Вольга Іпатава ЛІПЕНЬСКІЯ НАВАЛЬНІЦЫ
Вершы
Падрыхтаванае на падставе: Вольга Іпатава, Ліпеньскія навальніцы: Вершы — Мінск: Мастацкая літаратура, 1973. — 96 с.
© OCR: Камунікат.org, 2010
© Інтэрнэт-версія: Камунікат.org, 2010
ПРЫГАЖОСЦЬ
Расквечана ружова-сінім неба, Рамонкі ўвысь пялёсткі узнялі, А гэта значыць — прыгажосць патрэбна Усяму жывому на маёй зямлі. Зямлі, што спавівае нас туманам, Сячэ завеяй, сцюжаю пячэ, Дзе мы жывём так многа і так мала, Жадаючы бясконцага «яшчэ». Свет мітусіцца, быццам у гарачцы, Нясуцца над планетай спрэчкі, свіст; ...У ціхай рэчцы між кустоў гарлачык Кладзе галоўку на зялёны ліст.СОН-ТРАВА
За сіняю, сіняю даллю, Ісці і не год, і не два, Расце для мяне жаданая, Чароўная сон-трава. Ліловы пялёсткаў россып, Зялёны вільготны мох... Знайду — і не прыйдзе ростань На роздум маіх дарог. Не прыйдзе ніколі гора I нечы крыўдны папрок, I буду жыць без дакору На скрыжаванні дарог. I зачыню свае дзверы, Спакойная, не захачу Пра лёсы чужыя, нявер'е I крыўду чужую чуць. Ды, пэўна, у млявым спакоі I тыдня не пражыву... Не стану шукаць ніколі Чароўную сон-траву...ЗАБЕЛЛЕ
Паміж азёр, як ветразь карабельны, Плыве на ўзвышшы вёсачка Забелле. Шумяць вятры жытамі навакол, Пяюць у чарацінкі азярныя. Жанкі пасля даення рукі мыюць, I пахнуць луг і поле малаком. I там маё дзяцінства засталося: Русалка, распускаючы валоссе, Над возерам сядзела на вярбе, Прываблівала хлопцаў да сябе. Яны ўжо, раскрываючы раты, Збіраліся за ёй абы куды. У вечнай рэўнасці жанчын маленькіх Мы заціскалі іх кашулі ў жменькі I прэч цягнулі — далей ад бяды. Да нас, свавольнікаў, не раз рука З кустоў цягнулася Лесавіка. ...Бабулін свет! Ён у маіх вачах Я сыну казкі баю па начах I абяцаю звесці ў той прастор Да тых бароў, да сініх тых азёр, Дзе белая, як ветразь карабельны, Плыве на ўзвышшы вёсачка Забелле...ПОШУК
Можа, і няўмела, і наіўна Я шукаю сэнс жыцця даўно. Мокра на руках трапечуць ліўні — Шэрае тугое палатно. Абдзімае цёплы пыл калені, Ногі ў кроў збіваю зноў і зноў. Ападаюць кніжныя ўяўленні Туманамі ў глыб дзіцячых сноў. Знаю — мне вучыцца і вучыцца! Гаманкія абысці палі, Неадкрытыя шукаць крыніцы, Піць, прыпаўшы прагна да зямлі...* * *
Драўляная гаць пад Мядзелем Прапахла шчаўем і мятаю, Ды дзёгцем, ды ботам рыбачым. Пружыняць дошкі гарачыя. Праз луг, дзе дрэмлюць алешыны, Вуліца тая няспешная. А луг той зарос асокаю, А неба над ім — высокае... У сіне-духмяным марыве Стагоддзі сплываюць марамі — Вуліцай крочу драўлянаю, Што продкамі збіта — славянамі, Якія тут гаці пракладвалі I першыя вулкі выгадвалі. Валіліся дрэвы каляныя, Назвалі продкаў — драўлянамі... Крочу сваёй радзімай. Яна Для трох народаў адзіная, На свеце самая мяккая Вада ў азёрах пад Мядзелем...МОЙ ГОРАД
Л. Шайкоўскаму,
першаму сакратару
камсамольскай арганізацыі
ў Гродна
