасланы пульсаваць неон... *** Толькі снег, белы снег, мокры снег... А цябе – усё няма і няма... Прыпынілі хвіліны свой бег, забарона на гучнасць прыйшла!.. Белых клавішаў сціснуты рад. Чорных рэдка расстаўлены строй. Закрані з іх любы наўздагад – толькі шэпт... Гэта снег за сцяной... Толькі б тых дачакацца ім рук, тыя пальцы адчуць над сабой – хай ажывяць абноўлены гук феерверкам над кожнай струной, рэхам чыстым ад мутных вакон да магніту нібы – да яе, вадаспадам за той Рубікон, што праз мора чакання цячэ!.. Каб нясло ў забыцця акіян ветрам, хваляй, жаданнем маім. Не патрэбны мне сёння падман – белы снег...Гэты шэпт ні аб чым... ЭЦЮД ...Тужэе ультрамарын за адпацелым акном у зблытанай сетцы галін, звязанай вялым святлом. Памяць які ўжо час пальчаткай з драбніцаю шкла: гоман бяседы прыгас – ЯНА нечакана ўвайшла! Ты, акалічнасцей збег? Душы нястрымны парыў... Сіні за рамамі снег. Проба звяна на разрыў... Ды не заўважыў ніхто, а ўжо адчуць – і не змог, як ветрам вясновым прайшло па лютаўскай скуры дарог, як промня наставіў лязо гарачага лета пульсар, каб схамянуўся ЯГО перанапружаны твар... Ды не заўважыў ніхто – бачаць жа ўсё навылёт – як пульсавала жыццё праз макіяжу налёт... І зноў стаў звычайным пакой. І сутыкаліся зноў шпількі гамонкі пустой на скрыжаваннях размоў. ...Дзве пары розных вачэй, а далягляд ім – адзін. І ўсё хутчэй і хутчэй віруе кола хвілін. Спыніся, імгненне, і стой побач з жаданнем маім! ...Цёмны, тытунны настой. Смутак, празрысты зусім... *** Шэрані ціхія звесткі. Пара... Досвітак першы настылы. І ўсё нешта гоніць з двара, нібы перабольшвае сілы... Шэрага неба дыван. Лёгкая постаць як з мары: Шапачка, футра на стан і подых воблачкам пары... – Дзень добры, няўжо і мароз Вам ясныя колеры дорыць? Я – мерзну, хаваю нос!.. – Мне кожны дзень без дакору. – Вам вядомы нейкі сакрэт! Ці от, смяецеся з кабеты... *** Месяца тонкі акраец. Ночы размытая грань. Бачыш, памалу світае, мо не шчамі, перастань... Тое, чаго ты чакала, як хлеб надзённы, прыйшло. Толькі яшчэ не хапала Вашай журбы, Адамо. Чуеце крык амярцвелы, гэты бясконцы і белы? Новы халодны сумёт сыпле крылом забыцця снежаньскіх пчол карагод у чароўным танцы жыцця... *** Гэта, мусiць, апошнi ўжо снег сакавiцкай халоднай усмешкай абагрэў вузкi просмык застрэшка i шурпатую шыфернасць стрэх. Дрот звычайны – як шнур дарагiх, дню будзённаму збытнiх, карункаў. А галіны ў чэзлых рыштунках нiбы ў квеццi ўсiх веснаў былых. Падказаў успамiн дарагi – гэта нашы бялелі снягі... Пазаўчора ўскрай палiгона з-пад счарнелага лiсця старога я выкопваў сцяблiнку зялёную. I цiшком вiншаваў з перамогай.  

II частка

ШПАКI В. В–у Прыцiх лiман, ды ўсё яшчэ булькоча Ля нiзкiх берагоў халодная вада, Наркотык – мул разгойсанага дна – Сiлком глытаўшы на зыходзе ночы. Гасцiла замець Поўначы пахмурнай – Раз’юшана кiпеў над стэпамі цыклон. I тут ён, на вадзе, ўвесь першы эшалон, Iмклiвы вырай – чорны след хаўтурны! Праводзiў позiркам стары-стары фелах; Блукала думка ў выцвiлых вачах, А там, за Прыпяццю, iх скрозь ужо чакалi! Сто дробных сэрцаў – той чырвоны глог!..– Людскiх не ведалi сумненняў-засцярог – Як рэшткi вогнiшча на раўнадушнай хвалi!.. *** Першая цёплая ноч, зноў я адчуць цябе змог! Месяца тонкі серп ціха на кроны прыплыў... І сонцу, і ветру, і ўсім – лістоты яшчэ чакаць: новы пачатак жыцця сокамі толькі пайшоў, пупышак мільярды ізноў асіляць дрымоту зімы, і колер зялёны скрозь нячутны ўздыме прыбой. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Скупа гукі плывуць. Аднак час і стома возьмуць сваё – горад гучнасць сцішыў, прытух, дзень чарговы скінуў з плячэй. Птушкам сніцца яшчэ без гнязда – першы сон на сваёй старане... Крылы помняць яшчэ пералёт, сэрцы б’юцца напружаннем тым... Месяц у галлі вастрыё прытупіў аб начны туман. Ды і зоры мігцяць мякчэй... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Як уладна кіруеш, ноч! *** Алесiку Ты быў такi маленечкi, што толькi й мог Расплюшчваць вейкi, плакаць i смактаць. А потым вырай быў. I зноў шпакi ляцяць Шляхамi гiбелi, вяртанняў-перамог. На гэтай яблынi старой упершыню Блакiт i золата убачылi яны. Пазналi страх: ламае, як i сны, Пярун-язычнiк саду цiшыню. Што той Паўднёвы, найяснейшы Крыж!.. Цi ж меркне нам Палярная, свая? Хадой нячутнаю, у росах, ноч прайшла. I ты мне усмiхаешся, не спiш, I дню, што ўжо чакае ля дзвярэй. Расцi, маё сцябло, хутчэй! *** Сонны спакой неглыбокай вады, Звонкiя россыпы лотацi. Крок прыпынiлi, удаль брыдучы, Вольхаў празрыстыя постацi. Жоўты на чорным, зялёны травы – Парасткаў новае брацтва – Чысты, праўдзiвы i малады... Стрэліся – і не расстацца!.. Ды мiмаходам. Дабранач, прастор, Памяць усё захавала: Тонкага голля спакойны дэкор, Водгук шчымлiвы. Цi мала? Захад – размыты на срэбным кармiн, Слуп з нерухомаю птушкай... Вырай змарыў з тых заморскiх краiн? Вечар лагодны загушкаў?.. Гонiць нястрымны “Эрфурт – Масква”, Дробязь паўстанкаў мiнае. Крышыць сфумата сканаўшага дня Над засынаючым Краем... Колькi ж яшчэ на вакзалы спяшаць, Месца выпытваць па касах? Зрокам праводзiць, а сэрцам вiтаць Свойскiя краскi пад насыпам?.. *** Слепiць сонца бляск на лужынах, ручаiнамi павязаных. А надзея зноў засмужана абяцаннем недаказаным... Мчыць планета, зоры лушчачы арбiтальнымi цяжамi. Кім жа ды калі запушчаны ў бясконцасць... мёртвы камень? Дык спяшай, вада вясновая, у акiянах растварыцца! Мы ж – слабыя прад замовамi, І ўсё тая ж постаць снiцца, І не ўбачыць пiльным зрокам – зразумець, адчуць з палёгкаю непаўторны почырк крокаў, злучаных хадою лёгкаю... ...А над горадам, у зацiшку стратасферным, атмасферным, вераб’i, каштан кашлацiцца, вецер, захад, рухам мерным вечар, у контурах размыты, у бяздоннасць гулкай лейкi сыпле шрот хвiлiн пражытых з абыякавасцю нейкай... з абыякавасцю нейкай... *** Калi праскочыць чарада надзённых спраў, а ноч няўхiльная над краем паплыве, каб стому зняць, якую дзень прыняў, за плугам ідучы па баразне цi гонячы срабрыстую смугу хваль далiкатных па жытах, пакiнь парогi, хатнюю нуду, спяшай пад Млечны Шлях!.. На поўдзень коцiцца ў безданi рака, як россып рос, не замуцiўшы велiчную плынь... Сцябло ля ног; над лугам – лук Стральца: устаў, цецiву абтрос, напяўшы вобмацкам удалячынь... *** I прамiнула былое – з ветрам! А мо з веснавою вадою чародамi качак з асокавых нетраў? Мо думак маiх чарадою? Як i адвеку неба сiнела, так вечна сiнець яно будзе. Маё аджыве i рассыплецца цела, іншыя пройдуць тут людзi. Тут ездiў багаты i яснавяльможны, не ўмеў не па-панску нi кроку: i белыя рукi, i ўзнёслыя словы. Астаўся гасцiнца ўзмах пераможны – шарэе на досвiтку, свецiцца ў змроку гэты гасцiнец вясковы. *** Ноч ты зорная! З небам высокiм уз’яднала зямлi берагi!.. Дзень мiнулы – якi ўжо далёкi, той, што прыйдзе – ужо дарагi! На запясцi жыцця анi знаку – пульс у скронi даўно перайшоў, шле па Морзе прывет i падзяку з тых людскiх i даверлiвых слоў тым, хто ўпартасцю волi ў дарозе, хто спяшае ў нязведаны шлях: не ўпасцi вам ніц у знямозе і спагады ў родных вачах!.. Ноч ты зорная з небам высокiм! Рэха-прывiд ўдалечынi! *** Дарэмна так марудзіце з адказам каторы год! Такую нерашучнасць ці развагу як зразумець? Змяняюцца ў прыродзе поры году – зноў красавік... Упарта ўсё ўзнімаецца да сонца, інакш і не было!.. Яшчэ не песні – адгалоскі іх, настройка струнаў... Яшчэ не колер ўзноўленай палітры – як успамін... Пачатак сёмае. І зноў світанак. Вам спаць яшчэ... Лядыш празрысты – палавінка-месяц – амаль растаў... Спяшаецца жыццё, змяняе ночы, дні, далей ідзе адшукваць намаганнямі маімі, Вашымі не менш як ідэал. Ці ж правамерна, каб штодня сумненням прарастаць? Карысці колькі ад такога дрэва, калі яно ўкарэніцца аднак? Дарэмна так марудзіце з адказам!.. *** Маладзік – нечакана прыемным пытаннем, бездакорна з лімоннага выдзьмуты шкла! – А чалом, ты нарэшце прыйшла!.. – Каб абняць і шапнуць... аб расстанні! ...Сарамлівай усмешкай прытомлены захад праз апошні сутоння прастор, змаладзелыя кроплі старэючых зор на халоднай мазаіцы дахаў... Вокны – насцеж, знаёмыя песні (і “Прыйдзі...”, і “Чакаю даўно...”) з цёплым ветрам на мяккае ночы крыло асядаюць, каб плыць у паднябессі... – Адыходжу. Праз тыдзень чакай навальніцы, ужо летняга грому... *** Сонца звонкі злітак. Першы пыл дарогі. Бляск несамавіты з імпульсам трывогі. Бы зялёным пылам цягне па абочынах... Толькі радасць – міма, быццам ужо сурочана! Быццам не патрэбен красавіцкі вечар, з галубамі ў небе новая сустрэча, купал так знаёмы, той, бясконцы, сіні, што не меў аб’ёму і не ведаў ліній. І матыў далёкі і амаль нячутны, як прызыўны воклік, як адказ пакутны... Што ж гібець у скрусе, лічачы няўдачы? Адбылося, мусіць, і не перайначыць. Што лічыў сустрэчай – стала развітаннем. І канае вечар. А ці будзе ранне? *** Калi у памяцi перабiраю днi цi ценi дзён, змарнелых, i бясследна (як зерне, што на глебе беднай не мела сiл падняцца i расцi), прапаўшых для мяне i для людзей, бо перамолатых мiзэрнасцю падзей, з дзiцячай роспаччу знайду адзiн, падхмелены, як сок з марозу журавiн. Вясковай працаю прытомлены залiшне, улёгся ён i сном каменным спiць, паклаўшы галаву на роснае крысо. Лiст не варухнецца. У венцер вiшнi заблыталася зорка. I глядзiць у цёмны двор i чорнае акно.

