«Каханы горад (на белорусском языке)»

С.Юстапчык

(Антон Адамовiч)

Каханы горад

(Завязка раману)

АД АЎТАРА

"Каханы горад" напiсаны ў 1943 г. Найпершым повадам да напiсаньня яго былi ўражаньнi ад дэманстрацыйнага, "сьвяточнага", але барбарска-бязьлiтаснага бамбардаваньня безбароннага й пазбаўленага ўсялякiх ваенных аб'ектаў Менску саветамi ў ноч на 1 траўня 1943 г. Туга па "каханым горадзе" на прымусовым выгнаньнi ў Нямеччыне дала апошнi повад, штуршок. Аднак, "Каханы горад" нараджаўся, вiдаць, пад нешчасьлiваю зоркаю. Менская "Беларуская газэта", куды ён найперш быў пасланы ў канцы 1943 г., нiяк не магла адважыцца надрукаваць яго. Прапанавалiся аўтару розныя зьмены з гледзiшча на цэнзуру цi, праўдзiвей i дакладней, на страх магчымае цэнзуры. Зьмены былi для аўтара няпрыемлiмыя, бо зусiм выялаўлялi рэч. У марудным лiставаньнi Нямеччына-Менск, лiставаньнi-таргаваньнi сплываў час i, нарэшце, пры пасьпешным эвакуяваньнi зь Менску перад савецкiм наступам большую частку рукапiсу рэдактары зусiм згубiлi. Аўтар аднак не ўтаймоўваўся, аднавiў усё зноў iз шчасьлiвым выпадкам захаваных чарнавiкоў, ды пачаў нанова стукацца ў рэдакцыйныя дзьверы, гэтым разам ужо да бэрлiнскае "Ранiцы". Але й тут удалося прымайстраваць рукапiс толькi ў "Беларускiм Работнiку", адмысловай газэце для "остаў", прыбудоўцы да "Ранiцы". Там, быццам-бы, з цэнзурай было лягчэй. Тут "Каханы горад" i быў надрукаваны ўпяршыню ўвосень 1944 г.

"Каханы горад" спачатку быў задуманы й выкананы, як апрычонае закончанае апавяданьне-навэля. Аднак, пры аднаўленьнi яго другi раз паўстала думка разглядаць рэч, як завязку раману, што й было выказана ў зацемцы ў канцы друкаванага ў "Беларускiм Работнiку" тэксту. Думкi гэтае аўтар ня кiдае й цяпер, чаму ў цяперашнiм выданьнi "Каханы горад" мае падзагаловак "Завязка раману". Тэкст гэтага выданьня, дарэчы, апрача дробных стылiстычных паправак i аднаўленьня некаторых невялiчкiх пропускаў паходжаньня чыста друкарскага (а мо й прымiтыўнага, казаў той, прэвэнцыйна-цэнзурнага, "на ўсякi выпадак") - нiчым iстотна ня розьнiцца ад тэксту 1943 г.