Жыву я ў гэтым горадзе, Свой адкрываю Сусвет, I зорак далёкіх горыч, I дом, дзе жыве сусед. У радасці і у горы, У дождж, спякоту ці снег, Я адкрываю свой горад, У якім жылі да мяне... * Ранак ціўкнуў першай сініцай, Першым крокам змены рабочай. Чалавеку ж усё не спіцца, Ён бяссонна па вуліцах крочыць. I ў ранішняй чуйнай цішыні Кожны камень ледзь чутна звініць. Камень, вышчарблены часам і дажджамі, I ўспаміны на вусны просяцца самі... Пачынаўся жыццёвы дзень Вось тут — у старой Слабадзе. ...Уліваецца плач пахавальны У адвечны віскат дзяцей. I на плечы каменні навальвае Кожны новы галодны дзень. Ён падрос і тады зразумеў, Што не самае страшнае — голад. Што страшней духоўна знямець, Калі хочацца крыкнуць уголас, Калі стыне ў глотцы праўда Камяком халоднай ілжы. Чалавек, без адвечнага права — Права вольнасці — можаш ты жыць? * На ўсіх скрыжаваннях вісела: «Свабода! Свабода ў нас для народа!» Свабода друку? Што ж, давайце! Пісалі ярасна шпікі, I былі словы, як цвікі, Што ў дамавіну забіваюць. Усё, што лепшага наўкола — Свабода, шчырасць і пратэст Скажаліся ў судовы тэкст, Заносіліся ў пратаколы. Свабода слова? У астрогах — У Слоніме, Лукішках, Гродна Забітых аддавалі родным I дараваць прасілі ў бога. О правакатараў разгул! І ўсё ж народнага сумлення Нястрымнай прагай вызвалення Даносіўся падземны гул. * Супраць плыні — вёслы на ўключыны. А бязвольнага плынь панясе. Як ішлі яны ў рэвалюцыю! Як у казку нязнаную — ўсе. I Пышкі*, як сцяжкі зялёныя, На кашулях лёс вышываў. Дэфензіва над кожным — праклёнамі, З дзесяці адзін выжываў. I ўсё ж у сценах астрожных, Захлынаючыся ў барацьбе, Усё гучала неасцярожнае, Непадсуднае — КПЗБ! У вузкіх вуліцах гродзенскіх білася I гудзела, як грозны набат, I не ўпітвалі кроў забітых Пліты з надпісам «Магістрат»... Узышоў над краінай распятай, Як промень, трыццаць дзевяты... * Цішыня на світальных вуліцах, Толькі сэрца агнём гарыць. Вось да клёнаў прымоўклых туляцца Маладосці ягонай сябры. I блішчаць на далонях скутых росы цёплыя, як сляза. Выжыў ён. I прайшоў скрозь пакуты, Каб патомкам пра іх расказаць... Сваёй прыналежнасцю гордыя Да няскоранай гэтай зямлі, Адкрываем мы новы горад, У якім да нас жылі... * Пышкі — лясны масіў, дзе збіраліся падпольшчыкі.* * *
Водгук рэха, як рык ласіны. Вераснёвага лісця іржа. Пругка ў кошыку журавіны, Як астылыя зоркі, ляжаць, Аб купіны ўсе ногі збіла — Боты цяжкія ў дзесяць гадоў. Восень стройная, як арабіна, Загарнула мяне ў падол. На плячы яе павуцінка — Я прапала навек у лясах. I заблыталіся журавінкі У светла-русых маіх валасах.В'ЕТНАМСКАЯ ГЕРАІНЯ НГУЕН ТХІ ЦЯУ Ў МІНСКУ
Тут — цішыні ўтульнасць глыбокая, Звініць пад вокнамі мінскі трамвай. А там расціскаюць каханага ботамі Здарова-тупыя джы-ай. Ужо не ўстаць яму болей, здаецца, А ён, як народ неўміручы, ўстае. I кожны ўдар там, далёка, кладзецца На тонкія кволыя плечы яе. А сэрца шчыміць, а сэрца змагаецца. Туды, на радзіму! Дні, як вякі... I нават у сне не расціскаюцца Маленькія смуглыя кулачкі...КІРГІЗІЯ
Я сасню цябе, я сасню Арыкаў сінюю глыбіню, Вавоўны белую гарачыню, Прахалоду блакітных гор, Рэха дальняе наўздагон, Радзіму бацькі майго.., Што кліча часамі мяне Кіргізскай песняй у сне, Шалёнай грывай мільгне. Буйнасць макаў у шызай траве, Там прытульна тваёй галаве, Там даўжэй чалавечы век...* * *
Ад бабулі, што клікалі Вольгай, Я імя панесла у вечнасць... Мне яна ўяўляецца вольхай, Што раскінула рукі над рэчкай, Уплялася ў зямлю карэннем, I такая ў ёй прага жывая, Што і я, гараджанка, нярэдка Кожнай жылкай яе адчуваю, Калі з рэчкай зліваюся кожнай, Калі кнігаўкай плачу ў полі, Калі ўвосень раскінуся пожняй, Што чужынцы не стопчуць ніколі...* * *