III частка

*** Дзён маiх лепшыя днi – чэрвеня лад i спакой! Май, красавiк адплылi радасцю буйнай такой... Сутак сто доўгiх, бадай, да зор вераснёўскiх яшчэ, так што пакуль не чапай, смутак iскрыстых начэй!.. О, не заменiш нiчым: ноч – тры гадзiны ў паўсне, дзень – па зямлi, i з усiм, што паўнакроўна жыве. Дзе ж аглядацца назад? Птушак iмклiвы палёт. Лёскат, iмпэт аўтастрад – вецер, што б’е навылёт! Хлеб, малако. I вiна ява тугая ў крывi. Як ацанiць, ды спаўна, дзён маiх лепшыя днi? *** Можа слоў і збяру, каб злажыць песню тую, што вецер спяваў, калi, радасцi поўны, iмчыць над галовамi сцішаных траў. I хоць калiва тых, што ў сабе маюць сiлу прыдбанага болю, калi скаргу над полем нясе ад паломанай iм жа таполi. Адыходзяць. Цi вернуцца зноў галасамi далёкіх сяброў? Гарады беларукiх бяроз, вербалоз ля санлiвай ракі!.. Доўга буду гукаць перавоз і збiраць вашых песень лісткі... *** Млява шэпчуць стамлёныя губы – лiсце скаргу бясконца вядзе у чаканнi бяды або згубы: навальні... Навальніца ідзе!.. – Адарвешся ад роднай галiны – i выгнанне – жабрацтва i смерць! Гоман дробны, глухi, безупынны: – Што ж цяпер? Што ж цяпер?.. Сiне-белым ускiнецца ў хмарах – трацiш слых i цямнее ў вачах, бо зарнiцай бiблейскiх пажараў працiнае знямелы абсяг... А ў тунелi начнога маўчання занясе, паўтараючы зноў, то азёрна-аернаю тванню, то жывiцай прагрэтых лясоў... Што ж цяпер? Пад нажамi маланак кiламетры распятай зямлi у надзеi, жаданнi спантанным каб дажджы стараной не прайшлi... Ну а мне? Тэлефон не паклiча. Ліпне духмень на рукi i твар. I дрыжыць – на суцэльнасць разлiчаны!.. – на фрагменты iрвецца абшар: то губляюць камлi мае дрэвы, то мiж хмарамi кроны нясе. I грымiць на паўтор, перапевам, што, нядбайны, я страцiў цябе... *** М.М.Ш. З-за Белалесся* заходні вецер, цяжкія копяцца хмары. Раз-пораз рвецца, дрыготка свеціць... І побач! Пярун ударыў!.. Але прагоніць... З’явяцца, гінуць – гракоў над пагоркам кідае... Блакіт – праз попел, бы сець ускінуў. Ды чорна над небакраем!.. На самых нізкіх глохнуць акорды, а шлях – з ясна-шэрага тканы. Цягні жа, хмарнасць з нарвежскіх фіёрдаў, далей – на Мыш*, Лебяжаны*... Пераглядайся ў старых разорах, поўных жывою вадою! * населеныя пункты Баранавіцкага р–на *** Прылятала прыцемкам птушка, а якая – ніхто не пазнаў. Вецер нават лістка не кранаў, сарамліва галінкай не гушкаў, зухаватасць, сумяўшыся, траціў, як на дрэва садзілася тое... Пер’е мела яна залатое. І блакітныя вочы дзіцяці. Знікала дзіўная на чорным фоне. Як твар сланечніка, палонены сутоннем. А пражытых гадоў і хвілін, што шапталі аб казачным нечым, цэлы сноп каласоў – за адзін... Непаўторнасць жаданай сустрэчы!.. *** Флёксаў купіны тлеюць. А змрок акрыяў, загусцеў, ападае. Да акорда акорд – і вянок, што не вяне і цвет не губляе. І цямней, і цямней. І пара на дабранач сказаць тыя словы, каб спакойна заснула трава, і дзіванны схілілі галовы. Нібы голас дзяцінства – ледзь чутны, нібы пах несабранага мёду! І зліліся харалам магутным дні: калыскі, жніва, адыходу. Прыдзе час – усё патоне ў начы. Данясці. Не згубіць. Зберагчы! *** Праменняў сонечных апошні клін лязом алмазным голле рэжа. І ўжо не сумная сцяна ялін – тутэйшы арабеск, дзівосная мярэжа... Ля лесу коні; ногі ў малацэ – туман пайшоў, цішком паўзе імшарай. Як трапяткое птушаня ў руцэ, дзень ціхенька сканаў, цямнее тварам... Ды весела у роздуме сачыць, як разгараецца смалісты бок карча, і дым, што сон, снуецца па агні. А поплеч, вогнішча вакол, сядзіць маіх мужыцкіх продкаў грамада. І зорак грамада – ў вышыні... *** М.М.Ш. Глянь: па бульбянішчы – скрозь матчыны сляды. Як злепкі тых, што час даслаў з Пампеяў, адбіўшы прагна на гарачым глеі, каб засталіся явай назаўжды. Як ломіць у крыжы! Да самых хмар няўступліва шнуруецца палоса. Самотнай птушкі крык ці песні адгалосак... І сонца стомлены ў паўнеба твар. А колькі трэба сіл, каб боль перамагчы, зло чэрствасці людской? Ці дачакаць вясны?.. Не дачакала... З сёстрамі пайшла спяшаць з дакопкамі на тым нябачным полі. Няслі свае сцягі: работу дацямна, прышчэрблены капач і серп, крывы ад болю. ДЗЯЎЧЫНКА Ў ПЕЙЗАЖЫ Як зложыцца яно, тваё жыццё? Табе яшчэ й дванаццацi няма... Цi памяць зберажэ тваё iмя, цi адашле у небыццё? Цяпер ты – ўвесь iснуючы абшар: далёкi грому хор, пужлiвасць блiскавiц, пах скошанай травы, рамонкаў i сунiц, аераў гарката i пераменнасць хмар. Ты птушкаю ляцiш – i смех твой наўздагон, ўсё тулiцца к табе, у радасны палон. Дзень зiхацiць, як страказы крыло – мелодыя i рытм вышэйшага настрою. Хай будзе ён тваiм. Яшчэ нiхто не зладзiў з доляю людскою. *** Алесiку Там, за вадою, светлыя пяскi смугой лiловаю закрыла, узняўся вецер, мчыць на пругкiх крылах і пляжыць лазнякi. Ўбiвае ў небасхiл ружова-белы штых маланка-блiскавiца. Яе не ўтаймаваць, прад ёй адно скарыцца! I Сож сiвы прыцiх... А наш маленькi спiць, перамагло... Нясе па хвалях сну крыштальнае вясло... На захад сонца йшло, як радасны асiлак, і рукi матчыны, i лёгкай хмаркi цень, і напалохаў чмель, i крапiва ўкусiла... Якi шчаслiвы i бясконцы дзень! *** Дануце Бічэль ...Змые пыл, жыватворным напоiць – ажыве, расцвiце, усмiхнецца... Неспадзеўкі раскажа пра тое, што драмала i ў думках, i ў сэрцы. Прынясе цёплым ветрам здалёку, з ператканых праменнямi даляў, буслянятак няўрымслiвых клёкат, перазвоны крынiчных крышталяў, шапаценне вярбы, плёскат хвалi, шолах лоз, асакi i чароту. I трывогi ацiхлi, апалi, разам з рэхам апошнiх грымотаў... Праспявае зусiм нечаканым, дзень будзённы, як свята, расквецiць. I зашэрхнуць, загояцца раны. I не будзе ўжо болю на свеце, страт, нападаў, гвалтаў i боек, ганьбы нават нязначных падманаў. Неўпрыкметна пасохне благое. I ачнецца амаль беззаганны цiхi вечар пасля навальнiцы над табой, над дарогай, над Краем. Недзе чуў пра такое... Як снiцца... Што ж, бывае. *** Чацвёрты дзень не зацiхае вецер, імчыць наўскач, шукаючы ахвяры. Ад стомы курчацца i скрдзяцца, як дзецi, бяроз пасечаныя твары. I дзень сышоў, i безлiч хмар сплыла, на люстры неба – ластавак пункцiры. А дрэвы гнуцца. I канца няма адвечнай песнi на журботнай лiры. Змагацца дужаму! Перамагчы адным ударам. I, пасля, магчыма, стаць песняй гучнай у свой час. А выстаяць пад ветрам? Уначы Выглядваць золак прагнымi вачыма, прамень каторым назаўсёды згас? *** В. В-у Кiнем усё i на досвiтку едзем, у дробнай хвалi губляць паплаўкi... Дальнi бор i аблокi-суседзi мiж драцiн патанулай лазы; цела светлае ў цёмнай кашулi – цягне век свой крывуля-вярба; i над грудам, дзе продкi паснулi, тлумiць ветрам кiрмаш варання. Процi сонца iскрыць павуцiнне, спеюць словы, ўбiраючы сiнь... Хай мой голас тут раптам загiне, толькi ты, дарагая, не згiнь! Сотня год – толькi кропля расы на спакойным аблiччы тваiм... *** Не скарбаў шукаем – волi. Каб новы ўявiць абшар, узлятае, напяты да болю, уцiснуты ў сталь Iкар. I гiне ў полымi лютым. I, фенiксам стаўшы, iзноў рве прыцягненняў путы, успеньвае ў жылах кроў. Цiхiмi галасамi клiчуць яго назад Шолахi-перазвоны, пошум старых прысад. Недзе ў безданi золак першую птушку збудзiў. I расцвiтае золатам Трава Зямлi – дзiвасiл. *** М.М.Ш. Дзеля славы нязгаснай – красы пацалункамi лiпеньскай ранiцы расцвiлi ў першых днях касачы. Спакваля, на зары, на свiтаннi... Сiла нашай зямлi перайшла праз карэннi ў тугiя пялёсткi сiнiм, жоўтым – адбiткам святла, сцюжай зiм, пазалотаю вёснаў. Каб спявалi ў жаночай руцэ. І каб новую песню складалi новы Альбрэхт i новы Вiнсент. Ну i ты, мой шаноўны Мiхале. Не скупiцца на колер абшар тым, хто ўбачыць, пазнае, адчуе... *** Ох, засцiлае туманам, хоць плач, кладкi, алешнiк, атаву аселiцы. Нiбы горла прачысцiў пугач, а рагатнуць – не асмелiцца. На той бок не пайду нiзашто, нават птушка твая не ўпросiць: Адбалела, як смага, прайшло... Асталася счарсцвелая восень. А любiў, брыдучы басанож па iмхах, выхваляць твае вочы. I за гэта, няйначай, ўсю ноч той, вушасты, за рэчкай рагоча: – Ух!-ха-ха!.. Прыгажосць перахвальваў, хараства не знайшоўшы нi калiва!.. *** Б.І. Не пытай ты мяне, не пытай нават позiркам, крыху упартым! Хай адкажуць табе: небакрай, казялец, i ўвагi не варты, сiнi бор, i аблокi над iм, нерухомыя ў жнiвеньскай стоме; i лянотным дажджом залатым сонца бляск на звычайнай саломе... Я не першы палонны з людзей, што шукаюць сваю азярыну. Там, спатоліўшы смагу грудзей, не баiшся ўжо нават загiнуць... Бо спазнаў, бо ступiла нага на ледзь бачную сцежку яднання. Небам сiнiм, бяздонным, вада. У ёй аблокi – маўклiвыя зданi. Толькi вочы прыкрый, зварушы вастракрылую ластаўку – памяць. I пачуеш, як шэпча ўначы плынь вады пад цяжкiмi плытамi... I, слабых не шкадуючы ног, тым жа берагам, тым крутаярам, ужо брыдзеш напрасцяк, без дарог, з неабсяжным сам-насам абшарам. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Кроплi зор праз iмжу, праз iмжу... То ярчэюць, то знiкнуць гатовы. Не трывож – не пытай! Што скажу? Выцвiтаюць будзённыя словы... ЗДРАДА

