АНДРЭЙ ФЕДАРЭНКА
КСЮ
Аповесць
І.
Аляксей Дарафей, ці Леанід Дарафей (у пашпарце і ў ваенным білеце ён пісаўся Аляксей, а людзі, у тым ліку і родная маці, звалі яго Лёня: чамусьці сярод беларусаў распаўсюджана такая блытаніна) - дык вось, у гэтага Леаніда-Аляксея па прозвішчы Дарафей пачала кепска заводзіцца яго “Кіа”. Пасля працы ён заехаў у райцэнтр на станцыю тэхнічнага абслугоўвання. Знаёмы механік пакалупаўся і сказаў, што трэба мяняць стартэр, назваў суму - восемдзесят даляраў, але ў Мінску на аўтарынку ці ў Ждановічах такія самыя - па трыццаць. Так што калі Дарафей не лянуецца і мае час, прасцей самому з’ездзіць у Мінск.
- А я за дзякую пастаўлю...
- Дзякую ў шклянку не нальеш, - адказаў Дарафей.
Ён падумаў і вырашыў ехаць. Не таму, што шкада 50$, грошы ў яго былі: крыху даляраў на чорны дзень, крыху еўра; ляжалі беларускія на пластыкавай картцы і на банкаўскім рахунку. Проста даўно не быў у сталіцы, засумаваў па ёй. А тут такая нагода. Электрычкі цяпер хуткасныя, раніцай туды, удзень назад. Да таго ж ён як чыгуначнік меў магчымасць бясплатнага праезду раз на год у любы куток Беларусі і яшчэ ні разу гэтым правам не скарыстаўся.
Ён узяў адгул, папярэдзіў маці, што яго не будзе паўдня, і паехаў у Мінск. У першым жа павільёне аўтазапчастак на Ждановічах знайшоўся новенькі, у змазцы, стартэр. Да электрычкі хапала часу. Дарафей пакатаўся ў метро, выйшаў на плошчы Перамогі.
Пасля падземкі востра, прыемна пахла свежаскошанай травой з газонаў. Стаяў май, свяціла ранішняе сонца, ехала палівальная машына і мыла вуліцу. Высокія кусты белага бэзу цвілі буйнымі суквеццямі - кіпелі, а не цвілі. Дарафей паволі крочыў ад метро ў парк, разглядваючы капоты і зады прыпаркаваных машын, дзівячыся, якіх толькі марак не бывае. Раптам ён уздрыгнуў ад рэзкага сігналу. Азірнуўся. Белы “Лексус” асцярожна зарульваў на вузкае вольнае месца паміж машынамі. І за тую долю секунды, пакуль адчыняліся дзверцы, Дарафей зразумеў (прадчуванне часта абганяе зрок), што сігнал адрасаваны яму, і ўжо ведаў, каго зараз убачыць.
“Не можа быць!” - падумаў ён, узіраючыся ў ледзі, якая выйшла з машыны. А яна ўжо ішла да яго - нерашуча, збянтэжана, вінавата і міла пасміхаючыся, ва ўсім белым: сукенка, адкрытыя загарэлыя плечыкі, белая сумачка, белыя туфлі. На шыі блішчэў срэбны ланцужок.
- Ты пазнаеш мяне?
- Ксю...
Яна абняла яго моцна за шыю, прытулілася і абсыпала твар пацалункамі.
- Як даўно мяне так не звалі! Гэта ж колькі часу мінула!..
II.
Яны пазнаёміліся пятнаццаць гадоў назад. Аляксей якраз вярнуўся з арміі, а перад гэтым была вучоба ў палітэхнікуме, і так атрымалася, што ён гадоў сем, не лічачы кароткіх, на выхадныя, наездаў, практычна быў ізаляваны ад роднай вёскі. За гэты час аднакласніцы павыходзілі замуж, сябры - хто служыў, хто, вярнуўшыся з войска, адразу ж з’язджаў у горад, балазе, той быў блізка, а там - гіганцкі, на ўсю Еўропу вядомы металургічны завод.
Аляксей прайшоў з канца ў канец па вуліцы, дзівячыся зменам. Многа новых хат, і ў старых хатах - таксама нейкія новыя, чужыя людзі.
- Я амаль нічога тут не пазнаю, - сказаў ён дома маці.
- Што ты! Усё памянялася. Старыя паўміралі, маладыя паз’язджалі на металургічны... І ў лес не хадзі, бо заблудзішся.
Загаўкаў сабака, маці выглянула ў акно.
- Жэня сунецца...
Аляксей таксама паглядзеў. Ад веснічак праз двор ішоў незнаёмы мужчына, высокі, дужы, гадоў пад сорак, у клетчатых штанах, з сумкаю ў руцэ, - ішоў дзіўна, віхляючы задам, як жанчына. Зверху да каленяў ногі ў яго былі шчыльна сціснуты, а ад каленяў ішлі ўраскід, нібы ён не меў над імі ўлады, хоць ён стараўся рабіць маленькія крокі. Пастукаў у дзверы, узнік на парозе.
- Ну, з вяртаннем! - Рука ў яго была моцная, мазолістая. - Жэня Бракарэнка.
Аляксей наморшчыў лоб, а Жэня сказаў:
- Не старайся - не ўспомніш. Мяне твая маці толькі памятае, і то ледзь-ледзь. Я не з пустымі рукамі. Вось вам, - пачаў выкладваць з сумкі на стол, - каб не падумалі, што проста выпіць прыйшоў... Вось бутэлька, сала, мяса, яйкі свежыя...
- Не трэба! - для парадку, па вясковай звычцы завялася маці. - У нас усё ёсць.
- Такога няма. У мяне замежнае, - Жэня падміргнуў Аляксею. - Сыр, каўбаска, вінаград... А гэта, - працягнуў маці некалькі купюраў, - за клопат. Бяры, бяры, ты не адна цяпер.
Маці ўзяла грошы, узяла выпіўку, закуску. Аляксей, якому не давала спакою знаёмае прозвішча, раптам прыгадаў:
- У ваенкамаце быў хірург... Бракарэнка, здаецца?
- Гэта мой родны брат, - коратка адказаў Жэня. - Ужо ён не ў ваенкамаце, а на тым свеце.
Памаўчалі. Жэня прысеў за стол.
- Ну, расказвай. Якія планы? У горад на металургічны?
- Не, не! - Аляксей аж замахаў рукамі. - Толькі не туды!
Ён разлюбіў свой горад адразу, як там з’явіўся славуты металургічны завод - задымлены, зачумлены, з цэхамі і трубамі. Будавалі яго ад пачатку да канца аўстрыйцы і італьянцы; пабудавалі - ды так і засталіся, працавалі тут. Вось гэтыя чароўныя словы - “замежнікі, еўрапейцы” - як магнітам прыцягвалі сюды, у нікому раней невядомы, правінцыйны беларускі гарадок, а цяпер - Кландайк, Эльдарада шукальнікаў шчасця з усіх куткоў Саюза. Сюды, на гэтую выспачку буржуазнай свабоды, злятаўся, сцякаўся, спаўзаўся самы розны непатрэбны люд. Тут можна было лёгка набыць жуйкі, джынсы, цэлафанавыя пакеты з малюнкамі каўбояў, замежныя цыгарэты з тытунём і з анашой, псіхатропныя таблеткі і транквілізатары, заморскае спіртное і наркотыкі, а таксама, калі пашэнціць - венерычнае захворванне.
- Не, не ў наш горад, - паўтарыў Дарафей. - Там без мяне хапае. Я вучыцца думаю. У Мінск паступаць.
- Па якой спецыяльнасці? - пацікаваўся Жэня.
- Па сваёй, тэхнікумаўскай. Прамысловае і грамадскае будаўніцтва. Дыплом маю, характарыстыкі добрыя з арміі.
- Паступіш! Усё ў цябе атрымаецца, інжынерам станеш!
- Ды не - я думаю застацца ў аспірантуры.
- Таксама правільна. Вось за гэта хвалю, - для Жэні толькі выказаны намер быў ужо здзейсненым фактам. - Аспірантура, потым кафедра, ды па камсамольскай лініі пакруцішся, а там глядзіш - да міністэрства недалёка...
- Не суроч, сплюнь, - умяшалася маці.
- А што, міністраў з неба спускаюць? Яны з такіх, як мы, людзей бяруцца. Галава ў яго светлая, характар добры, кампанейскі... Толькі на гэта і глядзяць.
- У мяне яшчэ законныя тры месяцы ў запасе. Нешта прыдумаецца.
Жэня чамусьці азірнуўся і перайшоў на шэпт:
- А ты не хочаш папрацаваць? Са мной? На чыгунцы? Сезонным транспартным рабочым?
- А можна?
- З рукамі адарвуць. Людзей не хапае. Праца лёгкая, у ахвоту, чыстае паветра... Грошы неблагія.
Жэня зноў азірнуўся, нібы іх маглі падслухаць, зашаптаў:
- А то прынесці таго-сяго... Таварнякі багатыя бываюць. У Крывой спыняюцца на перагоне. Ёсць такая паваротка - Крывая. Прабяжышся каля вагонаў, глядзіш - пломба сарваная, нехта ўжо трыбушыў. І экспедытара няма... ну, таго, хто суправаджае груз. У вагоне - скрынкі... Памідоры, вінаград... Віно.
Маці, якая ўжо, відаць, бачыла сына міністрам, загарачылася:
- Ты яго гэтаму не вучы! У яго будучыня!
Жэня прыкрыў далоняю рот:
- Не, я ж так, да слова...
- А машыніст? - спытаў Аляксей.
- Машыніст нічога не бачыць. Цягнік заварочваецца, як змяя, з першага вагона хвост не відаць. Дык як, падумаеш?
- Падумаю...
Калі госць пайшоў, ад выпітага яшчэ больш віхляючы задам, маці пачала расквазаць. Сапраўды, Жэня гэты родам з іхняй вёскі, жыў тут, калі Аляксея яшчэ не было на свеце. Потым пасадзілі яго за нешта - “яны ж не кажуць, за што”, не паспеў выйсці - зноў сеў.
- Таму вы і не бачыліся: пакуль ты ў школе, у тэхнікуме, у арміі, ён
- па турмах...
Нарэшце Жэня нібыта ўзяўся за розум, ажаніўся, купілі з жонкаю хату, бо ягоная развалілася, ды жывуць памалу. Дзве дзяўчынкі ў іх. А ходзіць так дзіўна, бо на лесапавале дрэвам пераламала абедзве нагі, балты ў косці ўкручаныя, ён нават на працу да блізкай - паўтара кіламетры - станцыі ездзіць на мапедзе.
- А ў таго яго брата, хірурга Бракарэнкі, які цябе на камісіі глядзеў, жонка памерла ад рака, - манатонна, як казку дзецям на сон, расказвала маці, - дык ён з гора павесіўся, дзвюх дачок сіротамі пакінуў, адна вялікая, Света, у яе ўжо ў самой невядома ад каго маленькая Наста, другая
- школьніца, Аксана; абедзве гулёны, п’юць, мо нават і кураць, я, праўда, не бачыла, але хіба той завод, той горад добраму навучаць...
Аляксей амаль не слухаў гэтую сагу. Ён абдумваў Жэневу прапанову. Першы экзамен толькі ў жніўні. І праўда, засохнеш тут ад нуды. А так
- удзень працаваў бы, вечарамі рыхтаваўся да паступлення... Мо паспрабаваць?
III.
Так Аляксей Дарафей апынуўся на чыгунцы, на пасадзе “сезонны транспартны рабочы”.
З яго прыходам у брыгадзе стала шэсць чалавек: тры пастаянныя і тры сезоннікі. Пастаянныя: Жэня Бракарэнка, другі - брыгадзір Рэвут, чалавек нелюдзімы, пануры, родам з Тураўшчыны (гаварыў: палёх, лясох, карчох), і трэцяя - яго жонка кіргізка, маладая, ганарыстая, вульгарная: мацюкі так часта зляталі з яе прыгожых вуснаў і так натуральна яны ў яе гучалі, што не было сумнення, адкуль яны ўзяліся, якога яны паходжання, - дзікаватай разгульнай азіятчынай павявала ад іх, бяскрайнім палынным стэпам, вольніцай, нізкімі кашлатымі конікамі з доўгімі хвастамі, да якіх прывязваліся за валасы адсечаныя чалавечыя галовы, у запечанай крыві і ў пыле...
Чамусьці яна любіла прымаўкі, звязаныя з татарамі: “Нам, татарам, што з гары, што пад гору!”
Сезоннікі - Аляксей, стары дзед-пенсіянер і жанчына гадоў трыццаці пяці, зацяганая, пакамечаная, пашкамутаная жыццём, з наколкай “Шура” на запясці левай рукі, дзе гадзіннік носяць. Яна адсядзела год у турме, за растрату, калі працавала буфетчыцай у горадзе на, канечне ж, металургічным. Разумеючы сваю адрынутасць, заўсёды трымалася збоку. Курыла танныя цыгарэты, ад якіх кашляла. Аляксей адразу ж спадабаўся ёй, яна звала яго на “вы”, спрабавала фліртаваць: “Вы яшчэ такі малады, у вас жыццё наперадзе... Я таксама была ого... Нават замуж ледзь не выйшла. Каб не зайздрасць чалавечая... Падставілі, ні за што пасадзілі...”
На гэта Жэня з веданнем справы ёй зазначаў:
- Усе ні за што.
Дзед гаварыў мала, але калі гаварыў, таксама націскаў, што ён ахвяра нейкіх таямнічых зайздроснікаў. У яго было светлае, удачлівае мінулае і абы-якое дажыванне - цяпер. Да пенсіі, у тым удачлівым жыцці, ён працаваў ці то майстрам, ці прарабам, ці нават намеснікам начальніка ўчастка, і таму надта хваравіта ўспрымаў сваё паніжэнне. Яшчэ ён не любіў і баяўся грубага Рэвута. “Хам, - ціха скардзіўся ён, калі брыгадзіра не было блізка. - Зладзюган. Я такіх уласнай рукой звальняў без суда і следства - рад, другое, трэцяе і таму падобнае...”
Пастаянныя мянялі шпалы, забівалі кастылі, рабілі абход палатна з абстукваннем реэк і праверкаю іх “узроўнем” - спецыяльнай такой планкай з кропляю пасярэдзіне пад шклом; абглядвалі люфты-зазоры, абмацвалі стыкі, падцягвалі, падымалі, апускалі - карацей, хапала працы, затое і грошай яны атрымлівалі больш.
Сезоннікі калупаліся ў складзе-бытовачцы, наводзілі там парадак. Доўгімі дручкамі з пакляй-квачам на канцы змазвалі рэйкі, складзеныя на двары шчыльна, як роўная, гладзенькая чыгунная падлога. Мачаеш квач у вядро з густым чорным мазутам, са шлюпаннем выцягваеш - і так прыемна ён ходзіць у руках... Асабліва любіў гэты занятак дзед. Касілі адхоны, падразалі секачамі сярод камення на чыгуначным палатне траву “перакаці-поле”: амаль ідэальна круглыя шарыкі, якія сохлі без сонца, без ветру, рабіліся лёгкія, каціліся, ляталі.
Зрэдку даводзілася памагаць пастаянным. Аляксей ішоў ахвотна. Шура спрабавала рыпацца:
- Чаму твая жонка не йдзе? - і тады атрымлівала ад Рэвута:
- Ёй яшчэ раджаць трэба! Яна ж жанчына! А ты ўжо старая кабыла, уцягнутая!
Шура ад гэтых слоў сціналася, больш не пярэчыла, моўчкі рабіла, што скажуць.
Гультаяваты ж дзед стараўся адкруціцца любым чынам, уцякаў, хаваўся за склады, у лесе. Пападала і яму. Аляксей неяк стаў сведкам, як Рэвут біў яго нагой пад зад. Ад моцнага ўдару дзед па інерцыі прабег некалькі метраў на старэчых, артрытных нагах, упаў, падняўся і заплакаў. Так здаровая мужчынская сіла здзеквалася з нямоглай старасці.
- Злодзей... Зладзюган... Я на яго ў суд падам, - выціраючы рукавом слёзы, шаптаў дзед. - Напішу, як ён крадзе з вагонаў у Крывой... Рад, другое, трэцяе і таму падобнае...
Калі выпадала працаваць на перагоне ў Крывой і спыняўся там цягнік, Жэня з Рэвутам знікалі, вярталіся або з пустымі рукамі, або з поўнымі сумкамі. Жэня ніколі нічога не расказваў Аляксею, нічым не дзяліўся
- відаць, памятаючы тую размову з маткаю, а, можа, проста не хочучы ўцягваць у свае цёмныя справы маладога хлопца.
Увогуле Аляксея ніхто не чапаў. У брыгадзе адразу прызналі, што ён не такі; замацавалася за ім і пачало ўспрымацца, як належнае, што ў яго нейкая вялікая, незвычайная будучыня, таму за гэта ён заслугоўвае асаблівага да сябе стаўлення.
Ні ён сам, ні хто іншы не сумняваўся, што ён тут часова, “сезонна”.
IV.
Аляксей палюбіў рана ўставаць, умывацца халоднай вадой; яму падабалася дарога праз лес, раса на траве, ранішнія птушкі, неба над галавой, пахі блізкага лета.
Прыемна ішлося, бо наперадзе чакала лёгкая праца, цікавая, з рознымі канцэртамі-разборкамі, якія яго не тычыліся, з якіх можна толькі пасмяяцца.
Ён праходзіў кіламетр. Ззаду чулася тарахценне - Жэня даганяў яго на мапедзе, марудна ехаў збоку, і яны размаўлялі. У іх ужо было сяброўства, якое часта ўзнікае паміж маладым і сталым, калі сталы выступае апекуном, горнецца да маладзейшага, вучыць яго жыць, “перадае вопыт”, а маладзейшаму, канечне, прыемна гэта.
Увечары пасля працы Аляксей заходзіў да Жэні ў двор, сядаў на прызбу ці на драўляны, нагрэты за дзень шырокі ганак. У Жэні заўсёды знаходзілася загадзя купленае вінцо, а то калі-небудзь пасля ўдалага набегу на таварняк у Крывой ён выносіў на ганак якоесь асаблівае, нетутэйшае віно, памідоры, вінаград, сыр... Жэня называў гэта - “прысмакі”.
- Жонка сварыцца не будзе?
- А не пайшла б яна, - адказваў Жэня, шэптам і азіраючыся.
Жонка яго, рослая, статная, але з нечакана рэзкімі, мужчынскімі рысамі твару - нават здавалася, яна крадком голіцца, як мужчына, - жонка па імені Тацяна працавала прыбіральшчыцай у электрасталеплавільным цэху ўсё таго ж інтэрнацыянальнага металургічнага завода. Прыязджаў на станцыю спецыяльны аўтобусік, забіраў людзей увечары, раніцай прывозіў. Тацяне выпадалі нейкія дзіўныя змены: ці ў дзень, ці ў ноч, але неяк так яны перасякаліся, што яе практычна не было дома. Вечна ў руху, на хаду, на бягу, яна тым не менш усё паспявала: есці наварыць, дзяцей абмыць, сачыла, каб муж не быў галодны, і яшчэ ўмудралася трымаць у парадку агарод. Жэня ў вочы зваў яе: “Гаспадынька мая”, “Тацяначка мая”, а за вочы казаў адно й тое ж:
- Не пайшла б яна.
Застаючы мужа з Аляксеем на ганку, з вінцом, Тацяна ніколі не сварылася, як і ўсе, яна ніякавела перад маладым, перспектыўным Аляксеем.
- “Зялёны Луг”, Танечка! - балбатаў Жэня. - Ён у Мінску ў “Зялёным Лузе” будзе жыць, там, дзе твой брат жыве!
- Вам добра, - уздыхала Тацяна; яна таксама звала Аляксея на “вы”. - Пабыў і паехаў. Жыццё пабачыце, людзей... А тут век дрыжы, што прыедуць ды зноў пасадзяць. - Яна падазрона аглядвала закуску і ківала мужу пальцам: - Ты дакрадзешся! Ты калі-небудзь наляціш! Узяў моду трыбушыць вагоны... Колькі вяровачцы ні віцца, а канец будзе.
Жэня прыкладаў руку да сэрца - маўляў, каюся, апошні раз.
Двор іхні пасярэдзіне быў пясчаны, толькі каля веснічак, ды паўз плот, ды дзе-нідзе плямамі вакол гэтага авальнага пясчанага “возерка”, нібы пазначаючы берагі яго, рос мурог. Нагрэты за дзень шэры пясочак доўга не астываў, у ім ляжалі стомленыя куры, побач з курамі ў пяску валтузіліся Жэневы дочкі, Анька з Валькай, чатырох і пяці гадоў, ужо загарэлыя, у адных спаднічках без трусікаў, і калі адна ці другая паварочвалася, нагіналася - не-не ды і блісне ярка-ружовая палоска спераду ці ззаду. А то каторая сядала насупраць ганка і бязвінна, бяздумна пазіраючы на бацьку з яго госцем, раскінуўшы ножкі, сыпала цёплы пясок, каб ён сцякаў роўна па ружовай шчылінцы. Аляксей тады адводзіў вочы, чырванеў, а Жэня дабрадушна пасмейваўся.
- Курвачкі растуць...
- І не сорамна табе, - ушчуваў Аляксей. - Ты ж родны бацька!
- Можа, для цябе гадуюцца.
- Мне, чужому, і то сорамна...
- Які ты чужы? Ты мне як малодшы брат! Я цябе адразу палюбіў, прыкіпеў душою... Вось убярэцца лета, пачнуць пляменніцы прыязджаць, я цябе са Светай пазнаёмлю... Дачкой майго брата-хірурга-нябожчыка. Во такая дзеўка! агонь баба! З Тацянай маёй на металургічным працуе. Адна, без мужа. Чарку бярэ, цыгарэту закурыць. Бо табе ж трэба, ты пасля арміі, галодны...
- Кінь, мне непрыемна слухаць. І ніякі не галодны...
- А хочаш, з меншай, Аксанай, пазнаёмлю? Экзамены здае, школу канчае...
Неўзабаве, у чэрвені, і праўда пачалі наведвацца пляменніцы. Першай прыехала падобная на маладзенькую мініяцюрную японачку Аксана, з чорнымі, кароткімі, у карэ, валасамі, з жывымі, вішнёвага колеру вачыма. Сямнаццаць гадоў. Знаёмячыся з Аляксеем, працягнула ручку: “Ксю. Так мяне бацька зваў”.
Аляксей у думках паспрабаваў прыкінуць да яе іншыя варыянты імені. Аксана-Оксана - украінска-гогалеўскае, Аксеня, Ксеня - старое, Аксіння - шолахаўскае, Ксюша - расейскае... А кароткае Ксю сапраўды так падыходзіла ёй!
Потым, у выхадныя, пачала прыязджаць Света, высокая, белая, зусім не падобная на сястру-“азіятачку”. Прыязджала то адна, то з маленькай, чатыры гады, дачкой Настай, і дзяўчынкі ўжо ўтрох - дзве Жэневы і Наста - калупаліся ў пяску, гулялі ў здаганялкі; самая большая, Анька, закрывала далонькаю вочы і лічыла:
- Раз... два... два-а з палавінаю... два-а з валасінаю... Валасіна абрываецца - тры пачынаецца! - і з піскам дзеці разбягаліся.
- Тры свае, - загінаў пальцы Жэня, - тры пляменніцы, плюс Наста... Аднымі курвачкамі акружаны! Ды яшчэ сам, як цэлка, хаджу, - пасміхаўся ён, маючы на ўвазе свае скалечаныя ногі.
Света сядзела разам з імі на ганку, піла чарка ў чарку, пасміхалася, слухаючы распутнага дзядзьку. А дзядзька, выпіўшы, не сунімаўся:
- Дай ты чалавеку. Свой жа хлопец, не чужы. Пасля арміі...
- Я старая для яго, - адмахвалася Света, трымаючы шклянку з віном у руцэ.
“Старой” было не больш за 25. Аляксей пазіркваў збоку на яе прыгожы твар, прыпухлыя вусны, на грудзі, рукі, плечы, на выцягнутыя, адна на адну пакладзеныя ногі. Ад яе пахла спіртным, і гэта было прыемна; гэты пах ад маладой жанчыны трывожыў, і бударажыў, і радаваў. Яна падабалася Аляксею куды больш за Ксю - найперш уяўнай даступнасцю; ён чамусьці заўсёды лічыў, што белыя дабрэйшыя за чарнявых, меншыя ламакі, з імі лягчэй.
- Трэба ж памагаць людзям! - чапляўся да пляменніцы Жэня, заклікаючы яе да своеасаблівага гуманізму. - І самой карысна... Для здароўя...
- Мне што, на гэтым ганку зараз разлегчыся? Ці на пяску пасярод двара? Хай купляе бутэльку ды прыязджае, - ужо без усмешкі адказвала Света. Вочы ў яе патухалі.
- Чуў? Аляксей! Бачыш, як проста, - шчыра радаваўся Жэня.
Але Аляксей не бачыў тут нічога простага. Гэтае дэманстратыўнае, перабольшанае самапрыніжэнне толькі насцярожвала яго. Хаця... ты іх зразумееш? Калі яны гуляюцца, а калі кажуць праўду?
V.
Света прыязджала рэдка, на выхадныя. Затое Ксю ў канцы чэрвеня, здаўшы экзамены, скончыўшы школу, часцей пачала бываць у вёсцы, а потым і зусім пасялілася ў дзядзькі. Дні стаялі цёплыя, вечары - яшчэ цяплейшыя. Жэня даваў пляменніцы поўную волю. Праўда, Ксю была “жаваронкам”, рана лягала спаць, але ўлетку цямнее позна, і ў іх - у яе з Аляксеем - хапала часу нагуляцца.
Аляксей паступова прывыкаў да Ксю. Ён ставіўся да яе як да малодшай сястры, не забываў, што яна сірата, і яму прыемна было адчуваць сябе гэткім старэйшым братам, хацелася клапаціцца пра яе, абараняць, аберагаць. Ён трохі паблажліва зваў яе:
- Мая маленькая пяшчотная сяброўка.
З ёю можна было гаварыць на любую тэму. Ксю жаночай інтуіцыяй адгадвала яго думкі, жаданні, наперад ведала, якіх слоў яму хочацца, якога настрою, якіх інтанацый ён ад яе чакае - і акурат такія ён атрымліваў.
- Ты незвычайны, - шаптала яна, прыціскаючыся да яго.
- Чым?
- Ад цябе прыемна пахне, - проста адказвала яна.
Ён абдымаў яе і, каб падражніць, пераводзіў размову на Свету.
- Слухай, Ксю, хачу з табой параіцца. Можа, мне ўзяць тваю сястру замуж? Ты была б мне сваячка...
Ксю сярдзіта адсоўвалася. Яго цешыла гэтая мілая, няўмелая рэўнасць.
- Нічога не атрымаецца, - сур’ёзна адказвала Ксю. - Яна за цябе не пойдзе.
- Чаму?
- А ў яе ёсць. Нейкі чэх, ці немец. Не, чэх.
- Што ён тут робіць?
- Працуе на металургічным, інжынерам. Стары, непрыгожы, - хутка дадала яна.
Канечне, ён не верыў ні ў якага інжынера. У душы ён пасміхаўся з яе. “Ты не ў курсе, дарагая. Ты не ведаеш нашых размоваў на ганку. Не ведаеш, што Света мяне сама запрашае”. Але яму падабалася пацяшацца з сваёй даверлівай, наіўнай сяброўкі.
- Ну, хай сабе чэх. Мала хто ў каго ёсць. Ён жа не збіраецца жаніцца? А я б ажаніўся. Афіцыйна. Насту ўдачарыў бы...
Ксю пакрыўджана маўчала. Аляксей абдымаў яе, цалаваў у шчочкі, у лоб, гладзіў па галаве.
- Дзіўныя вы, мужчыны, - з уздыхам, задуменна казала яна. - Усё шукаеце нечага... А не бачыце таго, што пад носам. Не заўважаеце тых, хто, можа, па-сапраўднаму ўмее кахаць. Як я, напрыклад. Я - не Света. Ты мяне зусім не ведаеш. А прыязджай у госці? - Ксю не ў першы раз гэта прапаноўвала. - Пазнаёмімся бліжэй... Кавы пап’ем.
- Як гэта - узяць ды прыехаць? А тут яшчэ інжынер...
- Нашто табе інжынер? Да мяне прыедзь! Паглядзіш, як я жыву, - і заўсёды дадавала: - Кавы пап’ем.
- Малая ты яшчэ “на каву” запрашаць.
- Малая! - гмыкала яна. - Сямнаццаць хутка. Знайшоў дзяўчынку!..
Аляксей тады ўспамінаў трыццаціпяцігадовую Шуру, на якую Рэвут казаў - “старая кабыла”, згадваў Свету - “я ўжо старая”; цяпер яшчэ і Ксю.
- Дык якія ж вы тады бываеце маладыя?! - шчыра ўсклікваў ён. - Калі вы дзяўчынкі?! Такія, як Наста? Як Жэневы дочкі?
- Відаць, толькі тады, - смеючыся, пацвярджала яна.
Раніцай Жэня па дарозе на станцыю даганяў Аляксея, глушыў мапед і, клыпаючы побач, вёў яго ў руках.
- Ну, прызнавайся. Вы гуляеце - а ёсць толк?
- Які толк, - чырванеў Аляксей. - Мы проста сябруем - як з табою. Мне ўвогуле здаецца, што яна яшчэ нечапаная дзяўчынка.
- Дык добра. Пашанцавала табе. Нехта ж робіць дзяўчынак жанчынамі.
- Ведаеш, я думаў пра гэта...
- А тут не трэба думаць - рабіць трэба, - параіў Жэня.
- Мне здаецца, ёсць нейкія прафесіяналы, якія толькі гэтым і займаюцца. Гэта іхняя спецыяльнасць. З адпаведным запісам у працоўнай кніжцы. Яны і бываюць заўсёды першыя - па законе, а ўсе астатнія, такія, як я, заўсёды другія.
- Не кажы, чаго не ведаеш. І запомні: хто п... пашкадуе - сам п... стане!
- выдаў Жэня адну са сваіх зэкаўскіх прымавак.
Канчаўся ліпень, Ксю паехала ў горад. А ў выхадныя ў Аляксея адбылася нечаканая размова са Светаю. Яна ўсё ж зрэдку ўспамінала, што павінна апекавацца меншай сястрою. Света пачала здалёк, з рамантыкі, усё з таго ж - “зайздрошчу я вам, маладым, і табе, і Ксю... у вас будучыня, усё наперадзе, можна з’ехаць, уцячы ад гэтых п’янак, хамства, ненавіснага металургічнага...” Затым перайшла да справы.
- Ты гуляеш з Ксю, я ведаю. Яна ўжо закаханая ў цябе. Ты неўзабаве паедзеш, паступіш. Канечне, у цябе іншыя планы, што табе да нейкай правінцыялкі. Але павер - яна цудоўная. Добрая, разумная, гаспадарлівая. Чыстая, - зрабіла націск Света. - Табе ўсё роўна трэба будзе жонка, надзейная, памочніца. Калі зрабіць гэта адразу, на пачатку - ажаніцца я маю на ўвазе - ты большага ў жыцці даб’ешся, і хутчэй. Бо інакш ты не столькі будзеш вучыцца, колькі шукаць, і добра, калі пашанцуе, і знойдзеш такую, як Ксю. А калі памылішся?
Аляксею страшэнна няёмка было, упершыню ў жыцці яго так адкрыта сваталі, і хто - дзяўчына, якая яму самому падабаецца! Яна што, не разумее, што яму ўсяго дваццаць, што ён не ведае жыцця, ён не збіраецца планаваць яго матэматычна, хай яно ідзе спантанна, хай будуць памылкі, расчараванні, але гэта будуць яго памылкі, яго расчараванні, яго вопыт. Якія жаніцьбы!
- А ... ты, Света? - спытаў ён.
- Што я?
- Не перадумала? Памятаеш, тады, на ганку, казала...
Зноў вочы ў яе адразу патухлі. Яна не чакала гэтага.
- Мы ж дамовіліся, - стомлена, абыякава сказала яна. У голасе яе знікла шчырасць. - Купляй пляшку ды прыязджай. Я ж толькі на такое і годная.
На гэты раз Аляксей прапусціў міма вушэй яе падазронае самапрыніжэнне. З усёй размовы ў памяці ў яго засталося: “Ксю ў цябе закаханая”. Акрылены гэтымі словамі, успамінаючы іх часта, ён кожны раз адчуваў у сабе спакойную, сталую, мужчынскую ўпэўненасць. Во як, дзве адразу! Прыгожыя, даступныя, і абедзве запрашаюць! Заставалася толькі выбрацца ў горад.
VI.
Вечарам Аляксей сядзеў у Жэні на ганку, і размяклы, добры, назіраў, як сонца заходзіць у хмару. Да Жэневай хаты пад’ехаў знаёмы дачнік, пасігналіў - маўляў, еду ў горад, у машыне ёсць месца, ці не трэба падкінуць. Жэня яшчэ раней, у чаканні выхадных, напакаваў пляменніцам гасцінцаў. На агародзе ўжо расла маладая бульба, раннія гуркі, познія цыбуля і часнок. Плюс “прысмакі” (яны з Рэвутам нядаўна растрыбушылі чарговы вагон).
Жэня - знарок, вядома, бо не такія цяжкія былі гасцінцы, каб самому не ўправіцца, прапанаваў Аляксею:
- Збірайся, паможаш, - а калі той пачаў муляцца, сказаў цвёрда, загадным тонам: - За кампанію!
На ўездзе ў горад пацямнела, пайшоў дождж, дачнік уключыў дворнікі. Каля ўніверсама Жэня папрасіў яго спыніцца, сунуў Аляксею грошы: “На, збегай. Адной вам хопіць?” Пад’ехалі да блочнага пяціпавярховіка, дачнік у машыне застаўся чакаць, Аляксей з Жэнем падняліся на трэці паверх. Дзверы адчыніла Ксю, і адразу ж на пляцоўку прашмыгнула Наста. Адна шчака ў яе была тоўстая ад ваты і перакрыжаваная лейкапластырам:
- А ў мяне - во!
- Бесталковая, - сказала Ксю, радасна, адкрыта гледзячы на Аляксея.
- Дагулялася, дабегалася, пакуль у дзвярах на кухню ледзь шкло галавой не вынесла. Тры швы наклалі.
- Тры! - пацвердзіла з гонарам Наста, растапырыўшы пальчыкі.
Не заходзячы ў кватэру, Жэня паставіў долу ношку.
- Ну, ты пабудзеш? - дзелавіта, нібы між іншым сказаў Аляксею. - Яшчэ два аўтобусы вячэрнія, дабярэшся. А я з дачнікам. Мяне там унізе машына чакае, - патлумачыў ён Ксю. - А дзе Света?
- Спытай што лягчэйшае. У чэха свайго.
- А! Ну, прывітанне ёй, - Жэня нязграбна, віхляючы задам, пайшоў уніз.
- Дык чэх існуе? - разгублена спытаў Аляксей. - Я думаў, ты падманваеш, разыгрывает мяне...
- Яшчэ як існуе. Знайшоў каму верыць - Свеце. Не ведаю, што яна табе абяцала, але верыць ёй - сябе не паважаць.
- Тады, можа, і я паеду? З імі? Пакуль машына...
- Вось смешны. Куды ты паедзеш? Праходзь! Кавы пап’ем.
У дзвярах на кухню шкла ў ніжняй палавінцы не было зусім. Цікаўная Наста і цяпер круцілася пад нагамі.
- Наста, ідзі спаць, - Ксю ўключыла святло, бо за вакном цямнела. - Дождж пачынаецца.
- А ў мяне парасона няма.
- Можа, ён не спатрэбіцца.
- Як гэта?
- Начуй тут.
- А Света?
- У нас два пакоі. Усім хопіць месца. Ды можа яшчэ і не прыйдзе яна. Наста, спаць ідзі...
Ён падумаў пра маці, што не папярэдзіў яе. Як малы. Маці пачне хвалявацца, пабяжыць да Жэні. Што ёй Жэня скажа? Што твой сын у маіх пляменніц начуе? Ксю сірата, не разумее, як гэта - калі за цябе перажывае родны чалавек.
- Аляксей, ты есці хочаш? Катлеты з макаронамі.
- Ты ўмееш гатаваць?
- З дванаццаці гадоў усё, што хочаш, - з гонарам адказала яна. - Наста, ты ж паела! - ідзі спаць...
У яго адразу пацяплела на душы. Ён не чакаў, што яна можа быць такой хатняй. Разам з тым яго не пакідала адчуванне, што ўсё, што тут адбываецца, трохі несапраўднае - вось як нібы дзеці гуляюць у “абедкі”, ці ў “тату-маму”.
Але катлеты, макароны, і яго гарэлка, і Жэневы каўбаса з памідорамі - усё аказалася сапраўдным. Аляксей піў, і еў, а насупраць яго, стараючыся пераймаць яго рухі, ела Наста. Сама Ксю, як і належыць гаспадыні, за стол не прысела, пакуль не здаволяцца госці. Яна стаяла, скрыжаваўшы на грудзях рукі. Дождж даўно барабаніў па шыбах. Залева! І ад гэтага, ды яшчэ ад хмелю ў галаве, знікала адчуванне часу - здавалася, што вельмі позна ўжо. Нарэшце Ксю адвяла малую Насту з парэзанай шчакою спаць.
“Давай святло выключым і будзем глядзець на дождж”, - прашаптала яна, вярнуўшыся.
Выключылі, пачалі глядзець. Не змаўляючыся, абое перайшлі на шэпат: ці то ад таго, што чалавек спіць, ці то прыцемкі, такія ўтульна-інтымныя, спрыялі гэтаму.
“А ведаеш, можа, мы разам будзем вучыцца. Я таксама паслала дакументы ў Мінск. І мне адказалі! Адказалі, што нават калі не паступлю, увосень, як будзе недабор, мяне могуць прыняць як сірату і як з чарнобыльскай зоны. Праўда, пасля вучобы абавязкова давядзецца вярнуцца назад...”
“І ты думаеш вяртацца?”
“Я думаю, мы абое паступім і будзем разам”, - прашаптала яна.
Яму ўспомнілася Свеціна сватаўство. Ад прыцемак, ад роўнага стуку кропляў па шыбіне, ад спіртнога, а галоўнае, ад дзявочага блізкага шэпту так цёпла, так спакойна было. Ён выпіваў грамаў па пяцьдзясят перыядычна.
“Сядзь мне на калені”.
“А, хітры”, - і адразу ж села.
На яго найшло нейкае да слёз замілаванне; хацелася шкадаваць усіх і ўсё, каяцца ў нечым, прасіць прабачэння за штосьці і даказваць камусьці, што ён вельмі добры, што ў яго і ў думках няма нячыстых намераў.
“Ксю! Можа, ты баішся, што я пакрыўджу цябе? Пачну рабіць тое, чаго ты не хочаш?”
“Нічога я не баюся. Калі б баялася, не запрашала б, і не сябравала б з табою”.
“Не! Кажы праўду! Я магу пайсці. Хочаш, я пайду?”
“Сядзі!”
І засядзеліся да дванаццаці. Ён забыў пра аўтобусы, пра Свету, пра маці; ён цалаваў яе, смелай рукою лазіў ёй па ўсіх месцах, якія можна было дастаць, якія яна дазваляла яму - а дазваляла яна многае; і бялелі ў цемры трусікі, адцяняючы загарэлыя, рухавыя дзявочыя ногі... “Аляксей... Пачакай! Ты можа думаеш, што я шлюшка?”
“Як можна, Ксю...”
“Калі так думаеш, правільна робіш - я і ёсць шлюшка... Калолася, лячылася... Я халодная. Ну, фрыгідная. Мяне за дзяўчыну не лічаць. Я пішу вершы - пра дахі, раскрыжаваныя антэнамі!..”
“Выдатная метафара”.
Ён дакрануўся вуснамі да яе вачэй, вочы былі мокрыя і салёныя. “Ксю! Ты што?! Я ж нічога ад цябе не хачу... Рабі так, каб табе добра было!
“Прабач... Я такая дурная... Усё нахлусіла... Хіба так дзяўчына павінна рабіць, як я раблю? Сама запрашала цябе... Добра, я прызнаюся - Света можа прыйсці ў любы час, і не адна... Толькі гэта! Ты ж не пакрыўдзішся?” “Якія крыўды! Як ты скажаш, так і будзе. Хачу дачакацца Свету!” Прага дабрыні да ўсіх і да ўсяго не знікала. Ён і Свеце, і яе чэху таксама хацеў выказаць, як іх любіць.
“Аляксей... Можна, я цябе пацалую на развітанне, і ты пойдзеш?” “Толькі гарэлку дап’ю... ”
Дапіў; яна пацягнулася пацалаваць яго, ён выставіў руку:
“Не трэба, уяўляю, як ад мяне гарэлкаю нясе”.
“Ты цудоўны хлопец! Праўда, я такіх ніколі не бачыла яшчэ. Смешны толькі”, - і голас у яе быў мяккі, пяшчотны.
Калі ён выйшаў на цёмную вуліцу, дождж скончыўся, з неба падалі апошнія рэдкія кроплі.
Абмінаючы калюжыны, ён дабраўся да шашы, якую перасякала чыгунка. Па шашы да вёскі было пятнаццаць кіламетраў, напрасткі, па чыгунцы сем. Пайшоў напрасткі, па шпалах. Час ад часу даводзілася спыняцца, каб вытрусіць з кедаў каменьчыкі, ды яшчэ двойчы саступаў дарогу цягнікам, таварнаму і пасажырскаму. Вось і станцыя, будка, склад... Якія яны ўночы чужыя, адзінокія!
Сам Аляксей зусім не адчуваў сябе ні адзінокім, ні падманутым, ні няшчасным.
Ён нават ганарыўся сабой, сваім высакародствам, што вось не стаў карыстацца момантам, а мог бы. Цэлае жыццё наперадзе. Колькі ўсяго яшчэ будзе!..
VII.
На другі дзень раніцаю ён ішоў на працу, пакульгваючы, - сцёр-такі ногі да мазалёў. Ззаду затарахцеў мапед, Жэня дагнаў:
- Ну, хваліся! Чым скончылася?
- Нічым... Пасядзелі, пагаварылі...
- Усё зразумела з табою. Пашкадаваў п... - сам п... стаў, - махнуўшы рукой, рэзюмаваў Жэня.
Між тым часу да першага экзамена амаль не засталося. Кніжак, розных абітурыенцкіх дапаможнікаў Аляксей яшчэ ў пачатку лета поўна набраў у гарадской бібліятэцы; яны ляжалі на тумбачцы сімпатычным стосам, ён любаваўся імі, ды так ні разу не разгарнуў. Уся надзея была на армейскую характарыстыку. У войску казалі, што з добрай характарыстыкай прымаюць амаль без экзаменаў. Восьмага жніўня ён апрануў касцюм, павязаў гальштук, начысціў чаравікі і паехаў у Мінск - паступаць на “Прамысловае і грамадзянскае будаўніцтва”, разлічваючы, што прабудзе ў сталіцы дзён дзесяць мінімум, па два дні на кожны іспыт: супрамат, фізіка, замежная мова, сачыненне. А прыехаў дамоў... праз дзень, безнадзейна праваліўшы першы ж экзамен. Ён углядаўся ў білет, а бачыў шпалы, рэйкі, расу, круглую траву “перакаці-поле”... Белыя трусікі на загарэлых ножках... Словам, лезла ў галаву абы-што. Нічога людскага з такой здачы не магло атрымацца.
Ён вяртаўся дамоў з пачуццём сораму і з адчуваннем, што не апраўдаў нейкіх надзей, якія на яго кімсьці ўскладаліся, не выканаў якогась важнага, даручанага яму задания, і вось вяртаецца - прыніжаны і з пустымі рукамі. Як яго сустрэнуць? Што скажуць? Што яму адказваць?
Аднак дарэмныя былі яго перажыванні. Нічога не змяніліся, у брыгадзе ніхто не ўспрыняў яго правал як няўдачу. Німб “вялікай будучыні” не пабляк над яго галавою.
- На другі год паступіш, - упэўнена заявіў Жэня. - Тваё ад цябе не ўцячэ!
Маці дык увогуле не хавала радасці. Ёй добра было з сынам - такая дапамога, праца блізка, грошы неблагія. Аляксей супакоіўся, і зноў жыццё пайшло, як і раней, пакацілася па сваіх знаёмых роўных рэйках. Восенню, у канцы верасня, Жэня паведаміў яму, што Ксю паступіла, ды не абы- куды - у БДУ:
- Пашкадавалі яе, - чамусьці вінавата дадаў Жэня, нібы апраўдваючы Аляксея і асуджаючы спрытную пляменніцу. - Узялі як сірату, з чарнобыльскай зоны...
Вось гэтая навіна па-сапраўднаму ўкалола самалюбства. Цяпер Аляксею было з чым параўноўваць уласную няўдачу - з чужой удачай. Да таго ж ён не сумняваўся, што “сіроцтва” і “зона” тут справа дзясятая, а проста Ксю, як разумная дзяўчынка, у адрозненне ад яго аказалася лепш падрыхтаванай.
З Ксю была ў іх яшчэ адна сустрэча - апошняя. З нізкага неба на скапаныя грады, на пусты, непрыветны, без дзяцей і курэй двор імжэў дождж, і стаяў у паветры, як туман. Ксю сказала, апусціўшы вочы:
- Прабач, калі можаш: і за той вечар. І...
Яна запнулася, але ён зразумеў - “і за паступленне”.
- Ты толькі не губляйся, добра? - горача сказала яна. - Пішы! Я цябе буду чакаць у Мінску. Ты абавязкова паступіш, мы будзем разам!
VIII.
Да канца восені ад Ксю прыйшлі два лісты.
Аляксей разрываў канверт з нецярплівым хваляваннем, спадзеючыся ўбачыць пісьмо з размытымі ад слёз радкамі, у якіх настальгічна, з сумам раскаяния ўспаміналася б іхняе лета, была б розная лірыка... Словам, чакаў таго, што ў яго самога было на душы і ў памяці. А ўбачыў - вясёлы, шпаркі почырк, узнёсла-радаснае паведамленне, як ёй добра ў Мінску, як яна ажыла там, колькі ў яе новых сяброў... Яна і яму, Аляксею, ад усяе душы раіць любым чынам імкнуцца ў Мінск, бо “толькі тут сапраўднае жыццё!.. ”
У другім лісце Ксю прасіла дапамогі. Ім далі задание (яна паступіла на псіхалогію) зрабіць апытанку-тэст, і вось яна просіць Аляксея адказаць:
а) ці задаволены Вы сваім жыццём;
б) якія колеры выклікаюць у Вас трывогу, якія - супакой;
в) ці была ў Вас у дзяцінстве якаясь псіхалагічная траўма;
г)...
Расчараваны, пакрыўджаны, ён не адказаў. Ды і пра што было пісаць? Чым маглі яе зацікавіць іхнія лакальныя, мясцовага маштабу навіны? Тое, што ён перавёўся з сезонных рабочых у пастаянныя? Ці што яе дзядзьку - Жэню Бракарэнку, разам з брыгадзірам Рэвутам застукалі-такі на крадзяжы, і ў вёску прыехаў міліцэйскі “ўазік”, забіраць яго. Перад тым, як сесці ў машыну, Жэня тужлівым паглядам аббег двор, агарод, дарогу, лес за ёю, падняў вочы ў неба - нібы развітваючыся назаўсёды.
“За бацькаў х... - ды век гаруй”, - прамовіў ён і палез у машыну. Тацяна галасіла па ім, як па нябожчыку. Анька і Валька не адставалі, трымаючыся з двух бакоў за яе спадніцу.
Рэвут атрымаў два гады, Жэня - тры. Жонка Рэвута, кіргізка, неўзабаве з’ехала ў Кіргізію. Дзед нядоўга радаваўся знікненню ворага, сам захварэў, не мог больш працаваць - нават змазваць мазутам рэйкі ў яго ўжо не стала сілы. Шура таксама звольнілася і, нібыта, зноў пайшла ў буфетчыцы на любімы металургічны. Брыгаду, як вайсковую адзінку пасля баявых стратаў, давялося тэрмінова дафармоўваць новымі людзьмі з горада.
Пасля таго, як Ксю паступіла, у кватэры засталіся толькі Света з маленькай Настаю. Тацяна хутка ацаніла сітуацыю і неўзабаве разам з дзецьмі (Аньцы трэба было ўжо ў школу) перабралася ў горад да мужавай пляменніцы. Ніхто больш не прыязджаў у вёску. Хата стаяла сіратлівая, запушчаная, двор зарастаў травою.
А Аляксей Дарафей так і працягваў жыць разам з маці і працаваць на станцыі. Ён - той, хто лічыў сябе часовым, сезонным, толькі адзін і застаўся пастаянным, на тым самым месцы, як укапаны.
Ён нечакана лёгка змірыўся з гэтым, перастаў думаць пра паступленні, ні на што не наракаў, ні аб чым не шкадаваў - проста жыў, як у вакууме, у нейкай духоўнай і фізічнай рэзервацыі, без імпэту, без мары, без асаблівага спадзявання на нешта, што магло б з ім здарыцца і змяніць яго жыццё.
Толькі калі-нікалі яму рабілася сорамна за тую веру ў сваю “абранасць”, у “незвычайную будучыню”. Якая лухта, з чаго ён узяў, што заслугоўвае большага?
Яго не цікавілі ні палітычныя, ні эканамічныя, ні сацыяльныя, ні нацыянальныя змены. Недзе ў вялікім свеце ўсё кіпела, бурліла, блыталася, разбураліся старыя дзяржавы і ўзнікалі новыя, ішло вялікае перасяленне народаў, умацоўваліся празрыстыя межы, лёгка падалі праржавелыя “жалезныя заслоны” і нетрывалыя “бетонныя сцены”... Усё абыходзіла яго бокам. Ён ведаў толькі шпалы, рэйкі, малаток ды кастыль. Фізічны час існаваў для яго хіба што ў пераменах года: за зімой прыходзіла вясна, за вясной - лета, ды яшчэ ў намінале купюр, якімі выплачвалі аванс, зарплату, прэміяльныя: спачатку лік ішоў на сотні, потым на тысячы, на мільёны - адсюль стваралася ілюзія руху жыцця, павышэння дабрабыту, нават кар’ернага росту.
Зрэшты, ён сам ужо быў брыгадзірам, меў падначаленых, ганяў іх, як некалі сваіх рабочых Рэвут, і таксама, як Рэвут, не скупіўся на моцныя слоўкі.
У матэрыяльным плане грэх было скардзіцца. Плацілі добра, Дарафей не піў, не курыў, плюс матчына пенсія. Так у яго з’явілася любіміца, “Кіа” - не новая, але і не дабітая, надзейная. Без машыны, як без рук, як колісь селяніну без каня. Рэйсавыя аўтобусы адмянілі, медпункт закрылі, аўталаўка не хадзіла, на працу туды і назад дабярыся: з гадамі лянота, ды і проста фізічна цяжка стала пехатой накручваць кіламетры. Пасля працы ці ў выхадныя Дарафей заязджаў у горад, закупляўся прадуктамі, лекамі для маці.
Маці хварэла на рэдкую немач: адсутнасць энергіі. У яе хапала сілы на якія паўгадзінкі раніцай, потым пераставалі слухацца рукі-ногі, яна клалася ў ложак і бяссільна плакала. Затое гэтыя каштоўныя паўгадзінкі яна выкарыстоўвала надзвычай ашчадна, на самае неабходнае, без чаго не абыдзецца сын, чаго ён сам не ўмее - на гатаванне ежы. Яна варыла, смажыла, пякла, каб хапіла на ўвесь дзень. Аляксей ніколі не быў галодны. Што да мыцця, яны купілі дарагую замежную пральную машыну.
Акрамя фізічнай хваробы, маці пакутавала духоўна. У тым, што ў сына, як ёй здавалася, не склаўся лёс, яна вінаваціла толькі сябе. Хіба такі добры, спакойны, працавіты чалавек, як яе сын, заслугоўвае такой долі - сядзелкаю быць пры ёй? Асабліва цяперашнім часам, калі ўсе дарогі адкрытыя? Гэта ж у міністры можна выйсці! Яна забрала сябе ў галаву, што ён і не жэніцца з-за яе. Якая дзяўчына пойдзе ў вёску, у хату, да хворай свякрухі? Трэба купляць кватэру, ці будаваць катэдж, распачынаць пераезды-пераборы, і ў любым выпадку яна, нямоглая, будзе лішняю. Не раз яна прасіла: здай мяне куды, у які дом састарэлых, цяпер гэта не сорамна, цяпер дзеці не глядзяць бацькоў, бацькі самі хочуць аслабаніць дзяцей.
- І табе, і мне лепш будзе...
Але сын злаваўся.
- Мне не кепска! - і маці бачыла, што ён не хлусіць, і плакала ўжо ад палёгкі, ад падзякі яму. Такіх сыноў пашукаць!
Вёсачка іхняя зусім занядбала, нават дачнікі чамусьці не хацелі тут сяліцца, можа, таму, што зямля запушчаная, і цяжка яе падымаць. Асабліва сумна было зімамі. Не радаваў кампутар з інтэрнэтам, ні плазменны тэлевізар з спадарожнікавай “талеркаю”, не было каму званіць па дарагім мабільніку, не чыталася з планшэтніка - толькі кнігі памагалі, і не новыя, а абавязкова старыя, зашмальцаваныя, чытаныя-перачытаныя. Калі ўвечары адарвешся ад пажоўклых, засліненых на ражках старонак і глянеш у вакно - убачыш праз марозную шыбіну прысыпаную снегам паляніцу дроў, ды завіруху, якая пачынаецца на ноч, сваім ветрам закручвае снег у сумёты з грэбнямі зверху.
А вось улетку Жэнева хата, ператвораная ў дачу, ажывала, прыязджалі Жэневы дзеўкі, Валька з Анькаю, якіх Дарафей памятаў малымі. Цяпер гэта былі добрыя маладзіцы; абедзве замужам, у абедзвюх дочкі. Прыязджалі на машынах. Мужы ў двор не заходзілі, нічога не звязвала іх з гэтай старэнькай хаткай, з аселым у зямлю, струхлелым ганкам; іх не цікавіў ні агарод, ні пахілены плот; усё было ім тут чужое і ніякіх асацыяцый не выклікала. Яны не адыходзілі ад сваіх машын, мылі іх, праціралі, любаваліся імі, уключалі музыку - кожны сваю.
Праходзячы каля Жэневай хаты, Аляксей Дарафей бачыў, як у двары ў пяску зноў калупаюцца дзяўчынкі, і дзівіўся з такой хуткай, відавочнай змены пакаленняў, з такой простай цыклічнасці жыцця. Калі-небудзь яго акліквала Анька:
- Дзядзька Аляксей!
Ён падыходзіў, абапіраўся на нізкае шула плота. Балбатлівая Анька расказвала, што яе бацька Жэня захварэў у турме і памёр там, маці Тацяна даўно на пенсіі, няньчыць унучак; ногі ў яе моцна пухнуць, таму ў вёсцы не з’яўляецца ніколі.
Слухаючы яе, гледзячы на яе, такую вялікую, Дарафею прыгадваліся Жэневы словы: “Можа, для цябе мае гадуюцца”, і думаў, што Жэня недалёкі быў ад ісціны.
І ў ім пачынала варушыцца нейкая крыўда, нават прыкрасць. Чаму яно ўсё так?.. Чаго Жэня не бярогся? Яму трэба былі тыя вагоны, каб потым расплаціцца жыццём за скрынку памідораў! А мог бы жыць, гадаваць дачок, радавацца ўнучкам, працаваць разам з ім, Дарафеем... Пасля Жэні ў яго так і не з’явілася блізкага сябра.
- А я цябе вось таку-у-сенькую, - паказваў Дарафей рукою, - без трусоў памятаю.
- Не кажыце, мне сорамна!
І яшчэ дзялілася навінамі гаманкая, добрая Анька, расказвала, што “цётка Света” даўно выйшла замуж за чэха і жыве ў Празе, “цётка Аксана” таксама замужам у Мінску; не прыязджаюць, бо такія часы, што кожны жыве сваім жыццём...
Дарафей слухаў мілую шчабятуху, ківаў, перапытваў, і яшчэ больш здзіўляўся. Усе персанажы з яго далёкага юнацтва ўяўляліся яму цяпер такімі нерэальнымі! Нават самыя імёны: Тацяна, Аксана, і Света, ды і Жэня - гучалі для яго як глухое, з іншага свету, рэха.
VIII.
І вось праз 15 гадоў, у маі месяцы, у цэнтры Мінска на Круглай плошчы лёс вяртаў яго ў мінулае. Даваў яшчэ адзін шанец сказаць недасказанае, а можа, і зрабіць недаробленае...
- Колькі ж гэта мы не бачыліся! - паўтарала радасная, узбуджаная Ксю.
- Роўна пятнаццаць гадоў.
- І ты так лёгка, адразу пазнаў мяне?
- Ты не змянілася, ніколькі.
- Ага, не змянілася!.. Трыццаць два гады, двое дзяцей. Вось калі мне стукнула трыццаць - гэта быў шок! А потым перастала глядзецца ў люстэрка, мінімум касметыкі... І памагло! Калі не камплексуеш, арганізм сам сябе пачынае рэгуляваць.
Яе вочы вішнёвага колеру вільготна блішчэлі. Дарафей бачыў, што яна непрыхавана, шчыра рада, і гэта пакрысе пачало перадавацца яму.
- Тое, што я цябе пазнаў, нічога дзіўнага - ты зусім не змянілася. А вось як ты мяне?
- Я б цябе пазнала нават з барадой да пояса. Нават калі б мы сустрэліся ў іншым жыцці і ты быў бы ў іншым абліччы. Ты мне так часта сніўся! - і ў сне, з гадамі, сталеў разам са мною. Акурат такім ты мне і бачыўся ў апошніх снах.
- А ты мне снілася заўсёды аднаго ўзросту, шаснаццаць з хвосцікам.
- Калі мне было шаснаццаць, а табе дваццаць, вось дзе была касмічная розніца! А цяпер, калі мне 32, а табе 35 - гэта нішто. Аднагодкі.
Яна азірнулася.
- Давай куды-небудзь зойдзем? Хочаш у “Бярозку”? Кавы пап’ем...
У “Бярозцы” ў фае яны адбіліся ў вялікім люстры, і Дарафею неча-
кана спадабаўся яго двайнік: у чорных джынсах, белай майцы, загарэлы, дужы, наліты мужчынскімі здаровымі вясковымі сокамі, выглядаў ён малайцавата. Побач Ксю моцна трымала яго за руку, нібы баючыся, што ён уцячэ.
- Я так і ведала, што мы калі-небудзь сустрэнемся. Гэтага не магло не адбыцца, бо мне вельмі хацелася, а калі моцна хочаш - абавязкова спраўдзіцца.
Столік, попелка, пах кавы - і недарэчная музыка, веснавой сонечнай раніцай, калі побач - парк, рака, птушкі... Ксю закурыла.
- Ну, расказвай. Хто ты, дзе ты, кім ты?
- Усё там жа, - неахвотна адказаў ён. - У вёсцы жыву, на станцыі працую.
- Не можа быць! Праўда?!
Ён пасміхнуўся.
- Няма нічога больш пастаяннага за часовае.
Ён пачаў расказваць, што працуе брыгадзірам, прывязаны да хворай маці.
- Дык ты... у вёсцы, - не слухала яна. - У той самай - нашай, далёкай... Як мне сніцца ўсё гэта, як не хапае!..
- Нічога ўжо не засталося ад нашай вёскі, - сказаў ён. - Зарасло, і бэз ніхто не ломіць - акурат як у вас у Мінску.
- Усё роўна хочацца туды, да бяспамяцтва.
- Дык прыедзь. Гэта ж не цяжка. Ці занятая вельмі? Спраў многа?
- Ды не сказаць... Усё ў мяне о’кей. Муж, дзеткі... Большай дзесяць, меншай пяць. Працую псіхолагам. І выкладаю псіхалогію.
- “Лексус”, - не без з’едлівасці заўважыў ён.
- І “Лексус”.
- Муж таксама псіхолаг?
- Амаль што, - усміхнулася яна. - А колькі тваім дзецям?
- Я не жанаты.... У сэнсе, халасты... Адзін... кажу ж.
На яе твары адначасова з’явіліся недавер, здзіўленне і радасць.
- Ты жартуеш? Ніколі не паверу! Такі мужчына...
Яна задумалася, потым, апусціўшы вочы, ціха спытала:
- Гэта... з-за мяне?
- Ну што ты! Так склалася, так стала пытанне: жонка ці маці. Ды нідзе і не бываю, дзе мог бы пазнаёміцца з жанчынаю, а калі б і бываў, і пазнаёміўся - хто цяпер захоча жыць у глухой вёсцы, з хворым чалавекам?
- А чаму ты мне не пісаў, не адказваў на лісты, не шукаў мяне? - паўшчувала яна мяккім, як колер вачэй, голасам.
- Навінаў не было.
- Хіба ж мне навіны трэба? Мне ты трэба быў. Я шукала цябе па розных сацыяльных сетках... Ці ты не займаешся гэтым?
- Чаму - у мяне ўсё ёсць. Тэлевізар з “талеркаю”, кампутар, усе навароты... Машына, дарэчы, - пахваліўся ён. - Не “Лексус”, канечне, але таксама іншамарка. Маці ў паліклініку звазіць, па прадукты ў горад з’ездзіць...
Ён загаварыў пра адлегласці, якія цяпер не маюць вялікага значэння, пра сацыяльны статус, узрост і месца пражывання - як ўсё гэта знівеліравана, наколькі ўраўнялася.
- Так што неабавязкова дзікуны жывуць у вёсцы, - сказаў ён. - Зазіраю я і ў кампутар, і ў сацсеткі, але не люблю. Агрэсіі многа. Лепш ужо старая добрая кніга, якую ведаеш на памяць...
- Колькі ў цябе часу? - перабіла яна.
- Гадзіны дзве, можа, больш.
- Слухай, тут тлумна, музыка. Хадзем да мяне? Я цябе запрашаю ў госці. Гэта зусім блізка. Кавы пап’ем...
Тыя ж вочы, тыя ж словы, сказаныя адным і тым жа голасам, на міг перанеслі яго на пятнаццаць гадоў назад, у тое самае лета.
- Ксю... Даўно хацеў у цябе спытаць. Запрашэнне “на каву” - я тады быў упэўнены, што яно толькі адно азначае.
- Яно толькі адно і азначала. Малая была, дурная. Рыхтавалася, хацела, каб лепш, прыгажэй, рамантычна... Набівала сабе цану, вылучыцца хоць нечым хацела... А як перажывала потым!
Яна зноў пацягнулася да пачка з цыгарэтамі, але не закурыла.
- Дык паедзем? Дома нікога няма. Пустая кватэра.
- А дзеці?
- Большая ў школе, меншая ў садзе.
- А праца?
- Я пазваню ім зараз.
- А муж?
- Ты што, зноў баішся? Шукаеш прычыны не ехаць? Дзе тут муж? Пакажы мне яго. Людзі існуюць, пакуль яны ў полі нашага зроку. А знік з вачэй - значыць, няма яго ў прыродзе. Ну, а калі з’явіцца - з балкона будзеш скакаць. Жартую, на працы муж. Да таго ж у нас першы паверх.
IX.
У салоне “Лексуса” стаяла ватная цішыня. А ў яго “Кіа” хоць зачыняй вакно, хоць адчыняй - аднолькава, кожны гук звонку чуваць. Не больш як праз тры хвіліны машына ўкацілася ў зялёны дворык. Многа дрэў, клумбы, кветкі. Вялікая дзіцячая пляцоўка. Трохпавярховы цагляны дом, падобны на катэдж. Каля пад’езда бабуля адной рукой калыхала каляску, другой прыціскла да вуха тэлефон, і чамусьці па-беларуску, манатонна, як аўтаадказчык, паўтарала: “...Паехаў у вёску - прабіў галаву, паехаў у вёску - прабіў галаву, паехаў у вёску - прабіў галаву... ” У калясцы сядзеў і хітра пазіраў на Дарафея, відаць, сам герой паездкі ў вёску - малы з забінтаванай галавою, абмазаны зялёнкаю.
- Бесталковы, - сказала Ксю, адчыняючы дзверы. - Не разумею, як гэта паехаць у вёску і прабіць галаву?
У калідорчыку адразу кінуліся ў вочы чужыя мужчынскія туфлі пад вешаком, а побач - дзіцячыя сандалікі. У ванным пакоі на шнуры, на нікеляванай трубе сохлі шкарпэтачкі, калготкі, трусікі, маечкі - усё яркіх дзявочых колераў, у кветкі, мячыкі, слонікі; і зноў - пад люстрам на палічцы ў празрыстым пластыкавым футарале - дарослы, непрыемны, чужы тут станок для галення.
- У вас адны дзеўкі нараджаюцца, - сказаў Дарафей, выходзячы на кухню з ручніком, выціраючы рукі.
- Добра - вайны не будзе...
Яна ўжо збірала стол, ставіла віны, гарэлкі, закускі. Ён, крыху засаромеўшыся, што ўся гэтая мітусня з-за яго, папрасіў сабе толькі гарбаты, чорнай, моцнай...
- І, калі ласка, лусту белага хлеба з маслам. Больш нічога. Прывык толькі такое.
- Сапраўды. Здаровы мужчына, фізічная праца... А я віна вып’ю. Пад цыгарэту. Мне цыгарэты памагаюць трымаць фігуру, - апраўдваючыся, патлумачыла яна. - Закурыш, дык не так есці хочацца. А памятаеш, як я цябе карміла тады, даўно? Макаронамі з катлетаю?
- Гэта мой самы светлы ўспамін.
- І мой....
Так яны ільсцілі адно аднаму, і яшчэ больш раставала, знікала насцярожанасць паміж імі. Ён падумаў, што павінен пахваліць яе - хоць з ветлівасці госця перад гаспадыняю, ды і чаму толькі з ветлівасці? - ён шчыра зайзросціў ёй, ганарыўся ёю, рад быў за яе.
- Ксю, якая ты малайчына. Такая кватэра, у такім месцы, машына, праца... Выглядаеш свежа, як кветка. І сама ж выйшла ў людзі - без блатаў, без грошай, з такой глушэчы, усяго дабілася розумам, прыгажосцю...
- Ага. Дабілася. Успамінаць не хачу. Эканоміла па капейцы. Кожныя канікулы, яшчэ студэнтамі, на ўсё лета ў Фінляндыю клубніцы збіраць... Света памагла. Усё дзякуючы ёй - і кватэра, і машына. Я да іх часта езджу, у Прагу.
- А як яна сама? - спытаў ён.
- Яна? Цвіце і пахне! Не п’е, не курыць, выглядае маладзей за мяне. Дзіця свайму чэху нарадзіла. Таксама, дарэчы, дзяўчынку. Хочаш у кампутары здымкі паглядзець?
- Не, не хачу.
- Разумею... Прабач.
- Я калі-небудзь бачуся з Жэневымі дочкамі, прыязджаюць у вёску, ды і ў іх - таксама дзеўкі. Памятаеш, як твой дзядзька Жэня казаў? Кім ён акружаны?
- Яшчэ як памятаю!
- Ён не са злосці, бяскрыўдны быў.
- Я ведаю. Я табе больш скажу, як псіхолаг: самыя страшныя мае пацыенты не хамы, не п’яніцы, не пахабнікі, не цынікі, а - ханжы. Іх пазнаеш адразу, з першага позірку; на людзях - ліслівыя, ветлівенькія, вочы бегаюць, пальцы не знаходзяць месца, а дома, у сям’і, з жонкай ці з дзецьмі - тыраны, монстры, і гэтае ўвесьчаснае двайное жыццё, ці гульня ў жыццё, хаванне сябе сапраўднага, сваёй сутнасці разрывае іх, як бомба замаруджанага дзеяння. А ў выніку - мне іх слухаць, лячыць... Зрэшты, гэта мой хлеб. Без працы не застануся.
Ён піў, стараючыся не сёрбаць, сваю гарбату, Ксю - сваё віно.
- А раскажы яшчэ пра сябе, - папрасіла яна. - Мне страшэнна цікава ўсё, з табой звязанае. Як, чым ты жывеш?
- Як жыву? Не сказаць, каб о’кей. Як у цябе, напрыклад. У каго ні папытай: цудоўна, шчасліва... Моташна ад гэтага фальшывага аптымізму. Ну, які о’кей, калі мы старэем, хварэем і паміраем? Прычым не ў будучым, а кожную хвіліну, вось, напрыклад, у гэтую самую.
- Цяпер не модная філасофія хваробы і смерці, - гулліва заўважыла яна.
- Калі гадамі жывеш з хворым чалавекам, яшчэ не да такой філасофіі прыйдзеш. Зрэшты, я ні аб чым не шкадую. Стараюся задавальняцца тым, што маю. І веру, што ўсё да лепшага. А смерць, можа быць, самае лепшае.
- О-о! Вось як? Колькі я такога наслухалася! Да таго ж ты сабе супярэчыш. Калі ўсё да лепшага, а смерць - самае лепшае, дык тады ва ўсіх і сапраўды о’кей. Чаму тады аптымізм фальшывы? Ён якраз-такі натуральны паводле тваёй тэорыі.
- Ксю, - пакорліва здаўся ён, - я дылетант. Ты мяне разаб’еш па ўсіх пунктах. Давай без прафесійных тэрмінаў. Я ж пакуль не на прыёме ў цябе.
Яна засмяялася.
- Я, калі казала о’кей, мела на ўвазе цела. Можна быць шчаслівай матэрыяльна, а з душою трэба яшчэ разбірацца.
- На псіхатрэнінгах?
- Хоць бы. Да таго ж я проста павінна быць шчаслівая. Прафесія вымагае. Уяві - прыходзіш ты да псіхолага і бачыш знерваванага, няшчаснага чалавека з абкусанымі пазногцямі і скрушным паглядам. Чым такі паможа?
- Дзякую, - сказаў ён, дапіўшы гарбату і збраючы крошкі хлеба са стала.
- Не чапай. Хадзем на балкон, я курыць хачу - не магу...
З балкона, коса закратаванага, відаць быў той самы дворык, у які яны ўехалі. Каля дрэў, паміж клумбаў з кветкамі бегалі са смехам дзеці. Ксю, знарок ці выпадкова, стала блізка і так, што Дарафей вымушаны быў глядзець не на дворык, а толькі на яе, і ўдыхаць дым яе цыгарэты.
- Дык ты праўда ні аб чым не шкадуеш? І ўсё ў цябе да лепшага? На кожнае “чаму” ёсць гатовае “таму”? Ты шчаслівы?
Ён паціснуў плячыма.
- Што значыць: шчаслівы - нешчаслівы? Удачлівы - няўдачлівы? Я ведаю толькі, што багаты можа быць добрым, бедны - злым, хворы - шчаслівым, здаровы - няшчасным...
- Яшчэ - не красці, не зайздросціць, даглядаць хворую маці...
- Прыблізна, - кіўнуў ён.
- Не можа быць. Не веру. Няўжо ты ўсім задаволены? І нічога не хацеў бы вярнуць, паправіць?
Усё ж яна заводзіла яго. Яму таксама захацелася пагаварыць сур’ёзна.
- Ведаеш, Ксю, мне кожны год здаецца, што я быў шчаслівы акурат у такі ж час у мінулым годзе. Я калі-нікалі спрабую зафіксаваць гэта, хачу замарозіць адчуванні, спыніць імгненне, ухапіць нюхам, зрокам, рукамі ўсе незлічоныя дэталькі, каб яны не сплывалі так хутка, так непазбежна...
- А казаў, мы кожную хвіліну паміраем.
- ...І пачынаю разумець, што быў шчаслівы менавіта ў тыя моманты, калі здаваўся сабе няшчасным, што кожная сённяшняя нязначная дэталь, маленькая падзея, нават адсутнасць падзеі - гэта цэлае шчасце ў будучым; трэба толькі, каб яно адфільтравалася часам.
- Смешны ты, - прамовіла яна. - Ніяк не змяніўся. Цяжка цяпер такім.
- Наадварот! Калі я думаю пра маладых, пакаленне 15-гадовых - вось каму не пазайздросціш! Як яны разбіраюцца ў гэтай каты? Колькі ў іх спакусаў, колькі верагоднасцей краху, катастрофы!.. Увесь час у стане выбару, усюды трэба паспяваць, круціцца, ірваць, хапаць, ні ў чым не сумнявацца, быць упэўненым, “паспяховым”, жорсткім... У іх няма нашага вопыту, мы хоць ведалі, што такое добра, што - кепска, яны і гэтага не ведаюць. Як ім элементарна ацалець, выжыць, не звар’яць, колькі трэба мець у запасе цынізму і подласці - што, можа, і някепска для выжывання, але дзе іх узяць, гэтыя цынізм і подласць, яны ж таксама талент, не кожнаму дадзены. Не паверыш, я радуюся, што мне пашанцавала, і гэты час заспеў мяне не маладым, а пад сорак. Дай мне цяпер 15-гадовыя мазгі - прападу, звіхнуся. А так - вазьміце мяне цяпер, можна ўмыць рукі і адысці ўбок.
Ён заўважыў, што Ксю хвалюецца. Яна ўжо трэцюю цыгарэту дакурвала.
- У цябе, аказваецца, выдатна адладжаны абарончы механізм. Ты як віеўскім кругам сябе абвёў, і ні пераступіць яго, ні прабіць. Усё ў цябе роўна, гладка, складна, распланавана, разлічана.
- Ну што ты, Ксю, - сумеўся ён. - У мяне акурат-такі нічога не атрымалася. Гэта ў цябе ўсё здорава, роўна і гладка, гэта ты ў параўнанні са мной усяго дабілася...
- Спытай, якой цаною. Я прайшла праз усё, што ты зараз казаў. Даводзілася і круціцца, і рваць, і кусацца, і быць цынічнай, і подлай... Так што дарэмна ты мяне хваліш. Ты нічога не страціў, толькі набыў, ты стаў лепшы, а я - горшаю.
Х.
Яны вярнуліся на кухню. Настала няёмкая паўза, якая сведчыла, што трэба мяняць тэму.
- А прызнайся, ты крыўдуеш на мяне, - ціха сказала Ксю. - Я падабалася табе, ты хацеў мяне. Я помню тую ноч, я сядзела ў цябе на каленях... Мы глядзелі на дождж... Памятаеш тыя залатыя часы?
Яна, не міргаючы, глядзела на яго. Чырвань на шчоках, паўраскрытыя вусны. Складзенымі накрыж рукамі яна абдымала сябе за плечы, нібы ёй холадна было. Тут, на кухні, пры такім асвятленні і ў такім ракурсе Дарафей упершыню ўбачыў, што яна змянілася; гэта ўжо не дзяўчынка, не яго Ксю, што і праўда яна, відаць, прайшла праз многае, перш чым стаць такой.
Раптам яму страшнавата зрабілася ад немігаючага позірку гэтых вачэй. Нешта гіпнатычнае, вядзьмарскае, містычнае з’явілася ў ёй (а можа, і заўсёды было). Нічога дзіўнага, што яе кліенты ніякавеюць перад ёю, яна не хваліцца, а так і ёсць, - і пачынаюць распранаць перад ёю душы. Яшчэ яму прыйшло ў галаву, што сярэднявечную інквізіцыю можна ў некаторых рэчах калі не апраўдаць, дык зразумець.
Яна адвяла вочы.
- Аляксей, у нас мала часу. Я хачу сказаць... Ты можаш святкаваць перамогу, - сказала з разгубленай, бездапаможнай усмешкай. - Ты выйграў. Божа, якая я дурная была! Якая вінаватая! Усе гады адчуванне, што зрабіла балюча чалавеку, які адзін па-сапраўднаму кахаў мяне... Я ведаю - гэта з-за мяне ты не жаніўся. Аляксей, пакуль у нас ёсць час... Мы адныя. Трэба карыстацца момантам. Дай мне шанец выправіць віну. Цяпер ужо я ў цябе прашу. Пайтттлі? Вунь пакой, там ложак.
- Ксю...
Ён пацягнуў яе да сябе, пасадзіў на калені і абняў. Яна аддана, гатоўна, з удзянасцю прыціснулася да яго. Горача зашаптала:
- Дарагі мой, дзякую... Як я чакала гэтага дня, гэтага моманту! Ты ўявіць не можаш, як дзяўчыне, жанчыне жыць з гэтым, насіць у сабе! І чым хутчэй бяжыць час, а ён бяжыць, тым цяжэйшы робіцца камень на шыі... Псіхолагі, маючы справу з не нормаю, самі набіраюцца негатыву. У мяне нейкая псіхалагічная траўма. Аляксей, мне вельмі цяжка, я хачу ў нашу вёску, у наша лета, у свае сямнаццаць! У мяне не жыццё, а існаванне, мне так адзінока, у мяне бяссонніца, я не ведаю, дзеля чаго жыву... Хочаш праўду? Я па-ранейшаму кахаю толькі цябе... я нават у ложку з мужам цябе ўяўляю на яго месцы!
Яна паднялася і ўзяла яго за руку, прапануючы ісці за ёю. Ён застаўся сядзець.
- Ксю... Мы ж сябры... Ты мне сястра...
Яна ўсё яшчэ не разумела, што адбываецца.
- Аляксей, у нас мала часу! Пятнаццаць год назад не была сястрою, калі ты ціскаў мяне ў сябе на каленях.
- Малады быў, п’яны... Кроў гарачая, дурная...
Яна выпусціла яго руку.
- Вось як? І... толькі?!
Нарэшце да яе пачало даходзіць, што ролі памяняліся: цяпер ужо яна ініцыятарка, а ён як бы зусім не свеціцца ад шчасця. Відаць, яна нават думкі не дапускала, што ён можа не кахаць, не хацець яе.
Яна выглядала няшчаснай, мілай, разгубленай і бездапаможнай.
- Але... ты не можаш адмовіцца. Жанчыны так могуць рабіць, але не мужчыны! Ты... зусім не хочаш мяне? Табе дарагая лыжка толькі ў абед? Гэта помста мне? Ты, як дзіця, адчуваеш нейкую насалоду ад таго, што цябе пакрыўдзілі, “не далі” табе? Не разумею! Забі - не разумею, як здаровы нармальны мужчына можа не скарыстацца такім шанцам!
Ён слухаў, глядзеў ёй у вішнёвыя вочы і маўчаў, бачачы, ведаючы, што не зможа ёй нічога растлумачыць. Усё, што магло паміж імі адбыцца, ужо адбылося, і не трэба спрабаваць перайначваць жыццё - можна толькі змірыцца і прызнаць, што яго Ксю, яго дзяўчынка з белымі трусікамі засталася там, у далёкім леце; што гэтыя бясконца доўгія гады, ды яшчэ памножаныя на адзіноту, зрабілі сваю справу - зрабілі тое, што яго нерэальная, выдуманая Ксю на самой справе стала для яго нечым большым нават за сяброўку, бліжэй, чым родная сястра.
А жанчына, якая цяпер стаіць перад ім, дарослая, самастойная, са сваім “Лексусам”, псіхалогіяй, мужам, дзецьмі, кватэраю - чужая яму.
І гэтую двухсэнсоўнасць, гэтае раздваенне, нават растраенне: у адным целе - каханая дзяўчынка, любімая сястра і чужая жанчына - ён ні за што не зможа прымірыць, спалучыць, зліць у адно - хоць на сцяну залезь, хоць лоб разбі.
- А хочаш, я скажу, што з табой адбываецца? Як псіхолаг?
Нечакана халодныя, насмешлівыя, жорсткія ноткі з’явіліся ў яе голасе. Усю прыкрасць, самалюбства пакрыўджанай, адрынутай жанчыны яна ўкладвала ў іх.
- Ты жывеш сваімі ўспамінамі, песціш іх, калоцішся над імі, яны табе даражэй за жывое, яны памагаюць табе паважаць самога сябе. Адбяры іх у цябе - ты загінеш! А тут я - замахваюся на святое! Прапаноўваю ўласнымі рукамі задушыць, знішчыць тое, што адно памагае жыць, з чым так прыемна насіцца! Так?
Ён маўчаў.
- Добра... Што гэта я на самой справе. Як насланнё нейкае, - яна правяла па вачах рукою, нібы стараючыся скінуць нябачныя павуцінкі гэтага наслання. - Калі так табе лягчэй...
Пазбягаючы глядзець на яе, ён узяў свой пакет са стартэрам, патаптаўся, што азначала: ісці трэба... электрычка хутка.
- Ідзі, - сказала яна. - Не, пачакай, - пакорпалася ў сумачцы. - На, вось візітоўка. На ўсялякі выпадак. Пішы, звані. Мала што. Можа, яшчэ сустрэнемся...
- Кавы пап’ем? - пажартаваў ён.
І хоць выйшла недарэчна, яна ўсміхнулася, праўда, не зусім весела, хутчэй неяк безнадзейна.
Праз дзесяць хвілін зялёны аўтобус-“сотка” вёз Аляксея Дарафея па шырокім праспекце, абсаджаным з двух бакоў каштанамі, з прыгожымі будынкамі справа і злева. І чым бліжэй да вакзала, тым больш, здавалася, шырэў праспект; вышэйшымі станавіліся каштаны, прыгажэйшымі - будынкі, святлейшымі - думкі.
Усмешка блукала на яго вуснах. Ён зусім не думаў, што едзе ў глушэчу, да хворага чалавека, да мазутных шпалаў, да звыклай ужо адзіноты.
Ён думаў, што хутка лета - усяго праз пяць дзён, і вось ён едзе, спяшаецца да яго, такога жаданага, таго самага, у якім засталася здаровая маці, ранішняя дарога, сонца, раса, Рэвут, жывы Жэня, прызба, ганак, выпіўка з “прысмакамі”, цёплы пясок з курамі і з дзяўчынкамі, добрая і загадкавая Света, бесклапотны, без цара ў галаве хлопец з дзяўчынкай - сваёй малодшай сястрой, сваёй пяшчотнай сяброўкай, якая цёплымі вечарамі ціснецца да яго, захапляецца ім, яго розумам, яго незвычайнай будучыняй...
Дзяўчынка з кароткімі, цёмнымі, у карэ падстрыжанымі валасамі, з вачыма, што мякка свецяцца, нібы гладзяць, да якой так пасуе яе кароткае, як летняя ноч, імя - Ксю.
2014 г.
Fueled by Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg
Комментарии к книге «Ксю», Андрей Михайлович Федоренко
Всего 0 комментариев