Жыве ў Светлагореку Жэнька. Дзетдомаўка Кузьміна. А можа, яна Бажэна, А можа, Грэтхен яна? Ляжала мёртвая маці Ля хутара Альтэнштос, Дзіця загарнуўшы ў халацік З канцлагерных сініх палос. З якіх была далячыняў I хто? Адказу няма. Прывёз у дзетдом дзяўчынку Малодшы сержант Кузьма. Думалі ўсе — загіне: Соскі не брала ў рот. Сядзела нянька Аўгіння Тры ночы над ёй напралёт. ...Жыве ў Светлагорску Жэнька Па прозвішчу Кузьміна. А можа, яна Бажэна, А можа, Грэтхен яна? Ведала тое вайна...МАНАЛОГ ЛЮДМІЛЫ СЕЧКІ, РАЗВЕДЧЫЦЫ АТРАДА ІМЯ КАТОЎСКАГА
Мяне даўно як быццам пахавалі. Я ж засталася ў любчанскіх барах. Стаю сасной, мядзяная, жывая, А побач даўні — партызанскі шлях. Зарос травой ён. I даўно ігліца Заслала ўсе сляды. А я жыву. Сякуць дажджы каля магільных плітаў Матуліну сівую галаву. Я не магу сказаць ёй ані слоўца. Галінкай хоць пастукаць па акне, Паслаць кагосьці, як калісьці. з хлопцаў З наказам: «Не турбуйся пра мяне!» ...Не турбуйся, мая матуленька, Маладая мая зязюленька. Мая светлая ты зараначка. Ты ж сама ў мяне партызаначка. Па лясных і цябе дарожаньках Неаднойчы вадзілі ножанькі... — Мама, хопіць пяшчотаў! Я ж не маленькая, што ты Плачаш, не адпускаючы, Рукі свае ламаючы. Хлопцы ў атрадзе харошыя, Ніколі не крыўдзяць мяне. Праўда, часам Сярожка, Нахабнік такі, падміргне, І то, як другія не бачаць. А ўбачаць — добра дадуць! ...Ну што ты, мамачка, плачаш — Хлопцы не падвядуць... * Мне здорава тады пашанцавала. За камсамол не расстралялі каты. Як быдла, нас з сяброўкамі загналі У эшалон фашысцкія салдаты. Замкнулі і павезлі ў шлях няблізкі, Куды вязуць — дарэмнае пытанне. Грукочуць колы. На руках вятрыскаў Ляцяць за памі родныя світанві. Няўжо яны, нібы прывіды, згаснуць Сярод чужых дарог, у горкім дыме? О, як раптоўна-востра спасцігаеш Сапраўдны твой, глыбінны сэнс, Радзіма! Праменні сонца ў холадзе крыніцы, Аер духмяны на скарынцы хлеба. Збан малака. Замшэлая званіца, Што мне здавалася ў дзяцінстве небам. Смех бесклапотны на сабраным стозе... ...Чужына блізка. Вось, за паваротам... Кроў на руках... Адтуліна ў падлозе... Халодна, Цёмна. Смерць або свабода? * У камісара атрада З камандзірам нарада. Неўпрыкметку стаю ля зямлянкі. Спрачаюцца да хрыпаты: — Жанчыну — у партызаны? — Што ж — выгнаць яе? Куды? Ад крыўды вусны кусаю: Забылі вы, колькі лясамі Хадзіла я сувязной? Чую амаль варожае: — Дзяўчына такая прыгожая Адна сярод хлопцаў? Вясной? Рашылі яны нарэшце (Рашаць было — гэткай бяды!), Што мне назад, у Чарэшлю, Нельга ісці сапраўды... * На паляне — туманы ціхія, Пасля бою раны глядзім. Пад адхон эшалон спусцілі мы, Гарнізон разграмілі адзін. ...Сечка, два крокі са строю! Ізноў у бой — упярод? Хопіць у нас герояў, Бачыш, які народ? Ізноў падняла ў атаку, Лезла ў пекла, як чорт? ...Чаго каштавала так мне Быць з вамі плячо ў плячо... А тут шчэ вымову гэткую Табе нізашто дадуць. I зараз ісці ў разведку, А ногі, здаецца, не йдуць... Хлопцы, каму праз Чарэшлю? Зайдзіце ў маё падстрэшша, Скажыце матулі, што ночку Спакойна праспала дочка. * Разведка — што востры ножык. Саслізне — і ў крыві рука. Душа ў калючках, як вожык, Ды ямачкі на шчаках: «Чаго іду па гораду? Ды вёска мне агорала! Прадам на рынку гавяду — Сукенку шоўкаву знайду, Як гляну з боку правага — Ссушу цябе, чарнявага! Нашто такога хмурага Трымаць на службе ў фюрара!» Душа ў калючках, як вожык, А ямачкі на шчаках... * ...Разамлела на сонцы, Лягла на жывот, У суніцах духмяных I рукі, і рот. Што ж, вайною — вайна, А жывому — жытло. Хоць памарыць аб тым, Чаго не было... ...Недзе, у травах росных, Плывуць у тумане стагі. Сэрцу становіцца млосна Ад ціхіх слоў дарагіх. Кашуля ў чырвоных крыжыках, Усё гарачэй, гарачэй... Нясмелае, кідае ў дрыжыкі: «Ідзі да мяне. Хутчэй». Ад усмешкі тваёй Да ўсмешкі жыву. Але горда трымаю Сваю галаву. Утрымаю і сэрца Няўрымслівы стук, Упадзе, разамкнецца Бярэмя рук. «Не спяшайся, Людміла!» Я ж прайду, як струна. Ды ўсё міма, ды міма, Адна і адна. ...Хай закончыцца, любы, вайна... * У суніцах зямля — Ляжы ды ляжы! Толькі ўскрыкнула раптам — Побач — чужы! «Дабрыдзень, Людачка, Мая ты вутачка, Дарма ты грэбуеш, Што паліцай! Дабром ці сілаю, А пойдзеш, мілая, Ці да гестапа ты, Ці да вянца». У вачах маіх лес Пацямнеў, пацямнеў... А нашто, прыгажосць, Ты дасталася мне? Для чаго тыя косы I сінь у вачах, Калі гэты, бялёсы, Ад іх не ачах, Калі порстка за мною Ламае кусты? «Памажыце, бярозы, Дубочкі-браты!» За спіною ўжо крык: «Так і гэтак тваю! Партызанская... ты, Стой, іначай заб'ю!» Толькі мне памагаў Ні то бог, ні то лёс — Маю кулю спаткаў Ён ля белых бяроз... * Зямля мая мілая, ты Мяне ў азяры прапалошчаш, Пасцелеш пад бок чараты, Пад голаў верас паложыш. I ціха пачнеш гайдаць, Шчыльней абгарнуўшы ватоўкай, Галінкі сасны, як дах, Над маёй вінтоўкай... Адзін шчаўчок — і няма Фігуркі людской у прарэзе. А я забіваю, ма, I рукі мае — у жалезе, I ў дыме парахавым, I ў аружэйным масле, Мне ж хочацца пахнуць жывым, Як пахне жанчына-маці, Калі, спелянаўшы дзіця, Ідзе лугавою сцежкай, I кружыць над некім бацян З новай ношай-пацешкай. ...Была мке вайна — гульнёй, Рамантыкай тая разведка, I смерць была — за сцяной, I страх перад ёю — рэдка. Ах, мамачка! Тая — яна За тры гады пасталела I зразумела — вайна Будзённае, страшнае дзела... * Чырвоная хусціначка, Гітара у руках. Наперадзе — сцяжыначка У мой апошні шлях. Заснежанаю пожняю Ізноў у бой іду. У гэты бой апошні мой, У маміну бяду. Перабіраю струны я, I слухае атрад. ...Няўжо, такая юная, Я не прыйду назад? Пад вёскай Лугаманічы У грудзі — разрыўной, У тым баю астанецца Каханы мой — са мной. * Хацелі ворагі распяць мяне, Мёртвую, на крыжы, Каб партызанскія вёскі страшыць... Кінулі, голых, у лёд і снег, Толькі снег і лёд растапіліся, Перад намі зямля расступілася... Гэта ворагаў косці струхлелі, нібы Порхаўкі пад нагой. Сябры ж мае — волаты ў лесе, дубы Адзін да аднаго. Ківаюць мне: «Сасоначка, Ну як жывеш, сястроначка?» А я кажу: «Зязюленька, Сядзь на плячо, кукуй. Пазнае мо матуленька Ува мне сваю дачку?» А вецер мне кажа: Закон такі У мудрай прыроды ёсць — Не пазнае маці ў табе дачкі, Як не кончыцца ў цябе маладосць, I толькі тыя, што са святлом Па дарозе сваёй прайшлі, Застануцца дрэвам, аблокам, сцяблом Жыць на Зямлі...ЗАВІРУХА АСЕННІХ ЛІСТОЎ
Зазіруха імклівых лістоў.
Такі халодны асенні вечар! Я рукі грэю пад тваім паліто — Якія цёплыя ў цябе плечы! Я прыпаду да цябе галавой, Хаця б на імгненне забыўшы аб нечым. Адно пачуццё праз бяздум'я сувой — Якія цёплыя ў цябе плечы!* * *
Як здорава, што мне жыццё дае, Хаця і зрэдку, гэтыя хвіліны: Цяжкія ад дажджу бяроз галіны, Ў далонях — рукі цёплыя твае. Так шчыра і спакойна на душы. Адзін на двух—дрыжыць пад ветрам плашчык. А мне — маўчаць і плечы твае лашчыць, I па ударах сэрца варажыць. Скубе спакойна мокры конь траву, I сонца звечарэлае садзіцца. I думаю — якое гэта дзіва — Вось для такой хвіліны я жыву...* * *
Не хапае галоднаму кавалачка хлеба, Паміраючаму — глытка вады нестае. Ты не ведаеш сам, як мне гэта трэба Проста рукі твае. Проста вочы твае...* * *
Мой любы, драмаць у падстрэшшы так цёпла... Як ластаўка, крылы складу і засну. Ды працінае вецер жыццёвы, Ды нельга мне жыць, не сустрэўшы вясну. Устрапянуся. Ўзлячу ад зямлі. I мне не хапаць толькі будзе для шчасця — Каб твае рукі побач былі, Якія мне не дадуць упасці.* * *
I я на спатканне бегла. Быў бэз, пацалункі і зоркі, На лаве вялізнае сэрца і выразанка-страла. Часцей і часцей здаецца Чамусьці хвілінай горкай, Што ў дзверы зусім чужыя Я выпадкова зайшла...* * *
Маё жыццё цяпер — адно чаканне. Час доўгі і цяжкі, нібыта камень. Над Нёманам бярозай гонкай стыну, I шэрань неба лістапад накінуў На плечы мне. I рве мяне за рукі. Лісты — апошнія вясны дарункі У сіні холад Нёмна ападаюць. А як было мне цёпла так нядаўна! Было свабодным неба і высокім, I, веснавым напоўненая сокам, «Кахаю!» — я спявала над абрывам. А можа, гэта ўсё было парывам? А можа, мне цяпло адно здалося, Была і ёсць на свеце толькі восень I буркатанне вербаў шэра-дымных: «Навыдумляюць нешта маладыя!» ...Задоўга не раблюся я дарослай, Ва ўсіх учынках холадна-цвярозай, I шчодрасць мая, розумам не ўзважаная, Магчыма, стала для цябе не важная? Якое невыноснае чаканне Твайго званка, твайго ліста, дыхання! Дрыжу на ветры злосным да камля... А ногі ціха грэе мне зямля...ТРЫ ЗОРКІ
На ускраіне горада, у новым вялікім квартале, Дзе дамы, як грыбы, вырастаюць з зямлі, Ціхай ноччу вясновай тры зоркі блукалі, Ды таго, хто патрэбен ім быў, не знайшлі. Можа, спаў ён, стаміўшыся ў дзённых турботах, Можа, быў на спатканні другім да відна. А зямля плыла ў нястомнай рабоце, I блішчалі зоркі ў квадраце акна...ЛІЛІТ
Не Ева — Ліліт была першай Жанчынай і жонкай Адама. Яна для каханага вершы I нават паэмы складала. А вечарам, як стамляўся Жвавы агонь у пячоры, Доўга, бывала, не ляжа — Глядзіць і глядзіць на зоры. I што зусім абурала Адама, адзінага сведку, - На свежых гаршках малявала Агністыя райскія кветкі. «Нашто табе кветкі тыя? Ад кветак гаршкі не мацнеюць!» Адкіне кудзеркі густыя: «А людзі ад іх разумнеюць!» Быў першы развод не гучны... Бог шкадаваў мужчыну: Сам ляпіў, як падручны, З ягоных рэбраў жанчыну. Ева была пакорай — У простых гаршках варыла, Дзяцей гадавала, пра зоры Ніколі не гаварыла. А толькі Адам начамі Хадзіў блукаць у тых далях, Дзе песні Ліліт гучалі, Гойдаўся човен на хвалях. Па сёння яму ўсё сніцца То росны слядок, то спевы. Па сёння Адам мітусіцца Паміж Ліліт і Евай...* * *
Над зямлёй марознаю Ранкам побач месцяцца Месяц каля зоркі, Зорка каля месяца. Так праходзіць вечнасць, I няма расстання. Вучацца ў іх людзі Вернасці ў каханні. Вернасці у шчасці, Вернасці ў бядзе. Месяц ты мой, месяц, Дзе ж ты зараз, дзе?* * *
Вы думаеце, я не сплю начэй? Вы думаеце, я па ім гарую? Прымаю проста ісціну старую: Пайшоў — дык забываць яго лягчэй. На лекцыі з сябрамі ідучы, У шумным перапоўненым трамваі, Хвілінай летуценнай уначы Яго я забываю, забываю... Не дапускаю да сябе нуды: Ад спраў, званкоў і тлуму ледзь жывая! Праходзяць месяцы. Ідуць гады. А я ўсё забываю, забываю...БАЛАДА ПРА ЛІЛЕЮ
У краі азёрным, Дзе чэрвень духмяны Абсыпаў суніцамі Бор і паляны, А дзеўчыны ў Нёман Кідаюць вяночкі, Расла я у бацькі Адзінаю дочкай. Казалі ўсе: «Рэчка Плыве, не мялее, Няма за цябе Прыгажэйшай, Лілея. Ды толькі і рэчку Затопчуць, замуцяць, Паны, як убачаць — Загубяць, закруцяць». Касу завязала Істужкаю сіняй. Сама ўпадабала Ды панскага сына. Ох, чэрвень ты, чэрвень, Бяссонныя ночы! Ад любага бегчы б, Ды сэрца не хоча... «Наш род каралеўскія Меў прывілеі! Пакінь майго сына, Ты чуеш, Лілея» Мой любы, твой бацька Кляне і шалее... «Чакай мяне сёння Пад вечар, Лілея!» Стаяла, чакала, А сэрцам ляцела, Нібы ўпершыню На свет божы глядзела. Спускаўся над долам Задумлівы вечар. А хто папіхнуў Мяне ззаду за плечы? У вір паляцела I быццам растала... Бялюткаю кветкай На рэчцы я стала... Як доўга кашуля Пад дубам бялее, Як доўга твой крык: «Адгукніся, Лілея!» За слова адно — Усё, што маю і мела! Ды я анямела, Ды я анямела... Праходзяць стагоддзі, I рэчка мялее, Я ж чую адно: «Адгукніся, Лілея!»СЛОВА
У Гродна на плошчы
ў 1903 г. выў засечаны
казакамі рэвалюцыянер Голуб.
Пажоўклыя старонкі дакументаў Нябачна наліваюцца крывёй... Ну хто яго пад звон літараў медных Скрозь шэраг вернаподданых павёў? Павешаны быў брат? Забіта праўда? I спіны горбяцца штогод ніжэй? Падумай сам. Жыццё — яно за брата, За гонар і сумленне даражэй. А ён крычаў. Крычаў цераз галовы. Ўядаліся ў цела шаблі «Ы-ых!» Чаму ён аддаваў жыццё за слова, За слова, што прамоўлена услых?
Комментарии к книге «Ліпеньскія навальніцы», Ольга Михайловна Ипатьева
Всего 1 комментариев
Юрий
14 окт
Ольга Михайловна Ипатова. (ошибочно указано " Ипатьева"