Ptakow tyle. Zieleni tyle.

Lato, zaczekaj chwile.*

K.I.Galczynski А яно – пачакаць не хоча... А яно затрымацца – не можа! Час няўмольны, немы, шалёны, упарта круцiць кола-арбiту. – Досыць! Немаўля толькi, бачу, не чуе: малако, вочы мацi, промнi – Вечнасць! А што ж мне, спазнаўшаму болей? Не нудзiць непазбежнаю стратай! – Ну, чакай жа! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I з падмурка – бетоннай гранi – адштурхнуцца! Мацней, што сiлы! – Возьмем! У каруселi зялёнай iмчуся: ...Конi, конiкi, травы – побач! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Цёплы вецер твар абвявае, дорыць птушак суседства, пахі перацвіўшых у стоме красак... Радасць! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Слабнуць пальцы... Ужо не ўтрымацца – цэнтрабежнасцi Злая Сiла... *Колькі птушак. Колькі зеляніны. Лета, затрымайся на хвіліну. К. І. Галчынскі *** Занік матораў шум за плошчамі лясоў, растаў і бляск неонавы, халодны, а пах зямлі, спрадвечны, першародны, свідруе грудзі знойдзеным ізноў. ...Дзве ніткі каляін праз рэдкі хмыз ў пануры ельнік, скрозь імхом спавіты. Я, мабыць, зноў дарогі пераблытаў – і месца тое, а чужы абрыс... Мкнучыся ў думках сотні раз сюды – мыляем крок, губляючы сляды... О, як шмат часу ўжо ў нябыт сплыло і як змяніліся мы самі! ...Тут недзе сіл набралася жыццё, каб упрыгожваць гарады агнямі. *** А жолуд – прарасце вясной... Мiнуць гады i непагоды. I будзе дуб высокi мой ў глыбокiя ўглядацца воды!.. Сплыве благое. Цiшыня такая ўсё вакол абдыме, як быццам не было i дня грымотна-гулкага над iмi. Драчыны крык начы спакой не пераб’е ў лугах зарэчных. А нехта ўзнiме позiрк свой ў лiстоту кроны... векавечнай. I ў роўным месячным сяйве размерана кладуцца ценi – магчыма, зноў перажыве неабвяргальны сэнс iмгненняў, калi ва ўладзе цiхiх дум не лiчыць сэрца дзён пражытых i ў непаўторны светлы сум няўдачы цiшынёй спавiты. Прыклаўшы да маршчын ствала шчаку гарачую, жывую, адчуе, што сама прыйшла хвiлiна, так чакаў якую. Даўмеецца: за небакрай, за моры тры хадзiць цi варта, каб адшукаць чароўны Край, што снiцца, так жаданы, ўпарта? *** Нявольнікі сваёй душы, дзеля чаго аберагаем знікомы бляск жывой зары над непахісным небакраем?!. ...Радзіма, дзіўны водар траў над Шчарай, у чмяліным гудзе!.. І кветак іншых – не прызнаў, І спеў – заўжды адзіным будзе: тут, толькі тут, дзе вольхаў рад над нетаропкаю вадою, і май надзей, і лістапад – над пасівелай галавою. Былых ахвяр няхай граніт, паліраваны аж да ззяння, бярэ на скронь халодных пліт ўжо толькі яснае світанне, не напалоханы нічым сарочы крык кустоўе будзіць. І так, з няведамых прычын, падзякай напаўняе грудзі... *** М.М.Ш. Праясняецца... Шчырыя словы ўжо ледзь чутна сыходзяць з губ. Над сінеючай шапкай дубровы крохкі месяц – спілованы круг. Цішыня. Адзіночыя кроплі паглынае бясследна зямля. Дабрыду, усё роўна прамоклі чаравікі яшчэ да дня... Ні жаданняў, ні даўняй трывогі: не паспець!..– І халодзячы жах – толькі ветах, ліхтарчык убогі, скупавата... Ды мох на ствалах. Вечар, вечар! Такі нечаканы... А, бадай, і найлепшы ў жыцці... І, вядома – найлепшы ў жыцці... *** Без весткі прапаўшаму ...Чыстаю вохрай, глуха-чырвонай, ціха сплывае з медзі ствала на мох збуялы, на звонка-зялёны, ды ўжо счарнелы тут, ля камля. Захад крывавіць... Ірве назаўсёды дня залатую, жывую шчэ ніць. О недарэчнасць – успомніць з нагоды аб тым, што мёртвым ужо не баліць!.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...Кропляў пякучых бег безупынны. Бой аціхае... Ці трачу я слых?.. Зноў прыбывае сумнай ажыны, сунічак сумных... дзеля жывых... *** Без весткі прапаўшаму Лагчына, груд... Алешнік, як нядоля, брыдзе, здарожаны... спыніўся. Назаўжды. Струменіць неба хвалямі нуды на здратаванае жалезам поле. ... Як цяжка паміраць! Чужынца крок, смех. І цурчыць – на нашым полі бою! Зямля, расстацца я не мог з табою, і выстаяў. Ды сіл... устаць не змог... Ні вечароў, ні раніц больш не будзе, счарнелі ліпы роднага сяла... І чырвань канюшыны запляла зямлёй мае прыдушаныя грудзі. І тысячы над галавою зор – асколкі памяці – ірвуць прастор... *** Цёплы вечар. Ціхая ноч, разрасліся даўжэзныя цені. Расцвітае нарцыс, не суроч... На нябесным скляпенні ўраўнаважаны месячны бляск – прападаюць драбнейшыя зоры. Прыглядзіся: яшчэ адзін раз свет сваё, патаемнае, дорыць... А праявы чужога жыцця маюць голас праўдзівы і гучны. Чуеш? Шэпча аб нечым зямля – голас дзіўны, шчасліва-пакутны... Затаіся, чакай: зараз ветрык пачне перамешваць над кветнікам пахі!.. *** Дужы вечар ночы чакае – Песні-явы, сноў чыстых. Прыпыніўся, маўчыць прамяністы. І усмешка па твары блукае... Дзікі голуб – тонкі пярсцёнак – знік у кроне ліловай акацыі. І пара першай зорцы займацца там, на небе, на небе зялёным... То яна: цёплы подых і крокі!.. Водсвет захаду комін пакінуў, цені ніцма на сцежку, на гліну... Яркі след! – дробны ”МІГ”, адзінокі, забірае вышэй і вышэй... Кропляй, кропкай... знікае з вачэй... *** Па-над таполямі бязважкі белы пух, нястомнай ластаўкі праменьчык чорны – палёту след, адбітак бездакорны на бездань сінюю і чысты, белы пух. Дакладная дуга – бетонных праслаў рад, нібы магутнай ускінутых рукою. І ветрык міру, працы і спакою праз захаду разліў і тапалёвы рад. Аб чым цвіліць маленства угары, мне не даведацца. А ветру крокі не палічыць. Празрысты і далёкі ўжо месяц праявіўся угары. І ўсё цяплее у грудзях ад чыстых гадзіны шарай дотыкаў празрыстых... *** Рэдкую хмарнасць над гаем ноч неўзабаве зглыне... Выплыве месяц, яго запытаем: – Аб чым жа салоўка пяе? – А ні аб чым. Чалавеку, вядома, чуецца родны матыў, той, што прысніў, ну а потым нястомна скрозь праз жыццё пранасіў. ...Моўчкі рассоўвае пасма дарогі купкі алешын у бакі, і неўзаметкі ясны, двухрогі, лёгкія хмар чаўнакі... Узноўлены пошчак класічнае гамы зор прастаўляе ўгары, а ў перспектыве – патрэбны напрамак роўны агонь на бугры. Ціхае вогнішча з лап не смаловых кветкай ўзышло на зямлі, перапыніўшы пачатак размовы: – Хлопцы, здаровы былі!.. Моўчкі пасунуцца: – Месца ўступаем, вечар не грэе, маўляў... Чуеш, як сыпле нястомны над гаем водгукі свойскіх праяў? Чую! І ноч, і заслухаўся месяц, плазам дарога лягла. З-пад у зеніце схаванага крэсіва іскра над намі прайшла... *** Верас дробны, худаватае сцябло. у сасонніку задуха – не стрымаць. На пясках тут ці буяла што калі? Светаяннік вырас кволы!.. Без яго – ніяк! Тут скупыя краскі і прастор. Белыя слупы высакавольтныя. І да суніц прыгажуняў пяць ці шэсць. Трактарыст пайшоў па вермут у сяльпо. Праз гадзіну вернецца. Зноў ціха паляжым, з цыгарэты вялай смокчучы дымок. Спомніцца: а недзе ж сельва – на зямных дражджах!.. ...Жонка на гадзіннік глянула: – Ужо ж павінен быць... *** Яловы тонкі вочап. Жалезны круг вядра. Дапялі зорак вочы калодзежнага дна. Гараць таемным бляскам у мяккай чарнаце, шкадуючы заўчасна упартага – мяне? Пакепліваюць ціха: – То ж не юначы век! Агню ці прахалоды шукае чалавек? Ці той гарачай згубы, ці толькі прагу збіць? Перасыхаюць губы? І ў грудзях смыліць? Ім – сохнуць, бо чакалі, а сэрцу – успамін? На цёмнай ночы хвалі ці ж мала іх, прычын?.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Прадоння подых волкі. І пляск глухі вядра. Загойсалі асколкі чакання, зорак, дна, надзеі нетрывалай, як зорка на вадзе... Ноч марна адгучала – мо дзень не падвядзе?.. ЖАРТАЎЛІВАЯ СЕЛЯНІЯДА Мяне – ужо не будзе. А гэты месяц, святлом наліты, як болем, узыдзе нячутна над чорным лесам плысці паважна над полем. Над перапёлачкай: плакаць даволі, ножкі застудзіш па росах... Ох, доля, доля, матухна-доля ціхагалосых і босых!.. І неўзабаве – над нашым садам: па верхавінах прыгнутых вішань-чарэшань бляскам-прынадай селяніяннай атруты... Адводзіш позірк?.. Няўжо напалохаў прывід лунатычнай хваробы? Усё ж памяркоўна і без падвоху... Мне гэты бляск – даспадобы!.. Такі знаёмы – ці не з калыскі?.. ночкай санлівай над домам... Недасягальна далёкі. І блізкі. Нічый – і усім і нікому!.. ...Ледзь чутна, шчыра кляў яго злодзей – выплыў з-за хмар нечакана!.. Дзяўчо дакарала: – Што ж позна ўзыходзіш, а твар хаваеш так рана? Які ўжо раз безнадзейна спытаю: – Сустрэча з любым ці будзе? А ты – усё бокам, бы хата з краю... О, нават месяц – як людзі... . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...Што ж, дзякуй, месячык. От, давялося яшчэ раз поўняй сагрэцца: перагарнуўшы ў памяці штосьці, як прахалоду на сэрца... *** Радасць-вечар у бяздонні начы растварыў і нюансы, і колер. Вернай птушкай далонь на плячы, не зляціць, не пакіне ніколі! Слаба бэзам заносіць здалёк. І асфальт ад зямлі халадзее. Што ні вечар – імчыць сакалок! І на радасць – душою гібее: Хто прыдбаў гэткіх зор над табой? Кім пялёсткі прыдуманы ў кветак? Басаножкі іскрыстай луской, пад якімі прыціхла планета? Крок у крок, прыпыняцца не час: ноч усё гоніць, а ранак не блізкі... *** Альфе Ля брукаванкі буйна шыпшына, над стужкай бруку танок стракоз. Глухне надзея ў шоргаце шынным, ценню кароткай ляціць пад адкос... Побач!.. Праскочым, сустрэчы не будзе – надта ўжо доўгім чаканне было… Адтрапятала пад ветрам на грудзе, як страказы палахлівай крыло, адвіравала бясконцасцю думак, смелых і яркіх, як сонца з-за хмар. Ды растварылася ў зборышчах тлумных, увесь адзіноты спазнаўшы цяжар... Цяжка прыняць усю віну за няўдачу. лёгка ўявіць, што чакае далей: крок машынальны маршрутаў наўдачу, клямкі чужыя чужых дзвярэй, усё новых заняткаў канвеер бясконцы – каб думкі прысталі, адчуўшы ярмо... Каб здагадаліся: тут пад сонцам шмат пуцявін і напрамкаў лягло... З-за павароту – схілы пагоркаў, зноў цвет ружовы, пышней і ярчэй. А дух палынны, цяжкі, прагорклы, ліпне на губы і да вачэй. І лямант ад бруку. І ўсё лапоча брызент, напяты над галавой. Слупы, кіламетры. І так да ночы... Якая павінна несці спакой!.. “БЕЛАРУС” За лясамі, гарамі высокімі, там, дзе Нігер зялёны цячэ, пасланцамі яны яснавокімі у гвінейскай чужой баразне. Рукі цёмныя, чорныя твары, светлых сэрцаў напружаны стук: то пяюць у трапічным абшары наш матор і тамтэйшы жаўрук. Мо са словам і я не спазнюся, хоць цяжкія да песні шляхі... Каб ляцеў той прывет з Беларусі, што калісь адны гусі няслі ад іржавай балотнай вады, ад сіўца, што не зведаў касы... З ЖЫЦЦЯ... ...Адгрукала, хмары камечачы! І свеціць, усё больш аддана, сцябло пад кропелькай гнецца, пасмачкі пары над плотам... Малыя па зелені лужын то моўчкі, то з віскатам радасці, крышаць ружовасцю пятак люстранасць тонкую, чыстую. Птушкі ўладкоўваюць пер’е. А галіны – кроплі страсаюць. Ім, галінам, што ж застаецца? Іржа на цвіках іскрыцца праз пасмачкі пары над плотам. “Ціў-і” аўсянкі, як з камертонам... А з вокнаў, наўсцяж расчыненых, Бетховен з-пад пальцаў дзіцячых: “Сурок”... прыўзняўся, таўсматы, лупіць сумныя вочкі... Пасмачкі пары над плотам – промні мокры бетон шліфуюць. Пракаціліся дзверы-пліта па рэйках профільнай сталі – цішыню і паўзмрок у сховішча! Дзяжурны, “Ціў-і!” пачуўшы, лена ў кроне шукае зрокам... ...Гадзіна яшчэ да змены... ...Недзе побач патрон стандартны з дапамогай затвора нячутна прапаўзае памалу ў патроннік. ДАРОЖНАЕ... Усё ядловец між соснамі, соснамі. Дзе ніжэй – усё альха ды альха. Крок за крокам, зімою ці вёснамі – дзён ланцуг без пачатку, канца... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . На дзялянках, ад лета не бачаных, пасядзець на смаловых карчах. Нешта знойдзена. Мусіць і страчана, калі гэтак няўтульна ў грудзях... Мо прытомяцца думкі-бадзягі? Мо падорыць лясная сям’я той няўлоўнай зямной раўнавагі, так патрэбнай жывому штодня? Вунь як промні праз шторы лістоты нетаропка снуюць, каб дайшла сіла іх да найменшай істоты тут, на зрэзе збуцвелага пня, разбуршыньваюць кроплі жывіцы... І ў прагалы вядуць, дзе няма ужо ствалоў, а затое іскрыцца свежым жвірам адхон палатна... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Эх, дарога, дарога бетонная, колькі сіл ты ўзяла пад сябе! Ужо прывыклі лічыць мегатонамі ўсё, што час нам аберуч нясе!.. Ад імклівых загонаў Батыевых – толькі пыл здратаванай раллі! – на шыкоўныя ўезды такія мы ўсё дазволіць сабе не маглі... Праімчаць пад гудкі, адгалёкаюць, анекдотамі бавячы час. Прывіталі б сціплей сінявокую, калі ўжо завіталі да нас! Прыпынілі б “Рэно” адмысловыя, саступілі бы з пліт на мурог: што ж гуляць з рэчаіснасцю ў хованкі, бакавых не пазнаўшы дарог? Што ж ты, час, пад сучаснасці знакам столькі ўмоўнасцей розных нясеш?! І праводжу амаль абыякава Імпазантна-святочны картэж... Воўчым лыкам, лазою, крушынаю, дробным лісцем спрадвечных суніц памячаю чаргу безупынную яркіх, шэрых, ніякіх дзянніц... Зноў ядловец, пяскі незайздросныя ды прымятая колам трава. І аблокі над мудрымі соснамі. Не лічы, бо няма ім канца... НА РАДЗІМЕ МАГІЛЫ Дзедаў, прадзедаў вечны спачынак. Воддаль, у тых жа пясках, – янычары. Соснаў велічных шэпт безупынны ў спёку, слоту, дзень зноўку бясхмарны. Кроплі сіняга кінуты ў зелень. Белы крэмень на шэрай зямлі. Шаблі Ўсходу наскрозь праржавелі, па капцах чабарком узышлі... Час чыесь там падлічвае крокі, назапашвае радасць і жах. Моўчкі неба праз хмары-аблокі тчэ блакіт па жалезных крыжах... ТРАКТАРЫСТКА Шчок ружовасць ад свойскай вяргіні, рычагі змазалілі далонь. Мой ты, штампам народжаны, сіні, тут гарачы канвеерны конь! Сіл зямных набіраецца колас, свой, пшанічны, жытнёвы, святы! Песня просіцца ў высі і ў голас. Эх, той клуб за чатыры вярсты! І за хлеб “дзякуй” скажа не кожны... Ды аб чым тут, такое бяды!.. Лугу дальняга подых мурожны, пругкіх колаў палосы-сляды!.. ЯЛІНА У гушчары запаведнага лесу вёрткай сцежкі заблытаўся след. Праз імжы праступае завесу сухастоіны грузны шкілет... Мох сыры, павуцінне па гліцы, набрынялы ад вільгаці грыб; толькі думцы адсюль і прабіцца да далёкіх, утульных сяліб... Больш стагоддзя, бадай, прастаяла, німбам сонца вянчаючы ствол... Смерць, Фінал. Ды дзесятак бязмала маладых паднялося вакол. ПАЎДНЁВАЯ НІЗКА *** На камені ўладкаваўся ён, зялёныя заплюшчыў вочы. Ні дня яму, ні ночы ўжо тыдзень. О старэчы сон! І чайкам гойдацца няма на чым, і процьмы баязліўцаў асмялелі: палоняць берага пясок і мелі – ляжаць упокат праведны з благім. Ні дна б яму, ні ночы!.. Трызубец крабы точаць... Нептуне! Ці ж радкамі перадам, як ружавеюць пад усмешкай лета прапорцыі чароўных дам і ножкі пульхных дзетак? ДА МОРА Разгорнешся... А сіл няма стрымаць ні голас твой, ні ўспененае цела. Убачу першы знак – малы грабеньчык белы – і буду разам з чайкамі чакаць з тужлівым пачуццём уражлівай істоты на твой жыцця суровы пераказ. І з горыччу пытаць (ужо каторы раз!): – Хто я? І што – ты? Нязменны зор шляхі. Палярная вяла, каб перасільваў, колькі сіл хапала, свой страх, твае бясконцыя валы. І плакаў узрушаны, пазнаўшы кліч жытла – дрыготкі твар агню на родных скалах. Я, велічны. І ўсё ж такі малы!.. *** Ужо вецер ветразі ўзялі. І першы вал, што нарадзіўся там, за шэрым небасхілам, ударыў, у свае паверыў сілы і знік, і зноў цалуе шчокі скал. На рэйдзе, дзе іх, велічных, трымае фундамент ім патрэбны – глыбіня, застылі, тоячыся на экране дня, пяць сілуэтаў у арэолах чаек. І раптам – рэзкі свіст. І шторму зыркі знак трапечацца на клоціку*, а ўзняцца – аніяк. Пад кілем мрок. Над ім – гарачыня машынных сэрцаў непамернай сілы. Той вечны бой, у якім усё няма наяўнай перамогі – каменя магілы! * Клоцік – частка карабельнай аснасткі для вывешвання сігналаў сцяжкамі. НА ЧУЖЫНЕ

Як Базыль ў паходзе канаў,

ўсё старонку сваю спамінаў...

М.Багдановіч У бухту на захадзе сонца белыя яхты зайшлі. – Ці не бачылі вы зямлі, па якой я сумую бясконца? Тут апошні прытулак мой. Вам – толькі ад шторму ўкрыцца. Вам – пашэнціць. А мне – мо прысніцца куст каліны над ціхай вадой?.. Ля гары, што завуць Аю-Даг, тлеюць косці паўночных бадзяг... За якія ж, мой Божа, грахі? Што ў серцы збалелым нясуць гневу полымя, горычы ртуць, ціхі сум саламянай страхі?.. *** Разета (некалі Давідаў знак нясла...) рыпіць счарнелаю, палушчанай фанерай. Крапчае брыз... І сцёбае без меры фасад з бясспрэчнасцю пячаці мастака. Ну што ж вы, сцены сінагогі ўзнёслай, прытулак скрынкам з-пад спажыўтавару?! Вам, векапомным, ці да твару усё, што саткалі часу кросны? На лавачцы стары: ужо болей не сагнуць, лагоднае, семіцкае аблічча. Драмаў у зацішку. Цяпер, здаецца, ліча тых птушак, што аліўку скрозь нясуць... О, камяні! Што з вамі робіць час, з якім нічога мы зрабіць не можам! ***

Пакутнікам

еўпатарыйскага дэсанта

1942 года

На хісткія трапы. На борт – у жалезнае чэрава тральшчыка. Са штыкамі – на панцыр кагорт. За дзень заўтрашні. За жаданы ў спёку глыток. За ўсё, што на пірсе пакінуў. За дзяцей. За ўзбярэжжа пясок. За ўсіх – за Радзіму. У кулямётаў захлёбісты брэх. У мінаў д’ябальскі рогат. Песня Вашых пакут – не памрэ! Ваша смерць – Перамога! Ну,вот мы и на месте,у конца земли, в безлюдном скифском,дальнем и глухом краю... Эсхіл “Праметэй прыкаваны” (Пераклад С.Апта) Паслушная Уладзе Сіла беззаганная Даставіла яго сюды па найвышэйшаму загаду. Ён богам быў. Ды ўпісана: “За здраду”. І росчырк – Зеўсавай рукою змацавана. Што месца тое выбрана няблага – Ў дзесяту кнігу ўпішацца севілай: Дражніць яго тут мора будзе сілай; Рваць пасланец; і мучыць смага! У скалы вал за валам мерна б’е... Пасохлы мох... Нат вуж не прапаўзе... І здані дзве: быцця і небыцця, Дзве сёстры родныя – галеча і багацце. І ўся здранцвелая ад гора маці Ўсё туліць да грудзей скалелае дзіця. *** Аўтару чароўнай “Таўрыды” Дрыготкае вогнішча – кропля ў начы!..– барвавіць каменняў белыя твары. Выйшлі на пашу неба атары, а Ваша – дрэмле у сэрцы Яйлы... І ўжо спаць нельга: у цішыні, у скалаў заломах, у церневых сплётах жальбаю-крыкам птушкі залётнай губяцца гукі – дзеці зямлі. А ўзнімеш голаў – Пегас крылаты імчыць з Гелікону – такі ўжо лёс! – прылёг над прорвай Вялікі Пёс, а меншы, ўядлы, гоніць заўзята!.. І ўсё замерла... Не, не дагналі: не зварухнуліся нават Шалі!.. *** ...Мы зрадніліся, вечна жывое! Даспадобы голас мне твой, а душу не пакіне прыбой, стаўшы родным жытнёвым прыбоям. Ты старэй шапаткіх каласоў... Ды смяротны абдымкі твае, калі ўзбуджанай хваляй нясе пах прадоння, як першаасноў, перамалвае жвір на драбніцу дзень і ноч, міліярдам часцін, што ляцяць з невядомых часін і не маюць патрэбы спыніцца... Да сустрэч!.. *** ...Там вечар на цёплую рунь цені халодныя сцеле... Хусты шаноўных красунь, жоўтыя посцілкі зелля! Папару сівыя пласты, запознены краснагаловік! Сімвалы вечнай красы, знакі маёй любові! Выраі, вёсны. Гады. Памяць і дым ліхалеццяў. Спявайце ж мне, верасы, Балюча-звонкім суквеццем... Краю, дзе рос і жыву, поле смужлівай пяшчоты! З прыдарожных каменняў злажу помнік мясцовай работы: гонкія хвоі чатыры вартай на стораны свету. Між іх, на бурштынавым жвіры, месца адвечнаму лету. Згедзеўшы – сойка пяро, скарб свой адзіны, пакіне, каб хараства прыбыло на жоўта-янтарным і сінім, дзе кроплі ружовай расы у квецені дзікае ружы. А ўсё абвілі каласы, якія і вецер не здужаў...* * Канец Паўднёвай нізкі. *** Ўжо адцвiло. I з асцярожнасцю – куды спяшаць!..– перабiрае завязь кожную: цi даглядаць? Цi хопiць сiл, адменнай якасцi (расце – спялi!), каб не згубiла абыякавасць красу зямлi? Каб на зялёным яблык ласкавы як мак iрдзеў, свяцiўся паўнацэннай часткаю аблокаў, дрэў, прамераных i не празначаных сцяжын, дарог, дзе выпадкова цi прадбачана твой шлях пралёг, пагорка, лубiнам укрытага, пнёў, валуна, дзе кожны раз сустрэне сiтаўка, ўсё адзінюсенька-адна. Цi жыта побач: хваля шэрая аб чым пяе крыху маркотна, бо размерана, табе i мне? ...Рунела, мерзла. Красавiцкiя ўзяло дажджы... Хай выстаiць пад навальнiцамi! I назаўжды! ЧАША Бляклую рунь за дарогаю, цёмны ядловец наўзбоч, раніцу, фарбамі ўбогую, месячна-зорную ноч, захад паводкай раскошы, поўдзень праз смех навальніц, з мятлікам, у лузе няскошаным, з пахам нябачных суніц, шышку, што ботам раструшчыў, сцежку, што верна вяла ад задуменнасці пушчы у шматгалоссе сяла, песні акорд развітальны, сонца прамень на вісу – ў чашы, празрыстай крыштальна, ўпарта аберуч нясу. Ступлю, неразважны, няўдала, заняты тым, што ў руках. (Глыжоў і карэння нямала на пакручастых шляхах...) Дробныя пырснуць асколкі... Спуджана ўзнімецца грак – подых пранізліва волкі на момант пройме прасцяг... І стану я ціхі і роўны, па мерцы на кожны фасон, а профіль – нейтральна бяскроўны – стандартным з абедзьвюх старон. Ніхто ўпікнуці не зможа ці пахітаць галавой: змяшчуся ў пракрустава ложа – тупік той дарожкі маёй. Бляклая рунь па-за ворывам колеры возьме свае – што халадамі агорана, тое цяплом аджыве. А сыдуцца бровы пагрозна – шалей, вераб’іная ноч!.. Паўмёртвыя птушкі ў гнёздах... Жалобны ядловец наўзбоч... Цемры цурацца слабому, сіл – толькі сэрца суняць!.. Заранка птушынаму дому надзеі праставіць пячаць... І ты не тужы. Адзіноту не для жанчын завялі. Смутку накажам быць госцем залётным, на ўсёй неабсяжнай зямлі...

IV частка

*** Зноў у садзе сiнiц галасы, кожны лiст ювелiры чаканiлi. Тым, пунсовым, мне плашч прыбяры – заўтра з дому iду на свiтаннi. I да ночы мяне не чакай – дзень малы абысцi ўсе разлогi. Парадзеў мой асiнавы гай, сцеле хрусткую чырвань пад ногi... Россып верасу, склаўшы зарок, сiнiм полымем клiча здалёк... Як жа быльнiк счарнеў!.. Таварняк грукацiць,перагоны глынае... Не магу iх пакiнуць нiяк, хоць і ведаю – доўга чакаеш. *** Я быў малы. Йшла па зямлi вайна – жанчына юная з сiвою галавою. На бруку вулачкi, апафеозам бою, ляжаў варожы труп асмалкам бервяна. У грудзi бiўся страх i роспачы навала. Адрына збурана, агню смяротны хрып. I местачковы журавель вымучваў скрып – вады на галавешкi не хапала. На небе злыя шнары праляглi. Пакутамi брыняў след плямiстай змяi. О верасень, мой месяц сiнявокi, купаюся ў зычлiвасцi тваёй! Плывуць няведама куды суцiшныя аблокi, сцiраюць след штыка над галавой... *** Днём даўжэзным намуляўшы ногi, прытамiўшы i думкi i зрок, дабiваю астатак дарогi. Недалёка ўжо. Спорыцца крок. - - - Ночы верасня! Дужы сусвет хмары збыў i спакой рассылае. Зор шляхi i арбiты планет завяршаюцца нам... небакраем!.. Недзе гусi крычаць... Не, хутчэй пераклiк цеплавозаў далёкi. Пiльны позiрк бяздонных вачэй... Проблiск дробных агнёў адзiнокiх. - - - Прахалоду спагадай нясе, лоб кранае вiльготным павевам. I па кроплi губляеш сябе, як лiстоту нябачнае дрэва. Суразмерыўся крок, павяла каляiна, як колiшнiм трактам. Тут спынiся, дарог больш няма! Што было – ўсё паглынута раптам! - - - Ты – адзiн, на бязмежнай гары. Толькi рух, каб адным намаганнем дакрануцца касмiчнай зары, перакрэслiць усе iснаваннi!.. Ды плыве ад халоднай зямлi, у прадоннi прасторы сабраны, пах надоечы ўзнятай раллi – боль старой, незагойнае раны... - - - Хай узняўся, ляцiш ўсё вышэй, усё лепшай шукаючы долi – не сыходзяць упарта з вачэй луг бацькоўскi i матчына поле... *** Ўсё туды, ў непадробную сiнь так спакуслiва цягнецца зрок! Зразумець – i надзею пакiнь што знайшоў праз будзённасць дарог. Выбягаюць асiны наўпрост – галiзна i лiняласць кары; на атлас i крамнёвасць бяроз сонца нiзкае позняй пары; перасвiст развiтальны шпакоў – непазбежнага радасць i сум. I аддаць ўсё, што маеш, гатоў за звычайны пад лесам валун... – Прыпынi, брат. Нiколi яшчэ тут, убаку ад гравiйкi, не быў... *** Б.І. Чысты кобальт прамытага неба – трое сутак iшлi ўжо дажджы. Гонiць, гонiць – пазбыцца, знаць, трэба,– друз аблокаў да нейкай мяжы. I табе было неяк маркотна – ўсё крадком паглядала ў акно: след на шыбе ад кроплi самотнай так знiкомы!.. Прапаў – заплыло... А скажу я табе: неаднойчы яшчэ будзе прычына тузе! Хмар прыгнаў буйны вецер-малойчык – зноў iмжыць i гняце пакрысе... Дык бярэм хоць на сёння з сабой гэты белы на сiнiм прыбой! ЧАТЫРЫ НАКIДЫ 1 Дзе ты, дзiўны час навальнiц? Лiсце ў скрусе ўсцiлае дол. Поўнi той не спаткае ноч, ночы той нi шукаць, нi знайсцi... 2 За расчыненым насцеж акном супакойваўся ўзбуджаны гром. Кроплi з цёмнага скочваў лiста. Адганяў – не жадала душа! – мiтуслiвы, роспачны рой: хай сумненнi ляцяць стараной! Цi ж не бачаць? Нябёсаў агонь хай iх спалiць, ратуючы ўстронь! 3 ...Зразумець – не змагла! Назаўжды, стрымгалоў, вужом пад лаўжы, пад усмешкай – лязом зiхацiць! – ўсё нямее i ў прорву ляцiць! Пад насмешкай – ўжо словам сышла! – чорнай роспачы выспець пара!.. Як жа будзе? Цi можна сцярпець?! Бездань неба. Месяца медзь. 4 Сёння так спакойна аб тым, што ў той час блюзнерствам было б! Не спяшай прыняць варажбу цёмнай ночы, поўнi, дажджу... МІНІ-МАСТАЦТВА Альфе Перасыпана сінь паліняла чысцінёй нечаканай аблокаў. Дацягнуўся б рукою бязмала я, а на справе – далёка-далёка!.. А на справе – зусім недасяжнае: птушкі – плямкамі, ўзбуджаны вецер, і шматтонных метал фюзеляжаў проста дробнымі блешнямі свеціць... Дзень пры дні. Усё прыстойна наўкола. Усё як след і, лічы, бездакорна. Дзень у дзень праварочвае кола рэчаіснасць твая, рукатворная. Усё размовы, размовы, размовы. І – правалы. І ўздымы, і ўзлёты экстра-інтэр-экзістэнц-асновы з неадменным пушком пазалоты... Толькі раптам – ужо не пакліча, ўсё па-свойму жыццё спланавала. І ідзе ён, цвяроза-трагічны, ураўнаважаны... зломак бязмала... А на справе – брыдзе, ужо атручаны, ногі шлях паўтараюць прывычны... – Што шукаеце вокам змучаным, Homo sapiens... трагікамічны? З ціхай зайздрасцю: – Сінь паліняла, колер стрымана – гучны, бо вечны, зразумеў бы ўсю сутнасць бязмала, ды маячыць профіль там нечый... Восень, чыстыя барвы не тоячы, як чакала: пад ногі, на плечы... Ды мільгае ўвесь дзень, як надоечы, сілуэт так знаёмы, ужо нечы... Ўсё аблокі – заўжды недаступныя, на мяжы, на спрадвечным падзеле. Што ж так, восень, спяшаешся, рупная, а даверліва барвамі сцелеш?.. *** Чым жа свеціш, пажоўклае лісце? Раз’яснеў змрачнаваты пакой... Мы маўчым – гук адзін будзе лішні. Твары нашы палоніць спакой. Гэта водбліск зляцеўшых паводак? Майскіх раніц бясконцы працяг залаціцца – прыспела нагода! – сарамлівасцю ў шэрых вачах? Што сплыло пад чароўнай усмешкай, тое у сэрцах стамлёных баліць. Колькі б крокаў яшчэ па тых сцежках і без іх ці дарог адхадзіць – неба сіняга ветразь напяты. А па ім – залатыя зярняты... *** М.М.Ш. Цякуць гады. I часу плынь нясе ўсё новую вясну, як i мяне з табою. Ты ведаеш, i я перад сабой не ўтою, што наблiжаемся да мэты пакрысе. Адным знайдзёнкаю, а iншым – горкай згубаю ператасуецца часамi ўсё, нiбы калода карт: з кахання – лёгкi цi нiкчэмны жарт і недарэчны фарс – з работы любай. Ды што! Вось жнiвень дабiвае днi, і хутка астрам дацвiтаць на каранi... Ўжо неба пачало хiлiцца долу, твар месяца злiняў ад смутку i турбот – быў сёння першы павуцiння лёт: спакойна ўпэўнены, хаця яшчэ i кволы. *** Двух дзён хапiла, каб страцiлi лiпы свой далiкатны ўбор. Мой ты верасень, мы ж пабрацiмы, не глядзi спачувальна, ва ўпор. Як у маi свет ўбачылi дзецi – што ж, я радасць сваю не таiў. Толькi зжыцца паспелi – аблецелi, мiрыядамi жоўтых крыл. Злосць людская каб долу iх кiнула – дык уступiцца, хоць словам благiм! Пад нагамi рака жаўтаплынная, за плячыма – пражытага дым. I нясе яго ветрам удаль, назаўсёды. На жаль. Л.I.П. Досвiткi цiхiя, досвiткi ясныя, песня прасторы без слоў! Тыя сустрэчы вясёлыя, частыя... Чым жа хвалюеце зноў?.. Вецер прыцiх немаўлём супакоеным – Мацi-заранка ўсю чуласць яму... Што ж я, у жыццi часам нечым раздвоены, тут – усё цалкам прыму? Шолахi дрэмлюць, лiст не зварушыцца ў шчытных абдымках расы. Слухаеш, нечым таемным узрушаны, птушак, нясмелых яшчэ, галасы... Дзень будзе доўгiм, стамляюча гучным. Пройдзе наскрозь праз цябе. Будзе няўтульна? Мо i нязручны груз гэты раз пападзе. Успомнiш, апалены крыўдай цi здрадаю, неразуменнем намераў тваiх, гэты пачатак бясхмарны i радасны, свежасцю поўны уздых... І непаўторнаму зноў паўтарыцца воблiкам новым колiшнiх з’яў! З пальцаў раскрытых зляцела сiнiца... Хто ж непаседу i як пераняў? А цi была яна? Мо падалося? Сумна паклiкаў жораў з iмжы, лета забраўшы, страсаючы восень шэрым пяром на дарог вiражы?.. Досвiткi чыстыя, золакi ясныя, рэха i явы i сноў! Цi не расстаўся я з вамi заўчасна, што ж так чаруеце зноў? *** Крываўнiк, палын, лебяда. Узмежак, расы павалока. Ад вертыкалi слупа удалеч, як кiнуць вокам, колеру свежай iржы цягнуць праз сiнь правады. Кастрычнiк, апошнія з дат, лiсткi на далонi маёй. Апалi гракi чарадой – крыклiвы на рунь лiстапад! I цягне да цёплых краiн маўклiвага выраю клiн... Размыты адлегласцю крык пакiнуў: “Бывайце!..” I занiк.. *** Апалi чакання аковы! Заняты адным суцэла, зноў цягнеш, вырай чарговы, на Пiну, Басфор, Дарданелы... ...Унiзе поўня на ўсходзе нырае ў тонкiя хмары. Ды буйна зоры ўзыходзяць над вамi ў чорным абшары... На ўзлёт! I парывам, не тлумам, і ўжо толькi смерць вас супынiць, крылы павяжа самумам ускрай Аравiйскай пустынi. Не зважыць, што вы – жывыя, на ўзгоркi бязводныя кiне. I зноў пераможа стыхiя ускрай чарговай пустынi... Яшчэ раз – ужо каторы!– вам, дробным, сiл не хапiла – жывое змяла без разбору сляпая варожая сiла. Вiруе шэрае пер’е над бурым каменнем бясконцым, ды шэлест пясчанага зерня пад бельмам засмяглага сонца... А будуць чакаць пад Валожынам палi ў красавiцкiх туманах. I нехта штодзень заварожана будзе вышукваць старанна за Iслаччу, ў небе абноўленым, аздобленым сонца каронай, лёт дзiўна свабодны i роўны ўпартых iстот не скароных... *** М.М.Ш. Лямеш, што каменем затоеным сарвала, ужо зрудзеў – заложныя дажджы. Тут новы ладзілі: дубца асмалак, бляшанка чорная; і не злічыць сляды грувасткіх ботаў. Засмужыла далёкі бор, і нібы зганьбіла – раскоўзала дарогу. Ды не ліняе каралеўскі твой убор: каралямі рабін, шыпшыны, глогу сям-там красуеш. (Яркі клёну ліст нацешыў вока, склаў падзяку лету і лёг, дрымотны, у сонную траву.) Мой лістапад, мо іншы пейзажыст дабавіць колераў твайму партрэту, я упрыгожваць – не магу. *** Над чорнай зямлёю чырвоных паходняў такi ненадзейны заслон! А вецер крапчае: ад мора, з заходняй і золкай, паўночнай, старон. Ад тундры прасцёртай, спрадвеку панылай, з ахутаных снегам Хiбiн імчыць, усё прутчэй напiнаючы крылы, марозу i цемрадзi сын не меранай сiлы парывам шалёным з заходняй i золкай старон... У лiстоце барвiстай узнёслыя клёны – цi ж гэта надзейны заслон? I моўчкi адзначым, што так павялося. Ўсяго давядзецца зазнаць: бывае ў жыццi i апошняя восень, і дрэвы – жывыя! – гараць... Дажджыць, але днее, ў рытмiчнасцi кропель. I мы, як на службу, пайшлi ўбачыць чырвоны усё яшчэ попел на шэрай, халоднай зямлi... *** Астры, дзецi восенi любай, спадарожнiцы явы i сноў!.. Холад дзёрзка i шчытна на губы пульсаваць падштурхоўвае кроў... Ўсе жыццёвыя колкасцi спрэчак у бяздонную прорву апалi. Вашы ўсмешкi – апошняй сустрэчы...– белай пенай на хвалi, што нясе праз каменнi на строму. Вы – усiм. Вы – нiкому. Пад няўмольным мароза нажом род увесь ваш знянацку загiне. Сэрца чуе, сумуе цiшком. Неба зорыцца, стромiцца, стыне... *** С.Ж. Царская карона, жоўтая лiлея, пругкiх шэсць пялёсткаў – полымя вянок! Свецiш апельсiнам, журавiнай тлееш, як заваражыла, адганяеш змрок... Вертыкаллю гордай на сустрэчу сонцу узнiмаеш келiх чэрвеньскай расы. Ноч – суцiшнай скрыпкай, бубнам – дзень бясконцы: рэха гаманкое, птушак галасы... Белую трымалi у гербах магнаты, неслi, паланiўшы, на сваiх сцягах. Ты – на вольнай волi: ля ўбогай хаты, мiж карчоў альховых, на сямi вятрах... Тварыкам дзiцячым ля халоднай шыбы, яркасцю прызыўнай нечакана ў снах, знакам пуцяводным роднае сялiбы, пад дажджом няўступлiвым, на сямi вятрах... Век зусiм кароткi: ўжо халодны вецер ладзiць пераборы ў бадыллi сухiм. Соннай мухай кружыць успамiн аб леце... Шэракрылым шэршнем адгалосак зiм... В О С Е Н Ь Дз.Шчаснаму 1 Кастрычнiцкая яснасць!.. Як праз шкло Прамытае не раз, ды таўшчынi належнай... Iльецца створанае вечнасцю святло, Сатканае з журбы i радасцi бязмежнай. I песнi горнуцца, бы ветразi плывуць, У словах, знойдзеных i сказаных другiмi. I спее ўласнае. Збiрай, i не забудзь, Што так пяецца толькi мiж сваiмi... 2 I пракрадзецца досвiткам туман нямы, Абдыме былку кожную. I стан ялiны дужай... Счакаўшы ранiцу, пад сонца пойдзем мы, Зямляк i суайчыннiк – шчыры дружа, Адчуць, як у гаi з бяроз, ляшчын, асiн Страсаецца цiшком пад кiрзавыя боты Начышчаная медзь, прынадлiвы кармiн, Нейтральнасць блякласцi пры кроплях пазалоты. 3 Спакой i цiшыня – не маюць меж i мер. Ахейцы сiнявы такой не сустракалi! Халаднаваты клiмат... Быў бы свой Гамер, Калi яны Руна яшчэ i не шукалi... А нам – элегii, санеты. Конь сiвы, Барвовым захадам ружова фарбаваны... I гэты вось кастрычнiк! Залаты, Да дробязей знаёмы, зноў жа – нечаканы... 4 Быў млын калiсь... Праз рэшткi паляў лье У нiзкiх берагах рака струмень халодны. Спрамляюць рэчышча. Чакае тут яе Бетонная труба. Над ёю – мост выгодны. Падыдзем? Пастаiм, каб лепей ацанiць Прыкметы навiзны, наканаванай часам. Цякла – як сонная, тут – пенiцца, бурлiць! I зноў спакойная – пакiнулi сам-насам! 5 Зусiм як чалавек! Ды праз матора гук Ён нашых разважанняў не пачуе: З навюткiм кошыкам лазовым паляшук З-пад Пiнска на Наваградак шыбуе! Да тых грыбкоў, што ў кошыку ляжаць, Зяць прынясе што-кольвечы з сяльмага... Без кроплi ж той – нi быць, нi гасцяваць: Адолее, замучыць тая смага... 6 Ах, колькi ж iх было: тых кропель, баразён, Крывавых мазалёў, крыжа здранцвення, поту, Дажджоў заложных, каб буяў драсён, I тых чаканых, ссунутых на потым! Шчаслiва, дзядзька! Ўнукаў падтрымай, Хай доля мачыхай нiколi iм не будзе! А розных там хвароб, нястач – о непачаты край!– Адолеем, усю іх плойму збудзем! 7 Зноў цiшыня. А шэранькi бiплан За хмару лепiцца ледзь бачнаю стракозкай... ***

Ветер всхлипывал, словно дитя,

за углом почерневшего дома.

Н.Рубцов Не зачакалiся восенi... Запар каторы дзень вецер ў кватэру просiцца, ўпарта па шыбах вядзе далонямi мокрымi, шэрымi: – Будзь чалавекам, пусцi!.. А мы – даражым кватэрамi, як самым надзейным ў жыццi. Зручна. Утульна. О не, не вонкавы сiнтэтычны, дыхтоўны лоск: у вазе крыштальнай рабiна гронкамi, набыты ў Лейпцыгу Босх. Скардзiцца нехта? Гэта ж далёка, той жа вецер за моцнай сцяной. З цыферблата-табло электроннае вока аглядае наш слаўны пакой. Усмешку вясны цi заўважылi? Някiдкi жаночы твар... I вецер, яшчэ нехлямяжны, таўчэцца мiж кронаў i хмар, I сквер той i голы i мокры, і ў сэрцы зiмовы спакой надзейна бароняць шырокiя вокны шкляной дубальтовай бранёй. Не ацанiлi звончатасць лета? Як та – прайшло стараной? Чырванню гронкi душа падагрэта. Вецер-жабрак – за сцяной. Соку паўднёвай лазы памяркоўна ў тонкае, чыстае шкло. Не замутнёны сон будзе роўным, і заўтра ўжо сёння прыйшло. *** Толькі сонца, сонца і неба. І роўны вецер з паўдня. Колас аддаўшы, да новага хлеба ў роздум запала зямля. Цягліцы ўзрэзаных гоняў – ворыва, рунь ці папар – лена чакаюць сутоння, сумам настоеных хмар. Ды грэе. І ясніцца пожня, на лёгкасць настройвае крок. І позірк валошкі апошняй заўважыш, ацэніш здалёк... І спеў навакол такі чысты, што ў небе шукаеш выток. А там – толькі сінь і празрыстасць стамляюць разгублены зрок... І слухаеш, нібыта рэха святочных дзяцінства званоў. Адтуль назаўсёды ад’ехаў, ды неяк вяртаешся зноў да сонечных плям на падлозе – пачатку бязвоблачных дзён... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Астаткі саломы вывозяць праз павуціння заслон. *** Высокія дрэвы. Паніклыя травы. А ты – паміж імі, упрэжаны ў справы: ў пачаткі, фіналы, падлікі, вынікі – як Шыва трохрукі ў натоўпе стоногім!.. І трэлі ў кронах, і цягне чаборам, і рытмы, і пахі, і час, і прастора, і гукі, і ноты, і фарбы, і колер. І сплаў абавязкаў, і... ветру сваволя!.. Гадзінаю шарай адчуць і ўбачыць усё, што знаёма, ярчэй ды іначай! Апоўначы ўгледзець, як у сонцы, натхнёна, віруе ў танцы рой дробных падзёнак. Апоўдні заўважыць, як ў месячным ззянні іскрыцца на вейках адбітак кахання... І тэме спрадвечнай даць воблік сучасны, ды... рыфмы прывычныя губяць заўчасна! Лістота і кветкі, птушыныя спевы раскіданы смела і ўправа і ўлева!.. А ты – пад уплывам стандартных паняццяў, стабільных прыёмаў, як у рамках закляццяў... А ты ў завядзёнках снуеш без спачынку між знакаў дарожных, між знакаў прыпынку, між Сцылы з Харыбдай у трывалым чаканні знайсці спалучэнне дазволу з жаданнем... *** А.Бакачу

...у нячуты павер запавет,

палюбi непазнаную мэту...

А.Разанаў За пасмам бору – ўжо за даляглядам!..– па лапiнах iржышча, па раллi калi i кiм пасеяна прынада? Чые зярняты рунню узышлi? Не быў нiколi там... А, мусiць, i не буду – што не сабраць, а дзе i не дайсцi: сплываюць днi без нашага прысуду у хуткаплынным ручаi – жыццi... Няўмольны час гадзiну за гадзiнай зрывае з дрэва iснасцi тваёй. I толькi хмар i ветру безупынны пралёт i перасвiст над галавой... А там... такая позняя ўжо восень, што лiстапад, яе апошнi сын, у сонца нават промня не папросiць для схаладалых, голых арабiн. I гнецца вецце!.. I парывам новым страсае гронкi, бы жывую кроў, на незаменную нiчым аснову халоднай глiны, мокрых верасоў. А ўжо i прыцемкi – наканавана. I цемра цяжкая лягла на ўсё. А заўтра? Сонцам мо спавiты ранак, такi, якi адзін за ўсё жыццё каб нехта ўбачыў – слаўны мiг удачы!..– не слотай змучаны, здранцвелы лог, а рай зямны для ўсiх – i не iначай! – ступiўшы там, дзе я прайсцi не змог. *** Ночка хмурыла хмар брыво, сон з павекамi стрэцца не мог. Трэцi певень перасцярог... I адразу адхмарваць пайшло, ўміг суцiшылася – Маўчун мяккi палец да губ прыклаў... I з нацягнутых срэбных струн чыстай думкаю – шэрань лягла пры народзiнах шчырага дня. Хто нi пройдзе, стары цi дзiця, колькi хочаш ззяння бяры... Дарагая мая зямля! Сонца шар залаты! *** Лiсця – гурбы. Падае, падае – завяршаецца цыкл. Цвiллю пахне, як здрадаю. Глохне ветра язык. Крок мiжвольна тут замарудзiш... А думкi – хутчэй, хутчэй: не заўважаеце, людзi! I што вам подых начэй!.. Млечны Шлях зiхацiць, рассыпае зорным пылам – яшчэ i яшчэ! I голле без вас адмiрае, і мроiва колеры тчэ... `

Оглавление

Венанцы Бутрым У барвах зямлі

I частка

II частка

III частка

IV частка Fueled by Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg