«Рома едзе. Кніга 1»

Рома едзе. Кніга 1 (fb2) - Рома едзе. Кніга 1 625K скачать: (fb2) - (epub) - (mobi) - Роман Свечников

Рома Свечнікаў РОМА ЕДЗЕ! Кніга 1

Прадмова

1 ліпеня 2012 года дваццацігадовы беларускі хлопец Рома Свечнікаў кінуў вучобу ва ўніверсітэце, развітаўся з сям’ёй, сябрамі і ўтульным пакоем у менскім чатырохпавярховіку ды выправіўся ў бестэрміновае кругасветнае падарожжа. З сабой ён узяў заплечнік з рэчамі першай неабходнасці, люстраны фотаапарат, маленькі лэптоп і нешта каля двухсот даляраў наяўнымі.

За два тыдні да гэтага мы сустрэліся з Ромам у нейкай заляпанай кафэсе, дзе ён натхнёна абмаляваў свае планы і прапанаваў рабіць для часопіса 34mag.net мультымедыйныя дарожныя нататкі з кароткімі відосамі, серыямі фатаграфій і аўдыяўключэннямі з тых кропак планеты, куды завядзе яго Дарога. Так пачаўся праект «Рома едзе», які зрабіўся для мяне і, спадзяюся, для шматлікіх нашых чытачоў наймагутнейшай крыніцай натхнення, займальнай дакументацыяй прасторы і часу, якія імкліва змяняюцца, а таксама прыкладам таго, як шмат можна знайсці ў сабе і ў тым, што навокал нас.

Рома сарваўся з ланцуга, і ў першыя месяцы я адчуваў, як ад ягонай смеласці, куражу, намагнічанасці і вельмі дакладнага пачуцця прыгожага мяне проста мажа па сценах. Наша сяброўства і праца цалкам перамясціліся ў віртуальную прастору, а ўсведамленне таго, што ўвесь гэты дзікі замес адбываецца з Ромам у рэальнасці, прыносіла мне з кожным днём усё больш эфектныя і вострыя эмоцыі. Рома слаў мне тэксты, злепленыя на каленцы пад цёплым грузінскім дажджом, і відосы, змантаваныя прамерзлымі рукамі ў закінутым на край цывілізацыі алтайскім пасёлку. Усе гэтыя дэталі я адчуваў непасрэдна праз матэрыял ды імкнуўся ставіцца да іх з максімальнай пяшчотай, на якую здольны рэдактар. Я адчуваў: для Ромы, для мяне і для чытача вельмі важна, што праект ствараецца тут і цяпер, дакладней – там і цяпер.

Атрымліваючы кавалкі тэксту з разнастайных Viber’аў, WhatsApp’аў і GoogleDrive’аў, я ўсяго толькі спрабаваў скруціць незаўважнымі шрубкамі ўсе гэтыя фрагменты пазла, пакінуць тую спрадвечнасць літар і словаў, дзікунства стылю і апавядання, якія свісталі з усіх фортачак зыходнага матэрыялу. Мне хацелася, каб чытач ад главы да главы адчуваў, як змяняецца герой, як сталеюць яго стыль і рытм, як узрастае складанасць пастаўленых задач, змяняецца светаадчуванне, грубее і гартуецца характар, разбураюцца старыя ўяўленні пра свабоду, грамадства, любоў і адзіноту.

У гэтай кнізе сабраныя нататкі Ромы, якія апісваюць першую частку ягонай кругасветкі – першую палавінку планеты. Яго маршрут пралёг праз Грузію, Арменію, Іран, Азербайджан, Расію, Манголію, Кітай, Лаос і Тайланд. Тут няма лішніх або прахадных главаў, кожная краіна пройдзеная героем на надрыве, пражытая без кампрамісаў. Гэта не звычайныя запіскі падарожніка: тут амаль адсутнічаюць апісанні гарадоў, парады турыстам ды іншы капірайтарскі стаф. Гэта падарожжа ўнутр сябе, у свядомасць пакалення, у час і норавы неспасцігальнага несвядомага арганізма з сямі мільярдаў клетак.

Мне здаецца, што падарожжа Ромы і створаны ім матэрыял вельмі своечасовая і актуальная праца. Нам усім варта спыніцца на хвілінку, паглядзець у сваё ўнутранае люстэрка, задацца сумленнымі, нязручнымі пытаннямі ды вырашыцца на тое, што вось прама цяпер, не адкладваючы на панядзелак, варта выціснуць педаль счаплення, затым паддаць газку – і Рома ўнутры нас паедзе. Ён будзе перасякаць межы, разбураць састарэлыя надбудовы, паліць таўшчэзныя тэчкі са справамі, якія сорамна і позна захоўваць на паліцах. Я ахарактарызаваў бы гэтую кнігу як унікальны бясплатны навучальны курс па дызайне жыцця.

А тым часам на другім баку зямнога шара Рома паглынае кіламетры Дарогі. А значыць, наперадзе яшчэ шмат супольных адкрыццяў і рашэнняў. І гэтая думка сама па сабе натхняе.

Danila Berencef,

рэдактар часопіса 34mag.net

Глава 1 Рома ў Грузіі

Гэта ўцёкі!

Я студэнт трэцяга курса Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта інфарматыкі і радыёэлектронікі, дэвіз якога – «Веды і стыль жыцця!». Мне дваццаць гадоў. Калі вырасту, буду праграмістам.

Мая дарога ва ўнівер пралягае паралельна трасе, па якой нясецца плынь з горада. Я дайвер – апускаюся на дваццаць метраў у глыб метро на адным подыху. Тут мяне кожны раз сустракаюць, як тэрарыста, правяраюць мой заплечнік. А яшчэ гэты заўсёды жыццярадасны голас розуму з дынамікаў: «Паважаныя пасажыры, будзьце пільнымі…» Амаль як у старэчы Орўэла.

На шостым паверсе пятага корпуса ўнівера месціцца кафедра штучнага інтэлекту. Тлустае паветра ў калідоры можна наразаць нажом, ад паху зводзіць шыю. Наступныя шэсць гадзін мяне будуць заварочваць у пыльны савецкі дыван. Мая бабуля сказала, што будзе жыць, пакуль яе ўнук вучыцца.

Дык вось, гэта ўцёкі!

У маёй кішэні штосьці каля двухсот даляраў. Мой заплечнік важыць дваццаць тры кілаграмы. Усё разлічана на поўную аўтаномію цягам тыдня, а можа і больш. У камплекце – лёгкая палатка, спальнік, дыванок, маленькая гарэлка з газам, кацялок на літр, нож, ліхтар, шмоткі ды іншыя нішцякі. Я зрабіў прышчэпку ад ліхаманкі, страхоўку на паўгода ды іранскую візу. Мой тэлефон трымае батарэю каля месяца, камера – паўтара тыдня, ноўт – восем гадзін. Усё застрахавана ад раптоўных паводак гермамяшкамі. Так што на наступныя пару месяцаў усё са мной досыць ясна.

Я выходжу з дома раніцай 1 ліпеня. Дзейнічаю холадна і рашуча, быццам бяру інтэграл. За апошнія паўгода я сотні разоў уяўляў сабе гэты момант. Я ведаю дакладны час, калі прыйдзе 112-ты аўтобус – на ім я дабяруся да трасы. Я ведаю дакладнае месца на М1, дзе стану з выцягнутай рукой. Гэтыя паўгода я планамерна рваў ланцуг, якім быў прыкаваны да будкі. Апошні рывок – і мой ашыйнік сарваны. Я прагна глытаю паветра і кладу ўсе назапашаныя сілы на тое, каб быць далей ад будкі, міскі і гаспадара. Я адпраўляюся ў кругасветнае падарожжа.

Міша трахнуў сяржанта

Я прачынаюся на бруднай узбочыне трасы на Уладзікаўказ – пачынаецца чацвёрты дзень майго трыпу. Усю ноч жудасна грукатала дарога і ліў дождж. Паспаць амаль не ўдалося, і я неахвотна выбіраюся з намёта. Зямля вакол ператварылася ў багну, у якую адразу ж правальваешся па калена. Я збіраю намёт і рушу на бліжэйшую запраўку, каб навесці марафет. Мне шанцуе – на запраўцы халяўны Wi-Fi і вада з брандспойта.

На трасе ля дарожнай развязкі мяне спыняе армянін, які трапезнічае, расклаўшыся на багажніку сваёй «Волгі». Мы загаворваем, ён частуе мяне ежай і прапаноўвае падвезці.

«Волга» забітая ў гаўно. У салоне машыны – горы нейкага хламу, на падлозе валяецца смецце, паміж сядзеннямі тырчыць газета інтымнага зместу «Ещё». Проста на хаду вадзіла, які прадставіўся Мішам, разгортвае яе і пачынае разглядаць фоткі:

– Паглядзі, усё, што хочаш! Усё, што хочаш!

Міша – мужык гадоў пяцідзесяці. Мае праблемы з вагой, няголены і нецвярозы. Ён старанна распытвае мяне пра мой сексуальны вопыт. Я стараюся скіраваць гутарку ў іншы бок, але ён дакучліва дзяўбе ў ачко гэтай няёмкай тэмы:

– Калі я служыў у войску, у мяне сяржант быў. Я тады яшчэ па-руску дрэнна размаўляў. Строгі быў сяржант, усіх ганяў! Але мяне чамусьці не чапаў. Неяк у мяне нечакана нарад здарыўся – я тэхніку ахоўваў. І вось я пытаюся ў сяржанта, як жа мне ў нарад ісці, калі я не павячэраў нават? Ён кажа: «Не хвалюйся, я сам усё табе прынясу». Прывезлі мяне ў вартоўню, а хутка і сяржант прыехаў, ежу прывёз. Я сяджу, ем, а ён прымасціўся побач і пачынае мяне па каленцы лашчыць. Ну, я нічога не кажу – сяржант усё ж такі. І тут ён мне шырынку расшпільвае і пачынае таго... Але мне прыемна, і я моўчкі кушаю. І вось ён кажа: «Ты можаш мяне трахнуць?» – «Без праблем», – кажу. І трахнуў яго.

– Не, Міша, я не таго.

Раблю выгляд, што зацікавіўся краявідам. Але вадзіла не супакойваецца:

– Карацей, я хацеў табе прапанаваць. Але ты вось кажаш, што ты «не таго». Калі раптам перадумаеш, дык дай знаць. Прырода тут прыгожая – спынімся, у мяне і прэзерватыў ёсць. Ну і, вядома, узнагароджанне – не проста ж так.

– Міша, я ж сказаў: не!

Праз тры хвіліны пакрыўджаны вадзіла высаджвае мяне пад жудасны лівень. Са мной такое ўпершыню, дарэчы.

Паўдня сяк-так дабіраюся да Нальчыка. Паабапал дарогі стаяць невялікія горы. Рушу на вяршыню бліжэйшай. Па дарозе палохаю зайца, сам ледзь не накладваю ў штаны. Стаўлю палатку. Гатаваць ежу проста няма сілаў – я адразу ж вырубаюся.

Тут пахаваныя некалькі сотняў дзяцей

Будзільнік звоніць а восьмай. Хутка збягаю з гары. Па дарозе сустракаю пару дрэваў з грушамі. Вось ён я – Юра Гагарын перад адкрытым космасам! Унізе, ля падножжа гары, бяжыць дарога. Я стаю на пагорку і грызу дзікі плод дрэва. Пакуль што я магу толькі пазайздросціць гэтай жылістай дзікасці.

Першая ж машына вязе мяне ва Уладзікаўказ. Кіроўца Сяргей распавядае пра тое, што з часоў Саюза гэты горад быў цалкам студэнцкі. Цяпер там каля дзесяці ўнівераў, пры тым што насельніцтва – усяго каля трохсот тысяч чалавек.

Сяргей працягвае нешта распавядаць, а тым часам у мяне адпадае сківіца – мы ўязджаем у Беслан. Я ведаў, што ён у Паўночнай Асеціі, але не ведаў, што буду праязджаць праз яго:

– Скажыце, а дзе тая школа, дзе трагедыя адбылася?

– Яна там, у горадзе. Мы зараз будзем праязджаць пахаванне, гэта недалёка ад дарогі. Калі хочаце, магу вам паказаць.

– Так, я хацеў бы паглядзець.

– У майго добрага сябра дачка там была. Бог дапамог, жывая, без драпінкі выйшла. Але потым яшчэ два гады ў шпіталі ляжала, размаўляць не магла, так перапалохалася. Мы ўсе там былі. Усе выцягвалі дзяцей.

Я не магу знайсці словаў. Мы выходзім з машыны – перада мной пахаваныя некалькі сотняў дзяцей. Для мяне Беслан – рэпартаж па тэлевізары. Я не ведаю, як гэта прыняць або ўсвядоміць. Гэта не змяшчаецца ў мяне. Я нічога не ведаю пра вайну і толькі адчуваю павагу да людзей, якія прайшлі праз яе і засталіся людзьмі. Шкада, што я не магу застацца тут на некалькі тыдняў, каб паспрабаваць разабрацца ва ўсім гэтым.

Мы едзем далей. Дабіраемся да Уладзіка і праязджаем яго наскрозь – я цаню, калі кіроўцы прапаноўваюць вывезці мяне з горада, бо самае нелюбімае ў падарожжах аўтаспынам – гэта выбірацца на трасу. Аказваецца, ва Уладзікаўказе збіраюць фары ды іншую электроніку для беларускіх трактароў. Радзіма – яна паўсюль!

Да Грузіі застаецца літаральна пара сотняў кіламетраў. Да мяжы мяне падвозяць дзве пажылыя жанчыны:

– Мы проста падарожнічаем. Зараз едзем да перахода, а потым вернемся назад, бо ў нас няма замежных пашпартоў.

Мы набліжаемся да мяжы, і пачынаецца дождж. Між Грузіяй і Расіяй няма пешых памежных пераходаў, таму я павінен знайсці машыну, каб перасекчы мяжу. Мне чамусьці заўсёды шанцуе ў гэтай справе, і я ўпісваюся ў першую ж тачку да рускай сям’і са Смаленска, якая адразу ж дорыць мне цэлы мяшок ежы.

Мы едзем у Тбілісі, а дакладней, пакуль караскаемся на перавал вышынёй каля дзвюх тысяч васьмісот метраў па старой ваеннай дарозе, з хуткасцю каля трыццаці кіламетраў за гадзіну. Кіроўцу зноў клічуць Сяргеем, і ён раз-пораз спыняе машыну, каб зрабіць некалькі фотаздымкаў.

Вакол бедныя вёскі і статкі авечак – ніякіх крамаў і гандляроў сувенірамі. У мяне закладвае вушы. Вакол усё такое роднае, што хочацца выбегчы з машыны і ўцячы ў горы.

Уначы мы ўязджаем у Тбілісі. З першых секунд я разумею, што мне тут падабаецца. Сям’я зноў экіпіруе мяне ежай і вадой, так што ў наступныя пару дзён ніякіх грашовых выдаткаў не прадбачыцца. Мы развітваемся, і я іду да бліжэйшай крамы. Чэкаю Wi-Fi і тут жа знаходжу некалькі фры-кропак. Падаецца, сетка з назвай Tbilisi loves you – гэта якраз тое, што трэба. Даследую бліжэйшы фантан на наяўнасць дробязі – няўдача. Пазней я даведаюся, што ў Грузіі наогул не кідаюць манеты ў фантаны.

Раскідваю па сайце каўчсёрфінгу запыты на ўпіску на бліжэйшыя дні. Разумею, што шанец атрымаць адказ адразу вельмі малы, таму рушу ў начны Тбілісі. У пешаходным пераходзе сустракаю двух азіятаў:

– Hey! Do you speak English?

– Yes, sure.

– Or maybe Russian?

– Ах-ах, так-так, мы гаворым па-руску.

– Адкуль вы, хлопцы?

– Мы з Казахстана, з Алма-Аты.

– О, я быў у Алма-Аце летась, калі ганяў стопам у Кітай.

– Хуясэ, да ты каўчсёрфер?

– Ну так, але каўчам я мала карыстаюся. Вы не ведаеце, дзе я магу бясплатна пераначаваць?

– Э-э-э, не. Мы не ведаем тут ніякіх месцаў. Але ты можаш пайсці да нас.

– Добра, пайшлі да вас!

Хлопцаў клічуць Віталік і Асель. Яны працуюць у нейкай брытанскай кампаніі ў Алма-Аце, таму выдатна валодаюць англійскай. Кажуць, што ў Грузіі іх усе клічуць Made in China. Віталік і Асель падарожнічаюць у асноўным на самалётах і смяюцца, даведаўшыся, што я ніколі не адрываўся ад зямлі вышэй, чым на пяць метраў. Віталік кажа, што не разумее, чаму грузіны называюць рускіх акупантамі:

– Ды калі б не рускія, то іх бы туркі з персамі нахер усіх павыразалі. Што яны могуць тут? На поўначы – горы, на поўдні – мусульманскі рай. Вунь армян усіх перамачылі і грузінаў бы перамачылі. А цяпер яны крыўдуюць.

Хлопцы здымаюць кватэру ў цэнтры. Мне выдзяляюць ложак у асобным пакоі ды пакет персікаў.

Мы цалуемся на падлозе

Раніцай я адпраўляюся на звыклае месца ў пошуках Wi-Fi. Пакуль я чэкаю пошту, да мяне падыходзіць мясцовы мужык.

– Hello, where are you from?

– Belarus.

– О-о-о, дык вы размаўляеце па-руску?!

– Так-так, вядома.

– А я проста гляджу, што ў вас такі ж кампутар, як у мяне, – ён дастае са сваёй працёртай сумкі дакладна копію маёй малюткі.

– Сапраўды. У нас шмат агульнага!

– Ах-ха-ха! Гэта вы жартуеце! Ах-ха-ха!

Так я знаёмлюся з крутым перцам, Зазам. Яму гадоў пяцьдзясят. Ён бежанец з Асеціі. Размаўляе на пяці мовах і вучыць яшчэ дзве. Сабак абыходзіць за дзве вуліцы, спіць са святлом і не выносіць мух. Пра Беларусь у яго добрыя ўспаміны:

– Вы ведаеце, калі мне было дваццаць чатыры, я пазнаёміўся з адной дзяўчынай у Гомелі. Мы пасябравалі, але потым мне трэба было з’язджаць. Яна прызналася, што цяжарная. Я не ведаю, шчыра яна казала ці не. Магчыма, у мяне ў Беларусі ёсць сын. Я ўвесь час пра гэта думаю. Я спрабаваў яе адшукаць, але ў мяне нічога не атрымалася. Вось бы знайсці яе калі-небудзь. Але ў мяне няма яе адрасу, толькі імя.

Як толькі на вочы Зазу трапляецца які-небудзь рэстаўраваны будынак, ён пачынае лаяцца на ўсю вуліцу, размахваць рукамі і пытацца ў мінакоў:

– Ты бачыш, што робяць? Наогул ужо ахранелі, ці што?

Заза запрашае мяне ў чайхану, якая месціцца побач з сернымі лазнямі:

– Я бежанец, мне дзяржава дае ільготы і пенсію. Вось раней у мяне бізнес быў, я бутэлькі збіраў, а цяпер я ўладкаваўся на працу гідам па Тбілісі. Але мне не падабаецца – прымушаюць усё на памяць вучыць. Навошта на памяць?

Заза фрэндзіць мяне на «Фэйсбуку» і кажа, што летась пазнаёміўся з адным журналістам і арганізаваў яму сустрэчу з былым прэзідэнтам Грузіі – Шэварнадзэ. На развітанне ён дорыць мне некалькі лары і раствараецца ў гарадскім пейзажы.

Я вырашаю, што бабло трэба тэрмінова спусціць, і адпраўляюся ў грузінскі рэстаран па дзясятак хінкалі. Успамінаю, што я ж таксама ў нейкай ступені журналіст і павінен усё фатаграфаваць. Кладу фотаапарат перад сабой, каб зняць вячэру. Наступным разам я ўспамінаю пра фоцік, калі даядаю апошнюю хінкаліну.

Хутка я атрымліваю SMS ад хлопцаў, у якіх спыніўся. Пішуць, што не змогуць сёння вярнуцца ў Тбілісі. Мой заплечнік ляжыць у іх дома, а з сабой у мяне толькі ноўт і фотаапарат. Я адпраўляюся ў бліжэйшы бар, каб знайсці чалавека, які змог бы мяне прытуліць. Гэтым чалавекам становіцца Бая, дзяўчынка дваццаці гадоў, невысокага росту. Я адрываю яе ад чытання кніжкі. Праз тры хвіліны знаёмства яна запрашае мяне да сябе. Па дарозе мы забягаем у «Мак» па бульбу-фры:

– Я жыву ў кватэры з сястрой і яе сяброўкай.

– Ты здымаеш жыллё? Колькі гэта каштуе?

– Я здымаю яго бясплатна. Ёсць такая сістэма – мой бацька пазычыў гаспадару кватэры дзесяць тысяч лары, і за гэта я жыву ў яго кватэры бясплатна.

Першае, на што натыкаецца мой позірк, калі я ўваходжу ў Баіну кватэру, – гэта велізарная паліца з кнігамі. Іх вельмі шмат, амаль усе на грузінскай мове. Каля паліцы месціцца мой ложак. Кухня па памерах дакладна такая ж, як і мая хрушчоўская. Я сядаю на падлогу, Бая запальвае. Я стараюся зразумець, хто яна, задаю шмат пытанняў, але яна спрытна выкручваецца. Бая паліць з трынаццаці гадоў, вучыцца на праграміста, не любіць гатаваць і марыць з’ехаць у Індыю – вось і ўсё, пра што мне ўдаецца даведацца. Праз некалькі дзён яна злятае ў Германію. Мы кладзёмся спаць.

Калі я прачынаюся, на стале мяне ўжо чакае яешня. Бая ўсё гэтак жа паліць за кнігай. Яна вельмі шмат паліць. Я снедаю і кажу, што павінен ехаць далей. Мы развітваемся.

Я вяртаюся да яе праз два дні без усялякага папярэджання. Я рады яе бачыць. Яна варыць моцную каву, выпальвае цыгарэту. Побач з ёй я губляюся. Яна такая натуральная са сваімі цыгарэтамі і татуіроўкамі – і тое і другое я прывык адносіць да ненатуральнага, дрэннага і забароненага. Усе школьныя гады я быў добрым хлопчыкам у злым раёне горада. Я не паліў і не піў, таму што ўсе пілі і палілі. Я лічыў сябе пераможцам, што ведаю, як трэба. Таму ў іншай сітуацыі я папрасіў бы яе затушыць цыгарэту. Але нешта пайшло не так, і мы цалуемся, лежучы на падлозе.

Вадзіла на хаду разлівае чачу па кубках

Увечары нарэшце прыязджае Жэня, мой напарнік, з якім яшчэ ў Менску мы вырашылі разам праехаць частку маёй кругасветкі. Да гэтага моманту з ім не было ніякай сувязі, і я ўжо пачаў хвалявацца.

Жэню дзевятнаццаць гадоў. Акрамя турыстычнага абсталявання ў яго з сабой дзве флейты і бел-чырвона-белы сцяг. Ён любіць паводзіць сябе, як зануда, за што звычайна адхоплівае пендаля. За сняданкам мы робім па дваццаць адцісканняў. Кругасветка – гэта справа больш жорсткая, чым служба ў войску!

Тбілісі робіцца маім чацвёртым любімым горадам, пасля Берліна, Львова і Шанхая. Але дарога кліча, і мы вырашаем гнаць у нацыянальны парк Тушэці, у горы. Першая спроба не ўдаецца – уначы на выездзе з горада нас падбірае Сандра, мужык гадоў сарака, які проста на хаду пачынае разліваць чачу па шклянках і смачна яе жлукціць. Мы едзем амаль у поўнай цемры па серпанціне проста да мяжы з Чачнёй. Я ўпершыню ў жыцці добра п’яны. Мы прыязджаем на месца гадзіне а трэцяй ночы. Сандра селіць нас у бараку з рабочымі, якія будуюць ГЭС на рацэ.

Раніцай мы ідзём глядзець на вадаспад за некалькі кіламетраў у гарах. Я стаўлю штатыў на беразе, каб зняць бурлівую раку. Праз секунду мае ногі ўжо пад вадой. Плынь вельмі магутная, і я ледзь утрымліваю сябе і камеру. Страшна і смешна робіцца толькі праз пару хвілін. Насамрэч у мяне былі ўсе шанцы зрабіцца кормам для чарнаморскіх крабаў.

Наступнай раніцай мы яшчэ раз спрабуем трапіць у Тушэці, але замест гэтага трапляем у парк Лагадэхі. У інфацэнтры парку знаёмімся з дзяўчатамі з Польшчы. Юля і Клаўдзія прапаноўваюць разам рушыць па маршруце. Размаўляем на сумесі англійскай, польскай і беларускай. Робім спробу падняцца ў горы на тры тысячы метраў, але губляемся і вяртаемся назад. Жэня моцна апякаецца ў гарах баршчэўнікам, але мы не адразу разумеем, што гэта за пухіры, і вырашаем, што Жэня хутка памрэ.

Да мора гадзіна язды, і мы ірвём славянскім складам у Батумі. Дзяўчаткі натыкаюцца на грузінскае хаспіталіці і завісаюць на дзень у Сігнахі. А мы з Жэнем ляцім далей, спыніўшы на дарозе спачатку мянтоўскаю тачку і адразу за ёй маладога хлопца, што працуе ў міністэрстве і займаецца інтэграцыяй Грузіі ў Еўропу. Гэта адзіны чалавек у Грузіі, які кажа мне, што яму падабаецца Саакашвілі.

Ён высаджвае нас пад Батумі каля другой гадзіны ночы. Жэня рыхтуецца ўпершыню ў жыцці ўбачыць мора. Праз нейкі час мы сядзім на беразе і смяёмся. Словаў асабліва няма. Мы проста шчаслівыя. Мясцовы хлопец раіць нам месца для палаткі і дорыць мяшок ежы. Тут гэта нармальная справа – дарыць ежу. Нас увесь час частуюць чым-небудзь смачным і запрашаюць на начлег.

Наступным днём мы сустракаемся ў Батумі з нашымі загулялымі сяброўкамі Юляй і Клаўдзіяй. Батумі – найлепшы горад на ўзбярэжжы Чорнага мора, у якім я бываў. Усё навокал патыхае дабрынёй і гасціннасцю, нягледзячы на тое, што горад курортны. Тут у цябе няма пастаяннага пачуцця, быццам хтосьці спрабуе цябе надурыць.

Увечары на пляжы мы з полькамі ладзім дэгустацыю грузінскага віна. А пасля п’яных танцаў пад музыку з суседняй танцпляцоўкі разбрыдаемся па горадзе, каб знайсці месца для начлегу. Мы соваемся ў кожны двор, каб знайсці пляцоўку для намёта. Нарэшце, праз гадзіну пошукаў, уладкоўваем свой тканінны дом пад інжырным дрэвам.

Гэтае месца зробіцца нашым домам на наступныя тры дні. Кожную раніцу хтосьці з жыхароў суседняга дома будзе багата частаваць нас ежай. Мы будзем тусіць цэлымі днямі на ўзбярэжжы, слухаць музыку на джаз-фестывалі. У цэнтральным парку я пазнаёмлюся з крутымі іранцамі – Соху і Самае. Яны падарожнічаюць вакол свету на роварах і заязджаюць ва ўсе дзіцячыя дамы па дарозе. Новыя знаёмыя запросяць мяне паехаць з імі ў вёску непадалёк Батумі. Жэня застанецца ў горадзе. Наступныя некалькі тыдняў мы будзем падарожнічаць паасобку.

Трыццаць гадоў таму на месцы гэтага дзіцячага дома была псіхушка. Унутры – пашарпаныя сцены і хворыя дзеці. Іранцы разлічвалі працаваць з дзецьмі ўзростам каля дзевяці гадоў, але самаму старэйшаму тут толькі шэсць. Мы ставім свае намёты, выдаём дзецям ліхтарыкі, возім іх на роварах і разам малюем фламастарамі на нашых турыстычных кілімках. Мы выдатна праводзім час, але вельмі вымотваемся.

Соху і Самае кажуць, што ў Турцыі ім забаранілі наведваць дзіцячыя дамы, бо нейкі амерыканец схаванай камерай зняў фільм пра гэтых дзетак і выклаў у інтэрнэт.

Мы вяртаемся ў Батумі ноччу. Пару дзён таму я пазнаёміўся ў порце з францужанкай, якая падарожнічае па вадзе на сваёй невялікай паруснай лодцы. І вось цяпер, шпацыруючы па набярэжнай, я заўважаю мачту з французскім сцягам. Так вырашаецца праблема з начлегам і ежай. Гэтыя радкі я пішу, седзячы на сапраўднай палубе ў сонечным моры. Побач ганяюць дэльфіны, і я папіваю тархун грузінскага разліву. Самы час паплаваць!

Глава 2 Рома ў Арменіі

Горы пакрытыя выпаленай травой

На світанку выбіраюся на трасу. Зноў цэлы дзень ехаць і есці! З машыны ў машыну, ад хачапуры да шашлыку. Да ночы мой заплечнік папаўняецца гіганцкім пачкам вільготных сурвэтак і ўпакоўкай зубных шчотак. Апошняя машына прывозіць мяне да нейкай запраўкі пасярод гораў. Я даўно прывык да таго, што вельмі прыблізна ўяўляю сваё месцазнаходжанне. Беглага погляду на неба хапае, каб вызначыцца, дзе поўнач.

Ля бензакалонкі мяне вітае Грыша, мужык гадоў пяцідзесяці. Пасля кароткай размовы ён пакідае мне ключы ад запраўкі, а сам сыходзіць начаваць дадому. Я зачыняюся ўнутры і пад завыванне старога сабакі, які жыве побач у будцы, засынаю.

Роўна а дзясятай раніцы, нібы па гадзінніку, з’яўляецца гаспадар запраўкі Грыша. Учора ён доўга распытваў мяне пра маю пераматаную ізастужкай камеру, і я расказаў яму кранальную гісторыю пра тое, як разбіў яе і як мне цяпер туга даводзіцца, бо яна ні фіга не фатаграфуе. Дык вось, Грыша вырашае мне дапамагчы – ён прыйшоў з грашыма, каб яе купіць. Ён працягвае мне пяцьдзясят баксаў, але я адмаўляюся.

Ніякіх праблем з перасячэннем мяжы не паўстае – грузінскія памежнікі, як заўсёды, паказваюць высокі ўзровень абслугоўвання. Пра армянскіх магу сказаць толькі тое, што над памежным пераходам у іх вісіць ірваны сцяг.

Дарога ў Ерэван ляжыць праз самыя гарачыя раёны Арменіі. У прамым сэнсе слова. Расліннасці мала, горы пакрытыя выпаленай травой. Тэмпература перавальвае за сорак.

У разгар дня я дабіраюся да ўскраіны Ерэвана. Ніякіх грошай няма наогул. Пытаю мясцовых, як прайсці да цэнтра, і ўсе раяць скарыстацца 98-ай маршруткай. Кажу, што хачу пешшу.

– Які там пешшу?! Гэта далёка! На маршрутку сядай!

– У мяне грошай няма на маршрутку.

– Як гэта грошай няма? Ты ж інтурыст!

Я іду па бясконцым прыгарадзе Ерэвана. Тут брудна і жудасна горача. Усе дамы аднолькавага шэрага колеру, пабудаваныя з аднаго і таго ж матэрыялу. Хочацца піць. Жэстам мяне падзывае мужык з акенца ў краме. Я прашу піць і распавядаю яму сваю гісторыю. Мужык набівае мой заплечнік прадуктамі.

Цэнтр Ерэвана ўзяты ў палон савецкімі манументальнымі будынкамі. Я дастаю свой ноўт і пачынаю сканаваць наваколле на наяўнасць свабоднага сігналу. Высвятляецца, што знайсці Wi-Fi можна амаль паўсюдна і з нядрэннай хуткасцю злучэння. Здаецца, я яшчэ не глыбока ў Азіі, а ўжо станаўлюся мясцовай славутасцю – увесь час падыходзяць людзі з фотаапаратам і робяць са мной здымкі.

Каўчсёрфінг падказвае, што нейкі Артут з Ерэвана гатовы мяне прыняць. Калі я дабіраюся да яго хаты, высвятляецца, што акрамя мяне ён гатовы прыняць яшчэ восем чалавек: чатырох чэхаў, польку, харватку, славачку і турка. Ну і мяне – беларуса. Амаль славянская сям’я атрымліваецца.

Хтосьці жыве ў сценах

Раніцай адпраўляюся з паловай нашай шматнацыянальнай групы на агляд надзвычай багатай спадчыны Арменіі. Я цярпець не магу славутасцяў, асабліва калі да гэтага месца ўжо прыпаркаваліся чатыры аўтобусы з кітайскімі турыстамі. Часам мне здаецца, што па фатаграфіях кітайскіх турыстаў пасля якой-небудзь глабальнай катастрофы можна будзе дакладна аднавіць, а потым раздрукаваць на 3D-прынтары любую славутасць свету.

Да абеду мы вяртаемся з духоўнага падарожжа вакол Ерэвана. Я бяру сваю камеру і паглыбляюся ў горад. У мяне амаль ніколі няма мапы, я проста выбіраю кірунак, заварочваю ва ўсе двары, зазіраю ў вокны і гаражы, залажу на дахі, спускаюся ў сутарэнні. Мяне цікавяць аскеты-адзіночкі, маргіналы, бамжы, гарадскія фрыкі, вулічныя музыканты – усе людзі не з гэтага свету.

І адразу поспех! З выбітых вокнаў шматпавярховага дома гучыць Шапэн у жывым выкананні. Адсюль я магу разгледзець толькі столь кватэры – на ёй плямы ад разбітых яек і саўковая люстра без лямпачкі. У акне з’яўляецца жанчына гадоў пяцідзесяці, з рота тырчаць рэшткі зубоў. Заўважыўшы мяне, яна тут жа хаваецца ў глыбіні кватэры:

– Добры дзень!

– Не-не-не! – крычыць яна аднекуль з вантробаў будынка.

– Мяне завуць Рома. Вы выдатна граеце!

– Да?! Вам падабаецца?! – даносіцца з глыбіні.

– Так-так. Чаму вы хаваецеся?

– А вы не амерыканец?

– Не. Чаму вы падумалі, што я амерыканец?

– У мяне ў кватэры схаваны амерыканскі спадарожнік. Я баюся, што вас прыслалі амерыканцы.

– Не бойцеся, я беларус.

Яна зноў з’яўляецца ў аконным праёме.

– А вы турыст?

– Так, я падарожнічаю вакол свету. Можна мне зняць, як вы граеце на піяніна?

– Я не ведаю. У мяне дома шмат людзей.

– Прашу вас. Я не адніму ў вас шмат часу. Сыграйце яшчэ што-небудзь, калі ласка.

Праз дзесяць хвілін угавораў яна нарэшце паддаецца. Я залажу на падаконне па вадасцёкавай трубе. Перада мной кватэра, у якой час спыніўся ў сямідзясятых. У шафах – рускія кнігі, вялізныя стосы кружэлак, у бары – хрустальны сервіз. У кутку стаіць піяніна, на якім гарой складзеныя нотныя сшыткі. Я прашу ўключыць святло, але, выяўляецца, яго адключылі некалькі гадоў таму. Жанчына пачынае граць.

Гаі пяцьдзясят тры гады, гледзячы па ўсім, у яе шызафрэнія. Паводле гаспадыні, у кватэры схаваны спадарожнік, суседзі пастаянна даносяць на яе амерыканцам, а яна проста марыць выйсці замуж за француза. Яна ўпэўненая, што хтосьці жыве ў сценах, яна паказвае пальцам удалячынь, яна просіць мяне праверыць, хто хаваецца за дзвярыма. На жаль, нікога.

Свайго наступнага героя я сустракаю па адрасе Абавян, 3. Ён грае на старым пацёртым гармоніку. Яго імя Арам, яму семдзесят адзін год, ён вырас у дзіцячым доме. Пабачыўшы, што я зацікавіўся, ён падае мне покрыва і прапаноўвае прысесці побач.

– Ты адкуль?

– З Беларусі.

– О-о-о! Я зараз табе сыграю мелодыю беларускую. Пад яе хлапчук рудзенькі спяваў на «Еўрабачанні». Першае месца ён тады заняў.

Арам пачынае граць, і я бачу, як яго зносіць кудысьці далёка. Потым ён распавядзе, што навучыўся граць пасля распаду Саюза. Сам узяў інструмент і навучыўся:

– Ты, Ромка, думаеш, што я тут дзеля грошай граю? Не! Я для цябе граю, для людзей. Мой век хутка скончыцца, я хачу дабро рабіць. Ты думаеш музыка – гэта проста? Гэта складана. Я не магу больш за дзве гадзіны граць. У мяне ўнутры сілаў больш не застаецца.

Гэты стары жывейшы за мяне. У яго блішчаць вочы, ён усё разумее.

Я прыпамінаю, як пару дзён таму, у Батумі, пралез праз дзірку ў плоце на стадыён, дзе праходзіў джаз-фестываль. На сцэне выступалі Лары Грэхам і кампанія. Яны скакалі па пляцоўцы з пустымі вачыма і лічылі сваю музыку сапраўдным джазам. Я сышоў адтуль праз дваццаць хвілін, бо гэтыя старыя пердуны не верылі ў тое, што рабілі. Тады я падумаў, што з гэтага дня буду хадзіць на канцэрты толькі маладых музыкаў, бо яны не сцуць у вушы са сцэны. І вось я сяджу побач з дзедам, які нават не ведае, як называецца яго інструмент, і мяне прадзірае да нутра.

Я запісваю музыку Арама на дыктафон. Праслухаўшы запіс уласнага выканання, ён пачынае хвалявацца:

– Ты ведаеш, я ўпершыню чую збоку, як я граю. Вельмі шмат памылак! Мне патрэбная такая штука, як у цябе, каб адтачыць ігру, – ён паказвае на дыктафон. – Яна, напэўна, дорага каштуе? Так?

– Каля пяцідзесяці даляраў. А можна мне паспрабаваць пайграць?

– Ты не крыўдуй, калі ласка, але так мой інструмент хутчэй сапсуецца. Ён не любіць чужых рук. Я пакуль навучыўся граць, тры такія сапсаваў. А на гэтым ужо больш за дзесяць гадоў граю. Ён наогул дзіцячы. Ведаеш, што мне адзін чалавек сказаў? Не змяняй гэтага інструмента, бо ў ім яшчэ і гумар ёсць.

У нішы савецкага фантана, які ўжо даўно не працуе, жыве жанчына гадоў за семдзесят. Яна не памятае свайго імя і даты нараджэння. У яе няма ніякіх дакументаў і ніводнага роднага чалавека. Яна кажа, што трыццаць гадоў працавала эканамістам, яе гаворка вельмі пісьменная, яна сыпле цытатамі з кніг. І просіць, каб я зайшоў да яе яшчэ. Я кажу, што атрымаецца толькі праз парачку гадоў. Яна ўсміхаецца:

– Напэўна, да таго часу я ўжо пераеду ў новае месца.

Пра якое месца яна казала, я зразумеў ужо ў метро па дарозе дадому.

І нарэшце ў мяне атрымліваецца пагутарыць з чалавекам, у якога я жыву ўвесь гэты час. Уся наша стракатая кампанія сыходзіць у амбасаду Ірана, а мы застаёмся адны на кухні. Артут – радыётэхнік без адукацыі, яму каля дваццаці пяці гадоў. Ён займаецца фатаграфіяй і кіно: ужо зняў адзін поўнаметражны фільм і працуе яшчэ над двума. Ён робіць усё гэта для сябе. Дзве фотакнігі, якія ён выдаў, існуюць у адзіным асобніку на ягонай кніжнай паліцы.

Усё менш хочацца сексу

Я дабіраюся да возера Севан. Пакуль стаіць паўдзённая спёка, я хаваюся ў цені манастыра Севанаванк ды заліпаю на водную роўнядзь. Недалёка ад таго берага праходзіць мяжа з Азербайджанам. Я ляжу на дыванку, падклаўшы пад галаву свае манаткі, і ўглядаюся ў прыбярэжныя лысыя горы. У заплечніку знаходзіцца парачка мятых персікаў. Я адкусваць мякаць, і па руках сцякае ліпкі сок.

Праз пару гадзін я сяджу на падлозе дыліжанскага вакзала. У вялікім памяшканні будынка стаяць толькі стол, крэсла і сейф, пад якім я знаходжу некалькі савецкіх манет. Я карыстаюся адзінай разеткай, каб зарадзіць свой ноўт. У памяшканне ўваходзіць міліцыянт. Ён цікавіцца, дзе я буду жыць. Я кажу, што збіраюся спаць у гарах:

– Навошта ў гарах? Тут спі! Жанчына трэба? Я прывяду, усю ноч кайфаваць будзеш.

Тут гэта норма. Кіроўцы на другой хвіліне знаёмства пачынаюць распытваць пра мой сексуальны досвед:

– А чаго не з сяброўкай?

– Мне падабаецца падарожнічаць аднаму.

– А як ты секс робіш?

– Прабачце?

– Ну сяброўку бы ўзяў і чпокаў яе. Бо ў нас тут у Арменіі складана бабу нармальную знайсці. Я чуў, у вас у Беларусі дзяўчаты прыгожыя.

– Так, здаецца. Але ў вас, у Арменіі, таксама добрыя.

– Калі я прыеду ў Беларусь, ты мяне з нармальнай пазнаёміш?

– Я ў Беларусі буду праз пару гадоў.

– Нічога-нічога! Ну-ка дай свой нумар.

Звычайна такі дыялог адбываецца пад музыку з CD-прымача, на якім граюць па коле адныя і тыя ж дзесяць трэкаў. Гэта можа працягвацца гадзінамі. У такія моманты мне хочацца зладзіць лакальны армянскі генацыд, бо гэтыя паездкі вельмі вымотваюць. Пасля такога я часцей за ўсё пачынаю сумаваць па доме.

Таму, калі раптам, пасля чарады паездак з сексуальна заклапочанымі мужыкамі, у мяне атрымліваецца спыніць чалавека спакойнага і самадастатковага, я чапляюся за яго, як за ратавальнае кола. Часам я нават еду на сотню кіламетраў убок, толькі каб яшчэ крыху пабыць з цывілізаванымі людзьмі.

Дык вось, ля ўваходу ў вакзал я знаёмлюся з Лiлiт. Ёй дваццаць два, яна сацыёлаг, палітолаг і перакладчык. Прыехала ў Дыліжан рабіць нейкае апытанне, а зараз вяртаецца дадому ў Ерэван. У яе пацешны акцэнт і добрая ўсмешка. Я спрачаюся з ёй, што дабяруся да Ерэвана аўтастопам хутчэй, чым яна на аўтобусе. Так я зноў вяртаюся ў армянскую сталіцу.

Адзін дзень плаўна перацякае ў другі. Другі – у трэці. Мне лёгка з ёй. Мы шляемся па горадзе да вечара і гутарым пра ўсялякія глупствы. Як любой прыстойнай армянскай дзяўчыне, ёй трэба вяртацца дадому не пазней за адзінаццатую. І мы доўга цалуемся ў цёмным пад’ездзе, перш чым яна бяжыць на аўтобусны прыпынак. Я застаюся адзін пасярод начнога горада. Мне няма куды падзецца, таму я заходжу ў бліжэйшы бар і танцую, пакуль слухаюцца ногі. Потым я вывальваюся з бара і павольна брыду па цёплай ерэванскай ночы. У галаве пуста і стомлена.

А трэцяй ночы я падымаю свой багаж па пажарнай лесвіцы на дах дванаццаціпавярховіка – ліфт не працуе. Каб заснуць, мне трэба паўтары секунды.

Раніцай я развітваюся з Лiлiт. Наша знаёмства заканчваецца так жа проста, як і пачалося, і нарэшце я канчаткова вырываюся з Ерэвана. Па дарозе на трасу заходжу да сваёй знаёмай, якая жыве ў нішы фантана.

– Не паспелі як след пазнаёміцца, а вы ўжо з’язджаеце! – кажа яна. – Поспехаў, здароўя! Каб вам толькі добрыя людзі трапляліся!

Выбіраюся на маршрутцы з горада. Кіроўца кажа, што падвязе мяне бясплатна, дорыць бутэльку вады і дае свой нумар тэлефона на выпадак, «калі раптам што». Я трымаю курс на Нагорны Карабах – непрызнаную рэспубліку паміж Арменіяй і Азербайджанам.

Чарговы кіроўца пачынае задаваць ужо звыклыя пытанні:

– А ты армянку ўжо трахнуў? Не? У мяне тут сяброўка ў суседняй вёсцы жыве. Я зараз цябе да яе завязу – проста так. Частую.

З кожным новым такім кіроўцам мне ўсё больш складана быць канфармістам і ўсё менш хочацца сексу. Калі раней я з лёгкасцю пераносіў такія паездкі, то цяпер ледзь стрымліваю агіду. Я адмаўляюся ад «пачастунку», але мы ўсё роўна едзем у вёску. Кіроўца доўга ўглядаецца ў вокны адной хаты:

– О! Вось яна! Ты ідзі далей па дарозе, а я хутка скончу і даганю цябе.

На вуліцы ноч. Я іду па пустой дарозе. Сяло застаецца за некалькі кіламетраў ззаду. Я апранаю святлоадбівальную камізэльку і ўключаю плэер. Няма ніякага жадання спыняць машыны. Яшчэ адзін такі кіроўца – і я загіну ад маральнага знясілення.

Праз трыста метраў наперадзе спыняецца машына і дае задні ход. За стырном малады хлопец, ззаду сядзяць дзве жанчыны. Я тлумачу, што еду ў бок Карабаха. Кіроўца кажа, што можа падкінуць мяне да вёскі Арэні. Мы размаўляем усю дарогу, хлопец не вельмі добра гаворыць па-руску. Мне вельмі сорамна, але я забыў яго імя. З адукацыі ён акцёр тэатра, але там яму зусім не плацяць. Кажа, што любіць граць на сцэне больш за ўсё на свеце, і вельмі засмучаны, што не можа аддацца гэтаму з усёй жарсцю – заробку не стае нават на тое, каб зняць пакой у Ерэване. Сям’я дапамагла яму адкрыць краму, і цяпер ён цэлымі днямі займаецца бізнесам.

Хлопец вязе мяне да сябе дамоў, дзе мяне да адвалу кормяць, адмываюць, а мае рэчы – мыюць. Што ўжо там казаць, я тэлефаную дадому па «Скайпе» з вёскі ў гарах!

Сляды ад кулямётных чэргаў

Калі я прачынаюся наступным днём, мой новы сябра ўжо даўно раз’язджае па справах. Ягоны бацька, Аганэс, выдае мне велізарны мяшок з ежай і вывозіць на трасу.

Непадалёк вёскі, высока ў гарах, ёсць манастыр Нараванк. Дарога да яго вядзе па прыгожай горнай цясніне, і я вырашаю завітаць туды. Па дарозе спыняю машыну з іранскімі турыстамі. Яны вельмі ўражаныя маім падарожжам, і адзін з іх дорыць мне пятнаццаць баксаў. Гэта вельмі дарэчы, бо грошай у мяне наогул няма.

Праз паўдня я нарэшце дабіраюся да Гарыса. Гэты горад стаіць на мяжы з Нагорна-Карабахскай Рэспублікай. Каля павароту на Сцепанакерт, сталіцу НКР, я знаёмлюся з парай з Масквы. Лявон і Аліса якраз спрабавалі ўехаць у Карабах, але іх туды не пусцілі, бо яны пакінулі свае пашпарты ў Ерэване. Я частую іх персікамі, якіх у мяне кілаграмы тры, а яны мяне – бутэрбродамі і сокам. Я зноў змяняю свае планы, мы вырашаем ехаць у манастыр Тацеў.

У цемры мы спускаемся ў цясніну, да Тацева яшчэ дзесяць кіламетраў. Вырашаем стаць лагерам тут. Я частую спадарожнікаў ежай: сырам, гароднінай і хлебам. Смешная сітуацыя – у Лявона і Алісы дастаткова грошай, але сярод гораў скарыстацца імі даволі складана. У мяне няма грошай, затое дастаткова ежы.

Раніцай мясцовы жыхар паказвае нам неверагоднае месца. Мы спускаемся проста да ракі ў цясніну і потым прабіраемся ў пячору. Са столі звісаюць сталактыты, а ў глыбіні ёсць натуральныя ванны. Я ніколі раней не бываў у такіх месцах. Мы валяемся ў салёнай вадзе, а проста са скалы на нас б’е цёплы фантан. Пасля мы знаходзім манастыр і едзем на самым даўгім фунікулёры ў свеце. На скрыжаванні Ерэван – Сцепанакерт я развітваюся са сваімі новымі сябрамі.

З трэцяй спробы я нарэшце трапляю ў Карабах. Сцепанакерт – як Менск, чысты, з кветнікамі і людзьмі за стабільнасць. Толькі іх імкненню да стабільнасці хочацца верыць. Тут яшчэ пахне вайной, прайшло толькі дваццаць гадоў – вайна ў вачах кожнага. Я сяджу са сваім заплечнікам на галоўнай плошчы. На гадзінніку – каля адзінаццатай вечара. Вакол мяне вір людзей. Увесь горад выходзіць на шпацыр вакол галоўнага фантана. Мяне расцягваюць па кавалачках поглядамі, але я зусім не супраць – я адчуваю павагу да гэтых людзей, я гатовы размаўляць з кожным і пра што заўгодна.

Раніцай забягаю ў краму, бяру халодную каву і прашу прадавачку даць патэлефанаваць – мой сябар прыслаў тэлефон сваёй бабулі, якая жыве ў гэтым горадзе:

– Добры дзень, Нора?

– Добры дзень, сынок. Так-так.

– Я сябар вашага ўнука. Ён даў мне ваш нумар.

– Я ведаю-ведаю. Ты дзе цяпер?

– Я каля паліцэйскага пастарунка дзесьці ў цэнтры.

– Чакай, нікуды не сыходзь, зараз за табой прыедзе таксі.

У Норы – вялікая хата і ўласная крама на першым паверсе. Мы сядаем на тэрасе піць гарбату, адсюль відаць увесь Сцепанакерт. Мы гутарым некалькі гадзін. Яна распавядае мне пра тое, як уцякла з Азербайджана, калі пачалася вайна, пра тое, як бамбілі Карабах, пра свайго сына, які вызваляў Шушу, і як яна стаяла са свечкай ля акна ўсю ноч і глядзела ў тым кірунку, дзе праходзіла спецаперацыя. Распавядае пра адзіны танк, які быў у іх войску і быў падбіты, так і не паспеўшы стрэліць.

Тут яшчэ шмат слядоў вайны – разбураныя бамбёжкай вёскі, зарослыя варонкі ад снарадаў, сляды ад кулямётных чэргаў на сценах, людзі без ног, вачэй, рук. Я ўпершыню ўрубаюся ва ўсё гэта. Некалькі дзён я блукаю па ўскраінах горада, каб адчуць пасляваенны правінцыйны дух.

Я заходжу ў кафэ, каб пад’есці. У мяне зусім мала грошай, я заказваю самую танную ежу. Афіцыянт, хлопчык гадоў пятнаццаці, бачыць, што я на мелі:

– Што вы хочаце яшчэ?

– Дзякуй, больш нічога.

Наступныя паўтары гадзіны, пакуль я буду зараджаць свой ноўт, ён будзе цягаць мне з кухні ўсялякія нішцякі. Я выбягаю на вуліцу, бо ўжо цямнее, і мне трэба вяртацца дадому, і раптам побач спыняецца таксіст, які падвозіў мяне пару дзён таму:

– Добры дзень, сядайце!

– Прабачце, але ў мяне няма грошай.

– Мне па дарозе, сядайце.

Дабрыня і спагадлівасць гэтых людзей, іх сумленнасць і прастата не пакідаюць мне шанцу – я люблю карабахцаў. Наперадзе яшчэ дзень у Шушы, дзе я палажу па закінутых мячэцях. Цікава, што ў Карабаху захавалася мноства мячэцяў, якія стаяць дагэтуль і ніхто іх не чапае, а азербайджанцы, кажуць, разбурылі ўсе цэрквы, да якіх толькі дацягнуліся рукі.

І вось я ўжо прабіраюся да мяжы з Іранам. Да памежнага перахода вядзе неверагодна прыгожая дарога праз горныя перавалы. Да ночы я дабіраюся да мяжы. За плячыма засталася Арменія. Я так і не змог яе палюбіць. Я не змог прыняць нянавісці гэтага народа да сваіх суседзяў, іх культу сям’і ды рэлігіі. Напэўна, варта вярнуцца сюды пазней…

Глава 3 Рома ў Іране

Хто настучыць на цябе ў паліцыю?

У апраметнай цемры пад’язджаю да памежнага перахода. У кірунку Ірана няма нікога, уключаючы памежнікаў. Гадзіну праводжу ля акенца пашпартнага кантролю ў чаканні хоць аднаго жывога цела. Добрая навіна – у бок Ірана дазволены пешы пераход. Але я хвалююся. Перад трыпам я памяняў свой пашпарт на новы, а іранская віза засталася ў старой ксіве, таму ў гэты момант на руках я маю два беларускія пашпарты. У абодвух – мая фотка.

Але памежнікаў дакументы не надта ўражваюць, іх больш цікавіць выступ іранскай зборнай па цяжкай атлетыцы на Алімпійскіх гульнях. Адным вокам яны скануюць мае пашпарты і ляпаюць штамп на старонку для «іншых адзнак». Потым задаюць мне пару правакацыйных пытанняў наконт майго сямейнага становішча, і нарэшце поспех – я ў Ісламскай Рэспубліцы Іран!

Рухаюся па звілістай дарозе ў густой цемры. Я адмыслова не ўключаю ліхтарыка. Недзе ўнізе ў цясніне шуміць рака, вакол – ледзь бачныя сілуэты гораў. Я танцую пад музыку ў сваім плэеры, выкрыкваючы словы, якія паспяваю ўлавіць. Мне падабаецца думаць пра тое, як я выглядаю збоку. Шкада, што няма каму зацаніць.

Мяне наганяе аўтобус. Я разоў пяць спрабаваў застопіць яго, пакуль быў у Арменіі, але кіроўца не мог спыніцца на серпанціне. Цяпер жа месца для прыпынку дастаткова, і планы заначаваць дзе-небудзь у гарах абломваюцца – я лячу ў Тэгеран. Ехаць каля чатырнаццаці гадзін. Як потым высвятляецца, мне вельмі шанцуе, бо ад мяжы няма прамой дарогі на Тэгеран, і каб дабрацца да сталіцы, мне давялося б памяняць машын дваццаць і забіць дзень, а можа і два. Але я п’ю смачную іранскую гарбату і еду на пярэднім сядзенні камфартабельнага аўтобуса.

Дарога займае ўсю ноч. Мы запраўляемся некалькі разоў. Усё вакол раздзірае мяне – усё іншае. Я ніколі раней не быў у мусульманскай краіне – аднапавярховыя хаткі пясчанага колеру, мячэці, жанчыны ў чорных чадрах, брудныя дзеці, рэлігійная музыка на вуліцах і партрэты лідара на кожнай сцяне.

Мне не стае словаў, каб апісаць гэты чужы свет, у які я ўрываюся.

Каля адзінаццатай гадзіны мы заязджаем у Тэгеран. Я выходжу з аўтобуса, следам выбягае добры кіроўца і даганяе мяне са словамі, да якіх я не прывык:

– Money, money!

– Which money?

– Money, money!

Яшчэ некаторы час ён спрабуе выбіць з мяне грошы, але я разварочваюся і іду падалей ад аўтобуса. Прабіваюся праз натоўп, які выбухае звыклым азіяцкім лозунгам: «Mister, taxi!» Трэба тэрмінова схавацца ў горадзе. Я вельмі рэдка выкарыстоўваю карту – проста рухаюся па сваім унутраным компасе. У краме з усялякай электронікай купляю мясцовую сімку і ўрэшце выходжу ў інтэрнэт.

Высвятляецца, што ў Іране заблакаваная большасць сайтаў, нават «Наша Ніва» не адкрываецца. Думаю, не варта тлумачыць пра «ВКонтакте», «Фэйсбук», «Твітэр» і «Ют'юб». Пры спробе злучэння з забароненым сайтам ты аўтаматычна перанакіроўваешся на старонку з рэлігійным кантэнтам. Цікава, якая ў яе наведвальнасць?

Вядома, іранцы таксама ўмеюць карыстацца проксі, ssl-тунэлямі і тор-браўзэрамі. Парушыўшы закон, я прабіраюся на «Фэйсбук». Самае – іранка на ровары, з якой я пазнаёміўся ў Батумі, – дасылае мне тэлефон сваёй сястры. Сястру клічуць Нэда, я тэлефаную ёй і дамаўляюся сустрэцца. У мяне заўсёды ўзнікаюць праблемы, калі я размаўляю на англійскай па тэлефоне. Іншая праблема – я не маю ўяўлення, дзе я знаходжуся: усе назвы вуліц напісаныя на фарсі без транслітарацыі. Каб растлумачыць, дзе мяне шукаць, я проста спыняю першага іранца, які трапляе пад руку, і даю яму тэлефон. Мінак тлумачыць Нэдзе маё месцазнаходжанне, і яна абяцае падскочыць на працягу гадзіны.

Нэдзе – дваццаць чатыры, яна скончыла ўнівер па спецыяльнасці «менеджмент» і марыць зваліць з гэтай краіны. Мы вырашаем ехаць да яе на хату. Яна тэлефануе яшчэ адной сваёй сястры Самір і просіць забраць нас на машыне. Самір – дваццаць восем, яна выкладае англійскую. Дзяўчына толькі атрымала правы, таму, газуючы па трасе, мы выкарыстоўваем толькі першыя дзве перадачы.

Калі мы нарэшце дабіраемся да дома, я ўпершыню сутыкаюся з галоўным правілам майго знаходжання ў Іране – мне давядзецца быць невідзімкай. Ніхто не павінен бачыць, як я ўваходжу ў хату і выходжу з яе. Мы сядзім у машыне пару хвілін і чакаем, пакуль сусед прыпаркуе сваю калымагу і знікне. Па камандзе я выходжу з аўто, дастаю заплечнік і хуткім крокам рухаюся ў бок дзвярэй. Дзяўчаты тлумачаць, што нельга, каб нас бачылі побач, бо незамужнія хлопец і дзяўчына не могуць праводзіць час разам. Ты ніколі не ведаеш, хто настучыць на цябе ў паліцыю, якой, дарэчы, тут мноства відаў: ад «шасцёрак», якія прыглядаюць за мінакамі, да спецыяльных сакрэтных падраздзяленняў.

Дзяўчаты ўваходзяць у дом трохі пазней і перш за ўсё завешваюць усе вокны. Дом – адзінае месца, дзе жанчына не абавязаная насіць чадру. Гэта адзінае месца, дзе ты адчуваеш сябе вольна, але ўсё роўна намагаешся размаўляць не надта гучна, каб не пачулі суседзі. За абедам дзяўчаткі распавядаюць мне пра тое, як яны ставяцца да ўрада, веры і рэлігійных правілаў – я назваў бы гэта святой нянавісцю.

На спіне сляды ад удараў бізуном

Нэда і Самір прапаноўваюць мне застацца ў іх на пару дзён, пакуль бацькі ў вёсцы. Увечары, калі тэмпература падае да трыццатніка, мы выбіраемся ў горад. У Тэгеране жывуць каля дзесяці мільёнаў чалавек. Тут ёсць усё, што характэрна для мегаполіса: шматузроўневыя дарожныя развязкі на дванаццаць палос, хмарачосы, вялікія рэкламныя плакаты і маленькія людзі, якія сноўдаюць туды-сюды. На кожнай сцяне вісіць дзяржпрапаганда: партрэты будаўнікоў паслярэвалюцыйнага мусульманскага раю, выявы шахідаў, якія загінулі ў вайне з Іракам, і сцягі памерам са святочны калаж на фасадзе менскага педунівера. Дзяржава не пагарджае нават стрыт-артам – паўсюль на сценах цытаты з Карану, выказванні рэлігійных лідараў, замалёўкі гераічных момантаў гібелі іранскіх салдатаў.

Мы дабіраемся да арт-зоны, якая месціцца недзе ў цэнтры сталіцы. У парку расстаўленыя сучасныя скульптуры, пасярэдзіне – музей мастацтва. На першым паверсе будынка месціцца магазін хэндмэйд-тавараў – вельмі нагадвае менскую галерэю «Ў». Цяпер у Іране Рамадан – мусульманскае свята даўжынёй у месяц, таму ўсе выставы прысвечаныя выключна рэлігіі.

Праз пару дзён мне ўжо трэба з’язджаць ад дзяўчат, бо хутка вяртаюцца іх бацькі. Я прашу вывезці мяне ў самы бедны раён Тэгерана.

Не паспяваю я выйсці з машыны, як да мяне пад’язджае хлопец на матацыкле. Ён зусім не гаворыць па-англійску і толькі жэстамі запрашае мяне заняць месца на сваім байку. Я сядаю, і мы ляцім кудысьці па вузкіх і брудных вуліцах. Яго завуць Сірыўс, і яму дваццаць чатыры. На яго шыі вытатуяваны крыж, а на спіне сляды ад удараў бізуном – вельмі папулярнае ў Іране пакаранне. Кажуць, што пасля такой працэдуры ты не можаш ляжаць на спіне некалькі месяцаў. У нас у «Амерыканцы» амаль тыя ж метады.

Тым часам мы паднімаемся ў горы. Паабапал дарогі, калі гэта можна назваць дарогай, стаяць афганскія хаціны. Афганцы ў Тэгеране, як узбекі ў Маскве, галоўная працоўная сіла на будоўлях. Іх тут не паважаюць, баяцца ды імкнуцца абыходзіць бокам. Сірыўс спыняе свой матацыкл каля ракі, мы злазім, каб памыцца. Пакуль я адмываюся ад пылу, мой новы сябар збягае некуды ў цясніну і прыцягвае аграменную дыню. Нажа ў нас няма, таму Сірыўс разбівае яе аб камень і дае мне палову. Дыні тут не жоўтыя, як у нас, а зялёныя. І па смаку трохі не дацягваюць да айчынных.

Пасля прагулкі ў горы мы спускаемся назад. Сірыўс вязе мяне да сябе ў госці. У ягоным пакоі дзве адметныя рэчы: плакат Брытні Спірс, якім ён вельмі ганарыцца, і Sony PlayStation. Мяне кормяць да адвалу і разгромліваюць у футбол на прыстаўцы. Раблю выгляд, што мне хтосьці тэлефануе і прапаноўвае сустрэцца. Сірыўс разумее, што мне трэба ісці, заводзіць свой матацыкл і адвозіць да бліжэйшай аўтобуснай станцыі. Ехаць кудысьці мне зусім не хочацца, і я вырашаю падняцца ў парк, які віднеецца дзесьці наверсе на схіле гары.

У парку традыцыйна шмат людзей, якія гуляюць у пінг-понг, бадмінтон і валейбол. Наогул, спартыўныя гульні тут – галоўная забаўка. Мабыць, таму, што піва не прадаюць у кожным шапіку – яно тут увогуле забароненае, як і любыя іншыя спіртныя напоі. Акрамя безалкагольнага, якое, вядома, тут люта папулярнае.

Я кідаю свой заплечнік і сядаю ў цень пад дрэвам. Лысы мужык сярэдняга целаскладу цікавіцца, ці не патрэбная мне дапамога – так я знаёмлюся з Амінам. Яму дваццаць дзевяць, ён гей, займаецца продажам камянёў, ненавідзіць цыгарэты. Ён пакідае мне свой нумар тэлефона:

– Калі будуць нейкія траблы, адразу тэлефануй. У цябе ёсць месца дзе жыць?

– Спадзяюся, што так.

– Калі не знойдзеш – тэлефануй мне. Я жыву адзін, у мяне ёсць для цябе ложак.

Я не вельмі давяраю такім запрашэнням ад людзей, якія аддаюць перавагу аднаполым адносінам, бо неяк меў непрыемны вопыт у Кітаі, калі ноччу мой хостэр знянацку пачаў да мяне падкочваць. Але Аміну я чамусьці давяраю і кажу, што пазваню яму, калі сябры не змогуць знайсці для мяне іншага месца.

Сябры не змаглі. Даведваюся я пра гэта толькі а дванаццатай гадзіне ночы. Спрабую тэлефанаваць Аміну, але ён не адказвае. Пералажу праз плот нейкага шматпавярховага дома – тут абсалютна нармальна, калі пры шматпавярховым доме замацаваны ўласны парк. Стаўлю палатку і адрубаюся.

«Зялёныя» пратэсты

Раніца пачынаецца рэзка. Нехта грукае па тэнце майго намёта:

– Don't touch my tent!!! – раву я.

– %?:*(:№?*! – чую ў адказ на персідскай.

– Fuck u! Don't touch my tent!

– Hotel, mister! Hotel!

Прыкладна так будзе пачынацца мая раніца кожны раз, калі я буду начаваць у намёце недзе ў горадзе. Які-небудзь мясцовы ахоўнік або дворнік абавязкова палічыць мае паводзіны не вартымі сапраўднага інтурыста і будзе настойліва патрабаваць майго найхутчэйшага этапу ў гатэль.

Тэлефануе Амін і моцна просіць прабачэння, што ўчора не падняў трубу. Той факт, што я начаваў на вуліцы, прыводзіць яго ў шок. Ён кажа, што мы павінны неадкладна сустрэцца. Амін – гей, але яму больш падабаецца, калі яго называюць бісексуалам. Ён кажа, што я не ў ягоным гусце, так што магу расслабіцца. Я, напэўна, супакойваюся. Ён запрашае мяне трохі пазней з’ездзіць з ім у Ісфахан – трэці па велічыні горад Ірана.

Гудзіць тэлефон. Гэта Жэня, з якім мы рассталіся яшчэ ў Грузіі. Мы дамаўляемся сустрэцца недалёка ад майго новага дома. Ён зусім на мелі – я цягну яму мяшок з ежай, які вязу яшчэ з Карабаха, і ўсе свае сем долараў з разлікам на тое, што хутка зніму яшчэ з карткі.

Падыходжу да месца сустрэчы – Жэня выскоквае з нейкай машыны і радасна размахвае рукамі. Калі шчыра, я таксама неверагодна рады яго бачыць. Не паспяваем мы павітаць адзін аднаго, як карціну псуе кіроўца, які прывёз Жэню. Ён чапляецца за жэнеў заплечнік і запільвае традыцыйную ў гэтых краях вадзіцельскую мантру: «Money! Money!» Жэня кажа, што гэты чалавек быў вельмі добры і пагадзіўся падвезці яго, але толькі пасля таго, як скончыць малітву:

– Я пачакаў, пакуль ён памоліцца. Потым ён яшчэ паўгадзіны гаварыў са сваімі сябрамі і тут раптам падыходзіць да мяне і кажа: сядай, я цябе завязу.

Сітуацыя пагаршаецца, калі кіроўца даганяе, што плаціць нам няма чым. Ён пачынае зацягваць Жэню назад у машыну са словамі: «Я завязу цябе назад».

Ацаніўшы ўмовы задачы, я выяўляю слабыя месцы супраціўнага боку. Адсутнасць «шашачак» на дзвярах і даху аўто кідаюць цень на легальнасць аказаных Жэню паслуг. Я кажу чароўнае слова «police». Але кіроўца нечакана падтрымлівае маю ідэю і прапаноўвае нам разам сесці ў машыну і праехацца да бліжэйшага ўчастка. Гэта блеф.

Хутчэй за ўсё, мы паедзем да бліжэйшай падваротні, дзе расплацімся сваім здароўем. Тады я сядаю на тратуар і сваёй позай даю зразумець, што базар скончаны. Кіроўца выпісвае мне аплявуху, пагружаецца ў аўто і з’язджае. Як жа я ненавіджу такія сітуацыі!

Так мы з Жэнем і сядзім на тратуары нейкай маленькай вулачкі. У мяне ўжо няма часу – хутка я мушу вярнуцца да Аміна, каб рушыць у Ісфахан. Міма нас праязджае джып з маладымі хлопцамі на борце. Я жэстам прашу іх спыніцца. Ужо праз хвіліну Жэня з’язджае на гэтай машыне ў экскурсійную паездку па горадзе. Выдатна – мы не бачылі адзін аднаго каля месяца, сустрэліся на паўгадзіны, і я саджу яго ў першую сустрэчную машыну, а сам збіраюся з’ехаць за трыста кіламетраў на поўдзень.

Амін выдае мне кашулю ў сінюю клетку:

– Ты павінен выглядаць, як мой калега, – кажа ён.

Гэта нават цікава. Яшчэ пару гадзін таму я жыў на вуліцы, а цяпер я прадстаўнік фірмы, якая прадае камяні па ўсім Іране. Я раз’язджаю па горадзе на таксоўцы, мяне дастаўляюць у Ісфахан спецаўтобусам, я харчуюся ў дарагіх рэстаранах, але пры гэтым у маёй кішэні няма ні кап’я.

І вось у наступным пункце, пакуль Амін утрамбоўвае свае праблемы з афганскімі рабочымі, я вырашаю зняць грошы з карткі, якія мне павінны пералічыць з радзімы. І тут я натыкаюся на неверагодна радасную навіну – гэта прынцыпова немагчыма. Міжнародныя карты Visa і MasterCard не працуюць у гэтай краіне. Гэта палітыка Амерыкі ў адносінах да Ірана. І гэта азначае толькі адно – грошы, якія я аддаў Жэню, былі апошнімі, і ў бліжэйшыя некалькі тыдняў я асуджаны на жорсткае выжыванне.

Мы вяртаемся назад у Тэгеран. Амін занепакоены маім становішчам:

– Калі ты раптам адчуеш, што не можаш больш працягваць падарожжа, скажы мне, я куплю табе квіток дадому.

Я ківаю Аміну, выдатна разумеючы, што ніколі не скарыстаюся яго прапановай. На наступны дзень я развітваюся са сваім сябрам, бо яму трэба пераязджаць у іншы горад – камяні ў Тэгеране больш нікому не патрэбныя.

Тэлефаную Нэдзе і прашу яе правесці экскурсію на базар Тэгерана. Пакуль я чакаю яе ва ўмоўленым месцы, выпадкова заўважаю ў натоўпе Жэню. Вось што значаць ментальная сувязь і агульная палітычная платформа!

Увабраўшы як след дух базарнага жыцця, разам мы выпраўляемся на пошукі якога-небудзь месца грамадскага харчавання. Задача аказваецца нетрывіяльнай – падчас Рамадана ўсе кафэ адчыняюцца пасля заходу сонца, бо днём есці забаронена. Пакуль мы шарымся па горадзе, у Нэды рвуцца басаножкі. Два беларускія інжынеры напружваюць мазгі і вырашаюць скотчам намёртва прыбінтаваць абутак да нагі. Пакуль мы корпаемся ў нагах дзяўчыны, край майго вуха фіксуе выццё Тома Ёрка. Гук даносіцца з навушнікаў маладога доўгавалосага хлопца. Я спыняю яго поглядам, і праз дзесяць хвілін гутаркі Мэхдзі запрашае мяне на рэпетыцыю свайго гурта Telecraze, а таксама ва ўласнае арт-кафэ і дадому на начлег.

Наступныя два дні я выдатна праводжу час з ім і ягонымі сябрамі. Мэхдзі шмат распавядае пра «зялёных», гэта «так званая апазіцыя» іранскай уладзе. У акцыях пратэсту гэтага руху ёсць шмат цікавага. Напрыклад, два гады таму былі папулярныя пратэсты на дахах. «Зялёныя» выкрыквалі лозунгі з вышыні некалькіх паверхаў. Паліцаям, што стаялі на зямлі, было даволі складана зразумець, адкуль даносіцца гук, бо забудова ў Тэгеране вельмі шчыльная, і банда «крыкуноў» вольна перамяшчалася з аднаго даху на іншы.

А неяк падчас пратэстаў працаўнікі спецслужбаў абстрэльвалі натоўп з пэйнтбольных стрэльбаў флюарэсцэнтнай фарбай, а потым мудакі ў цывільным адлоўлівалі па ўсім горадзе актывістаў, пазнаючы іх па плямах на адзенні.

Таксама ў горадзе можна да гэтага часу сустрэць зялёныя кляксы ад шарыкаў з фарбай, якія актывісты кідалі ў адміністрацыйныя будынкі. Падчас пратэстаў было забіта шмат маладых людзей, яшчэ больш трапілі ў турмы. Іранскі ўрад не саромеецца адкрываць агонь па пратэстантах. Нашым мянтам яшчэ ёсць куды падаць і чаму вучыцца.

Праблемы з сакрэтнай паліцыяй

Праз некаторы час Мэхдзі просіць нас з’ехаць з ягонай кватэры з той жа лёгкасцю, з якой запрасіў у госці.

Мы вяртаемся ў арт-парк у надзеі адшукаць каго-небудзь, хто зможа прыняць нас на начлег. Я знаходжу ў баку са смеццем кавалак кардону і пішу на ім чырвоным маркерам «Looking for host». Не паспяваю я дарабіць таблічку, як да мяне падыходзіць хлопец і кажа, што гатовы прыняць нас на ноч. Хлопца завуць Мустафа, ён зусім не вяжа лыка па-англійску і, здаецца, вырашыў прайсціся па парку пад нейкай наркатой. Не магу сказаць, што нам вельмі хочацца жыць у яго, але цікаўнасць грызе, дый выбару асаблівага няма.

Высвятляецца, што Мустафа жыве з мамай і сястрыцай. Першае, пра што я паспяваю падумаць, калі бачу ягоную маму: напэўна, яна байкерша. Жэня са мной пагаджаецца, але мама – не. Яна не мае нічога агульнага з байкамі і наогул – глыбока веруючы чалавек. Мустафа аказваецца годным хлопцам. Ён лепіць музыку на сваім сінтэзатары і малюе ЛСД-шныя карціны. На балконе набіраецца сілаў калекцыя мескалінавых кактусаў.

Наступным днём у тым жа парку я знаёмлюся з Мухамэдам. Яму дваццаць тры, ён верыць у Бога, водзіць Peugeot 206, лабае на народным музычным інструменце «баглама», з якім аб’ездзіў увесь Іран. Мухамэд пагаджаецца паказаць мне вуліцу, дзе хлопцы і дзяўчаты лётаюць на тачках ды знаёмяцца адзін з адным. Тэхналогія стандартная – дзве машыны раўняюцца на трасе, пасажыры вядуць кароткую гутарку, абменьваюцца нумарамі, каб неўзабаве сустрэцца ў адным з гатэляў.

Звесіўшыся з акна аўтамабіля, я раблю фотасэт з момантамі нелегальных знаёмстваў гарачых іранцаў. Раптам машыну даганяе матацыкліст і грубым голасам крычыць прыціснуцца да абочыны. Мухамэд выглядае спалоханым. Кажа, што гэта «басідж», мясцовая сакрэтная паліцыя, нешта накшталт нашых КДБ-шнікаў.

Мы не паспяваем нават рыпнуцца, як у мяне адбіраюць камеру і пашпарт. Вакол машыны тоўпяцца чалавек дзесяць, адзін з іх размаўляе па-англійску. Спачатку здаецца, што ўсё добра, нам кажуць пачакаць пару хвілін, гэта звычайная праверка, але праз пару хвілін просяць усе дакументы ў кіроўцы і кудысьці звальваюць. Пад’язджае пара таніраваных джыпаў з людзьмі ў цывільным. На мяне час ад часу хто-небудзь коса глядзіць. Такое адчуванне, што я тут асноўны шпіён. Нам кажуць прыехаць за докамі праз пару дзён. Я кажу, што нікуды не пайду, пакуль мне не вернуць дакументы і камеру. Мяне ніхто не слухае. Я кажу, што зараз тэлефаную свайму консулу і расказваю, што адбылося. У гэты момант у мазгах прысутных нарэшце нешта замыкаецца, і яны пагаджаюцца вярнуць мне пашпарт і камеру. Забіраюць толькі флэшку з фоціка, папярэдне адшчоўкваюць на яе ж усе мае і Мухамэдавы дакументы. Мне загадваюць чакаць званка ад Мухамэда, якому патэлефануе адзін з «басідж» і прызначыць сустрэчу прыблізна праз пару дзён. Мне страшна. Мандраж трымае аж да наступнай раніцы.

Рэзка ўскакваю сярод ночы, бо хтосьці грукае па тэнце палаткі. Пасля здарэння Мухамэд высадзіў мяне ў тым жа парку, і таму я начую ў намёце. Гляджу на гадзіннік: пятая гадзіна раніцы. Рашуча прашу адысці ад палаткі, але мая шэкспіраўская англійская застаецца непачутай – чалавек звонку губляе цярпенне і пачынае расшпільваць мой тэнт. Гэта зноў паліцыя. Жэстам дубінкі чалавек у форме просіць мяне выйсці. Потым трохі разгублена просіць залезці назад і надзець што-небудзь паверх майткоў. Мой стан можна назваць вельмі патрапаным. Пачынаю неахвотна збіраць сваю крэпасць, але нецярплівы палісмен усё часцей просіць мяне паскорыцца. Я наўмысна збіраюся яшчэ павольней. Афіцэр пачынае трэсці перад маімі вачыма кайданкамі. Я ўсміхаюся і працягваю яму рукі. Выяўляецца, у яго-такі ёсць звіліны – калі ён закуе мяне ў кайданкі, хто ж будзе збіраць рэчы?

Мы рушым у пастарунак паліцыі, дзе афіцэр правярае мае дакументы, просіць прабачэння за ранні візіт і дазваляе вярнуцца назад у парк дасыпаць. У такія моманты я сумую па Грузіі.

Гэтак пройдзе яшчэ тыдзень майго жыцця ў Тэгеране. Нягледзячы на праблемы з паліцыяй, жытлом і грашыма, мяне неверагодна торкае гэты горад. У нас вельмі шмат агульнага з іранскай моладдзю. Ім гэтак жа балюча за сваю радзіму. Ім не зразумела, чаму іх лічаць тэрарыстамі, як нам не зразумела, чаму нас лічаць нязручнай скацінаю. Яны гэтак жа пакутуюць з пашпартамі. Кожны з іх можа распавесці гісторыю пра тое, як адгроб па спіне дубінкай, яны гэтак жа хаваюцца па ўніверсітэтах ад арміі ды ім усім таксама не вядома, што далей.

Брудна, брутальна і па-брацку

Я, Нэда і Самір едзем на Каспійскае мора. Іран тут чымсьці нагадвае Грузію, толькі неверагодна брудную і брутальную. Узбочыны і лес заваленыя горамі смецця. Увечары мы ідзём на пляж. Я забягаю ў ваду па пояс. Дзяўчаты пачынаюць крычаць з берага і просяць мяне вярнуцца, бо гэта «very dangerous!». Мне смешна да слёзаў, але яны ўсхваляваныя не на жарт. Да іх падключаецца нейкая групка іранцаў. Баюся, як бы мяне не пачалі ратаваць, і вылажу на бераг. Іранцы, якія падаспелі, цікавяцца, ці не п’яны я. У іх вачах я вельмі рызыкаваў.

Дзяўчатам у Іране дазволена купацца ў публічных месцах толькі ў адзенні, але існуюць і адмысловыя басейны для жанчын, дзе яны могуць плаваць у купальніках. Аказваецца, мае сяброўкі зусім не ўмеюць трымацца на вадзе.

Назаўтра між сёстрамі здараецца сварка. Я прымаю бок Нэды, і мы абое, як Адам і Ева, з ганьбай пакідаем машыну. Я прапаноўваю Нэдзе дабрацца да Тэгерана аўтаспынам. Ці то нам неверагодна шанцуе, ці то ў Іране найлепшы аўтаспын, але хутка мы дабіраемся да сталіцы і, трохі падаўленыя канфліктам, развітваемся адно з адным.

Ізноў я ў парку. Мы з ім парадніліся. Мяне пазнаюць ахоўнікі, дворнікі і працаўнікі шапікаў. Я ведаю ўжо паўсотні чалавек у гэтым горадзе, не ўлічваючы сакрэтнай паліцыі, і мне няма каму патэлефанаваць. Чарговы раз раблю таблічку «Looking for host». Парк пусты – ужо каля дванаццатай гадзіны ночы. Адзіная забаўка – англійска-рускі слоўнік. Адкрываю на першай старонцы і пачынаю чытаць усё запар:

Abandon – пакідаць.

Abrupt – рэзкі, раптоўны.

Absent-minded – рассеяны.

Нарэшце нейкія людзі запрашаюць мяне да сябе ў госці. А другой гадзіне ночы я ўваходжу ў іх кватэру, стомлены і разбіты. Усміхаюся праз сілу, пытаю, дзе душ. Стан ваннага пакоя вельмі трапляе ў настрой – цвіль на столі, брудная шчарбатая кафля, дробныя насякомыя разбягаюцца пад маімі нагамі. Потым мне паказваюць спальнае месца – гэта наскрозь прапылены і прапалены дыван. Напэўна, я раблю нешта не так?

І вось, калі я – вараная бульба, размазаная лыжкай па талерцы, – упершыню за час дарогі думаю пра дом, са мной нарэшце здараецца неверагодная сустрэча. Відаць, упершыню за ўсё падарожжа я сустракаю чалавека, які нагадвае мне мой жа адбітак у люстэрку. Яго клічуць Абцін, яму дваццаць, мы знаёмімся з ім у тым самым парку. Ён запрашае мяне дадому, папярэджвае бацькоў.

У ягонай хаце ўсё гэтак жа, як у маёй, але з іранскім акцэнтам. Я ем тую ж ежу – курыцу з рысам, але з іранскімі спецыямі, мы сядзім на падлозе. У яго пакоі тое самае хлам’ё, што і ў маім: друкарская машынка, піянерскі горн, калекцыя фотакамер, таблічкі з забароннымі знакамі і надпісамі ды іншыя вельмі патрэбныя рэчы. Але машынка – з персідскай клавіятурай, горн – трохі карацейшы за наш, айчынны. Ён вучыцца ва ўніверы мастацтваў. Мы разглядаем яго працы, і я губляю дар мовы. Я знаходжу партрэт свайго бацькі і брата – ды што там, я знаходжу сябе. Я магу распавесці пра кожную дробную дэталь на яго малюнках. Нягледзячы на тое, што ён вельмі дрэнна гаворыць па-англійску, мы размаўляем паўночы аб усіх самых важных для нас рэчах.

Гэтая сустрэча ў корані змяняе маё ўяўленне пра краіну. Да апошняга моманту я жыў сярод іншапланецян, якія не разумеюць мяне, і я не надта спяшаўся разумець іх, але цяпер я сустрэў родную душу, і гэта самае важнае, што я магу сказаць пра Іран.

«Басідж» так і не патэлефанавалі мне – яны проста скралі маю флэху з бясцэнным фотаматэрыялам. Я пражыў у Іране месяц за некалькі даляраў. Я так і не з’ездзіў у Шыраз, пра які плакаў Ясенін, я не бачыў вярблюдаў. Я адчуў іншы Іран, поўны падпольнай музыкі, вечарынак, наркаманаў і гарадскіх фрыкаў. Тэгеран вялікі і хуткі, як Масква – у ім можна знайсці ўсё і ўсё страціць. Тэгеран такі ж маўклівы і замкнёны ў сабе, як Менск – у ім амаль немагчыма сустрэць турыстаў. Я апускаю вочы ў зямлю, калі бачу чарговы патруль у цывільным. Але ўнутры я смяюся, бо ведаю: сіла ў праўдзе, а яшчэ ў веры, рашучасці і маладосці.

Глава 4 Рома ў Азербайджане

Мая іранская банда

– Добры дзень, Ігар Міхайлавіч, гэта Рома Свечнікаў турбуе. Я заходзіў да вас некалькі тыдняў таму з пытаннем пра крэдытную картку.

– Так, добры дзень, Раман. Я вас памятаю. Вы ўсё яшчэ ў Тэгеране? – не без здзіўлення пытае трэці сакратар амбасады Беларусі ў Іране.

– Так-так. Я акурат хацеў спытаць вас аб магчымасці падаўжэння візы. Я хацеў бы затрымацца тут яшчэ на пару тыдняў.

– Які ў вас тып візы?

– Турыстычная. Аднаразовая, на трыццаць дзён.

– На жаль, падаўжэнне турыстычнай візы немагчымае, яна выдаецца строга пад пэўныя мэты.

Што ж, давядзецца зноў набіраць вышыню.

Я падлічваю колькасць дзён з моманту майго ўезду ў Іран, і высвятляецца, што сёння – апошні. Увогуле я разлічваў, што ў мяне яшчэ ёсць дзень у запасе. Ад Тэгерана да мяжы з Азербайджанам – пяцьсот кіламетраў. Гэта нармальная адлегласць для аднаго дня аўтаспынам, калі б не той факт, што я цяпер у цэнтры вялізнага горада, выбірацца з якога мне прыйдзецца не менш за чатыры гадзіны. Падобна на тое, што ўпершыню ў жыцці я пратэрміную візу.

Тэлефаную Жэню, які згубіўся недзе ў нетрах мегаполіса. У яго яшчэ ёсць пару дзён у запасе, бо ён заехаў у Іран крыху пазней за мяне, але, абмеркаваўшы сітуацыю, вырашаем рушыць разам. Да таго ж яму ўдалося дзесьці здабыць пяцьдзясят баксаў.

Мой тэлефон разрываецца ад званкоў хлопцаў і дзяўчат, з якімі я правёў апошні тыдзень. Я прашу іх дапамагчы знайсці транспарт да Астары – гэта горад, напалам падзелены мяжой паміж Іранам і Азербайджанам. Нічога не выходзіць, і ў выніку мы вырашаем рушыць у Азербайджан на аўтобусе і нават заплаціць за квіток.

Я заходжу на вакзал, дзе мяне сустракае Абцін, мой барадаты хударлявы брат! Побач стаіць яго сяброўка Ада – вогненна-рудая кучаравая дзяўчына з неверагодна абаяльнай усмешкай. Вакол бегаюць Парадыз і яго сяброўка Мэт. Напэўна, мая англійская мова падалася ім надзвычай слабой, бо Парадыз і Мэт дораць мне падручнік па граматыцы. Аднекуль выбягае Фрыз, дзяўчынка гадоў дваццаці пяці, якая працуе ў лялечным тэатры. Яна такая маленькая, што яе, напэўна, блытаюць з лялькамі на сцэне. Фрыз вісне ў мяне на шыі якарам і пераконвае застацца яшчэ на пару дзён. Абцін тым часам, прымаючы непазбежнасць майго ад’езду, дастае з заплечніка пакет з ежай і працягвае мне.

Я абдымаю ўсіх дзясяты раз – я гатовы забраць іх з сабой у заплечніку! Мая іранская банда – мы яшчэ абавязкова сустрэнемся!

Усё паводле Карану

Я качуся ў аўтобусе і сумую. За акном пустыня, якая цяпер зусім не палохае. Праз восем гадзін, ужо ноччу, мы з Жэнем вылазім у Астары і бяром таксі да памежперахода. Але высвятляецца, што мяжа закрываецца а шостай вечара. Барабанны дробат! Я пратэрмінаваў візу!

Мы распавядаем выпадковым слухачам пра сваё падарожжа ў адной з мясцовых кафэх, і гаспадар частуе нас ежай бясплатна. У свой час яго бацька аб’ехаў зямны шар на ровары. Гаспадар нават выносіць з падсобкі фотакартку ў якасці доказу.

А восьмай гадзіне раніцы мы ўжо стаім на мяжы сярод натоўпу азербайджанскіх чаўночнікаў. Іранскі памежнік не звяртае ніякай увагі на маю пратэрмінаваную візу і ляпае штамп.

Азербайджанская частка Астары неверагодным чынам нагадвае беларускую правінцыю. Гэтак жа чыста, тая ж плітка, тыя ж трактары. Першы ж чалавек, з якім мы загаворваем, зрываецца на крык:

– О-о-о! Землякі! Я сем гадоў у Лідзе пражыў!

Ён як мае быць корміць нас яечняй і вывозіць з горада на трасу. Наступны кіроўца вырашае трымаць планку і частуе нас мясцовай стравай «лавангі» – гэта фаршыраваная ўсялякім смакоццем курка. Карацей, у Баку мы прыязджаем сытымі і задаволенымі.

Калі шчыра, такія паводзіны азербайджанцаў нас трохі бянтэжаць. Чамусьці і я, і Жэня не вельмі хацелі сюды ехаць і зрабілі гэта толькі ад безвыходнасці. Але цяпер у маю галаву закрадаюцца сумневы – падобна на тое, што Азербайджан не менш гасцінны за іншыя рэгіёны Каўказа.

Упэўненай хадой мы прабіраемся ў цэнтр горада. Баку – вялікі і дарагі. На цэнтральных вуліцах складана знайсці машыну, таннейшую за пяць тысяч баксаў. Пачынае цямнець, я разглядаю мінакоў, каб знайсці каго-небудзь з «нашых». Некалькі спробаў заканчваюцца няўдачай – веласіпедыст, гітарыст і жанчына з лабрадорам уяўлення не маюць, дзе можна пераначаваць двум турыстам з брацкай Беларусі. Стомленыя, мы заварочваем на цёмную вуліцу, каб знайсці дворык пад палатку. Раптам наперадзе я заўважаю кампанію, ад смеху якой у машын спрацоўваюць сігналізацыі. Адчуваю: поспех! Малады інжынер Яшар гатовы пакінуць нас у сябе да раніцы. Мы размаўляем з ім на сумесі рускай і англійскай, атрымліваецца штосьці кшталту: «If u wanna, we could eating торт».

Калі я вучыўся ва ўніверсітэце, то заўсёды прасыпаў першую пару. І зусім не таму, што вельмі стамляўся. Проста кожны новы дзень быў больш марны за папярэдні. Спаў я па дванаццаць гадзін. Спаў бы, напэўна, і па пятнаццаць або ўвогуле, як мядзведзь зімой, не прачынаўся б, але арганізм такога бязмежжа не дазваляў. Цяпер жа я сплю не больш за шэсць, а часцяком – пяць гадзін. Ранішняя рэальнасць б’е так рэзка і раптам, нібы амапавец пратэстоўца. Ты расплюшчваеш вочы і спрабуеш урубіцца: «Дзе я? А-а-а, гэта ж я ў інжынера Яшара. Яму на працу а восьмай. Ненавіджу інжынераў!»

Далей горад, дзе раніцай рабіць рашуча няма чаго. Падаю на траву ў парку на набярэжнай у надзеі яшчэ трохі даспаць. Парк, дарэчы, файны. Наогул, у Баку да «Еўрабачання» пабудавалі шмат чаго добрага, горад выглядае сучасным і прыязным. Але гэта як праславутая беларуская чысціня – усяго толькі пыл у вочы прыезджым:

– Э-э-э! Уставай! Тут нельга спаць!

– Ды я яшчэ заснуць не паспеў! Прыходзьце, калі засну.

– Давай, уставай! У гатэль ідзі спаць!

Гэта Магамед, двухметровы ахоўнік парку. У яго велізарнай чарапной каробцы схаваная цэлая куча кансерватыўных поглядаў на газон і гарадскі этыкет увогуле. Ісці мне няма куды, а Магамеду яшчэ адзінаццаць гадзін ахоўваць парк ад сонных людзей. І вось мы стаім побач і глядзім на спакойны Каспій.

– Магамед, а як ты да армян ставішся?

– Я іх ненавіджу! Я б іх усіх выебаў! У нас тут іх наогул усе ненавідзяць! А ты ў Арменіі быў, ці што?

– Так, быў. Перад Іранам заязджаў, – кажу я, пранізваючы поглядам каспійскую далеч.

– Калі б ты сюды галаву армяніна прывёз, то моцна б разбагацеў!

– Здолеў бы тачку нармальную купіць?

– Ха! Лёгка!

– Слухай, ну не могуць жа ўсе армяне дрэннымі быць! Сам падумай, усюды ж ёсць добрыя людзі.

– Ну-у-у, бабы армянскія мне падабаюцца. Цела ў іх добрае, твар толькі – лайно.

– Магамед, а ты ў Бога верыш?

– Вядома, у нас у Азербайджане ўсё паводле Карану!

– А ты яго ўвесь прачытаў?

– Я ўсё і так ведаю. Чытаць не абавязкова.

З цягам часу я пачынаю адтаваць ад жабрацкага жыцця ў Іране, але калі заходжу ў краму, на аўтамаце ацэньваю размяшчэнне камер і паводзіны ахоўнікаў, хоць тырыць нічога і не збіраюся – тут ужо працуе крэдытная картка. Я не напружваюся пры зносінах з людзьмі – мы гаворым па-руску, у нас агульнае мінулае. Я ведаю, што наўрад ці адкрыю для сябе нешта новае, я ўвогуле ўжо няблага разумею Каўказ. Усё, што мне сапраўды цяпер трэба, – гэта адпачынак. Таму мы з Жэнем сквапна пажыраем мінакоў вачыма ў надзеі сустрэць каго-небудзь, хто задаволіць нашу патрэбу.

Мурад падыходзіць да нас, калі мы корпаемся ў сметніку, каб адшукаць кардонку для чарговай таблічкі. Ён запрашае нас у суседні бар выпіць піва. Увогуле я амаль не п’ю, таму што ніколі не разумеў, навошта гэта рабіць. І вось, напэўна, упершыню ў жыцці я з дзікім задавальненнем прапускаю пару шклянак. Свет становіцца прасцейшым, а заплечнік – лягчэйшым. Мурад прапаноўвае пераначаваць у яго на працы. Ён сістэмны адміністратар у сейсмалагічным цэнтры. Мы размяшчаемся проста на падлозе ў сервернай і засынаем пад манатонны гул кулераў.

Міліцыянты нюхаюць «пуэр»

Раніцай я выпадкова натыкаюся на Соху і Самае, сваіх іранскіх сяброў, з якімі ездзіў у грузінскі дзіцячы дом. За той час, што мы не бачыліся, у іх скралі ровары, але, як і ў любой гісторыі пра адважных падарожнікаў, знайшоўся добры чалавек, які купіў ім новыя. Соху і Самае збіраюцца перабрацца ў Казахстан на пароме, у нашай каманды такія ж планы. Хутка іранцы звальваюць па нейкіх справах, а мы з Жэнем адпраўляемся на галоўную вуліцу Баку, каб паводле звыклай схемы адшукаць сабе жытло.

Я ні разу не сядзеў з таблічкай «Looking for host» так доўга. І што самае цікавае, вынік аперацыі таксама вельмі адрозніваецца ад майго папярэдняга вопыту. Чалавек, які пагадзіўся нам дапамагчы, здымае для нас гатэль! Праўда, толькі на адну ноч і самы танны нумар, але такі варыянт усё роўна лепшы за любую ўпіску, бо табе не трэба праходзіць праз стомную каўказскую гасціннасць.

Засяліўшыся, Жэня вырашае як след адмокнуць у душы, а я хачу прабегчыся па горадзе з камерай. Літаральна каля парога гатэля сустракаю Мурада. Мы рухаемся ў бар Otto, дзе сёння вечарам на сцэне выступае філіпіначка Мішэль. Прыйшоў час скінуць назапашанае нервовае напружанне. Забягаючы наперад скажу, што мае танцы гэтым вечарам у бары будуць карміць мяне ўвесь наступны тыдзень.

Пасля дзікай вечарыны мне ўдаецца паспаць у гатэлі не больш за чатыры гадзіны. Ноччу мяне, амаль нежывога, гвалціць рой камароў, але дзякуючы таму, што ў маіх вушах звініць і пульсуе рэхам драйвовае музло, насякомых я зусім не чую. Калі раніцай я гляджуся ў люстэрка, мне падаецца, што за апошнія гадзіны я страціў не менш за літр крыві.

З Баку мы плануем плыць на пароме ў Казахстан, але кошт квітка аказваецца проста завоблачным. Сто дваццаць баксаў за паперку – для нас раскоша недазваляльная.

Калі я шпацырую па горадзе, то бесперапынна сканую мінакоў, бо заўсёды спадзяюся сустрэць якога-небудзь мясцовага самародка. За некалькі дзён у Баку я не знаходжу нікога – па цэнтральных вуліцах дэфілююць выключна паспяховыя бакінцы. Яны дорага апранутыя і ўсміхаюцца беласнежнымі ўсмешкамі. Ад гэтых людзей нясе валютна-грашовымі аперацыямі. Як сказаў адзін з лідараў апазіцыі, якога я тут сустрэў, улада дасць табе зарабіць, толькі не лезь у нафту.

На набярэжнай мяне спыняе невысокі чалавек гадоў трыццаці. Па рысах ягонага твару я адразу ж разумею, што ён іранец:

– Hey, man! Have you been in Otto-bar yesterday?

– Yes, I had. My name is Roma, – працягваю яму руку.

– I'm Yashar. You danced like crazy, man!

– It was a national Belarusian dance.

Гэтак у нас з Жэнем яшчэ на адну ноч з’яўляецца дах над галавой, а таксама пральная машына, лядоўня, аўтамабіль і гітара. У Яшара ёсць свой бізнес у Азербайджане, а ў вольны час ён шпіліць на той самай гітары, бо не пакідае надзеі стварыць свой музычны бэнд. Вечар з Яшарам мы праводзім за размовай пра дарогу, музыку і сэнс усяго, што адбываецца навокал. Здаецца, што заўтра ён прадасць свой «Інфініці» і паедзе разам з намі.

Ля ўваходу ў бістро ў цэнтры горада са мной знаёміцца Салмаз, даўганогая дзяўчынка мадэльнага выгляду. Яна таксама бачыла мяне ў Otto, таму мае танцы кормяць мяне яшчэ раз. Салмаз вельмі хвалюецца, што мне няма дзе начаваць, яна пратэлефаноўвае ўсіх сваіх сяброў, выдаткаваўшы на гэта больш за гадзіну, але вынік нулявы.

Мы з Жэнем брыдзём па горадзе ў пошуках прыдатнага месца, і я выпадкова заўважаю адкрытую кватэру ў адным з дамоў. Там ужо даўно ніхто не жыве, мы замыкаемся знутры і адрубаемся.

Праз ноч у нашым палку прыбывае. Мы знаёмімся з двума французамі, адзін з якіх падарожнічае на ровары, другі – пешшу, і з двума англічанамі, якія едуць вакол свету на машыне. Мы прапаноўваем хлопцам адправіцца начаваць у нашу кватэру. Разумею, што такой камандай нам будзе складана заставацца незаўважанымі, таму адразу адпраўляюся да ўсіх суседзяў, якіх толькі магу знайсці, каб спытаць у іх дазволу на начоўку. Усе даюць станоўчы адказ.

Мы з Жэнем працягваем электрычнасць з суседняй кватэры, Соху мые падлогу, Ральф ідзе па ваду, суседзі прыносяць нам гарбату і ежу. Настрой падымаецца. Пакуль хлопцы рыхтуюцца да сну, я адпраўляюся ў «Макдональдс», каб паюзаць Wi-Fi. Не паспяваю я ўключыць кампутар, як у рэстаран забягае англічанін і крычыць, што ў кватэру ўварваліся мянты.

Я зрываюся і бягу «дамоў». У нашай кампаніі я – дыпламатычная асоба, бо размаўляю па-руску і ўмею пераконваць. Аказваецца, што мянтоў выклікаў нейкі сусед, якога мы, мабыць, не папярэдзілі. Я доўга спрабую ўрэгуляваць сітуацыю з міліцыянтамі, але яны паводзяць сябе, як тупыя бараны, і толькі пускаюць марскую пену з рота. Сусед, які выклікаў міліцыю, спалохана хаваецца за іх спінамі. Сітуацыя пагаршаецца тым, што на стале, які стаіць у цэнтры пакоя, ляжыць газета, у якую далікатна запакаваная марыхуана, але я пакуль пра гэта не ведаю. І вось міліцыянт бярэ газетку і нюхае змесціва. Гляджу я на яго, успамінаю хлопцаў, якія ўсёй камандай хутка выбеглі з кватэры, Соху, які, відаць, пад кумарам панёс ровар на трэці паверх, замест таго каб спусціць яго ўніз, і раптам усё робіцца зразумелым.

– Што гэта такое? – пытае міліцыянт.

– Не бачыце, мы гарбату пілі! Пуэр гэта. Магу я пагаварыць з чалавекам, які выклікаў міліцыю? Мне здаецца, ён проста не разабраўся і цяпер, даведаўшыся, што мы звычайныя турысты, не будзе супраць нашага суседства.

– Трэба было раней казаць, – выкрыквае сусед з-за спіны міліцыянта. Другі супрацоўнік тым часам працягвае калупацца ў «гарбаце».

– А ну-ка хадзі сюды! – сціскаючы кулакі, кажу я суседу – Я ж падыходзіў да цябе і пытаўся! Не сорамна хлусіць табе, га?!

Пабачыўшы маю агрэсію, міліцыянт кідае «пуэр», каб супакоіць мяне. Фу-у-ух, пракаціла! Але наша ўпіска накрываецца. Мы выходзім на вуліцу, усе засмучаныя, англічане наогул уцяклі з перапуду.

Тым часам іранскія хлопцы атрымліваюць ліст ад Нэды, якая павінна сёння прыехаць у Баку, каб іх пабачыць. Гэта тая самая дзяўчынка, у якой я жыў некалькі дзён у Тэгеране. Соху і Самае адпраўляюцца яе шукаць, Жэня і французы таксама кудысьці знікаюць, я застаюся адзін. Доўга не разважаючы, стаўлю палатку ў суседнім двары. Пачынаецца дождж.

Каля гадзіны ночы мяне будзіць адзін з жыхароў дома. Кажа, што тут не публічны дом, і просіць «з’ябаць адсюль нахуй», пакуль ён, «блядзь, міліцыю не выклікаў». Я збіраю намёт і сыходжу ў двор насупраць. Усё як у сне, праз некалькі гадзін мяне будзіць жанчына:

– Ідзіце ў гатэль! Тут нельга спаць! Я зараз міліцыю выклічу!

– Усё-ўсё-ўсё! Прабачце, сыходжу!

Я пераношу сваю палатку ў наступны двор. Раніцай мяне зноў будзяць. Нейкая жанчына накідваецца на мяне з лютымі мацюкамі. Я кажу ёй, што я падарожнік, што еду вакол свету. Яна называе мяне аферыстам і сыходзіць тэлефанаваць у міліцыю. Спаць мне больш не хочацца.

У мяне ломіць плечы, на нагах мазалі. Я мала ем і нерэгулярна сплю. Маё цела адчайна патрабуе адпачынку. Збоку можа падацца, што я маральна вытхнуўся, але насамрэч усё не так. Вядома, мне не падабаецца ўставаць пад мацюкі а трэцяй ночы і пад дажджом шлёпаць з палаткай у руках і дваццаткай кіло за плячыма, але калі гэта здараецца, я проста смяюся з таго, як усё ўладкавана.

Час выбірацца з гарадоў

Я сустракаю хлопцаў на тым месцы, дзе мы ўчора выпадкова рассталіся. Мы вырашаем, што ў сілах зняць пакой на ўсіх адразу за невялікія грошы. Але на нашу таблічку з просьбай аб арэндзе рэагуюць толькі міліцыянты. Спачатку яны кажуць, што мы не можам тут сядзець, бо побач дом прэзідэнта. Мы адмаўляемся сыходзіць. Яны яшчэ доўга палохаюць нас тым, што зараз прыедзе машына і павязе нас усіх у пастарунак, але я тлумачу ім, што паслы Беларусі, Ірана, Англіі ды Францыі будуць вельмі незадаволеныя. І Азербайджан застанецца без трактароў, газаправода ў Турцыю, нафтаздабываючых станцый, а Францыя таксама нешта прыдумае. Міліцыянты раптам змяняюць гнеў на ласку, просяць не карыстацца таблічкай і ў выпадку якіх-небудзь праблем звяртацца да іх па дапамогу. Я ім адразу кажу, што мы сёння не елі. Міліцыянты купляюць нам восем донэраў і па бутэлечцы колы.

Становіцца зразумела, што ў цэнтры горада няма чаго лавіць, і мы вырашаем перабрацца на ўскраіну. Французскія браты знаходзяць нядрэннае месца для стаянкі ў порце. Велізарнай бандай мы селімся на тэрасе закінутага кафэ. На ёй нават знаходзіцца пару разетак. На наступны дзень частка нашай каманды сплывае на пароме з мазутам у Казахстан, але ім на змену тут жа прыбывае маладая пара, Конрад і Ліза. Ліза з Піцера, а Конрад з Дрэздэна. Сваім выглядам Конрад вельмі нагадвае маладога інжынера-фізіка, і хутка высвятляецца, што ён і ёсць малады інжынер-фізік.

У нас з Жэнем практычна няма грошай, але больш сядзець на месцы мы не ў сілах. Я сядаю ў цэнтры горада з таблічкай «Не хапае на квіток у Казахстан» і за гадзіну збіраю сто трыццаць даляраў. Жэня сядае ў менш удалым месцы, але таксама назапашвае прыстойную суму. Мы складаем усё разам – выходзіць роўна дзвесце сорак даляраў.

Праз пару дзён паром нарэшце прыбывае ў порт, і мы ідзём купляць квіткі, але ў самы апошні момант нябачная рука хавае грошы ў кішэню, а ногі самі нясуць нас прэч ад касы. Вечарам мы ўжо стаім на трасе ў бок Дагестана, а наступным днём перасякаем мяжу з Расіяй.

Азербайджанцы прапускаюць нас за дзесяць хвілін, а вось на расійскай мяжы мы праводзім гадзін сем. З-за страчанага часу даводзіцца начаваць у полі непадалёк ад трасы.

Пакуль мы дабіраемся да Махачкалы, кіроўцы тройчы дораць нам па пяцьсот рублёў. Мы не чакаем такой любові ад дагестанцаў. Дый наогул, мы глыбока ўражаныя тым, што ўсе яны вельмі ветлівыя і часта добра адукаваныя. Агрэсію праяўляюць толькі мясцовыя маладыя і борзыя варацілы. Раз-пораз з якой-небудзь таніраванай «капейкі» хтосьці паказвае нам фак. Адзін альфа-самец нават вылазіць з машыны, каб разабрацца з намі, памылкова прыняўшы нас за масквічоў. Мы ўціхамірваем яго пявучай беларускай мовай.

Праязджаем Махачкалу і вырашаем раздзяліцца да Уфы. З неверагоднай хуткасцю я дабіраюся да Саратава. Калі б я заўсёды так ездзіў, то па экватары аб'ехаў бы зямны шар за месяц.

А сёмай раніцы на запраўцы за дваццаць кіламетраў ад горада я заўважаю дзяўчыну Наташу. У яе на шыі вісіць стужкавая панарамная камера, і я адразу ж разумею, што нам ёсць пра што пагаварыць. Праз гадзіну я ўжо сяджу на кухні ў яе бацькоў і ем найсмачнейшы суп на планеце. Потым мы з дзяўчынай цэлы дзень раз’язджаем па мясцовых фермах і палях у пошуках агракадраў. Наташа ў захапленні ад ранішніх палёў, а я ў захапленні ад Наташы. Мне падабаецца тое, з якой хуткасцю яна расходуе стужку. Помніцца, я неяк траціў не больш за катушку на тыдзень, яна – адразу чатыры за пару гадзін:

– Я не шкадую грошай на творчасць, для чаго яшчэ жыць? – кажа яна.

Дарога сутыкае мяне з выдатнымі людзьмі. Жыві мы ў адным горадзе, абавязкова зрабіліся б блізкімі сябрамі. Але нязведанае кліча, таму я купляю білет на цягнік да Уфы і вечарам выязджаю.

Званіць мабілка. Мама кажа, што памерла бабуля.

Бабуля памерла?

Яна сказала, што будзе жыць, пакуль яе ўнук вучыцца... Мне да дому – тры тысячы кіламетраў. Гэта, на злом галавы, тры дні дарогі. Можна яшчэ на самалёце. Назад у Менск? Я не магу, ніяк не магу.

Цягнікі сутыкаюцца ўнутры мяне, рэйкі плавяцца, зварухнуцца не атрымліваецца. Калі б толькі мяне было два!

Мне вельмі хочацца адпачыць ад дарожных размоваў, і паўдарогі да Уфы я маўчу, але адзін са спадарожнікаў усё роўна пачынае распытваць мяне. Слова за слова, і да размовы падключаюцца суседнія купэ. Урэшце мяне забяспечваюць ежай на некалькі наступных дзён.

Уфа вельмі падобная на Менск сваімі сталінскімі будынкамі, спальнымі раёнамі і колькасцю заводаў. Тут ужо прыкметна халадней. Я закупляюся ў сэкандзе зімовай вопраткай. Усё на грошы, зэканомленыя на квітку ў Казахстан.

Машына за машынай – і я ўрываюся ў Сібір. На кальцавой Чэлябінска я спыняю дальнабоя Юру. На яго руцэ набітае воблачка, усярэдзіне якога напісанае імя «Наташа». З размоваў за жыццё я даведваюся, што яго жонку клічуць Вера, а палюбоўніцу Маша. Хто ж гэтая таямнічая Наташа, я так і не адважваюся спытаць.

За акном мільгаюць толькі балоты і лясы. Тэмпература апускаецца ніжэй за нуль, пра што сведчаць замёрзлыя кроплі на люстэрках задняга віду. Ад холаду размаўляць не хочацца – мы прабіраемся праз тайгу. На навасібірскай развязцы нашы шляхі разыходзяцца, Юру – на Кемерава, а мне – на Алтай.

Я планую затрымацца ў Навасібе на пару дзён. Мясцовыя байкеры падказваюць мне кавярню, у якой я спадзяюся знайсці ўпіску. Яны апісваюць яе як месца, дзе тусуюцца «ўсялякія дрэдастыя». Гэтак і здараецца: я знаёмлюся з дрэдастай афіцыянткай Насцяй. Насця маленькая, ёй дваццаць чатыры, у яе зататуяваная левая рука, яна смяецца, быццам мульцяшны персанаж. Я пасяляюся ў яе на кухні. Пара дзён плаўна перацякаюць у пару тыдняў. Я сплю па дванаццаць гадзін і нічога не раблю. Я маю вялікую патрэбу ў такім адпачынку.

За мінулыя месяцы я пазнаёміўся з сотняй людзей і праехаў больш за дзесяць тысяч кіламетраў. Даводзілася спаць на вуліцы, даядаць за кімсьці ў «Макдоне», не мыцца тыднямі і прасіць міласціну. Я выдатна разумею, што такое жыццё на вуліцах урбана. На Алтаі мноства аддаленых паселішчаў. Пакуль я дакладна не ведаю, куды накіроўваюся, але прыйшоў час выбірацца з гарадоў.

Глава 5 Рома на Алтаі

Дом на краю зямлі

– Ты шо, дурань – ноччу ісці? Ды цябе ваўкі зжаруць!

У цемры я выходжу з Паспаўла. Да Чарбая каля трыццаці кіламетраў лесавознай дарогі. Чарбай – схаванае ад цывілізацыі паселішча ў горнай тайзе, у якім пастаянна жывуць усяго некалькі чалавек. Пешшу дабірацца туды ніяк не менш за шэсць гадзін, на транспарт спадзявацца не выпадае – дарога ў такім стане, што на ёй у самы раз ладзіць трофі-гонкі.

Першае, з чым даводзіцца змагацца, – страх перад начнымі гукамі лесу. Важна замацаваць у мозгу, што ў гэтую пару года есці цябе ніхто не збіраецца – у гушчары да халеры лёгкай здабычы. Звер можа напасці, толькі калі сам спалохаецца. І каб ты не быў для яго сюрпрызам, ісці праз лес трэба бадзёра і гучна. Я падымаю дух песняй «Служили два товарища».

Другая праблема – моцная забалочанасць мясцовасці. Чаравікі тонуць у месіве, раз-пораз даводзіцца абыходзіць велізарныя лужыны. Праз дзесяць кіламетраў я сутыкаюся з першай сур’ёзнай перашкодай – ракой. У месцы, дзе яе перасякае дарога, плынь, здаецца, не глыбейшая, чым па калена. Абутак адразу ж прамакае наскрозь, я грэюся думкай пра тое, што наперадзе гарачая гарбата і цёплая печ. Праз чатыры гадзіны пачынаю нервавацца.

Мяркуючы па мапе, якую я сфатаграфаваў з інтэрнэт-старонкі, я ўжо павінен быў дабрацца да закінутай вёскі, але навокал холадна і бязлюдна, як і раней. Ацаніць, ці правільна я трымаю кірунак, вельмі складана – неба зацягнутае хмарамі, а компаса ў мяне, вядома ж, няма. Я зноў натыкаюся на раку. Бачу дастаткова свежыя палоскі, пакінутыя аўтамабільнымі пратэктарамі, і велізарныя сляды сабачых лап. Вельмі хочацца верыць, што гэта менавіта сабачыя сляды.

Тэмпература падае ніжэй за нуль, пра гэта сведчаць абледзянелыя беражкі ручая. Спыняцца нельга – адразу замерзну. Ломіць спіну, чвякаюць мокрыя чаравікі, хочацца есці і спаць. Я ледзьве цягнуся. Выбару не застаецца – трэба распальваць вогнішча і ставіць палатку.

Шукаю ўтульнае месца пад стаянку, як раптам нібы чую рытмічны гук рухавіка. Адразу з’яўляюцца сілы на чарговы марш-кідок. Я чакаю ўбачыць брудны аўтамабіль, даваенны генератар або, на благі канец, звар’яцелага лесніка з бензапілой, але знаходжу маленькую, памерам з пральную машынку, гідраэлектрастанцыю на горным ручаі. Ад яе па слупах кудысьці ў лес разыходзяцца кабелі. Гэтак, уздоўж слупоў самаробнай электрасеткі, я і прыходжу ў аўтаномнае паселішча Чарбай. На гадзінніку каля другой ночы, а ў акенцах хаткі гарыць цёплае святло.

– Добры вечарочак!

– Ого! Прывітанне. Разувайся, праходзь, – кажа жанчына гадоў сарака пяці з кароткай стрыжкай. – Ты што, з Паспаўла ішоў?

– З Паспаўла.

– А што, у цябе няма нашага нумара тэлефона?

– Не, няма.

– Мы б цябе на машыне забралі, ты ж кіламетраў трыццаць пешшу адмахаў. Есці хочаш?

– Было б выдатна.

Трашчыць печ, і цёплае святло напаўняе пакой, які выконвае ролю хола, кухні і гасцёўні адначасова. На падлозе раскіданыя цацкі, перад маімі вачыма паліцы з велізарнай колькасцю посуду – ствараецца ўражанне, што тут жыве мінімум чалавек дзесяць. Жанчына дае мне талерку рысу з мясной падлівай. Апошні раз я еў раніцай – яблык.

З вуліцы заходзіць напалову сівы барадаты мужчына:

– О! Прывітанне! Хуя сабе, ты на ноч гледзячы прыйшоў! Мы звычайна ў такі час ужо спім. Проста Ірынка заўтра ў Навасіб з’язджае, дык мы яе збіраем.

– Прыйшлося б мне на верандзе ад холаду падохнуць.

– Акалеў, ці што?

– Ногі ў рацэ прамачыў.

Улад ды Ірына пераехалі сюды амаль дваццаць гадоў таму. Яны марылі стварыць вялікае паселішча, моцную камуну, але, на жаль, паслядоўнікаў не знайшлося. Госці прыязджаюць часта, але даўжэй як на год ніхто не затрымліваецца. Для гасцей у Чарбаі ёсць яшчэ дзве невялікія хаткі, у адну з іх засяляюць мяне. Утульны пакой, рукамыйнік, печ, два ложкі, невялікі столік ля акна і разетка. Раніцай наступнага дня я атрымліваю нарад па дровах. Мяркуючы па колькасці бяроз, што ляжаць у двары, скончу я тыдні праз два.

Гэтак пройдуць некалькі дзён майго жыцця ў Чарбаі. З раніцы і да позняга вечара я махаю сякерай недзе ў гарах і адчуваю жыццё, нібы яно стаіць побач. Улад раз-пораз пад’юджвае мяне: «Ну, нічога! Напрыканцы навучышся абыходзіцца з калуном!» або «Ох і добра, напэўна, бярозка на марозе колецца!». Я выдатна разумею, што, спрабуючы падкалупнуць маё самалюбства, Улад папросту ўхіляецца ад працы. Ягоныя паводзіны падымаюць мне настрой. Гэтак, падпяваючы: «Ох і колецца бярозка на марозе! Ох і колецца!» – я малачу да заходу сонца. Калі нарэшце цямнее, я збіраю па паляне коз, заводжу іх у стойла і толькі потым іду есці.

За вячэрай Улад распавядае мне пра свае вынаходствы, пра тое, як ён пабудаваў ГЭС і правёў сувязь у дом на краю зямлі. Гэта сапраўды заслугоўвае ўвагі. Ён першы ў раёне займеў інтэрнэт-злучэнне. Для гэтага Улад сабраў на гары велізарны рэтранслятар GSM-сігналу. Ад паселішча да гэтай кропкі гадзіны чатыры – гэта калі «кінуцца кабанчыкам» – і ніякіх дарог і сцежак. Узяў азімут і пафігачыў. Не маю ўяўлення, як ён запёр туды восемдзесят метраў сеткі-рабіцы і расцягнуў яе ў горнай цясніне, але факт застаецца фактам – мабільная сувязь на паляне ёсць.

Улад распавядае пра свае вырабы захлёбваючыся, не звяртаючы ўвагі на тое, як кіпіць чайнік і крычаць дзеці. Напэўна, няшмат хто ў тайзе захапляецца яго вынаходлівасцю.

Па ваду трэба цягнуцца па схіле метраў дзвесце ўніз да ручая, а потым з вядром уверх. Запальваю печ, запарваю гарбатку. Адна саракаватная лямпачка на шасціметровы пакой. Заваліцца спаць, ці што? Па цёмнай столі гуляюць праменьчыкі, якія прарываюцца праз алдовую кладку печы. Вецер шуміць, галінкі піхты грукаюць па даху. Можна заснуць і знікнуць без вестак.

Мне сніцца адзін і той жа сон, быццам я вяртаюся дадому ў Менск на некалькі дзён, а потым зноў працягваю дарогу. Ад такіх карцінак я пачынаю панікаваць. Мая дарога – гэта ўсё, што ў мяне ёсць. Адчуваць сябе. Адчуваць, як гэты шар круціцца пад табой. Адчуваць, як ты яго круціш. Мае самыя важныя ўспаміны назаўсёды звязаныя з момантамі крыштальнай адзіноты. Напрыклад, калі я хаваюся пад лаўкай у душным, набітым целамі вагоне, прабіраючыся зайцам скрозь Кітай, або начую ў закінутых дамах, у якіх ні вокнаў ні дзвярэй, толькі старыя аблезлыя дамавікі скрабуцца праз сценку.

Я ехаў у Чарбай па спакой і гармонію. Я спадзяваўся сустрэць людзей, якія знайшлі сябе ў халоднай цішыні гораў, у Белым Маўчанні. Я памыліўся з кірункам. У Чарбаі я ўпершыню за сваё жыццё даведаўся, што такое «Интерны» па ТНТ. Я памыў свае рэчы ў пральнай машынцы. Увогуле, машын тут аказалася больш, чым людзей. Шкада, што ў медаля заўсёды ёсць два бакі.

Ужо год яны жывуць без грошай

Раніцай выпадае снег. Намахаўшыся на марозе сякерай, я прастываю. Мяне перастаюць пускаць у дом, каб не заразіў дзяцей. Калі я заканчваю з дровамі, Улад выносіць мне каструлю з супам, і я іду да сябе ў каранцін. Грэць ежу прыходзіцца на печы. Гэта доўга, але яна робіцца ўдвая смачнейшаю.

Нарэшце прыязджае Жэня. У дзве рукі мы за дзень разбіраемся з абрыдлымі дровамі. Пакуль мы перацягваем паленцы ў сцірты, з лесу выходзяць нейкія людзі. Высвятляецца, што яны жывуць непадалёк, на суседняй паляне. Пасля доўгага працоўнага дня мы выпраўляемся да іх у госці.

У доме, які нагадвае мядзведжы бярлог, жывуць Вова, яго жонка Насця і сябар Юра. Іх дом сабраны трыма парамі рук з бульбяных мяшкоў усяго за некалькі месяцаў. Сцены зробленыя паводле той жа тэхналогіі, паводле якой будуюць ваенныя ўмацаванні, дамбы і бамбасховішчы. Мы плануем заскочыць да суседзяў на гадзінку, але завісаем амаль да раніцы. Яны перабраліся ў гэтыя мясціны літаральна два тыдні таму. Мы першыя госці ў іх незвычайнай хаце, і з гэтай нагоды Насця дастае святочны брыкет халвы.

Я распытваю, чаму яны вырашылі з’ехаць з горада. Тое, з якой шчырасцю яны распавядаюць пра веру ў ідэю, пошук і расчараванні ў сваім жыцці, прымушае мяне запісаць іх у спіс сваіх герояў. Я слухаю іх гісторыі, разявіўшы рот.

Вова сышоў з дому ў шаснаццаць гадоў і з тых часоў ніколі туды не вяртаўся. Бацькі не змаглі дараваць таго, што іх сына паказалі ў праграме «Времечко» ў рэпорце з анархісцкага мітынгу, дзе малы трос іракезам і размахваў сцягам. Пяць гадоў хлопец бадзяўся па маскоўскіх сквотах, бухаў і закідваўся. Зарабляў пераважна тым, што гандляваў усякім хламам на блышыным рынку. Аднойчы сябар запрасіў Вову на працу ў кіно, і Вова пагадзіўся. Наступныя пятнаццаць гадоў ён, нібы адчайны матрос, правісеў на асвятляльных мачтах. Праблемы з грашыма зніклі. У здымачнай тусоўцы Вова пазнаёміўся са сваёй будучай жонкай Насцяй. Насця вырасла ў курортным Новарасійску ў ліхія дзевяностыя, таму не па чутках ведае славутыя бандыцкія разборкі. У сямнаццаць гадоў Насця перанесла клінічную смерць ад перадазіроўкі. Год таму яны прадалі ўсю сваю маёмасць і з’ехалі на Алтай у горы. Амаль усе сродкі пайшлі на тое, каб купіць зямлю. Ужо год яны жывуць наогул без грошай.

А яшчэ Вова сказаў, што знаёмы з хлопцамі, якія напісалі культавую кнігу «Больше Бена». Паводле гэтай кнігі пасля быў зняты аднайменны фільм. Зусім нядаўна, у тым жыцці, гэта была мая самая любімая стужка.

Карацей, я закахаўся ў іх і атмасферу іх чароўнага дома. Няроўныя сцены, касыя праёмы дзвярэй, парыпванне падлогі – усё было такое сапраўднае. Увечары мы запальвалі свечку і правальваліся ў размовы пра свабоду, выбар і сумленне. Мы спрачаліся да світанку і з першымі праменямі сонца, якія прабіваліся праз акно ў зеніце, адыходзілі да сну.

Але вось я з Жэнем стаю на гары Чаптыган, побач з самаробным рэтранслятарам Улада. Гэта апошняе запланаванае мерапрыемства. Заплечнікі спакаваныя, тэрмасы напоўненыя – мы выпраўляемся на трасу. Па дарозе на Паспаўл зноў заскокваем да Вовы, Насці і Юры, каб развітацца. Развітанне зацягваецца на два дні.

Мне зноў сумна з’язджаць. Я думаю пра тое, як зазірну да іх у госці праз некалькі гадоў. Вова выцягне яшчэ адну святочную халву, Насця заварыць горны бадан. Я ўсміхаюся ад гэтых думак, пратоптваючы сцежку ў глыбокім снезе. З кожнай хвілінай адлегласць паміж намі расце.

За праклятыя дровы Улад заплаціў мне грошы. На іх у Горна-Алтайску я залячыў сабе зуб. Там жа я сустрэў свой дваццаць першы дзень нараджэння.

Глава 6 Рома ў Манголіі

Прыгажосць па-мангольску

Матор глухне пасярод заснежанага стэпу:

– Каза драная! Два кіламетры не дацягнула, бляць! – выпальвае кіроўца «Сканіі» Мікалай. Скончылася паліва.

Ён выскоквае з кабіны, бярэ вядро і злівае некалькі вёдраў саляры з трыццацітоннага баку, які мы цягнем на запраўку. Сэрца машыны па-ранейшаму маўчыць. Мы абдымаемся з паліўнай помпай тры гадзіны, за гэты час міма нас праязджае ўсяго адзін дохлы уазік. Нарэшце наша кабылка заводзіцца. Мы даграбаем да апошняга рускага паселішча. На пагорку віднеецца пустая руска-мангольская мяжа.

Блакітнавокі рускі памежнік кажа, што праз гадзіну прыбудзе статак мангольскіх аўтамабіляў, каб вывезці з запраўкі ўсё наша паліва. Ваенны не схлусіў, хутка равучая калона машын перасякае мяжу і роўным строем накіроўваецца на тую самую запраўку, куды мы толькі што прывезлі бенз. Адзін кіроўца адразу ж садзіць мяне з Жэнем да сябе ў кабіну.

Мы запраўляем машыну і вырульваем на Манголію. Рускую мяжу праходзім гладка. Памежнікі шчыра смяюцца з нашых планаў даехаць да Улан-Батара аўтаспынам:

– Ды вы ёбнуліся! Там на паўтары тысячы ні дарог, ні машын няма! Тут толькі летам турысты ездзяць. Да Баян-Улгій даедзеце, там сядайце на самалёт і праз дзве гадзіны будзеце ва Улан-Батары.

Яшчэ нядаўна іх скептыцызм мог мяне спалохаць, але цяпер я ўпэўнена аджартоўваюся.

Як толькі канчаецца Расія – пачынаецца грунтоўка. Мангольскі вартаўнік мяжы пытае мяне пра візу. Я кажу, што візы няма. Ён кажа: «Добра» – і ставіць штамп. Алтай застаецца ззаду. Пакуль я не ведаю пра тое, што ў сне яшчэ тысячу разоў вярнуся ў свой мілы домік на схіле гары. Наперадзе дзікая і чужая Азія. На доўгія месяцы, а можа і гады, я ператваруся ў «белага містара», а значыць – у іншага.

Гадзіны паўтары ў цемры мы скачам па ўзгорках. Не ўяўляю, як кіроўца вызначае кірунак руху – нічога падобнага на дарогу я разгледзець не магу. Нечакана нас выносіць на асфальт. Недзе ўнізе з’яўляюцца агні горада.

– Вам дзе выходзіць? – пытае кіроўца, і мне робіцца смешна.

– Ды няважна. Хоць прама тут.

Машына спыняецца ля гасцініцы. Мы дзякуем шафёру і адпраўляемся блукаць па начным пасёлку. З першых секундаў у Баян-Улгій робіцца ясна, што наперадзе нас чакаюць брудныя часы. Вакол раскідваюцца бясконцыя трушчобы з аднапавярховых дамкоў без дахаў, дзе-нідзе віднеюцца мангольскія юрты. Дзеткі цягнуць бітоны з вадой, хтосьці гоніць быдла, стаіць цёплы пах паленага вугалю.

Трохі глыбей у пасёлку мы знаходзім некалькі недабудаваных пяціпавярховікаў. Я ўзломліваю адно з вокнаў першага паверха і залажу ўнутр. Не найлепшае месца для начлегу – паўсюль валяецца электраінструмент, батарэі не грэюць. Хутчэй за ўсё, раніцай з’явяцца рабацягі, і начлег скончыцца ў паліцыі.

Мы брыдзём далей па начным пасёлку, зазіраем у кожны пад’езд, тузаем ручкі скляпоў. Безвынікова. У памяць уразаецца карцінка: між шэрагаў гаражоў у перавернутым баку са смеццем гарыць агонь, з гэтага ж баку ў небяспечнай блізкасці да полымя сілкуецца карова, побач на кукішках сядзіць стары мангол і глядзіць кудысьці за гарызонт.

Выпадкова мы выходзім да мячэці. Унутры гарыць святло. Выбару не застаецца, мы накіроўваемся да дзвярэй. Жэня кідаецца тлумачыць ахоўніку, хто мы і навошта прыйшлі. Нізенькі мангол цярпліва выслухвае яго і адказвае нешта па-свойму. Рускай мовы ён не разумее. Я тлумачу жэстамі, што ў нас няма грошай і нам няма дзе спаць. Праз некалькі кантрольных тэлефанаванняў «наверх» ахоўнік расплываецца ў шырокай усмешцы і пускае нас у пакой для малітваў.

Я раскладваю спальнік і ўтыкаюся ў акно. У цьмяным святле вулічнага ліхтара, учапіўшыся ў край даху, боўтаецца на вятры кавалачак поліэтылену – прыгажосць па-мангольску. Ад холаду гэтага кадра мяне бяруць дрыжыкі. Дзякуй Алаху, што я не застаўся гэтай ноччу на вуліцы!

Надмагілле для пасёлка, які вымірае

Раніцай мы выходзім на ўскраек паселішча, каб на краі апошняй запраўкі прыгатаваць сабе сняданак. Ад моцнага ветру гарэлка ніяк не хоча падаграваць ваду. Нервы не вытрымліваюць, і мы вырашаем ламацца ў бліжэйшую ж хату.

Адчыняе невысокая жанчына гадоў пяцідзесяці ў хустцы. Мы тлумачымся жэстамі. Гаспадыня запрашае нас да печы, дзе мы кіпяцім ваду і варым рыс. Пасля перакусу вырашаем развітвацца, але ў хату заходзіць гаспадар і кажа, што хер мы куды рыпнемся, пакуль не паспрабуем дамашніх пяльмешак. Стол ломіцца ад ежы. Мы так набіваем страўнікі, што з цяжкасцю ўстаём з-за стала. Недаедзеныя пяльмешкі гаспадыня пакуе ў мой кацялок. Запасу ежы я не маю, таму з удзячнасцю прымаю пачастунак.

Мы выходзім на дарогу. Я апрануты ва ўсё сваё шмаццё (некалькі тышотак, швэдар, байку і куртку), але мне ўсё роўна дастаткова холадна. Мы прастуем па пустой трасе ў кірунку перавалу. Праз гадзіну нас падбірае першая машына і адвозіць на другі бок хрыбта. Кіроўца спыняецца пасярод стэпу і паказвае кудысьці ўбок:

– Улан-Батар! Туды!

Мы вывальваемся з кабіны. Машына паварочвае на поўдзень. Я гляджу на клубы пылу ад колаў аўтамабіля, якія сыходзяць удалячынь, – мы застаёмся адны пасярод вялізнага мёртвага поля. Наколькі хапае вачэй, не відаць нічога. Холад і бесперапынны вецер. Сцюдзёны вырай. Мы вытрымліваем яшчэ пару кіламетраў і падаем на прывал.

Стэп перад намі рассякаюць некалькі дзясяткаў дарог. Па якой з іх будзе ехаць машына – не зразумела. У чаканні транспарту мы ляжым, прыціснуўшыся адзін да аднаго, ужо добрую гадзіну і назіраем за тым, як гнецца на ветры жоўклая трава.

Жэня нешта крычыць мне, але праз вецер я не чую словаў. Раптам ён падскоквае і пачынае размахваць рукамі. Аказваецца, ён бачыць машыну, якая ўсяго за пяцьдзясят метраў ад нас:

– Добры дзень! – я спрабую перакрычаць вецер.

– Таварыш! – крычыць у адказ кіроўца раздзяўбанага уазіка.

– Мы едзем на Улан-Батар! Падвязіце па трасе!

– Не Улан-Батар! Тоўба!

– Тоўба дык Тоўба! Паехалі!

У прыцемках мы дабіраемся да мястэчка. Я думаў, што Баян-Улгій – бедны горад, але Тоўба ў такім разе – рэзервацыя для збяднелых жыхароў Баян-Улгій. У былым саўгасе жывуць каля ста сямей. Усе яны туляцца ў маленькіх аднапавярховых хатках з поліэтыленам замест шкла на вокнах. У пасёлку няма ніводнага дрэва або агарода. У баку ад цэнтральнай вуліцы стаяць безжыццёвыя шкілеты старажытных гаспадарчых пабудоваў. Побач помнікі героям рэвалюцыі ды працы – надмагілле для пасёлка на стадыі вымірання.

У мясцовай краме мы знаёмімся з дзяўчынай. Яна тлумачыць нам па-англійску, што дарога на Улан-Батар ляжыць за пяць кіламетраў ад пасёлка, і злавіць машыну тут наўрад ці атрымаецца. Яна раіць нам сесці на аўтобус да Баян-Улгій, а там купіць квіток на самалёт. Некалькі разоў спрабуем растлумачыць ёй, што ў нас няма грошай, але яна адмаўляецца нас разумець. Тады вырашаем даведацца, дзе ў пасёлку можна заначаваць, але і на гэтае пытанне выразнага адказу мы не чуем.

Брыдзём у паўзмроку па вулачках Тоўбы. Холадна і млосна. Ля адной хаткі я сустракаюся позіркам з мужыком у завэдзганым кажуху. Мы ўсміхаемся адзін аднаму, я тлумачу жэстамі, што мне з Жэнем няма дзе спаць. Мужык расплываецца ў шырокай усмешцы і паказвае на сваю халупу:

– Маленькі дом, але вельмі добры!

Мы з радасцю прымаем запрашэнне і пралазім у хатку. Дзверы ў яе настолькі малыя, што мне даводзіцца прыняць позу лыжніка на спуску, каб праціснуцца ўнутр. Дом складаецца ўсяго з аднаго пакоя і сянец.

Тут жывуць мужык, яго жонка і чацвёра дзяцей. Гаспадара завуць Сепер. Мы з Жэнем бяромся тлумачыць гісторыю свайго падарожжа. Дзеткі акружаюць нас, як ваўкі казулю, і з цікавасцю назіраюць за тым, як мы з дапамогай пантамімы расказваем гісторыю сваіх прыгод.

Жонка Сепера гатуе куўрдак – локшыну з кавалачкамі мясца і бульбы. Атрымліваецца самы смачны куўрдак у маім жыцці! Мы з сям’ёй ямо з аднаго катла. Дзеткі расцягваюць мае кабелі, камеру і плэер па вуглах – напэўна, яны ўпершыню ў жыцці слухаюць музыку ў навушніках. Потым яшчэ некалькі гадзін мы вывучаем казахскую мову, пакуль жонка вышывае ўзоры на скураным палатне.

Усю заходнюю частку Манголіі засяляюць казахі. Яны вельмі ганарацца сваім паходжаннем і пагардліва ставяцца да манголаў. Тут не распаўсюджаныя юрты. У асноўным казахі селяцца ў аднапавярховых дамках без звыклага нам трохкутнага даху. Усё таму, што тут амаль ніколі не бывае ападкаў.

Пакуль я пішу дзённік, у дом запаўзае сябар сям’і. Яму выдаюць зэдлік, ён сядае пасярод пакоя і запальвае цыгарэтку. Напэўна, вестка пра наш прыезд разнеслася па ўсім пасёлку, бо, мяркуючы па жэстах, гаворка ідзе пра нас. Высмаліўшы ўсе цыгарэты, госць сыходзіць, а мы кладзёмся спаць. Выключаць святло на ноч тут не прынята, але гэта нас не бянтэжыць – мы захутваемся ў спальнікі ды імгненна адрубаемся.

Лёд і саляра

Раніцай у доме робіцца холадна. Уначы мы з Жэнем ціснемся адзін да аднаго. Я як заўжды прачынаюся самым апошнім. Жонка Сепера на ўсю моц растоплівае печ. Мы снедаем гарбатай з прэснымі булачкамі, якія тут пякуць у кожнай хаце. Я пытаю Сепера, ці ёсць у яго мапа, але сям’я мапы не мае. Праз паўгадзіны сын Сепера прыцягвае са школы атлас 1998 года на мангольскай мове, і па спецыялізаванай мапе «папуляцыі дзікіх звяроў Манголіі» гаспадар тлумачыць нам, як праз пятнаццацікіламетровую цясніну выйсці на сталічную трасу. Я дзякую Сеперу і яго жонцы за гасціннасць. Упэўнены, што нашае з’яўленне – вельмі важная падзея для гэтай сям’і. Сепер пакідае свой адрас на выпадак, калі мы вернемся. Мы цёпла развітваемся, і ўся сям’я выходзіць з хаты, каб правесці нас.

Некалькі гадзін мы валачомся ў кірунку цясніны, пакуль не спыняем стары уазік. Наогул, уазікі – самы папулярны від транспарту ў мангольскім стэпе, так жа часта сустракаюцца толькі старыя савецкія матацыклы. У нашай машыне няма задніх сядзенняў. Мы плюхаемся на падлогу і адлічваем сваімі азадкамі кожную калдобіну. Машына вязе нас да трасы. Дарога грунтавая. На ёй няма ніякіх указальнікаў. Без дапамогі мясцовых ніколі не дапетрыш, што яна вядзе ў сталіцу Манголіі. Ля яе нас і высаджваюць.

Ад безвыходнасці мы праходзім яшчэ кіламетраў дзесяць. Стэп вельмі хутка вучыць уважлівасці. Спачатку мне здаецца, што мы тут абсалютна адны на дзясяткі кіламетраў, але, гадзінамі ўзіраючыся ў горныя схілы, я раптам пачынаю заўважаць табуны і малыя, як пясчынкі, юрты ў лагчынах.

У чарговым уазіку, які нас наганяе, рашуча няма месца, але мы жэстамі ўгаворваем кіроўцу дазволіць нам уціснуцца ў багажнік. Акрамя нас у машыне корпаюцца яшчэ сем чалавек. Зусім хутка нашы шляхі разыдуцца. Кіроўца едзе на поўдзень, а нам на ўсход. Мізансцэна развітання разгортваецца на вяршыні перавалу. Адзін з пасажыраў легкадумна прыадчыняе дзверы, і ветрам іх ледзь не вырывае з каранямі.

Я ўключаю плэер, бо размаўляць з Жэнем бессэнсоўна – шум ветру заглушае словы. Мы брыдзём па лёдзе ўжо больш за тры гадзіны ў надзеі знайсці месца для прывалу. Вакол няма нічога, што можна было б выкарыстаць як сховішча, толькі лысыя вяршыні гораў. Шалік, які закрывае твар ад ветру, ператвараецца ў суцэльны бязглузды шматок лёду. Цяпер, успамінаючы гэты дзень, я магу сказаць, што гэта было самае суровае выпрабаванне з усіх, што мне даводзілася перажываць. Я літаральна адчуваю, як мае страўнік і печань дрыжаць ад холаду. У нас былі ўсе шанцы ператварыцца ў зледзянелыя муміі з трэшавых артыкулаў пра няўдалыя паходы на Эверэст.

Раптам з-за перавалу выязджае ратавальная калона з чатырох грузавікоў. Калі адзін з іх спыняецца побач са мной, я, не сказаўшы ні слова, лезу ўнутр і зачыняю за сабой дзверы. Мне вельмі холадна штосьці казаць.

У чарговай даліне мы прабіваем кола. Вырашаем не марнаваць часу пасярод пустыні і дацягнуць дваццаць кіламетраў да бліжэйшага кафэ. Я сотні разоў ездзіў з дальнабоямі і добра ўяўляю, што такое ўзаемадапамога на дарозе. Але тое, як гэта адбываецца ў Манголіі, мяне шчыра ўражвае. У замене кола на маёй машыне ўдзельнічае кожны чалец брыгады. Усе шэсць мужыкоў! Хтосьці працуе дамкратам, хтосьці круціць гайкі, хтосьці на падхопе цягае інструмент. Пры гэтым каларытныя драйвэры жартуюць і падшпільваюць адзін аднаго, нягледзячы на сцюжу і дзікі вецер. Пасля таго як кола займае сваё месца, мы сядаем абедаць.

Асартымент прыдарожнага кафэ неверагодна вузкі. У яго ўваходзяць усяго дзве стравы: локшына з канінай і пельмені з канінай. Я бяру пельмені. Пяць штук – порцыя на чалавека. Пельмені гатуюцца на нашых вачох, пакуль мы п’ём салёную гарбату з маслам.

Пасля абеду мы адпраўляемся ў дарогу. Я губляю дар слова ад убачанага: перад намі адкрываецца від на снежныя вяршыні, якія атачаюць шырачэнныя стэпы. Часам дарога набывае зялёнае або фіялетавае адценне дзякуючы горным пародам, праз якія яна пракладзеная. Марсаход Curiosity можна было з тым жа поспехам адправіць сюды – фатаграфіі гэтай часткі Манголіі было б цяжка адрозніць ад марсіянскіх. Хіба што, калі б у кадр трапіў які-небудзь уазік.

Проста на ўскрайку пустыні Гобі ў адной з нашых машын каменем прабівае бак. Варта адзначыць, што да бліжэйшай запраўкі не менш за дзвесце кіламетраў. Калі я бачу лужыну саляры пад днішчам, я разумею, што нам хана. З бака хвошча паліва, кіроўцы пакрысе выпаўзаюць з кабінаў, размінаюцца, жартуюць і сцябуць адзін аднаго. На тое, каб залатаць дзіру, сыходзіць гадзіны дзве. Я назіраю за тым, як магутны мангол па мянушцы Мядзведзь голымі рукамі замазвае прабоіну смалой, і мой мозг пачынае пакрывацца інеем.

Манголы – неверагодна марозаўстойлівы народ. Мне не раз прыходзілася назіраць, як у люты холад яны займаюцца сваімі звычайнымі справамі на адкрытым паветры. Яны пырхаюць, нібы матылькі, і здаецца, што на вуліцы нават прыемна. Але варта толькі выйсці вонкі, як умомант адмарозіш сабе паўтулава.

А другой гадзіне ночы мы нарэшце дабіраемся да месца начлегу. Забытая нават самымі цярплівымі мангольскімі багамі гасцініца ў нейкай невялікай вёсачцы шырока расчыняе свае дзверы. Дакладней, яны там проста не зачыняюцца. Мы здымаем пакой з чатырма ложкамі. Гаспадар прыцягвае абагравальнік, які ледзь пярдзіць. Усе разбіваюцца па парах, і праз хвіліну пакой напаўняецца казарменным храпам. Нікога не хвалюе мінусавая тэмпература гасцінічнага нумару – мы проста выдыхнуліся і да смерці хочам спаць.

Падслепаваты вадзіла

Увесь наступны дзень мы, нібы групка мамантаў пад пагрозай вымірання, прабіраемся праз заснежаны перавал. Вельмі часта прабіваем колы, адстаём ад графіка амаль на паўдня. Ад моцнай трасяніны ў мяне баліць галава, я ўсё часцей адрубаюся.

У наступным прытоне нам шанцуе – ёсць гарачая вада. Тоненькі струменьчык камфорту, да якога па чарзе прыпадаюць мужыкі, і задаволенае жыццём звярынае вурчанне разносіцца па ўсім гасцінічнам паверсе. Я дзіка здзіўляюся, калі мне ўдаецца падлавіць марудны Wi-Fi. Тут жа тэлефаную знаёмаму свайго сябра, які жыве ва Улан-Батары, і той кажа, што без праблем упіша нас у сябе. Мяне пачынае напаўняць даўно забытае пачуццё ўпэўненасці ў заўтрашнім дні. Гэтая думка бадзёрыць, і ўсе нязручнасці раптам набываюць часовы характар.

Раніцай наступнага дня мы вырашаем закіпяціць гарбаты, але ў нумары няма чайніка, і я дастаю сваю гарэлку. Нарэшце гарбата без солі! Потым мы разгружаем адну з машын і едзем у суседнюю вёску. Кіроўца доўга размаўляе з гаспадаром нейкага дома, потым яны выпіваюць жбан гарэлкі, і мы разам грузім у машыну ўсё, што ёсць у гэтым доме, разам з домам. Высветлілася, што юрта ў складзеным выглядзе займае месца не больш за дзве лядоўні. Мы грузім тэлевізар, пральную машынку, невялікую тумбачку і мяшок з адзеннем. Гэта ўся маёмасць сям’і з пяці чалавек.

Апоўдні мы нарэшце выязджаем з гарадка. Наперадзе нас чакае невялікі падарунак – сто кіламетраў асфальту. Але асаблівай радасці на тварах кіроўцаў не назіраецца, напэўна, таму што яны ведаюць пра буру, якая нас хутка насцігне. Праз некалькі кіламетраў мы трапляем у такі шторм, што нашы васьмітонныя карветы злятаюць з дарогі ды імкнуцца разбіцца аб скалы. Бачнасць падае да пяці метраў. Да ўсяго іншага высвятляецца, што наш кіроўца трохі падслепаваты – ён увесь час губляе трасу. Мы са штурманам пачынаем шалёна раўці і махаць рукамі ў патрэбным кірунку, калі наша фура зноўку і зноўку саслізгвае з асфальту і кіруецца ў стэп.

Едзем з хуткасцю дваццаць кіламетраў за гадзіну. За пяць гадзін праязджаем амаль сто кіламетраў. Бура з пяску і снегу не спыняецца. На радзе зграі вырашаем шукаць вёску, якая павінна быць за некалькі кіламетраў на поўдні. Грузімся па «мамантах», спаўзаем з асфальту і накіроўваемся ў стэп. Восем пар вачэй узіраюцца ў цаліну. Праз гадзіну са снежнай завеі на нас выскоквае вёска. Высвятляецца, што тут жыве сям’я Мядзведзя. Мы размяшчаемся ў юрце. Жанчыны пачынаюць гатаваць ежу – ізноў гэтыя велізарныя порцыі. Пасля вячэры ўсе разам з бабамі, плячом да пляча, кладзёмся на падлозе. Юрта добра прагрэтая.

Дзень шосты ў дакладнасці паўтарае дзень пяты. Але вечарам нас чакае сюрпрыз. Я сяджу і ем локшыну ў кампаніі нашых кіроўцаў. Раптам у юрту ўвальваецца нейкі п’яны мангол і пачынае гарланіць нешта па-мангольску. Мядзведзь спакойным тонам нешта кажа п’янаму, але гэтыя словы нервуюць нечаканага госця. Ён зрывае з сябе кашулю і накідваецца на Мядзведзя. У быту Мядзведзь можа з лёгкасцю наваляць гэтаму мужыку, але цяпер, седзячы за сталом, ён у нявыгадным становішчы і вымушаны заняць абарончую пазіцыю. Я пераскокваю праз стол, навальваюся на крыўдзіцеля і абхопліваю яго рукамі ззаду. Мядзведзь, карыстаючыся момантам, завальваецца на спіну і ўсаджвае пяткай у сківіцу суперніку. Завадатар бойкі адкідваецца назад, і мы разам ляцім на падлогу. Бойка скончаная.

Успамінаючы гэты дзень, я разумею, што тады сваімі дзеяннямі заслужыў павагу ў брыгадзе. Нават стары кіроўца з херовым зрокам, які ўсю дарогу панура касіўся ў мой бок, пачаў частаваць мяне цукеркамі, хоць да гэтага дзяліўся імі толькі са штурманам.

Выпіска з дзённіка

Дзень сёмы. Сяджу ў машыне. Да УБ засталося максімум 150 км. Мы зноў прабілі кола. Ужо ноч, а ў нас няма цэлай запаскі. На вуліцы мінус трыццаць. У машыне крыху цяплей. Я хуею. Паўдарогі я саскрабаў корку лёду з унутранага боку лабавога шкла. Ужо гадзіны чатыры мае пальцы ног не падаюць прыкметаў жыцця. Засталося проста падпаліць гэтыя ёбаныя грузавікі. Ва УБ мы трапім ноччу, і нас там ніхто не чакае. Хлопец, які пагадзіўся нас прыняць, у самы апошні момант адмовіў. Я ўжо бачу, як мой труп мечацца па вуліцы ў -30 ºС, у вецер і снег. Заябіся!

Дэсантуемся а пятай гадзіне раніцы каля вялізнага лагістычнага цэнтра ва Улан-Батары. Рыхтуемся ісці шукаць пад’езд для сну, але адзін з кіроўцаў кліча нас і прапаноўвае зняць для нас гатэль на ноч. Мне хочацца абняць яго і пацалаваць.

Увесь наступны дзень я спрабую пазнаёміцца з якім-небудзь манголам, каб упісацца ў яго на начлег. Але справа не ідзе, і бліжэй да ночы мы стаім ля ўваходу ў будысцкі манастыр. Я грукаю ў дзверы, адчыняе лысы хлопец гадоў пятнаццаці. Я жэстамі тлумачу яму, што нам з Жэнем няма дзе начаваць. Ён просіць пачакаць ля ўваходу, пакуль збегае за настаўнікам. Да нас выходзіць высокі хлопец у будысцкай расе. Я тлумачу па-англійску сваю гісторыю. Ён робіць некалькі традыцыйных тэлефанаванняў, просіць нас паказаць пашпарты і прапаноўвае заначаваць на падлозе ў сваім пакоі.

Мы пытаем у гэтага хлопца, чаму ён вырашыў зрабіцца манахам. Усё, што ён можа адказаць: тут даюць бясплатную ежу, жытло і магчымасць вучыцца да бясконцасці. Большасць яго вучняў з бедных сем’яў. Манаства для іх – добры спосаб не парыцца пра сваю будучыню. За іх ужо ўсё вырашылі – трохразовае харчаванне, жытло і гарлавыя спевы. На пытанне, кім бы ён хацеў зрабіцца па жыцці, хлопец кажа, што хацеў бы быць ламам.

Сусвет у панэльнай каробцы

Два наступныя тыдні я жыву ва Улан-Батары. Збольшага ў хостэле за пяць баксаў. Гэты хостэл – двухпакаёвая прапахлая карэйскай жратвой кватэра. Смярдзіць так, што я прыходжу сюды літаральна на некалькі гадзін, каб паспаць. На суседнім ложку жыве кітаец, які дзень і ноч глядзіць на ноўце дзіцячае порна, а побач з ім – амерыканец, які без перабою распавядае сваёй сяброўцы па тэлефоне пра тое, як у дваццаць тры гады ён пазбавіўся цнатлівасці.

Увесь Улан-Батар выглядае, як спальны мікрараён, што будуюць ужо сто гадоў. Тут практычна няма дрэваў, холадна і брудна. Я блукаю па ўскрайку горада і ўпадаю ў апатыю. Я ўяўляю, як у гэтых панэльных каробках з цьмянымі бруднымі вокнамі хаваюцца сотні маленькіх сусветаў. Такіх маленькіх, што іх можна сабраць у далоні.

Я зазіраю ў кафэхі, якія месцяцца на першых паверхах гэтых дамоў. Манголы ў чорных куртках бухаюць гарэлку з кількай, пяляць у замбаскрыню, а вакол – навагодні дожджык. Ад гэтай карціны хочацца плакаць і ванітаваць адначасова. Калі я буду здымаць кіно пра самы безнадзейны горад на зямлі, прыеду ва Улан-Батар па натуру.

Чаму я правёў там два тыдні, я не ведаю. Я катаваў свой час паміж двума кафэ ў самым цэнтры горада, дзе тусавалася мясцовая эліта, і за два тыдні я добра яе вывучыў.

Мне запомнілася размова з адным манголам, які вярнуўся пасля шасці гадоў жыцця ў Каліфорніі. У кафэ Turning Point мы спрачаліся з ім пра самае галоўнае ў жыцці. Ён з пенай ля рота даказваў, што галоўнае – грошы. Калі ў цябе ёсць грошы, у цябе ёсць улада, сябры і каханне. На наступны дзень пасля гэтай размовы я купіў квіток на цягнік да кітайскай мяжы і з’ехаў.

Я перасек Манголію з захаду на ўсход. Мы дваццаць адзін раз мянялі колы, замазвалі смалой прабіты бак, у нашых машынах не працавалі печкі. Кіроўцы пілі гарэлку на хаду не скідваючы газу – гэта быў адзіны спосаб хутка сагрэцца. Нам даводзілася спаць у вопратцы, але мы ўсё роўна замярзалі. Мы праехалі праз пясчана-снежную буру, і некалькі разоў нашы машыны ледзь не завальваліся на бок. Жэня зарабіў першую ступень абмаражэння вуха, я абышоўся лёгкім пераахаладжэннем. Гэта быў самы жорсткі тыдзень за ўсё маё падарожжа.

Цягнік грукае і павольна ўгрызаецца ў начны стэп. Толькі што я расстаўся з Жэнем. Ён працягне ірваць на ўсход, а мне самы час на пару тысяч кіламетраў на поўдзень. Паўгода мы разам перажывалі дарогу. Разам блукалі ў гарах, разам тырылі ў крамах, разам моклі пад дажджом. І няхай нам не заўсёды ўдавалася зразумець адзін аднаго, але я буду сумаваць па табе, дружа.

Глава 7 Рома ў Кітаі

Раўці рухавіком і сэрцам

Гэта ўжо другі матацыкл, які я купіў у Шанхаі. Першы адабралі мянты – я і праехацца на ім не паспеў. Але я, здаецца, ужо перажыў гэтую трагедыю.

Даўным-даўно ў маёй галаве засела адна авантура – перасекчы Кітай на матацыкле. Варта адзначыць, што пасведчання кіроўцы і дакументаў на байк у мяне няма. Да таго ж я не ўмею ім кіраваць, але, думаю, навучуся вельмі хутка.

Цяпер пада мной 125-кубовая Honda. Задні стоп не гарыць, са скрынкі перадач падцякае алей. Мяркуючы па прабегу, матацыкл ужо пражыў тры жыцці. Я збіраюся падарыць яму чацвёртае. Ланцуг, счапленне, сумкі, тросікі, зарадка для GPS – я цэлымі днямі цёгаюся з байкам па майстэрнях, каб падрыхтаваць яго да стомнага кідка.

Наперадзе тры тысячы кіламетраў па дарогах мясцовага значэння. На кітайскіх аўтабанах забаронена ездзіць на матацыклах, і за гэтым строга сочаць, таму прыйдзецца даверыцца функцыяналу Google Maps.

Апошні месяц я правёў у Шанхаі. Высыпаўся, выгульваўся пасля сцюдзёнай Манголіі. Большую частку часу я кантаваўся ў свайго сябра Сярогі, рускага скейтара з Благавешчанска, які вучыць тут кітайскую мову. Менавіта з яго дапамогай я здабыў абодва матацыклы. Астатні час я займаўся здабычай шмацця і падрыхтоўчымі гонкамі на скутары па начным Шанхаі.

Неяк проста на хаду, на выездзе з тунэлю, з майго транспартнага сродку адляцела дэталь, якая адказвае за мацаванне задняга тармазнога дыска, і я ледзьве не ўляцеў у бетонны плот кітайскай ваеннай часткі. Гэта быў трывожны сігнальчык. Скутар я адрамантаваў з дапамогай сваіх матузкоў. Менавіта ў той момант я быў вельмі гатовы перасекчы Кітай.

І яшчэ адна навіна. Рэдакцыя часопіса 34mag.net выслала мне на дапамогу штурмана Вольгу Палевікову. Менавіта яна падчас мотапрабегу будзе сачыць за мапай і не даваць нашаму «эндура» пайсці ў няправільным кірунку.

Усе кропкі над «і» расстаўленыя. На баку матацыкла красуецца свежае лога 34mag.net – трыбуны, з якой я вяшчаю. І вось мы ўжо ў дарозе.

Надвор’е стаіць халоднае. Я еду ў двух парах падштанікаў, састрыжаных тыдзень таму ў H&M, парачцы тышотак, байцы і куртцы. Шанхай – першы па колькасці насельніцтва горад у свеце, таму выбірацца з яго можна паўдня.

Першае правіла матацыкліста-нелегала: не высоўвайся на скрыжаванні, пакуль там гарыць чырвонае святло. Кітайскія паліцаі звычайна пасвяцца менавіта там. Лепш спыніся за сотню метраў і ўважліва сачы за тым, што адбываецца.

Другое правіла матацыкліста-нелегала: калі ты вылез на скрыжаванне і бачыш, што да цябе шыбуе палісмен, урубай перадачу і выціскай ручку газу, пакуль ён не страціць цябе з поля зроку. Кітайскія вартавыя парадку не глядзяць амерыканскіх баевікоў, таму наўрад ці наладзяць за табой пагоню. Калі ж яны ўсё-такі вырашаць дагнаць цябе, не пстрыкай дзюбай – заязджай ва ўсе магчымыя падваротні. Часцей за ўсё мясцовыя палісмены не вельмі бойкія, і праз пару паваротаў яны ад цябе адвянуць.

У першы дзень з-за дажджу ў нас атрымліваецца праехаць усяго пару соцень кіламетраў. Але насамрэч гэта нядрэнны вынік. Яшчэ да ад’езду адзін вельмі дасведчаны чалавек, у якога шлем каштуе даражэй, чым мой матацыкл, раіў мне зрабіць пробны выезд «на якія-небудзь сто кіламетраў», каб зразумець, як гэта. Высветлілася, што гэта досыць займальна.

Прамоклыя, мы заязджаем у нейкае невялічкае мястэчка, зарульваем на паркінг пад шматпавярховікам і адразу накіроўваемся на дах, каб паставіць палатку. Тэхнічны паверх аказваецца цалкам у нашым распараджэнні, мы ўсталёўваем намёт і адпраўляем дэвайсы на зарадку. Што характэрна, тэхнічны паверх зачыняецца на замок знутры.

Ноччу я стаю на даху дваццацівасьміпавярховага дома і думаю пра тое, як усё неверагодна складаецца, перабіраю ў галаве факты. Паўтара года таму я ўпершыню задумаўся пра тое, каб пракаціцца па Кітаі на матацыкле, – тады гэта здавалася палётам на Марс. Два месяцы таму ў мяне не было ніякай магчымасці купіць матацыкл, але я выйграў фотаконкурс, і прызавых грошай хапіла на патрапаны апарат. Я купіў старэнькі Suzuki, і маю мару адабралі тутэйшыя мянты літаральна праз два дні пасля набыцця. Сябры перавялі мне грошай на новы байк, і – ёп вашу маць! – вось я стаю на даху пасярод Кітая! А недзе на сто метраў ніжэй, у нетрах гэтага вулля, на паркоўцы астывае мой стальны конь.

Яшчэ тыдзень таму я не здагадваўся, дзе ў матацыкле ручка счаплення, а тормаз блытаў са скрынкай перадач. Цяпер я збіраюся выціснуць з сябе ўсё, раўці рухавіком і сэрцам.

Хочацца надзець процівагаз

Раніцай наступнага дня мы доўга не можам адарвацца ад спальнікаў – думаем, што дождж яшчэ грукоча па даху. Але гэта шуміць труба, побач з якой мы спім. Сёння пачынаецца восьмы месяц майго падарожжа.

Вецер свішча ў вушах, за бортам +18 ºС. Мы падбіраемся да першых горных участкаў. Уздоўж дарогі пачынаюць з’яўляцца маленькія кітайскія вёсачкі. Мы праязджаем той самы Кітай, які малююць на рэпрадукцыях. Старыя апрацоўваюць зямлю матыкамі, хтосьці цягне колы, хтосьці гуляе ў маджонг. Я бачу выдатныя фотакадры ледзь не праз кожныя сто метраў, але чамусьці прапускаю іх усе. Так за цэлы дзень мы ні разу не спыняемся.

Перад ад’ездам я наладзіў зарадку нашага тэлефона з GPS ад акумулятара байка, але току не хапае і навігатар павольна разраджаецца. Штурману нашага карабля даводзіцца адключаць GPS на доўгіх прамых дыстанцыях. Google Maps часам заводзяць нас у такую глуш, дзе яшчэ не ступала нага беларуса.

На гарызонце час ад часу мільгаюць іскры салютаў. Кітайцы пачынаюць святкаваць Новы год. Я вяду матацыкл па начных звілістых дарогах і прымаю гэтае свята на свой рахунак. Хочацца спяваць і танцаваць.

Але раптам свята заканчваецца – у матацыкле згарае свечка запальвання. Конь хутка губляе хуткасць. Мы спыняемся пасярод начной трасы.

Гарачы рухавік стомлена патрэсквае. Здаецца, пяцьсот метраў таму мы бачылі вясковую майстэрню.

Замена свечкі – плёвая справа, але мы рана радуемся. Праз пару дзясяткаў кіламетраў у баку канчаецца бензін – так, у маім матацыкле няма бензадатчыка. Куды цяпер штурхаць жалеза, не ясна. Я спыняю маладога кітайскага рабочага і жэстамі тлумачу яму прычыну свайго гора. Ён саджае мяне на свой электрычны скутар, і разам мы едзем на бліжэйшую запраўку. Каралева бензакалонкі згаджаецца адліць бензіну беднаму замежніку, але за тару ў выглядзе садовай палівачкі просіць заклад. У кішэнях я не знаходжу нічога каштоўнага, і майму кітайскаму бро прыходзіцца пакінуць тут сваю мабілу.

Мы зноў у дарозе, ужо дзесяць гадзін. Я жудасна стаміўся. У пошуках начлегу збочваем на кожную горную сцяжыну. Чарговы паварот не прыносіць вынікаў, а спрабуючы вярнуцца на галоўную дарогу, я не спраўляюся з кіраваннем – і матацыкл завальваецца на бок. Мяне добра прыціскае да камянёў, і толькі дзякуючы Волінай дапамозе мне ўдаецца выбрацца з-пад завалу. Ура! Маё першае падзенне! Хуткасць пры падзенні была кіламетраў пяць за гадзіну, таму абыходзімся лёгкім спалохам.

Праз пару кіламетраў знаходзім запраўку з вялікімі кустамі на заднім двары. Матацыкл прыпаркаваны, палатка ўсталяваная. Гэта быў добры дзень.

Трэцяе правіла матацыкліста-нелегала: калі ў цябе мала грошай, запраўка – выдатнае месца для начлегу на трасе. Часцей за ўсё на кітайскіх запраўках ёсць зацішны куток для палаткі, прыдатная крама, прыбіральня, рукамыйнік, кіпень і разеткі для зарадкі гаджэтаў. А калі ты вандруеш па хайўэях, часта можна сустрэць і халяўны Wi-Fi.

Раніцай я высвятляю, што ўчарашняе падзенне не прайшло бясследна – распаленая выхлапная труба праплавіла велізарную дзірку ў бакавой сумцы. Разам з сумкай адышлі ў гісторыю мае суперлёгкія красоўкі, купленыя на апошнія грошы яшчэ ў Арменіі. Я латаю дзірку на сумцы кавалкам пеннага кілімка, паддаю алею ў рухавік і заліваю поўны бак саляры.

Цэлы дзень мы імчымся міма велізарных заводаў – адзін цэх змяняе іншы. Краявіды сумныя. Людзі-морлакі цэлымі вёскамі займаюцца зборам другаснай сыравіны. Часам у нос б’юць такія пахі, што хочацца надзець процівагаз. Мы абганяем высокія трубы заводаў, знясіленыя грузавікі, стосы пакрышак, бутэлек і памерлых мапедаў.

Толькі пад вечар пейзаж нарэшце мяняецца. Мы зноў уязджаем у горы, перад нашымі вачыма расплёскваюцца велізарныя плантацыі мандарынавых дрэваў. У адным з такіх гаёў мы ўладкоўваемся на начлег. Шкада, што ўраджай ужо сабралі. Прыходзіцца задавольвацца рэдкімі самотнымі мандарынкамі, якія засталіся ў тыле.

Я палю ў дзень каля пятнаццаці літраў бензіну. Акрамя таго, даводзіцца ўвесь час падліваць алей. Ямо мы ў асноўным усякую лухту з заправак. Але часам спыняемся ў кафэхах і заказваем «сіхоньшы дзідань міфан» – рыс з таматамі і яйкам. Яго ўсюды гатуюць па-рознаму, але заўсёды амаль бяспечна для жыцця.

На наступны дзень Google Maps зноў выдаюць нумар. Кіламетраў пяцьдзясят мы гонім па вясковых дарожках, спрабуючы аб’ехаць плацёжны пункт на асноўнай трасе. На танюсенькай закінутай сцяжынцы нам трапляецца мініяцюрны будысцкі манастыр. Дзякуючы старэчы Мао будысцкіх манастыроў у Кітаі засталося няшмат. А дзякуючы «капіталістычнаму камунізму» Паднябеснай нават тыя, што засталіся, ператварыліся ў турыстычныя мекі.

Нікому не раю трапіць на Вялікі кітайскі мур або ў Імператарскія сады – гэта дорага і небяспечна для жыцця. На сцяне вас проста затопчуць мільёны вандроўных кітайцаў.

На ўваходзе ў манастыр няма касы – гэта добры знак. Пункцірная сцяжынка віецца крута ўгору. Праз паўгадзіны мы аказваемся ў маленькім селішчы манахаў. Алтар па-хатняму абстаўлены навагоднімі пачастункамі. Крыху далей віднеецца калумбарый з прахам манахаў. Пры жаданні можна забраць парачку манахаў з сабой. Гэтае месца абыякавае да астатняга свету.

Асфальт робіцца слізкім

Мне падабаецца ездзіць па вясковых дарогах. З-за рэзкіх паваротаў разагнацца вышэй за трэцюю перадачу не атрымліваецца, затое вакол да халеры сюрпрызаў: замест разметкі – акуратна раскіданыя камяні памерам з мікрахвалёўку, замест ляжачых паліцэйскіх – сонныя буйвалы. Так, зачапіўшыся за нейкую херню, я вырываю тросік адометра, які застывае на лічбе 7777.

Бесперапынна, гадзіну за гадзінай, мы прарываемся на поўдзень. Робіцца так цёпла, што я здымаю куртку. А першай гадзіне ночы мы дабіраемся да Ганьчжоў. Горад абдымае пустая падсветленая шаша. У такія моманты я грэбліва стаўлюся да правілаў дарожнага руху і прытрымліваюся максімальна магчымай хуткасці.

Ехаць у горад і шукаць які-небудзь дах няма ніякага жадання, і мы вырашаем рушыць на ўскраіну. Я збочваю на грунтавую дарогу і павольна паўзу ўверх па схіле. Толькі я паспяваю пацешыцца таму, што дзень прайшоў без паломак, як нечакана задняе кола выдае непрыстойнае «пшшшшш!». Мы за дваццаць метраў ад запланаванага месца начлегу.

Нетаропка прабіраемся на нейкае калгаснае поле. Дзесьці ўдалечыні грыміць салют. Воля, здаецца, набралася досведу і цяпер самастойна ставіць намёт. Кожны дзень я арганізоўваю для яе іспыт – гэтым вечарам яна спраўляецца на цвёрдую сямёрку. Я паркую байк шчыльна да палаткі, і мы завальваемся спаць.

Матацыклетныя багі мяне берагуць: калі конь і ломіцца, то рамонтная майстэрня з нейкай дзіўнай прычыны заўсёды знаходзіцца не далей, чым за кіламетр. Пакуль Воля здае экзамен па зборцы палаткі, я паспяваю зматацца ў суседнюю вёску і за дзве з паловай хвіліны заляпіць кола. Кітаец проста выкручвае ніпель і залівае ўнутр адмысловы клей. Праз імгненне моцык ужо гатовы да бою.

Я забіраю Волю з калгаснага поля, і мы накіроўваемся на запраўку. Глядзець на кітайскую локшыну з упаковак я ўжо не магу, але выбару няма. На запраўцы не знаходзіцца чайніка, таму працаўнік станцыі вядзе мяне да сябе дамоў, дзе стаіць бойлер з гарачай вадой.

Не паспяваем мы ад’ехаць ад запраўкі – як зноў паломка! Ад вялікай вагі задняй сумкі ломіцца багажнік. З незразумелых прычын я зноў знаходжу рамонтную майстэрню праз трыста метраў ад месца паломкі. Стары дзед у гіганцкіх акулярах прымаецца варыць метал, не адкручваючы багажнік ад матацыкла. Заадно ён спаліць мне пластыкавы молдынг і праплавіць дзірку ў абіўцы сядзення. Шчыра кажучы, калі б я трымаў электрод левай нагой, то сто пудоў заварыў бы не горш. З упэўненасцю ў тым, што багажнік адваліцца праз пару кіламетраў, мы выпраўляемся далей.

Да гэтага дня мне здавалася, што мы едзем па горах, але гэта былі бугаркі. Цяпер мы паднімаемся на сапраўдны перавал, на якім у мяне закладвае вушы. На вышыні пачынаецца дождж. Асфальт робіцца слізкім. Я ўмомант прамакаю і замярзаю. Наперадзе за нейкім грузавіком утвараецца вялікая чарга з машын. Нашаму каню не хапае магутнасці, каб зрабіць упэўнены абгон уверх, і я вымушаны цягнуцца напрыканцы калоны. Шкло шлема пакрываецца кроплямі, што рэзка пагаршае агляд.

Нарэшце пачынаецца спуск, і недзе наперадзе перад намі грузавік злятае з трасы. Яшчэ некалькі сотняў метраў, і мы заязджаем у туман. Робіцца ўсё цікавей! Я ўжо не адчуваю рук і ног, вада са шлема сцякае мне пад куртку. Пры блакаванні задняга кола матацыкл упэўнена ляціць наперад, як ні ў чым не бывала. А перавалы ідуць адзін за адным.

Нарэшце з’яўляецца выратавальная запраўка. Я злажу з байка і не магу паверыць сваім вачам – Воля быццам у аўтобусе ўсю дарогу ехала, на ёй няма ні кроплі вады. Я сядаю на бардзюр, каб выціснуць шкарпэткі і паразважаць пра несправядлівасць свету. Пакуль я займаюся гэтым мужчынскім заняткам, Воля ўгаворвае работнікаў запраўкі дазволіць нам заначаваць у іх на кухні. Яна паражае іх напавал – гэта ўсё пявучая кітайская з Google Translate. Мы раскідваем спальнікі пад казённай лядоўняй. Воля сыходзіць катаваць запраўшчыкаў размовамі пра душ, а я залажу ў спальнік і адрубаюся.

Вадкая галодная багна

Да выспы Хайнань застаецца каля васьмісот кіламетраў. Калі пазл складзецца, праз два дні мы будзем збіваць какосы з пальмаў.

Мы гонім па вясковай сцежцы, і раптам дарога рэзка сыходзіць кудысьці ўверх. Ухіл настолькі круты, што байк не можа выцягнуць нас дваіх. Я высаджваю штурмана на ўзбочыне і на першай перадачы спрабую запаўзці на вяршыню. З-за моцнага ўхілу некалькі ўчасткаў я праязджаю на заднім коле. Нарэшце дарога становіцца спадзістай і рэзка канчаецца. Проста ўпіраецца ў скалу. Далей толькі альпінісцкай звязкай або на паветраным шары. Выбару няма – прыходзіцца аб’язджаць.

Аб'язны шлях аказваецца яшчэ больш цікавым. У выніку моцных дажджоў апоўзень накрывае дарогу паўметровымі пластом гліны. Участак на некалькі кіламетраў ператвараецца ў вадкую галодную багну. Колы матацыкла пагружаюцца ў глейкую жыжку. Наперадзе ўжо тырчаць некалькі закапаных па дах аўтамабіляў.

«Ад вінта!» – крычу я, капітан карабля. «Давай, курносы!» – падхоплівае штурман. Каманда рвецца ў бой і праз сто метраў па вушы закопваецца ў лайно. Усё! Мы скарысталіся з бясплатнай паслугі экспрэс-пахавання ад кітайскіх дарог. Зямля ўсмоктвае наш матор. Маёй волатаўскай сілы не хапае, каб зрушыць каня нават на міліметр. Да ўсяго, у парыве запалу, я рву дзедаўскую зварку і задняя сумка разам з багажнікам безжыццёва павісае на апошнім балце.

Мы яшчэ доўга корпаемся ў гэтым балоце, але, як у любой галівудскай гісторыі, дабро перамагае. З падпаленым счапленнем і пластамі бруду на ўсіх частках цела мы вырываемся з палону.

У галаве гучыць рык матора – я ўжо нічога не цямлю. У гэты дзень мы праязджаем яшчэ шэсцьсот кіламетраў. У нейкім маленькім гарадку нам на вочы трапляецца гатэль. А чаму б і не схадзіць у душ упершыню за тыдзень, га? І мы заязджаем на рэсэпшн проста на матацыкле. Гэты эфектны жэст, зрэшты, нікога не здзіўляе.

За дваццаць хвілін перагавораў скідваем паўкошту з самага таннага нумара. Нядрэнны пакой з чыстымі просцінамі дастаецца нам усяго за сем даляраў.

Я ўпершыню з пачатку прабегу разглядаю сябе ў люстэрка. Аказваецца, у мяне на шыі красуецца смачны пласт бруду. Я тру яго мачалкай што ёсць моцы, але марна. Затое з гэтай плямай у мяне выгляд страшэнны.

І вось пачынаецца апошні дзень шляху – да выспы каля двухсот кіламетраў. Цёпла, я лячу наперад у адной майцы. Воля віскоча – ёй вельмі падабаюцца пальмы.

За кіламетраў сто да ўзбярэжжа з байка злятае ланцуг. Да рамонтнай майстэрні, як заўжды, каля ста метраў. Майстар пытаецца, ці не хачу я памяняць заадно і шасцярэнькі. Я згаджаюся з яго прапановай, не падазраючы, што гэта фатальная памылка. І вось мы ўжо купляем білет на паром з нейкім левым пратэрмінаваным нумарам ды імчымся па хвалях праз Паўднёва-Кітайскае мора. Дзесьці ўдалечыні віднеюцца цьмяныя агні прыбярэжных гарадоў. У плэеры пераможна гучыць Blockhead – Insomniac Olympics.

Раптам я адчуваю неверагодны прыліў сілаў, быццам я магу ўсё, што захачу. Нібы я адзін на вяршыні невядомай гары – перамога сябе над сабой. Хочацца смяяцца ўголас і скакаць па палубе. Я ведаю, што наперадзе яшчэ шмат вяршынь. Яны ўжо віднеюцца на гарызонце. Я ведаю, што буду караскацца на кожную з іх і не спынюся ні перад чым. Рыса маладосці – бітвы з ветракамі, з каструляй на галаве.

Раніцай мы выязджаем на самы поўдзень выспы ў горад Санья. Для матацыклістаў тут невялікі бонус – няма плацёжных пунктаў на хайўэях, а значыць, праезд свабодны. Хайўэі ў Кітаі выдатнай якасці, таму на іх можна смела выціснуць максімум з матацыкла. Нават з такога, як наш.

Я спыняюся на запраўцы за сто кіламетраў да горада, каб ачысціць шкло шлема ад машкары. Воля тым часам знаходзіць халяўны Wi-Fi і звязваецца з нашым шанхайскім сябрам Сярогам. Аказваецца, гэты аферыст цяпер не толькі на Хайнані, але і непасрэдна ў горадзе Санья. Мы сустракаем Сярогу і яго сяброўку Юлю проста на ўзбярэжжы. Шанхайскія разбойнікі зноў у зборы. Так пачынаецца бестурботнае астраўное жыццё.

Праз дзень наш любы «эндура» ломіцца назаўжды. Гэта адбываецца як у кіно – прама падчас руху з жудасным трэскам задні тормаз разам з шасцярнёй рассыпаецца па асфальце, як канфеці. Воля вішчыць, я цудам выязджаю з транспартнай плыні.

Віной усяму дрэнна закручаныя балты на шасцярні, якую я памяняў без асаблівай патрэбы падчас апошняй пракачкі. Ніхто ў горадзе не бярэцца за рамонт матацыкла – ён занадта стары і рэдкі. Знайсці дэталі на яго фактычна немагчыма, ды яшчэ і Новы год пачынаецца – кітайцы сыходзяць у месячны запой.

Шчыра кажучы, рабіць у Саньі абсалютна няма чаго. Гэта тыповы дарагі турыстычны гарадок. Мы бадзяемся па пляжах, лазім па дахах, трасём какосавыя пальмы, тырым віно і займаемся іншымі глупствамі. Большую частку часу мы жывём у кемпінгу. Але пару разоў нам удаецца прабрацца ў порт і заначаваць на дарагіх яхтах з бясплатнымі напоямі.

Урэшце я дару наш байк наступнаму механіку, да якога звяртаюся па дапамогу. Мы з Воляй дабіраемся стопам да Хайкоў і бяром паром на мацярык. Там ужо тусуюцца Сярога з Юляй, якія выбіраюць цывілізаваныя спосабы перамяшчэння. У Сярогі, Юлі і Волі квіткі да Шанхая, іх цягнік будзе праз пару гадзін.

Нейкім цудам мне ўдаецца праскочыць у вагон разам з сябрамі – квіткі правяраюць ва ўсіх, акрамя мяне. Нам па дарозе яшчэ пару сотняў кіламетраў. А чацвёртай гадзіне ночы я выходжу на маленькай вясковай станцыі. Сябры махаюць мне з асветленых вокнаў вагона. Я махаю ім. Цягнік кранаецца і ўцякае. У поўнай цемры я застаюся стаяць на насыпе. Усё. Цяпер я адзін.

Раптам я адчуваю такую пустэчу, цяжар і боль унутры. Адчуваю тое, што мы называем сапраўднай свабодай. Мы жывём гэтым ідэалам, гатовыя біцца за яго і спрачацца да пены на вуснах. А высвятляецца, што свабода – гэта край. Ад свабоды ты раптам губляеш сябе, і лепей, каб у гэты момант ты не ехаў на матацыкле.

Адсутнасць патрэб і прыхільнасцяў – гэта тое, што характарызуе вольнага чалавека. Калі раскручваць гэтую думку далей, свабодны чалавек – той, хто абыходзіцца малым, наборам з першай ступені піраміды Маслоў. Ён жыве ўнутры свайго свету і не мае сувязяў з вонкавым. Абсалютная свабода мяжуе з вар’яцтвам. Сустрэўшыся з ёй тварам да твару, ты або добраахвотна знікаеш без вестак, або перастаеш спяваць ёй песні.

Свабода – гэта ідэал для слабакоў.

Глава 8 Рома ў Лаосе

Шкляныя вочы вольнага чалавека

Нявыспаны, разбіты, я спрабую выбрацца на хайўэй да Куньміна, там месціцца амбасада Лаоса. Я планую атрымаць візу і як мага хутчэй зваліць з Кітая.

Кіроўца таксі з разуменнем ківае мне і згаджаецца давезці да развязкі з хайўэем за дваццаць юаняў. Але патаемнымі дарогамі мы раптам выязджаем да чыгуначнага вакзала. Няма ніякіх сілаў лаяцца з «кемлівым» стырнавым, гэта агульнакітайская рыса – вельмі хацець табе дапамагчы і заўсёды ведаць лепш, куды і як табе трэба.

Стомлены, я планаваў выспацца дзе-небудзь у кустах ля хайўэя, але цяпер ціхае месца знайсці куды больш складана – я ў самым пекле мегаполіса. Горад прачынаецца, гудуць машыны ў корках, бадзёрая музыка зазывае кітайцаў на зарадку. Я насцярожана аглядаюся па баках і пацягваю з тэрмакубка халодную ваду, якую набраў з-пад крана ў аддзяленні банка. Найлепшым месцам для сну ў маёй сітуацыі будзе дах шматпавярховіка.

Прапаўзаю пад шлагбаумам нейкага элітнага дома паўз ахоўніка, які салодка дрэмле, заскокваю ў ліфт і падымаюся на дваццаць восьмы паверх. Усёвідушчае вока камеры абыякава назірае за мной са столі кабіны. Дзверы адчыняюцца. Перада мной стаіць дохлы кітаец, які, мабыць, толькі прачнуўся, але ўжо спяшаецца адарвацца напоўніцу ў плыні вузкавокіх бабулек, якія апантана гімнастуюць. «Толькі б не прагаварыўся ахове», – думаю я, выціскаючы дзверы на магнітным замку, якія вядуць на дах.

Пазамінулым летам я прыехаў у Кітай упершыню. Гэтак жа адзін, гэтак жа без грошай, і адразу праваліўся ў шанхайскую прорву. Тады ў мяне начыста сарвала дах. Я быў п’яны светам, здавалася, я магу саскочыць з хмарачоса і паляцець. У пахмеллі, звар’яцелы, я вярнуўся дадому. Айсбергі ўнутры мяне паплылі. Каб радаваць маму ўніверсітэтам і нікуды не рыпацца, я рабіў перформансы з пісуарам у пераходзе, са шпакоўнямі ў вагоне метро і бамжаваў на выжыванне. Але доўга хавацца было немагчыма – дарога вабіла воляй. І вось у свой другі Кітай я зноў адчуваю, як лёд унутры мяне крышыцца.

Пятая гадзіна раніцы. Перада мною від на кітайскі горад, які задыхаецца ад сажы. Спякота ў 30 ºС. Узмакрэлая майка ліпне да цела. Плечы пакрываюцца пухірамі ад шлеек заплечніка. Унізе бясконца бадзёрыя жыхары-мурашы разгортваюць гандлёвыя палаткі. Страўнік курчыцца ў спазме. Але нішто з гэтага мяне не трывожыць. Я гляджу на ўсё абыякава і безадносна, шклянымі вачыма вольнага чалавека. Мне больш не хочацца крычаць, смяяцца і скакаць. Мне не хочацца назад, мне гэтак жа не хочацца наперад.

Я раскідваю палатку і лезу ў яе глотку. Няма сілаў, каб спаць. Я вытрэшчваюся ў яркую жоўтую столь. Цела ліпне да кілімка.

Магнітны замок выдае піск, рыпаюць дзверы, набліжаюцца крокі. Стук у палатку. Ахоўнік просіць мяне выйсці. Мы глядзім адзін на аднаго. Я не ўсміхаюся і не прашу аб літасці. Ён жэстам прымушае мяне сабраць намёт. Мы разам заходзім у ліфт. Настырнае вока камеры ўсё гэтак жа абыякава назірае за намі са столі кабіны. Ахоўнік праводзіць мяне за шлагбаум. Я сядаю на траву за дваццаць метраў ад уваходу. Ісці няма куды. Святло рэжа слязлівыя вочы. Ад бяссонных дзён і плаўленай паветранай патакі, якая мяне атачае, свядомасць прытупляецца. Хочацца запаліць.

У глыбіні вуліцы з’яўляецца міліцэйская машына. Ахоўнік у будцы хітра ўсміхаецца. Я зрываюся з месца і лячу ў першы завулак, потым – у іншы і яшчэ. Я ведаю, што мяне проста забяруць для праверкі дакументаў, але так не хочацца зноў вывальваць заплечнік і тлумачыць, хто я і што тут раблю.

Вяртаюся на вакзал. Зала чакання, як і ўсюды, палохае кантынгентам. Заходжу ў дзверы staff only і па пажарнай лесвіцы падымаюся на дах. Тут тая ж спякота, але ў тры разы больш шуму. Кладуся спаць.

Увесь наступны дзень я спрабую выбрацца на трасу. Урэшце добрыя кітайцы аплачваюць мне таксі. Здаецца, яны так і не зразумелі, навошта мне спатрэбілася загадкавая развязка з G75. Я выходжу на яе і адлятаю практычна на першай жа машыне.

З’ехаць з хайўэя – часцяком значыць страціць дзень шляху, таму я з усяе сілы ўгаворваю кіроўцу пакінуць мяне на трасе. Кітайцы – законапаслухмяны народзец і часам проста не ў сілах пайсці супраць сваёй прыроды. Але гэтым разам мне шанцуе. Кіроўца высаджвае мяне ля велізарнага пагорка, на якім высіцца GSM-сота.

Караскаюся па зрэзаным грунце, потым прадзіраюся праз калючы хмызняк і вось, падрапаны і брудны, на вышыні дваццаці метраў над узроўнем G75 станаўлюся пераможным лагерам. Спаць яшчэ не хочацца. Усаджваюся на краі абрыву, каб трохі «ўрубіцца ў трасу». Метраў на пяць ніжэй заўважаю адляцелы аўтамабільны нумар – 0587.

Калі мне было дванаццаць, я пакутаваў ад дзіўнай хваробы. Тады я вучыўся ў школе за горадам, і кожную раніцу мне даводзілася на трухлявым ЛАЗе пераадольваць адлегласць у дваццаць кіламетраў. Унутры аўтобуса смярдзела салярай. Я заўжды сядаў каля акна. Маёй здабычай была кожная машына, што праязджала міма. Я складваў лічбы аўтамабільных нумароў. Двойчы на дзень шэсць дзён на тыдзень я атрымліваў здаравенныя сумы. Я нічога не мог з сабой зрабіць. Як толькі я залазіў у аўтобус, мой погляд мімаволі спаўзаў на нумары аўтамабіляў за вокнамі. Ужо да пачатку заняткаў мая галава страшэнна гудзела. Дайшло да таго, што я больш не лічыў, а проста ведаў адказ. Здаецца, прайшло гэта пасля пералому хрыбетніка. Лекар забараніў мне ўставаць з ложка, і прапахлы салярай аўтобус, а разам з ім і назойлівыя нумары на некалькі месяцаў сышлі з майго жыцця.

Праз дзень я нарэшце дабіраюся да сталіцы правінцыі Юньнань, горада Куньміна. Абарыгены завуць яго «горадам вечнай вясны», ён сапраўды выглядае зелена і ветліва ў параўнанні з мегаполісамі цэнтральнага Кітая. Я засяляюся ў хостэл і наступнай раніцай ужо чалюся ў чарзе па візу ў Лаос, робіцца яна ўсяго за некалькі дзён без усялякіх дадатковых дакументаў.

Я развітваюся з Кітаем. Мне так і не ўдалося знайсці агульную мову з тымі, чыімі рукамі зробленая ўся мая маёмасць за плячыма. Як сказаў адзін мой таварыш, якому давялося павучыцца ва ўніверах Беларусі і Кітая, мы глядзім на традыцыйную кітайскую філасофію такімі ж вялікімі вачыма, якімі кітайцы глядзяць на еўрапейскую.

Лодка за шэсцьдзясят даляраў

За дзесяць хвілін да закрыцця я з’яўляюся на кітайска-лаоскай мяжы. Тут дазволены пешы пераход. Як толькі чырвоны сцяг растае за маімі плячыма, робіцца неяк замагільна ціха. З боку Лаоса не даносіцца ніводнага гуку. Я падыходжу да памежнага пункту. У акенцы падачы дакументаў, адкінуўшыся на стуле, сапе афіцэр. Я грукаю па шкле, ваяка ўздрыгвае і расплюшчвае вочы.

Дзіўна, але вартаўнік мяжы цікавіцца, у якую кропку пашпарта я хацеў бы атрымаць штамп праходжання памежнага кантролю. Я тыцкаю пальцам на старонку, куды звычайна ставяць адмеціны пра заключэнне шлюбу.

Выходжу за шлагбаум і адразу трапляю ў джунглі. Дарога сярэдняй якасці віхляе сярод вельмі буйной расліннасці. Я атрымліваю асалоду ад цішыні і рэдкай азіяцкай адзіноты. Няма ні машын, ні людзей.

Хутка выходжу да вёскі. Бездапаможныя бамбукавыя халупкі рэзка кантрастуюць з манструозным кітайскім горадабудаўніцтвам. У вёсцы амаль няма транспарту. На краі селішча я натыкаюся на помнік даўно згаслага сяброўства з Савецкім Саюзам – іржавы кузаў ад 469-га ваеннага УАЗа.

Мне не хочацца спыняць машыны, я цягнуся наперад і падтанцоўваю плэеру. У мяне няма карты, таму я слаба ўяўляю, куды вядзе гэтая дарога. Вецер гне дрэвы, праз некалькі метраў наперадзе паўтараметровая паласатая змяя перапаўзае дарогу.

Я махаю і ўсміхаюся ўсім, хто едзе мне насустрач. Менавіта таму праз паўгадзіны побач са мной спыняецца хлопец на матацыкле з калыскай, які вязе кудысьці балоны з газам. Я заскокваю ў калыску, і мы ляцім па вяртлявай трасе. Так, матацыкл за матацыклам, я наганяю першае буйное паселішча – Луанг Намта.

Цямнее. Я манеўрую паміж крамамі з гароднінай і кафэхамі, у якіх разліваюць суп з локшынай. Раптам з цемры з’яўляецца белы чалавек:

– Hey! Where are you from?! – цікаўлюся я.

– Russia.

– О, прывітанне! А я беларус, з Менска.

– З Менска?! А я з Брэста!

Так я знаёмлюся з Віталікам, які вось ужо некалькі месяцаў падарожнічае па Паўднёва-Усходняй Азіі. Не магу сказаць, што адчуваю асаблівую патрэбу ў кампаніі, але, з іншага боку, я яшчэ ні разу не сустракаў па дарозе вандроўцу-беларуса. Мы сядаем есці і церці пра дарогу.

Віталіку крыху больш за трыццон. Калі б не прыцемкі, я адразу вызначыў бы, што ў ім цячэ славянская кроў. Ён пачаў сваё падарожжа ў Індыі, а зараз збіраецца аб’ехаць Лаос, Камбоджу і В’етнам. У яго амаль няма абсталявання, але ёсць неблагая «зеркалка».

Мы вырашаем заначаваць у намёце, дзе-небудзь на краі мястэчка. Калі пасёлак знікае з поля зроку, Віталік пачынае трохі нервавацца. Мне хочацца прайсціся далей ад людзей, але, каб усім было камфортна, вырашаем разбіцца ў лясочку, метраў за дваццаць ад трасы з пышным відам на будоўлю новай запраўкі.

Раніцай наступнага дня мы рвём стопам да турыстычнай мекі Лаоса – горада Луангпхабанг. Дарогай я распавядаю Віталіку пра тое, што збіраюся сплавіцца па рацэ Меконг ад Пхабанга да сталіцы Лаоса – Ўенцьяна, і ён даволі хутка загараецца гэтай ідэяй. Я рады таму, што ў мяне з’явіўся напарнік, бо гэта вырашае адразу некалькі праблем.

Да гэтага я думаў знайсці якую-небудзь старую закінутую лодку або «тузануць» дрэнна прыпаркаваную, але на радзе экіпажа высвятляецца, што мы можам дазволіць сабе купіць якую-небудзь невялікую патрыманую пасудзіну. Цяпер стаяць самыя гарачыя месяцы. Праз засуху ў рацэ мала вады і ніжэй па плыні ўтварылася шмат парогаў. І чым бліжэй да Ўенцьяна, тым больш актуальна паўстае гэтае пытанне. Мясцовыя вельмі строга не раяць сплаўляцца ніжэй за мястэчка Паклей. Таму з’яўленне Віталіка надзвычай да месца і да часу. Цяпер, здаецца, ёсць усе шанцы пранесціся з ветрыкам па самай буйной рацэ Паўднёва-Усходняй Азіі.

Столькі турыстаў, як у Луангпхабангу, на сваім шляху я яшчэ не сустракаў. З першых хвілін, праведзеных у горадзе, з яго хочацца збегчы за гарызонт: «Містар, тук-тук! Хацеў-хацеў, містар! Містар, б’юціфул гёрл фор ю!» Мы спыняемся ў самым танным гатэлі, які толькі ў сілах адшукаць.

Раніцай выпраўляемся на пошукі карабля. Першая лодка, якую нам прапаноўваюць набыць, каштуе семсот даляраў. Уладальнік не згаджаецца на зніжку, і мы ідзём далей. Наступная лодка каштуе ўжо пяцьсот даляраў. Судна не ў найлепшым стане – здаецца, ёсць нагода абмеркаваць цану. Праз дзве гадзіны гандлю і знямогі, у поце, мы дасягаем мяжы ў шэсцьдзясят амерыканскіх даляраў за камплект з лодкі і двух вёслаў.

Дамаўляемся, што забяром лодку заўтра, а пакуль адпраўляемся затарвацца правіянтам. Дарога да Ўенцьяна зойме каля двух тыдняў. Нарыхтоўваем рыс, рыбныя кансервы, згушчонку, вялікія аб’ёмы вады і ўсялякай смакаты, каб тачыць проста на борце.

Правізія пагружаная, экіпаж у зборы. Перад тым як аддаць швартовы, я акідваю позіркам прысутную публіку. Насамрэч, ні швартоў, ні публікі няма – тады я проста адштурхоўваюся нагой ад берага, і мы адыходзім. Мы ў прадчуванні.

Спярша нам даводзіцца добранька паднапружыцца, каб вывесці лодку на фарватар, але, адплыўшы на дваццаць метраў ад берага, мы ўжо адчуваем сябе сапраўднымі марскімі ваўкамі. Не хапае толькі рому і шлюх.

Не паспяваем праплысці і пары кіламетраў, як лодка сядае на водмель. У гэтым месцы Меконг разліўся вельмі шырока, і зразумець, дзе глыбокая вада, няпроста. Марскія ваўкі ператвараюцца ў марскіх коцікаў. Я саскокваю ў ваду і бурлачу лодку праз водмель. Нарэшце яна перастае скрэбці па дне, я заскокваю на капітанскі масток, і мы зноўку становімся на вясло.

Хутка Луангпхабанг знікае з нашай свядомасці, але гукі прыбярэжных кафэшак і кафетэрыяў яшчэ доўга даганяюць нас. Наперадзе віднеюцца толькі горы. Лодка ідзе не хутчэй за пяць кіламетраў за гадзіну, мы няспешна працуем вёсламі. Праз пару гадзін, стомленыя нязвыклай нагрузкай, мы кладзёмся на дно лодкі і ўтыкаемся ў пейзаж. Вада ледзь чутна шамаціць вакол нас, лёгкі ветрык разварочвае наш човен бортам.

Так з пераменным поспехам мы прапаўзаем свае першыя дваццаць кіламетраў. Аднекуль спераду даносіцца магутны гук бурлівай вады. Здаецца, нас чакае першы парог. Калі ён з’яўляецца ў дыяпазоне нашай глыбіні рэзкасці, зварочваць ужо позна. Я нацэльваю судна ў прастору паміж двух валуноў, і мы са свістам праскокваем у гэтую браму. Некалькі хваляў захлістваюць борт і заліваюць мае красоўкі. Адрэналіну на сёння дастаткова, і праз пару паваротаў мы прычальваем да берага.

Месца для стаянкі досыць няўдалае – вакол амаль няма дроваў, а з хмызняку нас атакуюць полчышчы схуднелай машкары. Прыходзіцца разбіраць кавалак чужога плота, каб пратапіць ачаг, паесці і адагнаць крылатых лаоскіх паўстанцаў. Я раскідваю палатку, пакуль Віталя сочыць за гатаваннем рысу. Мой напарнік забыў прыхапіць з сабой посуд, таму нам даводзіцца дзяліць адзін набор на дваіх. Напэўна, толькі тыя, хто ўпахвае на будоўлі або раллі, або днямі махае вёсламі, ведаюць, якой смачнай можа быць нават самая прэсная ў свеце каша. Мы за хвіліну змятаем змесціва кацялка.

Увесь наступны дзень мы па-забіяцку скачам па парогах. Берагі ракі густа населеныя, часта трапляюцца вёскі. Апоўдні мы сустракаем сапраўдную верф. Пакуль Віталік накіроўваецца ў вёску, каб папоўніць запасы вады, я нашуся па палубах недабудаваных караблёў. Тут так: палова працоўных варыць корпус, другая палова спіць пад корпусам. Мабыць, я прыношу мясцовым жыхарам поспех – пакуль я танцую з фотаапаратам на паўсабранай пасудзіне, адзін з рыбакоў побач выцягвае з ракі велізарную рыбіну. Мяркуючы па рэакцыі астатніх, такога памеру пачвары трапляюцца ім нячаста. Я паспяваю аблазіць усе зацішныя куткі верфі, але Віталіка ўсё не відаць. Мільгае думка трошкі пакемарыць з рабацягамі пад корпусам лодкі, але раптам ён з’яўляецца на гарызонце. Высвятляецца, што майму спадарожніку доўга гатавалі суп. Мы грузім запасы на карабель і рвёмся ў бой.

Праз пару кіламетраў Віталік раптам заўважае голых жанчын на беразе. У мяне не стае аргументаў, каб адбіцца ад яго цікаўнасці, і мы прычальваем непадалёк «кропкі джы». На паверку голыя німфы аказваюцца даволі такі апранутымі бабулямі-золаташукальніцамі, а пакуль мы поўзаем па беразе ў пошуках русалачак, наша лодка адвязваецца і сплывае. Заўважыўшы гэта, Віталік бадзёрым кролем кідаецца наўздагон. І вось мы зноў на судне.

У прыцемках прычальваем да высокага берага. Усё развіваецца па звыклым сцэнары, за выключэннем аднаго выпадку. Пакуль мы мірна сёрбаем каву ля вогнішча, з джунгляў на нас вывальваецца чалавек са стрэльбай. Упэўненай хадой ён шыбуе проста на Віталіка. Апошні робіць сальта назад, потым яшчэ адно, а я ў адзін гіганцкі скачок далятаю да схаванага ў рэчах мачэтэ. На долю секунды мы застываем, як на афішы галівудскага блокбастара.

Высвятляецца, што чалавек са стрэльбай прыйшоў з добрымі намерамі і жаданнем наладзіць міжкультурны Wi-Fi. Ён сядае каля вогнішча і сходу хваліцца нам сваім трафеем – разнесеным ушчэнт грызуном. А потым пачынае бесперапынна і вельмі хутка выплёўваць байкі на нейкім мясцовым дыялекце – з чаго мы разумеем, што ён добра ўгашаны травіцай. Следам наш госць дасканала вывучае маю камеру GoPro і нечакана растае ў цемры, нібы герой знакамітай франшызы пра вампіраў. Перад сном я на ўсялякі выпадак кладу мачэтэ пад галаву.

Са стрэльбамі жарты дрэнныя

Ранкам нам даводзіцца ўстаць з першымі праменямі сонца, бо ў намёце ўмомант робіцца горача, як у чайніку з кіпнем. Звонку нас чакае выдатны пейзаж – над ракой доўгім рукавом навісае густы туман. Мы дастаём свае фотадэвайсы і па чарзе выганяем адзін аднаго з кадра.

Віталік лічыць, што самае важнае ў фатаграфіі не погляд і задума фатографа, а крутая апаратура і апрацоўка. Таму ён не замарочваецца і бамбіць на «аўта». Я не згодны. Сваімі дэбатамі мы распалохваем навокал усё жывое, але хутка разумеем, што лепей больш не падымаць гэтую тэму, каб выпадкова не перавярнуць лодку.

Услед за фатаграфіяй знаходзяцца і яшчэ некалькі тэмаў, у якіх мы займаем супрацьлеглыя барыкады. Чым ніжэй па плыні, тым мацней напальваюцца адносіны паміж носам і кармой. Урэшце даходзіць да таго, што, насупіўшыся, мы не размаўляем адзін з адным паўдня.

Надыходзіць вечар. У прыцемках на нас напаўзае недабудаваны мост праз раку. З-за разгорнутай дзейнасці рэчышча ў гэтым месцы рэзка звужаецца, а бег вады моцна паскараецца. Нас куляй выстрэльвае на шэраг нейкіх бочак ды інсталяцыю з вялікіх камянёў, што грозна тырчаць над бурлівай паверхняй. Мы добра чэрпаем вады – я люта выграбаю яе з дапамогай абрэзанага кавалка бутэлькі. Сумесна пройдзеная небяспека аднаўляе мір паміж двума альфа-самцамі. На нейтралцы мы дакочваемся да берага і разбіваем лагер.

Віталік хвалюецца, што хутка мы выйдзем на ўчастак, дзе на пару сотняў кіламетраў не будзе ніводнага паселішча, а значыць, не будзе дзе папоўніць запасы правізіі. У нас няма добрай карты, і вызначыць нашу геалакацыю досыць складана. Справу ратуе вышка сотавай сувязі, якая тырчыць ніжэй па рацэ. Мяркуючы па радыёрэлейнай станцыі, праз некалькі дзясяткаў кіламетраў наперадзе павінна быць яшчэ адно паселішча.

У цемры мы гатуем вячэру. Я набіваю страўнік і адыходжу да берага, каб пачытаць кніжку. Праз нейкі час чую крыкі Віталіка – ён выпадкова губляе мае кацялок з відэльцам у вадзе. З вопыту я ведаю, што шанец знайсці ўтоплены кацялок памяншаецца ўдвая прыкладна кожную наступную секунду. Гэта ўжо занадта, я проста дзіка злы, бо за дарогу прыкіпеў да свайго кацялка, як рыс да дна. Не марнуючы словаў, дастаю кілімок з палаткі і кладуся ля вогнішча.

Я прачынаюся ад моцнага ліўню. Прыходзіцца таропка збіраць рэчы і бегчы ў палатку. Спускаюся да вады, каб абмыць ногі ад пяску і проста нямею – нашай лодкі няма на месцы! Я прабягаю трохі наперад, каб агледзець раку за затокай – але і там лодкі няма. Я дзіка крычу, каб пабудзіць Віталіка. Ён выскоквае з намёта як апараны. Мы бяжым у розныя бакі ўздоўж ракі, але ў цемры мала што можна разгледзець. Сама лодка ніяк не магла адшвартавацца, яна была прывязаная да шаста ў ціхай затоцы. Відавочна, што яе скралі за гэтыя дзве гадзіны нашага сну.

Мы метр за метрам аглядаем бераг і ўсе зацішныя куткі ў бліжэйшым радыусе, але лодку так і не знаходзім. Раптам праз некалькі кіламетраў вышэй па плыні я заўважаю ў джунглях агеньчык ліхтара, ён павольна рухаецца ў наш бок. Адрэналін б’е ў галаву. Мы пакідаем у цэнтры лагера падманку з падручных матэрыялаў у выглядзе чалавечага цела, а самі хаваемся за суседняй ад палаткі скалой. Віталік трымае ў руках вясло, я моцна сціскаю мачэтэ. Хутка ўдаецца разгледзець дзве імпэтныя фігуры са стрэльбамі – зноў паляўнічыя. Наперадзе бяжыць вялікі сабака. Яны ўглядаюцца ў зараслі і перыядычна косяцца на наш лагер. Жэстамі вырашаем хавацца да апошняга – са стрэльбамі жарты дрэнныя. Але паляўнічыя так і не набіраюцца смеласці падысці бліжэй. Мы праводзім іх позіркам, пакуль яны не хаваюцца ў гушчары джунгляў. Пранесла.

Вяртаемся ў лагер. Лівень б’е не на жарт. Хаваемся ў намёце. Грукат кропляў па тэнце палаткі стварае пачуццё абароненасці, і трывога пакрысе пакідае мазжачкі. Мы засынаем чуйным сном са зброяй у руках.

Раніцай я высякаю кацялок з бамбуку і гатую ваду для кавы. Прыгнечаныя, мы збіраем заплечнікі і выпраўляемся ў бок бліжэйшай вёскі. Усю дарогу ўзіраемся ў берагі ракі, але човен-прывід больш ніколі не патрывожыць нашага зроку. Пазней я ўспамінаю, як ноччу праз сон чуў гук лодачнага матора, і пра сябе адзначыў, што мы і днём па рацэ рухаемся з асцярогай, а тут нейкі начны шумахер носіцца проста ля берага.

У нас няма ніякага жадання размаўляць з мясцовымі жыхарамі. Мы павольна падымаемся па звілістай грунтоўцы на перавал. Праз пару кіламетраў удаецца спыніць грузавік, які вывозіць нас на асноўную трасу. Віталік пакінуў частку сваіх рэчаў у гатэлі, і яму трэба вяртацца ў Луангпхабанг. Я ж працягваю рухацца на сталіцу. Нам па дарозе яшчэ пару сотняў метраў, але за час рачных прыгод мы ўжо парадкам стаміліся адзін ад аднаго. Так здараецца.

Дзелім рэшткі правіянту, ціснем рукі. Як жа выдатна зноў быць з самім сабой! Я ўрубаю плэер і бегма ўзбіраюся на перавал. Мяне падбірае першая ж тачка. Унутры ёсць кандзёр і, напэўна, таму яго я прапускаю паварот на Ўенцьян.

У Луангпхабангу я выходжу з машыны сінхронна з іншымі стоперамі. Гэта маладая пара з Піцера. Макс і Наташа вось ужо некалькі месяцаў падарожнічаюць па Азіі ды цяпер маюць намер рушыць дадому. Яны шмат і са смакам распавядаюць пра свае прыгоды ў Інданезіі ды Малайзіі. Яны з той невялікай касты падарожнікаў, якім падабаецца мусульманская Азія. Часцей пра гэтыя краіны мне даводзіцца чуць толькі дрэннае.

Аказваецца, што ў піцерцаў скончыліся грошы. Мне выдатна знаёмы гэты стан! У кішэні засталася апошняя трыццатка, і гэтага якраз павінна хапіць на вегетарыянскі шведскі стол на траіх.

Пасля шчыльнага абеду або нават вячэры мы адпраўляемся начаваць на закінутую лодку на рацэ. Фінальнымі акордамі дня робяцца згушчонка з гарбатай і густыя размовы пра ўсе магчымыя кніжкі планеты.

Раніцай мы развітваемся. Піцерцам на поўнач, а мне на поўдзень. Першая ж машына падбірае мяне да Ўенцьяна. Ехаць туды парадкам. Нават не бяруся рабіць нейкія прагнозы наконт лаоскіх дарог. У гэтай краіне практычна няма мастоў і тунэляў – усе шляхі агінаюць перавалы. У Кітаі шэсцьсот кіламетраў я праехаў бы гадзін за восем, але тут на гэткі ж адрэзак можна палажыць цэлы дзень.

У маім распараджэнні кузаў грузавіка. У Лаосе практычна ўсе кіроўцы просяць грошы за праезд. Але мой новы стырнавы даведваецца, што я на мелі, і адразу ж выдае мне скрыню бананаў і плед. Так мы і скачам па бясконцых гарах-перавалах. Па дарозе ў кузаў завітваюць людзі, іншыя выходзяць. Усе яны едуць недалёка і плацяць невялікія грошы. А я застаюся, павольна тачу бананы і чытаю кніжку. А шостай раніцы наступнага дня мы нарэшце заязджаем на ўскраіну Ўенцьяна. У бразгатлівым кузаве я правёў больш за васямнаццаць гадзін.

Пешшу праходжу сем кіламетраў да цэнтра горада. У адным з хостэлаў сталіцы працуе мой стары сябар Ральф. Мы пазнаёміліся з ім у Баку і каля тыдня разам жылі ў порце.

Сустракаю свайго барадатага камрада проста на парозе хостэла. Некалькі гадзін мы праводзім у размовах пра тое, як жа даўно гэта было і як мы ўсе пастарэлі. На наступны дзень Ральф з’язджае на visa-run у Камбоджу, а я адпраўляюся ў амбасаду Тайланда. Мая віза паспявае вельмі хутка, але ў мяне не застаецца грошай нават на бутэльку вады. Пасля таго як спадае паўдзённая спёка, я збіраю заплечнік і выходжу на трасу, якая вядзе прэч з горада.

Голая Мэры Джэйн

За Лаос я моцна вымотваюся. Мясцовыя людзі мала ветлыя. У выніку турыстычнага буму яны глядзяць на цябе, як на вушасты мяшок з грашыма. У гэтай валютнай ліхаманцы кожную, нават самую шчырую ўсмешку ты міжволі расцэньваеш з марксісцкага пункту гледжання. Краіна перажывае нашыя дзевяностыя з «новымі лаосцамі» на крутых джыпах. Нават у горных вёсках, дзе не ступала нага белага чалавека, за любы тавар для цябе прадугледжаная экстрацана. Здаецца, што ўсё чалавечае тут ужо прададзенае і закладзенае.

Я патрулюю раён па карце, якую ўзяў у фае аднаго з гатэляў. Ужо зусім сцямнела. Раптам побач спыняецца машына, за стырном сядзіць усмешлівая дзяўчына:

– Hey! Where are you going? – пытае яна.

– Outside the city.

– But, what are you gonna do there?

– Actually, I don't know. Put a tent somewhere.

Так я знаёмлюся з Мэры Джэйн. На велізарным бацькоўскім пікапе мы гонім на ўскраіну горада. Мэры пытаецца, ці не хачу я паехаць да яе сяброў на вечарынку. Настрой дурацкі, але я згаджаюся.

– Let's go!

У клубе, які больш падобны на ангар для сушкі збожжа, процьма народу. Кампаніі маладых людзей жлукцяць тутэйшае піва Lao. Ніхто не танцуе, нягледзячы на старанні нейкага мясцовага бэнда. Хочацца таксама напіцца, але нешта не лезе. Я адчуваю сябе ніяк і нідзе. Кажу Мэры, што мне дрэнна, і прашу вывезці на трасу. Яна пагаджаецца. Мы скачам у машыну і з’язджаем.

На выездзе з горада мая новая сяброўка рэзка адмаўляецца пакідаць мяне аднаго ў цёмным лесе. Яна кажа, што зніме мне пакойчык у гатэлі. Я не моцна супраціўляюся.

Спыняемся каля ўваходу ў нейкі заняпалы гестхаўз. Мэры дамаўляецца з сонным уладальнікам і аплачвае нумар. Я заходжу ў апартаменты, кідаю рэчы і адразу бягу ў душ. Калі чысценькі і задаволены, прамокваючы ручнічком падпахі, я вяртаюся назад, на ложку ў пакоі знаходжу абсалютна голую Мэры.

– Do you have experience with the ladyboy?

Ад нечаканасці я заходжуся ў кашлі.

– Sorry? You mean that you are ladyboy?!

– Mmm. Yes, I am.

Я прыпадаю да сцяны. Упершыню ў жыцці я тварам да твару сустракаюся з транссексуалам. Тым больш у сваім ложку. Праз хвіліну я бяру сябе ў рукі і вырашаю расставіць усе кропкі над «і». Мы дамаўляемся застацца вернымі сябрамі.

Я прашу Мэры расказаць пра тое, як яна зрабілася трансам. Дзяўчына запэўнівае мяне, што з псіхалагічнага боку трансамі не робяцца, а нараджаюцца, а вось з біялагічнага – усё крыху складаней. Свае грудзі яна зрабіла некалькі гадоў таму ў Тайландзе за тысячу баксаў – кажа, што гэта вельмі танна. За тое, каб пазбавіцца «апошняга мужчынскага», прыйшлося выкласці яшчэ пару тысяч. Цяпер у яе ёсць нешта накшталт вагіны. Праўда, сапраўднага аргазму яна не адчувае. Хутчэй, гэта псіхалагічная асалода.

Мэры распавядае, што ў яе ёсць муж. Ён амерыканец і ўсё ведае, але ніякіх праблем на гэтай глебе ў іх няма. Яшчэ яна лічыць сябе самай прыгожай сярод канкурэнтак у Лаосе, дзяўчынка працуе гідам па сексуальным турызме Ўенцьяна і менавіта таму павінна добра выглядаць і добра размаўляе па-англійску.

Ужо сёмая гадзіна раніцы, і Мэры пара адвозіць бацькоўскую машыну. Як толькі яна перасякае парог, я адрубаюся.

Пад канвоем з мігалкамі

Перасекчы наступную мяжу вырашаю ў раёне горада Паксэ. Да яго каля сямісот кіламетраў. Усю дарогу мне даводзіцца з цяжкасцю тлумачыць сваю грашовую праблему. Прыкладна палова кіроўцаў, зразумеўшы, пра што ідзе гаворка, адмаўляецца мяне падвозіць. Але сустракаюцца і добрыя людзі. Адзін падкідвае мяне да неапазнанай вёскі. Я брыду ўздоўж трасы і натыкаюся на мост, побач з якім тырчаць старыя палі. Спускаюся ўніз да ракі, каб зрабіць пару здымкаў. За мной увязваецца група мужыкоў. Яны махаюць рукамі, нешта крычаць і жэстамі паказваюць, каб я схаваў камеру. Я не звяртаю на іх увагі і раблю сваю справу.

Мужыкі акружаюць мяне і валакуць за сабою. Спачатку я адбіваюся, але потым разумею, што асаблівага выбару ў мяне няма. Толькі праз дзесяць хвілін пачынаю дарубаць, што маю справу з лаоскай арміяй – фішка ў тым, што мясцовыя салдаты не маюць ваеннай формы. А можа, яны проста забываюць яе апрануць. Урэшце за мной высылаюць ваенны грузавік і пад канвоем вывозяць на пяцьдзясят кіламетраў назад у раённы міліцэйскі ўчастак. Там знаходзіцца адзіны ваенны чалавек, які, відаць, некалі вучыў сетку англійскіх няправільных дзеясловаў, але вучыў сяк-так. Я разумею, што, хутчэй за ўсё, мяне папросяць выдаліць кадры з фотаапарата. Не тое каб гэты мост быў вельмі маляўнічы, але я вырашаю ісці да канца і хаваю флэшку ў шкарпэтку.

На пытанне, куды падзеліся фатаграфіі, якія я рабіў, я адказваю, што ўжо знішчыў іх. Міліцыянт вырашае праверыць маю хлусню і просіць аддаць яму флэшку. Я вывальваю горкай усе карткі памяці, якія ляжаць у маіх кішэнях. Потым пішу тлумачальны ліст на рускай мове, у якім праліваю святло на прычыну, чаму лазіў пад мостам, і даю слова пацана, што больш пад мост не палезу. Тым часам афіцэр строіць салдатаў і загадвае падганяць транспарт, каб перакінуць мяне ў зыходную кропку. І мы зноў бадзёра імчым з мігалкамі па лаоскай трасе ў кабіне чагосьці вельмі падобнага на беларускі аўтазак.

Ноч. Мяне высаджваюць роўна на тым месцы, дзе я быў узяты цёпленькім паўдня таму. Я даходжу да бліжэйшага жылога будынка, ламлюся ў дзверы і прашу гаспадара даць мне начлег. Ён дазваляе ўлегчыся на бамбукавым ложку каля ўваходу. Я прымаю прапанову.

Да ночы наступнага дня я нарэшце дабіраюся да лаоска-тайскай мяжы. Па шчырасці, я гэтаму вельмі рады. Падыходжу да акенца памежнага кантролю і працягваю пашпарт. Афіцэр глядзіць на мой дакумент і прамаўляе магічныя «фіфці саўзанд» – яму вельмі хочацца ўзяць з мяне грошы за выязны штамп. Стомленымі жэстамі прашу яго паклікаць галоўнага афіцэра заставы. Ён незадаволена ўздыхае, ставіць штамп і прамаўляе: «See you again in Lao PDR!»

Глава 9 Рома ў Тайландзе

Тайскі аўтаспын

Памятаю тайскага памежніка, які здзіўлена пытае мяне:

– Single entry?

– Yes, sir. After Thai I'm going to Malaysia.

– Ouh, ok. Welcome to Thai!

Памежнік не выпадкова здзіўляецца маёй візе. У Тайландзе жывуць дзясяткі тысяч замежнікаў, і часцей за ўсё яны прыбываюць у краіну па турыстычнай візе з падвойным уездам. Тэарэтычна такая віза дае права на паўгадавы побыт у краіне, але за гэты час ты абавязаны выехаць з Тайланда хаця б на некалькі хвілін у любую іншую краіну. Часцей за ўсё на visa-run турысты выязджаюць менавіта ў Лаос, адкуль я прыбываю.

За некалькі дзён да перасячэння тайскай мяжы я звязаўся з Вераснем і Жэняй, якія пару гадоў таму адвезлі на мыс Горн звычайны зэдлік з беларускай кухні. Яны праехалі аўтаспынам фактычна праз усе краіны Цэнтральнай і Паўднёвай Амерыкі, цяпер жа барозняць Паўднёва-Усходнюю Азію. Мы дамаўляемся сустрэцца ў горадзе з вельмі гучнай назвай Накхонратчасіма.

Я выходжу на трасу і выцягваю руку. Чакаць наогул не даводзіцца, першая ж машына спыняецца. Спачатку я думаю, што пашанцавала, але хутка разумею, што Тайланд не жартуе з гасціннасцю.

Мае першыя тайскія спадарожнікі выглядаюць, як студэнты першага курса. На ламанай англійскай яны пытаюць, чаму я не скарыстаўся аўтобусам. Хлопцы не даганяюць, што такое аўтаспын, ім здаецца, што са мной нешта здарылася, раз я стаю на трасе. Спрабую растлумачыць, што ў мяне ўсяго толькі няма грошай на квіток, таму я езджу на папутках, але гісторыя пра грошы здаецца ім занадта жудаснай. Хлопцы тут жа тэлефануюць сваім сябрам і вельмі эмацыйна распавядаюць апошнім пра беднага замежніка.

Мы дабіраемся да першага прымежнага горада Убон. Нас сустракае машына з хлопцамі таго ж узросту. Цяпер маім нялёгкім становішчам занятыя восем галоваў. У выніку на радзе зграі вырашаецца пасадзіць замежніка на прамы аўтобус да Накхонратчасімы. Мы едзем на аўтавакзал, але ўсе аўтобусы ўжо адчалілі, а наступны будзе толькі заўтра. Хлопцы прапаноўваюць мне заначаваць у іх, але я спяшаюся і прашу адвезці мяне на трасу. Мае новыя сябры неахвотна падкідваюць мяне да паліцэйскага ўчастку, дзе распавядаюць копу пра маё становішча, і той адразу ж спыняе машыну. На развітанне пацаны ўручаюць мне пяцьсот бат (штосьці каля пятнаццаці баксаў, калі не памыляюся), каб я змог расплаціцца з тым, хто мяне падвязе.

Ад паліцэйскага ўчастка да паліцэйскага ўчастка, ад запраўкі да запраўкі я дабіраюся да Накхонратчасімы. Апошні адрэзак дарогі я праязджаю ў адкрытым кузаве пікапа, разам з соннымі дзеткамі. За гэты час я паспяваю дачытаць пару сотняў старонак з кніжкі «Валацугі Дхармы». Нарэшце а чацвёртай раніцы вывальваюся з аўтобуса побач з вялізным манастыром. Будзіць манахаў непрыгожа, і я проста раскідваю палатку па суседстве з келлямі.

За апошні год самыя розныя людзі ў самых дзіўных сітуацыях дапамагалі мне прарывацца наперад. Я паспяваў сказаць ім дзякуй, і мы назаўжды расставаліся. Часта сувязь ірвалася яшчэ да моманту, калі мы даведваліся імёны адзін аднаго. Здараецца, мяне свідруюць думкі пра тое, што менавіта мяне варта называць спажыўцом у самым дрэнным сэнсе гэтага слова – я спажываю не тавар, але добрае стаўленне людзей, і часта ў аднабаковым парадку.

Накхонратчасіма – горад буйны, але гэты факт не перашкаджае валацугам з вялікай дарогі знайсці адзін аднаго па ўнутраным компасе. Я сустракаю Верасня і Жэню пасярод горада, яны, як і я, швэндаюцца ў пошуках сігналу Wi-Fi. Па іх адразу відаць, што яны ўмудроныя вопытам гадавога бадзяння па Паўднёвай Амерыцы з зэдлікам у руках – нічога лішняга з сабой не возяць. Абодва іх заплечнікі па аб’ёме меншыя за мой адзін. Верасень іранічна смяецца:

– Нічога-нічога! Я зраблю табе як-небудзь рэвізію!

Наступны тыдзень мы праводзім у манастырах і на пляжах. Сябры дапамагаюць мне здымаць матэрыял, мы бясконца травім байкі і адтапырваемся на ветры ў кузавах пікапаў. Тайскі аўтаспын настолькі добры, што мы перасоўваемся па краіне хутчэй, чым любым грамадскім транспартам. Неблагім узорам мясцовай добразычлівасці служаць хлопцы, якія едуць з крамы дадому, але бачаць нас і адвозяць за сотню з лішнім кіламетраў на мора.

Час на ўзбярэжжы бяжыць павольна – мы ямо рыс з «сі-фудам», гартаем кніжкі і качаемся на хвалях. Генеральным спонсарам інтэрнэт-шпацыраў выступае прыбярэжная кафэха, а свежую садавіну пастаўляе парачка мангавых дрэваў. Але хутка сябрам ужо трэба ірваць далей, у Малайзію. Мы разам даязджаем да Патаі, і тут нашы шляхі разыходзяцца – Верасень і Жэня рушаць на поўдзень, а я паварочваю ў горад.

2556 год

Многія вандроўнікі не спраўляюцца з цяжкасцямі самотнага існавання і пасля некалькіх месяцаў дарогі вяртаюцца дадому. Бытавыя бязладзіцы насамрэч пераносяцца лягчэй за адзіноту. Дваццаць чатыры гадзіны на дзень быць адказным за тое, што адбываецца, размаўляць з людзьмі толькі фармальнымі фразамі, на якіх базуюцца выпадковыя знаёмствы, не мець магчымасці дэлегаваць хоць што-небудзь каму-небудзь – вось што цяжка. Я ўпэўнены, што кожны, хто жыў у дарозе, у першую чаргу навучыўся шанаваць блізкіх і проста сваіх. Вось і цяпер, развітваючыся з Вераснем і Жэняй, я дакладна ведаю, што наперадзе зноў тая самая сцяна, аб якую разбіўся не адзін вандроўнік.

У Патаі шмат рускіх, таму мне можа пашчасціць з нейкай падпрацоўкай у турыстычнай сферы, каб зарабіць на квіток праз акіян. Як толькі я збочваю з трасы ў горад, да маіх вушэй даносіцца любімая музыка дальнабояў і таксістаў. Шматлікія кафэхі Патаі маюць у штаце артыстаў, якія па замове могуць выканаць «чо-ніць нармальнае», «каб за душу» або «ты яе ведаеш, як у тым фільме».

Я блукаю па цэнтральных вуліцах і з першых хвілін разумею, што адсюль трэба вельмі хутка валіць. Тлустыя пераспелыя самкі, мабыць, з кіёскаў на рынку «Хмяльніцкі», выгульваюць сінтэтычныя сукенкі азіяцкіх куцюр’е ў чырвона-чорную палосачку з надпісам Rich са стразаў, што абсыпаюцца, нібы зоркі з неба. Іх кавалеры, у таніраваных да абсалютнай імглы акулярах, шортах маркі Adidas, аранжавых майках-сетках без рукавоў і, вядома, з нязменнымі в’етнамкамі на нагах, пацягваюць халодны півас. Я ўжо бачу, як мне давядзецца падносіць экзатычныя напоі гэтым айчынным турыстам. Унутры ўсё перакручваецца.

Я збягаю з Патаі праз дзень. Красачы, здабытыя ў Шанхаі, прыходзяць у мёртвы стан пасля кітайска-лаоскіх прыгод, і па дарозе на трасу я прыкупляю сабе б/у красоўкі на апошнія дзесяць баксаў.

Ад Патаі да Бангкока ўсяго пара сотняў кіламетраў. Машыну прыходзіцца чакаць не больш за тры хвіліны. Часцей за ўсё спыняюцца пікапы – напэўна, гэта адна з нешматлікіх краінаў, дзе дазволена ездзіць у задніку такой машыны. Я заскокваю ўнутр і кладуся на дно кузава. Мінералка без газу ратуе ад спякоты, якую прыносіць неба без хмар.

У Бангкок я заязджаю на старой «Таёце». Мяне падвозіць сям’я з малым дзіцём, якога за адсутнасцю месца садзяць мне на калені. Па дарозе да сталіцы Тайланда мяне некалькі разоў кормяць і ўручаюць нешта каля сямідзесяці даляраў. Здаецца, падарожжа аўтаспынам па гэтай краіне – вельмі прыбытковая справа.

Бангкок – горад гіганцкіх памераў з даволі бязглуздай сеткай грамадскага транспарту. Метро ёсць далёка не ва ўсіх частках горада, і праезд у ім даволі дарагі паводле мясцовых мерак. Аўтобусы належаць прыватным кампаніям і, мабыць, таму не маюць ніякага раскладу. Спрабаваць зарыентавацца тут па Google Maps – абсалютна бессэнсоўная справа: часцяком транспарт, які выдае Google, ужо даўно не ходзіць або ходзіць не туды. Мясцовыя таксісты, такія ж фокуснікі, як і ўсюды ў Азіі, могуць смела накруціць пару колаў або адвезці ў месца Х за плату, памножаную на N. Словам, з транспартам тут бяда. Здаецца, самы хуткі і рэгулярны рэйс – гэта лодка па рацэ Чаўпхрая, на ёй няма коркаў і дзякуючы моцнай звілістасці яна аплятае большую частку горада.

Здабытыя грошы я спускаю на жытло і ежу. Знаходжу ў нэце самы танны хостэл горада, які больш нагадвае берлінскі сквот. Усе сцены, уключаючы ўнутранае ўбранне нумароў, распісаныя пад графіці, п’янаватыя еўрапейцы бегаюць з паверха на паверх – паўсюль вісіць устойлівы шмон марыхуаны. На носе 2556 год паводле будысцкага календара. У гэты дзень у Таі звычайна абліваюць адзін аднаго вадой і вымазваюць глінай – усе крамы заваленыя вадзянымі пісталетамі. Здаецца, мяне чакае знатная разня!

Гаспадар хостэла, француз ізраільскага паходжання з дрэдамі да пупа, аснашчае кожнага свайго пастаяльца выдатнай пушкай, і ў прызначаны дзень з самай раніцы бойня пачынаецца. Спачатку мы ва ўсіх сэнсах мочым адзін аднаго разам з більярдным сталом і пляцоўкай для выступу рок-бэндаў, а потым вялікім інтэрнацыянальным натоўпам кідаемся на вуліцу, каб ужо там заваліць усё жывое. Дарэчы, пакідаючы будынак, ты адразу робішся лёгкай мішэнню. Вораг можа з’явіцца адусюль! Работнік крамы хавае ствол пад прылаўкам і, як толькі ты паварочваешся да яго спінай, не задумваючыся пранізвае цябе струменем вады, спецыяльна астуджанай у маразільніку. Падла можа хавацца ў пікапе або аўтобусе, што праязджаюць міма, можа страляць з даху або акна. У любы момант ты рызыкуеш трапіць пад перакрыжаваны абстрэл!

Я змагаюся на вуліцах горада да апошняга. А трэцяй гадзіне ночы пад дробным дажджом вяртаюся прамоклы да ніткі ў хостэл, што пасля дня свята выглядае, як адна вялікая душавая кабінка. Некалькі наступных дзён агульны пакой для дваццаці пастаяльцаў хутчэй нагадвае бальнічную палату – усе бесперапынна чхаюць, кашляюць і смаркаюцца.

Тым часам Воля, з якой мы вар’яцкі пракаціліся па Паднябеснай, вырашае кінуць усё да д’ябла і прымчацца з канцамі да мяне ў Бангкок.

Калі прааналізаваць, чаму я раптам вырашаюся на саюз, які без сумненняў накладзе сур’ёзныя абмежаванні на характар майго падарожжа і глыбіню перажыванняў, то ўсё, што я магу сказаць: я стаміўся ад космасу. Ёсць такое слова, якое нельга прамаўляць, – «свабода». Выяўляецца, свабода дурыць нас не менш за грошы! Быць свабодным і быць мільянерам па сутнасці адно і тое ж – у цябе ёсць усё. Толькі што рабіць з тым, у чаго няма межаў, ніхто толкам не ведае. Памнажай бясконцасць, дзялі бясконцасць, аднімай, складай, здабывай корань, узводзь у ступень – усё без толку. Любое дзеянне бескарыснае, пакуль табе няма на чым стаяць, пакуль у цябе няма «для чаго», «для каго» або «з кім».

Я сустракаю Волю ў аэрапорце, вешаю на шыю і адводжу ў горад. Цяпер я буду часцей есці, спаць пад дахам і ганяць у душ. Цяпер калі я кажу «я», чытай «мы».

Бой у амбасадзе

Верасень і Жэня нараілі мне замест Аўстраліі, куды я планаваў рушыць пасля Азіі, паспрабаваць атрымаць візу ў ЗША. За пару тыдняў да прылёту Волі я паведаміў ёй пра гэтае рашэнне. Шчыра прызнаюся, я ніколі ў жыцці не зрабіў бы такога стосу папер для амбасады, які Воля вываліла перада мной у нумары хостэла. Наступныя некалькі дзён мы адточваем нашу візавую легенду, дапрацоўваем дакументы, а па начах, калі спёка спадае, блукаем па горадзе. У ноч перад днём Х мы раптам успамінаем, што яшчэ не раздрукавалі банкаўскія рахункі. Трохі магіі – і яны выглядаюць досыць упэўнена, па сем штук баксаў у кожнага!

Праца ў Тайландзе мне так і не далася. Я вымушаны пазычыць грошы ў бацькоў. Віза і пералёт павінны абысціся мне ў тысячу даляраў. Нешта падказвае, што прыкладна столькі ж грошай я выдаткаваў на жыццё за ўсе мінулыя месяцы майго квэсту.

Паўднёва-Усходняя Азія – месца, на якім спатыкнулася да халеры кругасветных падарожнікаў. З Тайланда можна рухацца або ў Штаты, або ў Аўстралію. Пералёт у Паўднёвую Амерыку з гэтай часткі свету каштуе вялізных грошай, аднавіць якія, скажам, у Перу будзе вельмі няпроста. Калі ж спрабаваць трапіць у Аўстралію або ЗША, то вельмі вялікая рызыка атрымаць адмову ў візе. У такім выпадку ты ўсё роўна страціш добрую суму грошай і застанешся ні з чым. Я ведаю па меншай меры з дзясятак валацуг, якія не змаглі прабіць гэтай сцяны бюракратыі.

І вось надышоў вырашальны дзень, я нацягваю самую чыстую майку і адзіныя штаны з невялікай плямкай мазуту на попе. На нагах у мяне верныя красоўкі Puma. Воля ўскаквае ў сукенку і басаножкі. Мы выходзім з самага таннага нумара ў горадзе, у дзвярах якога зеўрае дзірка памерам з кулак і папросту няма замка. Здаецца, мы цалкам гатовыя падавацца на журналісцкую візу ў ЗША.

Ужо ўнутры амбасады ўспамінаем, што забылі размяняць частку грошай, а гэта значыць, што, нават калі нам дадуць візу, мы не зможам за яе заплаціць. Я стаю ў суседняй ад Волі чарзе. Вось нейкая тайская бабулька, спрэс абвешаная залатымі пярсцёнкамі, адыходзіць ад стойкі, і да акна праціскаецца Воля. За шклом малады афраамерыканец п’е сваю ранішнюю каву. Воля пачынае гульню ў вочкі і адначасова рытмічна шамаціць паперамі. Яны размаўляюць каля дзесяці хвілін. Мужык выглядае заклапочаным і здзіўленым. Падобна на тое, што ўсё ідзе па плане. Але раптам Воля забірае свае дакументы з акенца і сыходзіць у залу чакання. Мы паспяваем пераглянуцца, і з яе выразу я разумею, што справа пачынае выходзіць з-пад кантролю. На маім ілбе праступае пот.

Мой афіцэр – бойкая пышнагрудая маладая тайка. Я падаю дакументы ў акно, і яна пачынае іх пільна разглядаць. Раптам яна ўстае і кажа, што ёй трэба ўзяць нейкую паперу. Я сачу за тым, як яна паглыбляецца ў офіснае памяшканне. Папера, якую яна шукае, ляжыць якраз побач з афраамерыканцам, што распытваў Волю. Гульня пачынаецца. Тайка корпаецца ў шуфлядзе стала, але я выразна бачу, як афраамерыканец употай распытвае яе пра мяне. Потым яна вяртаецца.

– Скажыце, а чаму часопіс, у якім вы працуеце, так дзіўна называецца – 34mag.net?

«Гэта пытанне на засыпку?» – праскоквае ў маёй галаве.

– Пэўны час таму наш часопіс выходзіў толькі на CD і зваўся CD Mag, але потым мы зрабілі онлайн-версію, і літары C і D ператварыліся ў адпаведныя ім у алфавіце лічбы 3 і 4, – кажу я першае, што прыходзіць у галаву.

Далей ідуць некалькі тыповых пытанняў пра мой досвед працы і заробак, а следам пра мэту паездкі і маршрут.

– Мы збіраемся праехаць па маршруце героя беларускай і амерыканскай гісторыі Тадэвуша Касцюшкі! – смела агучваю я падрыхтаваную версію. – Ну і, вядома, нам цікавая Траса 66, мэм!

– Добра-добра! Калі ласка, аплаціце візавы збор у акенцы ў канцы калідора.

– Дзякуй, мэм! Добрага дня, мэм!

Праз дзесяць хвілін мы з Воляй сустракаемся ля акенца аплаты. Касір дазваляе нам збегаць у бліжэйшы банк і размяняць грошы. З гэтага моманту больш няма нічога важнага – ключ да кругасветкі мы падабралі!

Паўднёвая спякота спадае. Басанож і ў самай абшарпанай на свеце майцы я забягаю за вадой у «Сэвэн Элэвэн». Нам няма чым плаціць за наступную ноч у хостэле, мы спусцілі на візы ўсё да капейкі. Але галоўнае, што квіткі ў Лос-Анджэлес з Куала-Лумпура ўжо набытыя. Гэта будзе мой першы ў жыцці палёт на самалёце.

Вырашаем прагуляцца да набярэжнай. Патрапаныя і шчаслівыя, цягнемся па яшчэ гарачым асфальце. Воля трашчыць мне на вуха пра рамантыку прафесіі журналіста, я ўсміхаюся ёй, падскокваючы на вострых каменьчыках, якія рэжуць ступні. Будучыня зноў здаецца мне выклікам. Я рыхтую свае нябачныя даспехі для новага скачка праз галаву.

Зацяжны сон

Наступным днём у паштовым аддзяленні атрымліваем свае візы тыпу I. Подскакам уніз па лесвіцы выбягаем у духату Бангкока. Здаецца, у нас застаецца яшчэ восемдзесят бат, і мы выбіраемся на электрычцы з горада ў надзеі працягнуць рух у Малайзію на таварных цягніках, але, на жаль, таварныя чыгуначныя рэйсы ў Тайландзе не развітыя.

Увесь наступны тыдзень мы жывём у будысцкіх манастырах і на пляжах. Я ўжо так звык да палявых умоваў, што манастыр не здаецца мне чымсьці незвычайным. Але Воля, відаць, перажывае ўнутраныя буры. Мне падабаецца сачыць за тым, як яна спрабуе прыхаваць сябе сапраўдную, каб выглядаць мацёрай вандроўніцай.

Адзін манах запрашае нас на пахаванне старой жанчыны, дзе ён будзе весці службу. Працэс пахавання ў Таі хутчэй нагадвае святкаванне дня нараджэння – ніхто не плача, льецца вясёлая тайская музыка, людзі развітваюцца з духам памерлага і дораць яму падарункі. Часта гэта вельмі практычныя рэчы: пакаёвы вентылятар, электрачайнік або тэрмас. Усе падарункі для памерлага пасля пахавальнага абраду перадаюцца ў мясцовы манастыр.

Мы ўжо гатовыя ірваць у Малайзію, калі ў апошні момант мне ў «Фэйсбук» прыходзіць паведамленне:

«Здарова! Заязджай у госці на Пхукет :) Мы дарэчы з табой бачыліся пару гадоў таму на мяжы з Украінай. Я тады якраз з віпасаны ехаў, штука не перадаць словамі якая добрая».

Я гляджу на фотаздымак профілю і ўспамінаю, што сапраўды гады тры таму бачыўся з гэтым хлопцам на мяжы з Украінай, але што я рабіў там, успомніць мне так і не ўдаецца. Ужо потым, разам з Лёшам, аднаўляем ланцуг падзей – я ехаў у Кіеў, бо туды ехаў турыстычны аўтобус з майго ўніверсітэта. Грошай на экскурсію ў мяне не было, таму я вырашыў дабірацца аўтаспынам. Пасля гэты самы аўтобус падабраў мяне а другой гадзіне ночы на аб’язной дарозе горада Чарнігава.

Пасля тыднёвых падарожжаў па келлях мы выдатна адсыпаемся ў Лёшыных апартаментах. Ён паказвае нам сакрэтны пляж, трапіць на які можна толькі праз дзірку ў плоце на ўскраіне Пхукета. Гэты пляж – такое адасобленае райскае месцейка, што лёгка падышло б для рэкламы «Баўнці». Але хутка Лёша ляціць у Менск, таму я скідваю яму сваю палатку, і ён падкідвае нас на скутары да трасы на Малайзію.

Тайскі памежнік са здзіўленнем пытае, чаму ў мяне single entry віза. З такім жа здзіўленнем нас сустракае яго малазійскі калега:

– Вы што, не будзеце назад у Тайланд?

– У Малайзіі павінна быць цікавей!

Памежнік смяецца і ўклейвае візавую налепку ў пашпарт. Дарэчы, Малайзія – адзіная бязвізавая краіна для беларусаў у Паўднёва-Усходняй Азіі.

Мы перасякаем мяжу ў нацыянальным парку Зале Бан. Тут фактычна няма ніякіх транспартных зносін. За гадзіну міма нас праязджаюць літаральна некалькі машын. У іншай сітуацыі такая невялікая плынь транспарту мяне наўрад ці хвалявала б, але сёння мы павінны паспець на пачатак дзесяцідзённага курсу медытацыі ў гарах на востраве Пенанг.

Наперадзе пасярод лясной дарогі з’яўляецца апошні памежны блокпост. Вайскоўцы з цікаўнасцю разглядаюць візы ў нашых пашпартах – спяшацца ім няма куды. Мы просім іх спыніць для нас машыну, і як на замову з-за павароту з’яўляецца маленькая маздачка. Памежнікі запіхваюць нас унутр.

Роўна ў прызначаны час мы прыбываем на галоўныя могілкі выспы, адкуль арганізаваная дастаўка людзей у матывацыйны цэнтр. Не паспяваем з Вольгай як след развітацца, як нас адразу ж разводзяць па розных карпусах: «М» і «Ж». Далей нас чакае толькі медытацыя.

Пасля курсу медытацыі мы не можам нагаварыцца. За дзесяць дзён у нас назапашваецца столькі энергіі, што хоць пешшу ў Куала-Лумпур ідзі. Дзесяць дзён я маўчаў разам з класнымі хлопцамі. Дзіма і Даніла калясяць аўтаспынам па Азіі, прычым Даніла паспеў ужо паганяць і па Аўстраліі. Яшчэ паўдня мы разам бадзяемся па выспе і травім дарожныя байкі. Хлопцы хочуць за некалькі дзён дабрацца да Тая і засяліцца на які-небудзь бязлюдны востраў. Праз месяц я даведаюся, што ў іх усё атрымалася – яны спяць пад самаробным падстрэшкам і ловяць рыбу з дапамогай астрогі. Я бачу, як унутры іх гарыць агонь, упэўнены, яны гэтак жа наскрозь бачаць мяне. Далей нам у розныя бакі.

Самалёт сядае ў Шанхаі. Паўгода я ехаў адсюль да Куала-Лумпура, а вярнуўся назад за шэсць гадзін. Я думаю, што наўрад ці змагу палюбіць самалёты – усё ўнутры мяне пратэстуе супраць паветранага чытэрства.

Я стаю ў чарзе на пасадку ў самалёт, які панясе мяне праз акіян. Азіраючыся на мінулыя месяцы, я маю адчуванне, быццам усё, што са мной адбывалася, насамрэч проста гульня маёй свядомасці. Быццам зацяжны сон. Можа, я сяджу зараз за партай ва ўніверсітэце і проста прыкрыў вочы?

Празвініць званок, пара скончыцца, я схаплю свой шасцідзесяцілітровы заплечнік і спушчуся на першы паверх, дзе расце пахучы хвойны лес. У тумане, па сцежцы сярод сухога чароту, я прайду да возера, дзе знайду іржавую лодку. Будзе моцна шумець вецер. Я сцісну зубы да пульсацыі ў вушах і вазьмуся за вясло. Я пераплыву халодны сіні Берангаў праліў і знясілена сыду на зямлю ля драўлянай брамы, якая служыць уваходам у стэп. Ссохлы адхон брамы пакрыты цёмна-чырвонай патрэсканай фарбай. Я прайду праз браму на раўніну і буду пастаянна азірацца, пакуль брама зусім не знікне з вачэй. Я буду ісці, пакуль не апынуся ў абсалютнай пустаце.

Праз сотню гадоў нікога з нас не застанецца. Як выдатна, што мы тут так ненадоўга. Баяцца няма чаго – усяму адзін канец. Мы зліёмся ў адзіную плынь, каб усё забыць і нарадзіцца нанова. Мы вецер, нашы словы проста гульня.

Самалёт набірае вышыню, у навушніках грае Michael Pitt – That Day. Я шчаслівы і кажу «бывай».

Оглавление

Рома Свечнікаў РОМА ЕДЗЕ! Кніга 1

Прадмова

Глава 1 Рома ў Грузіі

Глава 2 Рома ў Арменіі

Глава 3 Рома ў Іране

Глава 4 Рома ў Азербайджане

Глава 5 Рома на Алтаі

Глава 6 Рома ў Манголіі

Глава 7 Рома ў Кітаі

Глава 8 Рома ў Лаосе

Глава 9 Рома ў Тайландзе Fueled by Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg