Югася КАЛЯДА
ЗАТРЫМКА РЭЙСА
Аднолькавыя шэрагі аднолькавых металічных крэслаў з акуратнымі круглымі адтулінамі ў спінках спакойна паблісквалі, залітыя роўным электрычным святлом. Калі Уорвік спрабаваў доўга, не міргаючы, глядзець на гэтыя мулкія сядзенні, перад яго вачамі яны пачыналі памнажацца, вібрыраваць, пульсіраваць і ўсё гэта супадала з рытмам, у якім білася ягонае сэрца. Адчуванне было такое, што зараз закружыцца галава. Тады, каб апярэдзіць галавакружэнне, ён закрываў вочы, павольна лічыў да дзесяці, і здавалася, што ў гэтай аксамітнай мяккай цемрадзі ёсць нейкі пробліск няўлоўнага шчасця: зараз ён расплюшчыць вочы, і навакольны свет, «аб’ектыўная рэальнасць», зноў узнікне перад ім у звыклых формах. Хаця застанецца яшчэ на некалькі секунд спачатку вострае, потым прыцішанае, але ўсё адно хвалюючае ўсведамленне сваёй спрычыненасці да таямніцы гэтага свету, да нетрываласці, хісткасці рэальнасці.
Уорвік бязмэтна, у чаканні, сузіраў вялізную залу аэрапорта. Яму здавалася, што тут няма нічога выпадковага, што, на першы погляд, бязладны рух людзей па зале насамрэч злучаны ў сістэму, і кожнае, быццам адвольнае перасоўванне падпарадкавана правілам гульні: складанай, шматступеньчатай, накшталт шахматнай. І здавалася яму, што людзі, якія сядзяць на металічных крэслах, чакаючы сваіх рэйсаў, — дзейныя асобы загадзя вызначанай дзеі.
І Уорвік быў амаль упэўнены ў тым, што ён таксама — дзейная асоба гэтай агульнай дзеі. Яму здавалася, што варта толькі прыкласці яшчэ крыху намаганняў — і яму стане вядомы шыфр, код, ён здолее прачытаць сэнс кожнае пазіцыі, даведаецца, якая мэта гульні, а таксама вызначыць сваю ролю ў ёй. Але Уорвік пакуль не ведаў, якімі, ці якія павінны быць гэтыя намаганні; мабыць, шыфр захаваны зусім побач; мабыць, ён ужо ведае адказ — але не ведае той звышчалавечай мовы, на якой выкладзеная таямніца гэтае рэальнасці.
Да ўсіх аэрапортаў Уорвік меў супярэчлівыя пачуцці.
Першае авалодвала ім адразу па прылёце. Тады ён яўна баяўся любога аэрапорта і ціха ненавідзеў гэтае нагрувашчанне шкла, металу і бетону за той страх, які авалодваў ім.
І той самы будынак пачынаў выклікаць у яго пяшчотныя пачуцці кожны раз, калі ён ляцеў дамоў, у Манрэаль.
Вось і цяпер Уорвік абыякава-добразычліва глядзеў на вялікую шкляную сцяну, у якой з сямідзесяціпрацэнтнаю дакладнасцю адлюстроўвалася хірургічна асветленая зала. Ён ужо даўно здагадаўся, чым выкліканы гэтыя, кожны раз адны і тыя ж перапады ягонага настрою. Няведанне таго, што будзе ў бліжэйшай будучыні, рэцыдывы незагоенай як след антрапафобіі, неўладкаванасць камандзіровачнага побыту, новыя кантакты з новымі людзьмі, пастаяная адказнасць за чужыя вялікія грошы... І — па сканчэнні ўсяго — вялікая палёгка ад таго, што ўсе дамовы падпісаны, усе нюансы ўзгоднены, усе складанасці абгавораны з кіраўніцтвам.
Уорвік не аднойчы сумняваўся ў тым, ці сваёй справай ён займаецца: такое хваляванне, якое ахоплівала яго перад кожнай паездкай не можа быць добрым знакам... І вось толькі нядаўна ён усвядоміў, нібыта прачнуўшыся, што займаецца гэтым бізнесам ужо сем гадоў, што на міжнародных перамовах бывае кожны год мінімум разоў восем, што ў яго, урэшце, няблага атрымліваецца — нават выдатна, што ён «каштоўны спецыяліст» з вялікім стажам.
Мішэль, ператвораны законамі перспектывы ў маленькага чалавечка, стаяў пасярод залы чакання аэрапорта і разгублена пазіраў навокал, пакуль не заўважыў Уорвіка. А заўважыўшы, памахаў рукой, і адразу заспяшаўся да яго: пэўна, былі важныя навіны. Калі падышоў да Уорвіка ды наважыўся пачаць гаварыць, яго перапыніў, заглушаючы ўсё навокал, узмоцнены дынамікамі жаночы голас, які абвяшчаў аб тым, што адкладваецца нейкі чарговы рэйс. Мішэль і Уорвік адначасова каротка рассмяяліся.
— Вось, — Мішэль падняў угару ўказальны палец, калі жаночы голас знік, — тое самае я і меўся табе сказаць: усе рэйсы адкладзены да сямі гадзін раніцы.
У зале пачалося прыкметнае, але без усялякага сэнсу ажыўленне.
— Я так і ведаў! — крыху найграна, скрушна сказаў Уорвік. — Я так і ведаў! Такі дождж! Не варта было ехаць у такую навальніцу, трэба было пазваніць ды не высяляцца з гатэля!.. Дзе мне тут спытаць, ці даюць яны гатэль для міжнародных рэйсаў? Я мяркую, што бясплатна, але я згодзен.
— Не, не, не, натуральна, не! — Мішэль рашуча перапыніў яго, ківаючы адмоўна галавой, і нават некалькі разоў узмахнуў рукою, як дырыжор. — Ведама, не! Які гатэль?! Пра што ты кажаш? Ты застанешся на ноч у нас, я ўжо патэлефанаваў жонцы, яна чакае... Які гатэль, за каго ты мяне прымаеш?
І Мішэль, у знак таго, што размова скончана і ніякіх пярэчанняў больш не можа быць, падхапіў правай рукой цяжкі, на калёсіках, Уорвікаў кофр і шпарка пакаціў яго да выхаду, адначасова леваю рукою зашпільваючы на гузікі сваё каротае чорнае паліто.
Уорвік даўно, яшчэ ў дзяцінстве, прыкмеціў: калі яго апаноўвае лёгкі, бестурботны настрой — звычайна калі завершана якая адказная справа — тады пачынаюць здзяйсняцца ягоныя, нават неакрэсленыя, жаданні. Уорвік нібы адчуваў, што Мішэль запросіць яго да сябе — перачакаць начную непагадзь. Яму падабаўся гэты француз, знешне не вельмі падобны да сваіх суайчыннікаў — гэткага растыражыраванага кінематографам стэрэатыпу. Уорвік ужо з першых хвілін знаёмства злавіў сябе на радасным дзіцячым здзіўленні: «Я хачу сябраваць з гэтым хлопчыкам!» Такое пачуццё, прадчуванне сяброўства, у апошнія гадоў пяць чамусьці ўсё радзей ды радзей авалодвала Уорвікам, і вось яно зноў з’явілася, упершыню за гэты час. Магчымага будучага сябра выдзяляеш з натоўпу з-за нейкага адмысловага выразу твару, або па нязначнай для іншых фразе, у якой нібыта чытаеш прыхаваны, зразумелы толькі абраным сэнс. Уорвіку хацелася верыць, што прадчуванне сяброўства з’явілася не толькі ў яго, што Мішэль таксама дасылае яму зашыфраваныя сігналы: «Свой! Свой!» (так, да прыкладу, яны адначасова, без мудрагелістых рэверансаў адразу перайшлі на «ты») — і Уорвік можа быць упэўнены, што ён, як Дыяген з ліхтаром пасярод яснага дня, нарэшце знайшоў Чалавека.
Але набытая за трыццаць гадоў зямнога жыцця антрапафобія, як называў свой жыццёвы досвед Уорвік, стрымлівала яго, не дазваляла адчуваць сябе са знаёмым, якога ведаў з тыдзень, як са старым сябрам. Уорвік, хаця і змушана, але палічыў патрэбным выканаць звычайны ў такіх выпадках рытуал ветлівасці.
— Слухай, — Уорвік нарэшце нагнаў імклівага Мішэля і адабраў у яго свой кофр, — а твая жонка скандалу не ўчыніць? Гэта я так, умоўна: у тым сэнсе, што гэта будзе няёмка, мабыць: прыцягнуў апоўначы незнаёмага мужчыну дахаты.
— А? —перапытаў Мішэль, нібыта не зразумеў сэнсу пытання, і раптам заўсміхаўся: — Ірэн? Не, ніколі! Не турбуйся, гэта ж нармальна! Яна сама мне не дазволіла б пакінуць чалавека начаваць на лаўцы! Так хоць будзеш спаць нармальна. Не, не хвалюйся!
Пакуль па паркоўцы яны прабіраліся між бліскучых машын да чорнага «Рэно» Мішэля, яны добра-такі вымаклі, ад нахабнай красавіцкай навальніцы іх нават не ўратавалі парасоны.
У машыне Уорвік сеў на пярэдняе сядзенне; яны не заязджалі ў горад, ехалі па Перыфэрык; Уорвік глядзеў, як шчоткі раз-пораз згортваюць з ветравога шкла шчыльную заслону вады, нібы прабіваюць дарогу аўтамабілю у фатальнай, катастрафічнай залеве. Бледна-жоўтыя, ружаватыя, блакітныя маланкі штохвіліны прарасталі ў небе, як фантастычныя нежыццяздольныя дрэвы. «Гэта не ёсць чалавечыя адбіткі», — Уорвік успомніў старую арабскую байку.
Мішэль, які напружана ўзіраўся ў небяспечную цяпер магістраль, раптам загаварыў.
— Я часта думаю, асабліва ў час навальніцы: наколькі трывала мы замацаваныя ў гэтым свеце? Мне здаецца: а раптам якая-небудзь неасцярожная маланка прарве тканіну нашага часу, і мы выпадкова ўскочым у іншае вымярэнне? Ці яшчэ якім-небудзь іншым чынам трапім туды. Парушацца часава-прасторавыя сувязі... Я, на жаль, у фізіцы поўны нуль, у квантавай — тым больш, але чытаў у часопісе, там папулярна цытавалі Эйнштэйна. Эйнштэйн прадказваў канец нашага часу: тады гэтыя сувязі будуць станавіцца ўсё больш і больш нетрывалымі, паўсюль будуць узнікаць часавыя шчыліны, і людзі — калі дажывуць да таго часу — будуць правальвацца то ў сярэднявечча, то яшчэ куды. А Эйнштэйн дапускаў, што такія шчыліны ўзнікаюць і цяпер, толькі яны вельмі непрацяглыя па часе. Я думаю: а якая верагоднасць?.. Мабыць, мы ўжо праваліліся куды-небудзь, і цяпер апярэджваем гэтую рэчаіснасць хвіліны на дзве.
Уорвік, сапраўды ўпершыню за шмат гадоў, адчуў шалёную непадкантрольную радасць. «Свой! Свой!» — нібыта пабеглі па лабавым шкле чырвоныя літары, і ён спешна, каб запэўніць Мішэля ў тым, што і той — свой, падхапіў:
— Менавіта! Я гэтаксама думаю ў час пералётаў. Што такое час па вялікім рахунку? — умоўнасць! Тая ж самая тэорыя адноснасці — так, я таксама ў фізіцы нуль, толькі збольшага: Эйнштэйн. Дык вось, я пра часавую розніцу між кантынентамі. У мяне заўсёды зводзіць патыліцу, калі я ўяўляю, колькі часу цяпер у Манрэалі. Я не магу — і ніколі не мог! — прынамсі, уявіць, як там можа быць учарашні дзень? І яшчэ: як вымяраюць час на тых планетах, дзе сонцы абарочваюцца ў іншым тэмпе?
Мішэль таксама ажывіўся.
— Вось-вось! І галоўнае: хто гэта вызначае? Я аб першапрычыне, аб пачатку з вялікай літары. То бок, я хачу сказаць: нехта існуе. Або нешта. Як звышрозум.
Уорвік перапыніў Мішэля: ён адчуў, што цяпер між імі ўсталяваліся такія адносіны, калі парушэнне бачнасці прыстойнасці не будзе лічыцца за абразу:
— Паслухай, я хвіліну таму прыпомніў арабскую байку, менавіта пра гэта. Француз — дарэчы! — вандраваў па пустыні ў таварыстве правадніка-араба, і той, заўсёды, як прыходзіў час маліцца, маліўся Алаху. Француз — не ведаю, чаму менавіта француз там быў, захацеў урэшце з яго пакпіць і спытаў, маўляў, да каго ты звяртаеш свае малітвы? Адкуль ты ведаеш, што твой бог існуе? Араб, у сваю чаргу спытаў француза: «А як ты даведаўся, што сёння ўначы паўз наш намёт прайшоў не чалавек, а вярблюд?»
І здзіўлены француз адказаў: «Ну як... я ж бачыў адбіткі ног вярблюда!» І тады араб паказаў рукою на сонца і сказаў: «Гэта не ёсць адбітак чалавека!»
— Рэлігія — гэта ўвогуле такая падстава для разваг, — падтрымаў Уорвіка Мішэль, — я, у прыватнасці, выкарыстоўваю рэлігійную тэрміналогію ў якасці метафар.
Мабыць, існуюць сярод людзей падвіды, або раскіданыя па планеце плямёны, якія з’яўляюцца аднадумцамі. Хто ведае, як яны выхопліваюць адно аднаго з чалавечага акіяна, якімі сімваламі пазнаюць пасвячоных, ніхто старонні не ведае. А можа, тое, што завецца еднасцю чалавечых душ, у двукоссі, або без яго, — таксама нішто іншае, як складаныя камбінацыі невядомай гульні?..
Мішэль і Уорвік запэўнілі адзін аднаго ў сваёй далучанасці да тайнага таварыства і ўжо некалькі хвілін ехалі моўчкі. Але маўчанне не было няёмкім, напружаным. Наадварот, дамова сяброў, у якіх ёсць аб чым памаўчаць, як Мішэль раптам пачаў гаворыць пра зусім іншае.
— Мая жонка — не францужанка, — сказаў ён пра жонку так, нібы расказваў пра самога сябе: «Я нарадзіўся і вырас у Парыжы». — Яна з былога Савецкага Саюза.
— Руская? — з цікавасцю спытаў Уорвік, на працы яму ўжо даводзілася сутыкацца з некалькімі рускімі жанчынамі.
— Не, не, з іншай краіны. З Беларусі. З Брэста. Ірэн беларуска. У іх таксама ёсць такі горад Брэст, як і ў нас.
Уорвік нешта чуў пра гэтую мясціну, лічыў, што Беларусь — частка Расійскай Федэрацыі.
— І што, яны цяпер незалежныя?
— Так, абсалютна! З дзевяноста першага года! — Мішэль сказаў гэта з такім гонарам, нібы сам прымаў актыўны ўдзел у атрыманні незалежнасці гэтай краіны.
Мішэль жа тым часам працягваў.
— Я не памятаю дакладна, хто гэта сказаў, здаецца, нехта з нашых каралёў, нейкі Карл. карацей, такі трапны выраз: колькі моў ты ведаеш, столькі разоў ты чалавек. Мне і цяпер дзіўна ўсведамляць, што ў маёй жонцы быццам жывуць два чалавекі, з якімі я абсалютна не знаёмы.
— Два? Чаму два? — спытаў Уорвік.
— Ну. Калі палічыць. Ірэн ведае рускую і родную, а яшчэ і суседнія мовы.
— Яны маюць сваю мову?! — здзівіўся Уорвік.
— Канечне ж! — усклікнуў Мішэль, і амаль адразу засмяяўся. — Гэта цяпер мне вядома, а раней я таксама нічога пра гэта не ведаў. Ні геаграфіі — што ў іх там на ўсходзе робіцца, ні палітыкі, нічога! Ірэн мяне яшчэ называла цемрашалам. Мы, дарэчы, пад’язджаем ужо, зараз вы з ёю пазнаёміцеся.
Яны зноў змоўклі. Уорвік паспрабаваў уявіць, якая можа быць жонка ў Мішэля; чамусьці яна з’явілася перад ім у выглядзе маленькай вяртлявай чорнавалосай жанчыны сталага веку, якая кпліва крывіла вусны ды вымаўляла: «Цемрашал!» Уорвік думаў, што не можа быць такога шчасця, каб вакол яго раптам сабраліся «толькі свае»... Але гэтая незнаёмая Ірэн магла быць недарэчнасцю, жартам пана Лёсу. А пан Лёс часам падсоўвае табе ў каханыя зусім чужога чалавека: а раптам ягоны сябар Уорвік ужо лічыў Мішэля сябрам, аслеплены ды загнаны пад абцас якой-небудзь дурнаватай сквапнай сцервай, з тых «эмігрантак», з якімі ён сутыкаўся ў Манрэалі. Такія ведаюць чаго хочуць...
Да Уорвіка нават прычапілася брыдкая блюзнерская думка: а што, калі раптам гэтая Ірэн пачне заляцацца да яго? Ён жахнуўся ад гэтай думкі, спрабаваў адагнаць яе, але гэта ў яго не атрымлівалася. Яму ўяўлялася вадэвільная сцэнка: хлусліва-спакуслівыя позіркі Ірэн, шматзначныя яе ўздыхі ды выпадковыя дотыкі іхніх ног пад сталом. Уорвік нават на імгненне пашкадаваў, што не застаўся ў аэрапорце, і пачаў ужо турбавацца: яму не было так лёгка і бесклапотна, як раней.
— Пад’язджаем, — коратка паведаміў Мішэль.
У навальнічнай цемры Уорвік не бачыў, дзе яны едуць, па якой мясцовасці. Адзінае, што можна было заўважыць, дык тое, што святло ліхтароў адбіваецца ў вадзе, значыць, злева...
Мішэль жыў у звычайным шматпавярховым доме.
— Валізу тваю пакінем у машыне! — крыкнуў ён Уорвіку праз шум залевы і ветру, калі яны выйшлі з машыны.
— Там ручнік! — крыкнуў у адказ Уорвік. Мішэль памахаў рукой ля вуха, маўляў, не чую. Але праз секунду зразумеў, махнуў інакш, найграна-пакрыўджана: і што, хіба я табе не знайду ручніка?
— Дзіўна, — Мішэль націснуў кнопку з лічбаю дзевяць, дзверы ліфта мякка зачыніліся, ён паплыў уверх.
Падлога ў ліфце адразу стала мокраю, з парасонаў сцякала вада.
— Што дзіўна? — не зразумеў Уорвік.
— У нас у кватэры не гарыць святло. Я гэта заўважыў яшчэ з вуліцы.
«Ну вось, — блюзнерская думка атрымала яшчэ адзін штуршок, — не
хапала толькі заспець ягоную жонку з якім-небудзь каханкам», — падумаў Уорвік, але сказаў іншае:
— Мабыць, ужо лягла спаць?
Напэўна, ягоны калега не памыліўся, калі аднойчы заўважыў Уорвіку, што той кепска ставіцца да жанчын.
Але Мішэль спакойна адмоўна пакруціў галавой.
— Не. А, я здагадваюся чаму. Ды не турбуйся, мы позна кладзёмся спаць!
Мішэль першы выйшаў з ліфта, і Уорвік адразу пачуў глыбокі, крыху прыцішаны, жаночы голас:
— Ну нарэшце. Такая навальніца, як вы даехалі?
Але скандалам тут не пахла...
У маленькім холе Мішэлевай кватэры, куды яны неўзабаве ўвайшлі, было цёмна. У добра разбаўленым святле, якое пранікала з дзвярэй адкрытых на пляцоўку, Уорвік убачыў невыразны сілуэт Ірэн: высокая жанчына з доўгімі валасамі — ён у паўзмроку не заўважыў, якога колеру, — апранутая ў светлы світар. Чамусьці ў яе на плячы вісела маленькая бухта нейкага дроту.
Жанчына працягнула Уорвіку руку:
— Ірэн.
— Дэніс Уорвік, — Уорвік паціснуў ейную далонь.
Ірэн адной рукою абняла мужа за шыю, пацалавала ў шчаку.
— Зноўку? — спытаў Мішэль у жонкі.
— Ужо хвілін пятнаццаць! — Ірэн пра нешта невядомае паведаміла Уорвіку.
— У нас чамусьці стала гаснуць святло, — патлумачыў Уорвіку Мішэль, — толькі ў нашай кватэры, ужо чацвёрты раз.
— Пяты! — удакладніла Ірэн, амаль непрыкметная ў цемры. — Але так доўга — першы раз.
— Заўтра трэба будзе выклікаць брыгаду, хай рамантуюць, пакуль мы ўсе не згарэлі тут.
— Ну не стойце на парозе, праходзьце, — раптам схамянулася Ірэн. — Я пайду пазычу агню ў суседняй пячоры, — сказала яна і хутка выйшла на пляцоўку.
Уорвік нарэшце зразумеў навошта патрэбны дрот, які вісеў на ейным плячы.
Найгоршыя ягоныя чаканні не спраўдзіліся, ён зноўку адчуў палёгку.
Мішэль за руку зацягнуў яго ў нейкі пакой, хутчэй за ўсё гэта была сталовая. Натуральна, гаспадар цудоўна арыентаваўся ў нетрах сваёй кватэры, праз некалькі секунд Уорвік ужо сядзеў каля стала на крэсле, якое яму падсунуў Мішэль.
Неўзабаве ля ўвахода пачуўся рух — гэта вярнулася Ірэн, і амаль адразу ў холе разлілося маленькае жоўтае возера святла.
Ірэн увайшла на кухню, трымаючы ў руцэ лямпу на доўгім складным кранштэйне, і Мішэль адразу ўзяўся прыкручваць яго да стала. Па сценах замітусіліся доўгія цені.
— Я зараз кавы ад суседзяў прынясу, — сказала Ірэн, і Уорвіка зноў ахапіў прыпознены параксізм ветлівасці.
— Можа, не варта іх трубаваць так позна? — сказаў ён
— А, нічога! — махнула Ірэн рукой, — гэта нашыя сябры, — і дадала ўжо з парога: — Яны таксама не спяць.
— Каторы час? — спытаў Уорвік, каб запоўніць паўзу.
— Неістотна, — Мішэль мыў рукі, — палова на першую, прыкладна. Хвілін пятнаццаць, і пакладзём цябе спаць.
Уорвік уладкаваўся як зручней, абапёрся локцямі аб стол, выцягнуў ногі. Сёння ў гатэлі ён прачнуўся ў шэсць гадзін, затым быў сняданак, потым — офіс, затым яшчэ адзін, і абед — афіцыйны, а калі згадаць, што ўчора ён лёг бліжэй да раніцы... Стома павольна авалодвала ім, і Уорвік амаль машынальна правёў рукою па лобе, нібы спрабуючы сагнаць сон.
Ірэн вярнулася ад суседзяў з гарачай кавай, моўчкі разлівала яе па філіжанках; Уорвік праводзіў занямелымі пальцамі па скронях. Яму зноўку пачало здавацца, што плынь часу спынілася, як вада ў ручаі перад нечаканай перашкодай, і час пакінуў рэчышча, выйшаў з берагоў, пацёк у іншым кірунку. Замест таго, каб у чэраве самалёта ляцець ва ўчарашні дзень, ён сядзіць на кухні, і тут усё дзіўна і незвычайна: таемна згасла святло, новы сябар, доўгавалосая і даўганогая ягоная жонка, суседская кава, прыгарадны парыжскі дождж.
Уорвік аглядаў кухню: спакойны, таксама стомлены, Мішэлеў твар, Ірэніны рукі, выхапленыя з цемры жоўтым святлом і яму падабалася гэтая пазачасавая сітуацыя — сем гадзін адпачынку ад сапраўднага жыцця.
Ірэн нарэшце села за стол побач з Мішэлем і насупраць Уорвіка, і той убачыў яе твар. Ён зірнуў на Ірэн спадылба і раптам самлеў. Цуд, той самы цуд, які пачаўся ў аэрапорце, гульня ў хісткасць рэальнасці працягвалася. Але ён толькі што перайшоў у іншую фазу: цяпер не трэба было нават заплюшчваць вочы, каб падоўжыць дзеянне магічных сіл. Уорвіка здзівіла нават не Ірэніна прыгажосць — незвычайная, рэзкаватая, як выклік стэрэатыпам — кашэчыя вочы, смелы прамы нос. Ірэн, бясспрэчна, была прыгожая, вельмі прыгожая жанчына — але здзіўляла, ашаламляла не гэта...
Ірэн з Мішэлем былі аднолькавыя, як два партрэты аднаго мастака. Як люстры, пастаўленыя насупраць адна адной.
Уорвік пераводзіў погляд з Ірэн на Мішэля, з Мішэля на Ірэн, але эфект падабенства не знікаў. Яны былі аднолькавыя: вочы, вусны, нос, нават выраз твару — блізняты не бываюць такімі падобнымі. «Гэта не ёсць адбітак чалавека» — невядомы Мастак, пэўна, быў геніяльны: некалькімі ўзмахамі пэндзля, нябачнымі для недасведчанага мазкамі фарбы ён здолеў адрозніць мужчынскі твар ад жаночага. Вакол твараў Мішэля і Ірэн неставала толькі карцінных рам і аўтографа Аўтара ў правым ніжнім куточку.
Уорвік пераводзіў позірк з яе на яго, з жонкі — на мужа, як у дзіцячай гульні «Знайдзі дзесяць адрозненняў». Ён апусціў вочы і ўбачыў, як на клятчасты, белы з сінім абрус стала лягла Ірэніна далонь, як яе накрыла далонь Мішэля. І раптам уся стома, якая да гэтага валодала ім, саступіла месца зайздрасці да чужога шчасця. Гэтая зайздрасць сціснула сэрца, але адразу Уорвіка накрыла пякучая хваля сораму і пакаяння: гэта — цуд, жывы, цялесны Цуд, самы сапраўдны.
— Як. Як вы пазнаёміліся? — хрыплым, перарывістым шэптам спытаў Уорвік.
Ірэн паглядзела на Мішэля, Мішэль паглядзеў на Ірэн, яны ўсміхнуліся. Нібы спыталі адно аднаго без слоў: раскажам? Уорвік звярнуўся да іх з нячутнай, паспешнай, палымянай малітвай: «Калі ласка! Калі ласка, раскажыце! Дазвольце мне ведаць! Я мушу гэта ведаць. Цуд, складаная частка Сусвету, такое бывае, такое здараецца, такое здарылася з вамі — калі ласка, раскажыце! Я мушу ведаць пра гэты Сусвет усё, я мушу стварыць поўную карціну свету, я хачу ведаць, калі ласка, раскажыце, калі ласка!»
Мішэль і Ірэн адначасова быццам прачыталі ягоныя думкі, павярнуліся да Уорвіка.
— Ну дык слухай.
— Мы раскажам.
— Мы пазнаёміліся кепска.
— Непрыгожа.
— Усё пачалося дрэнна.
— Мы пазнаёміліся праз шлюбную кантору.
Апошняе Мішэль і Ірэн вымавілі ледзь не ў адзін голас, нібы адрэпеціравалі свой расказ.
Яны гаварылі так спакойна, як некаторыя людзі расказваюць сваякам пра летні адпачынак, з якога толькі што вярнуліся, расказваюць нічога не прыхарошваючы і не ўтойваючы галоўнага.
— Мы даслалі адно аднаму лістоў па пяць і вырашылі пажаніцца.
— Без разваг.
— Бо кожны меў свой план.
— Падспудны.
— Хлуслівы.
— Проста жах, мы былі такія ідыёты!
Уорвік пераводзіў вочы з Мішэля на Ірэн, з Ірэн на Мішэля; калі б ён так уважліва слухаў настаўнікаў у школе, ён быў бы цяпер акадэмікам.
— Мішэль разлічваў, што яму дадуць Нобелеўскую прэмію міру! — Ірэн і Мішэль усміхнуліся, напэўна, гэта быў сямейны жарт. — За тое, што прытуліў ды ўзяў на ўтрыманне дзіця з іншага свету!
— Я цешыўся з таго, што такая прыгожая жанчына будзе цалкам залежаць ад мяне!
— А я проста хацела паехаць у яшчэ іншую краіну. Мне было ўсё адно, хто ад каго будзе залежаць. Я хоць за чорта лысага замуж выйшла б!
— Колькі нам было гадоў тады?
— Па дваццаць сем.
— Не, калі пазнаёміліся — дваццаць шэсць.
— А калі ажаніліся — дваццаць сем.
— Мы трэці год разам.
— Усяго толькі.
— Здаецца, як учора.
— Не, як сто гадоў таму.
Уорвік пракаўтнуў астылую каву: перасохла ў горле.
— А як вы. Як вы. даведаліся?
Мішэль і Ірэн пераглянуліся.
— На другі дзень.
— На трэці.
— Ты забыўся.
— Добра; на трэці.
— Ты мяне не ўразіў.
— Ты мяне спалохала.
— А ты ўвесь час маўчаў.
— А потым ты пацягнула мяне ў Луўр.
— Г эта ты прапанаваў.
— І ты рыдала ў Луўры, як немаўлятка.
— Няпраўда.
— Ну добра, ты плакала.
— Добра, я плакала.
— У зале, там дзе старагрэчаскія скульптуры. ты спынілася перад нейкаю Афінаю — там так многа гэтых Афін, проста мармуровы лес.
— Цемрашал!..
— Я іх цяпер таксама люблю. А ты спынілася перад адной Афінай.
— Яна рабіла рукамі вось так, — Ірэн узняла рукі над сталом, прыўзняла вочы, каб паказаць мармуровую жанчыну.
— Вось так рабіла рукамі. А ты спынілася. І стала плакаць. У цябе шчокі былі мокрыя. Ты на мяне забылася. Ты так глядзела на гэтую Афіну.
— Мне здавалася, што яна рухаецца!
— І ты плакала. І ты з такім замілаваннем на яе глядзела! І я тады зразумеў, я адчуў, што гэтая жанчына ніколі не будзе ад мяне залежаць! І ні ад каго ніколі не будзе залежаць. Ты стаяла перад Афінай, а я глядзеў на цябе...
Я ніколі не бачыў, каб хто-небудзь плакаў перад скульптурай. І я зразумеў, што калі ў чалавека ў сэрцы жыве такая любоў.
— Ты на мяне паглядзеў — вось такімі вачыма! Як маленькі хлопчык. Так глядзяць толькі маленькія дзеці. Вось такімі вачыма! — твае мазгі былі відаць праз зрэнкі!
— І я тады зразумеў.
— І я тады зразумела.
Зноўку патрапіўшы ў такт адно аднаму, яны прыпыніліся. Уорвік уважліва глядзеў на іх, не адчуваючы няёмкасці.
— Дык вось. Вось з таго моманту мы і ўбачылі адно аднаго.
— Калі мы толькі-толькі сустрэліся, мы хацелі схлусіць.
— Падмануць.
— А потым мы вырашылі павянчацца ў царкве.
— У касцёле.
— Я праваслаўная.
— А я каталік.
— Я не змяніла веры — бо я не веру ў агульнапрынятым сэнсе. Можна мяняць рэлігію, калі ты быў ёй адданы, а я не была верніцай. Гэта была даніна традыцыі — я паходжу з краіны, дзе пануе праваслаўе.
— Я таксама не адданы каталік.
— Але мы вырашылі пайсці ў царкву.
— У касцёл.
— Каб сказаць адно аднаму нешта важнае.
— І мы сказалі.
— І мы не схлусілі.
— Мы не падманулі.
— Нехта, — Ірэн зрабіла акцэнт на слове «нехта» — зусім не ўлічваў нашых намераў! Нас абралі!
— Нам пашанцавала.
— І ўсё перамянілася.
— Мы змяніліся.
— Поўнасцю! Я была такая. незалежная. Вельмі незалежная. І жорсткая. І нават злая.
(Уорвік адчуў ейны нястрачаны славянскі акцэнт: Ірэн вымаўляла гук «ж» занадта цвёрда, і, нібы ведаючы гэта, цягнула яго, спрабуючы выправіць памылку, і слова «злая» выходзіла ў яе шыпячым як змяя: «mechhhante»!)
— А я быў такі. разбэшчаны хлопчык!
— Проста распуснік!
— І мы перамяніліся.
— Мы сталі спакойнымі.
— Упэўненымі.
— Шчаслівымі.
— Мы сталі такімі. здольнымі жыць.
— А. як вы. — Уорвік шукаў словы, і не мог знайсці, — як вы мяркуеце. цяпер. З досведам мінулага жыцця. Ці можна жыць без гэтага?
— Можна! — упэўнена, аднагалосна, сцвердзілі Мішэль і Ірэн.
— Можна.
— Але складана.
— Трэба працаваць над сабой.
— Няспынна.
— Штодня.
— Гэта складана.
— Як бегаеш у замкнёным коле.
— У той час як трэба жыць, а ты замест таго, каб жыць, змагаешся з сабой!
— А мы цяпер жывём.
— Нам пашанцавала.
— Проста так.
— Мы не спадзяваліся.
— Мы адчаіліся.
— Мы, мабыць, не заслужылі, а цяпер мы такія.
— Шчаслівыя.
— Як багі!
— Мы жывём.
— Усё перамянілася, усё, усё! Жыццё набыло іншы сэнс. Як мне цяпер здаецца, адзіны магчымы сэнс. Мяне не хвалююць ні грошы, ні праблемы з працаю. Я гляджу на Ірэн і не разумею: прыгожая яна ці не? Мне здаецца, што яна адзіная жанчына ў свеце, іншых проста няма, мне ўсё адно, якога колеру ў яе валасы, калі б яна адрэзала вушы, я не заўважыў бы.
— Я блытаю, дзе я, а дзе — Мішэль! Калі ён з’язджае, мне здаецца, што гэта я з’ехала!
Яны глядзелі адно на аднаго, Мішэль глядзеў на Ірэн, Ірэн глядзела на Мішэля, Уорвіку здавалася, што яны абменьваюцца жыццём праз гэты позірк. Яны павярнуліся да яго.
— Такое бывае.
— Такое здараецца.
— Гэта здарылася.
— З намі.
— Мы не ведаем, як.
Запанавала цішыня, за акном шоргала па падаконніку залева. Час стаяў у пакоі, як вада ў возеры.
— Мо спаць?
Ірэн не перамяніла тону, яна вымавіла гэтае простае пытанне гэтаксама спакойна, як кагадзе расказвала пра звычайны цуд.
Звычайна пасля такіх шчырых размоў паміж незнаёмымі людзьмі ўзнікае няёмкасць, але гэтая размова не была звычайнаю.
Уорвік ляжаў на канапе, бязмэтна глядзеў у белаватую столь і думаў, што не зможа заснуць. Мішэль і Ірэн — іх імёны цяпер немагчыма было адасобіць — нібы пачаставалі яго не ліпкаю каваю, а ледзяной, празрыстай крынічнай вадою, падзяліліся з ім жыццядайнаю вадкасцю, і ён баяўся страціць хаця б кроплю яе. Уорвік ляжаў і думаў. Ён думаў пра тое, што людзей, злучаных вось такім каханнем, начамі катуюць зусім іншыя дэманы, чым яго. Не тыя дробныя, а злосныя, гэта чэрці адзіноты, якія, калі ўжо прыстануць, дык прыстануць, якіх колькі не адштурхоўвай ад самотнага ложка, а яны ў шаленстве ўсё роўна скачуць вакол, зрываюць цёплую коўдру... А дробныя чэрці адзіноты ў гэты час крывяць звярыныя пысы ды цягнуць іклы да твайго мяккага горла.
Не, шчасліва каханым людзям не страшныя такія непрыстойна дробныя чэрці. Да такіх людзей уначы, напэўна, прыходзяць іншыя, сапраўдныя дэманы. Спакойна, з усведамленнем уласнае магутнасці, яны моўчкі стаяць над ложкам ды пасміхаюцца: ніколі, ніколі вам дваім не стацца адным чалавекам! Якімі моцнымі ні былі б вашыя абдымкі, вы ніколі не здолееце зліцца ў адно, хіба толькі пасля. Пасля ўсяго.
А ў чалавечым жыцці. Вам, разлучаным, адасобленым — ніколі не пазбыцца страхаў за сваю другую палову! Наколькі розным бывае чалавечае шчасце! — і ці бывае яно ўвогуле?..
Уорвік не спадзяваўся заснуць, але заснуў. Ён прачнуўся ад таго, што нехта і настойліва нешта яму шаптаў і кратаў за плячо.
— Прачынайся... Шэсць гадзін! Прачынайся, я зараз выклічу таксоўку!
Мішэль, смешна патлаты пасля сну, нацягнуў джынсы, накінуў куртку,
пайшоў правесці Уорвіка да таксоўкі. Уорвік дапамагаў яму выцягваць з багажніка кофр, які ўчора яны там пакінулі.
Неба было чыстае-чыстае, быццам вымытае ўчорашняю навальніцаю. Уорвік паспеў заўважыць, што не кожны дзень над Парыжам, ахутаным смогам, уранку бывае такое чыстае, маладое неба.
Перад тым, як развітацца, яны абняліся.
— Прыязджай, — сказаў Мішэль.
— Абавязкова, — паабяцаў Уорвік.
Ён адчуваў, што не проста вымаўляе словы, а насамрэч абяцае сябру прыехаць.
— Прывет Ірэн! — сказаў Уорвік, калі таксі кранулася.
Мішэль, ужо аддалены затаніраваным шклом, кіўнуў галавой: ну вядома ж!
У машыне Уорвік спаў. У аэрапорце ягонае цела яшчэ захоўвала прыемную млявасць, спакойнае цяпло начнога сну, але дакучлівай санлівасці Уорвік не адчуваў. Па зале ў кірунках, вызначаных указальнікамі, рухаліся абцяжараныя багажом людзі. Уорвік, у хвалюючым прадчуванні блізкага неба, падняў вочы на табло, і раптам лямпачкі падміргнулі і выдалі яму такі, аказваецца, нескладаны шыфр: «Бог ёсць».
Fueled by Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg
Комментарии к книге «Затрымка рэйса», Югася Каляда
Всего 0 комментариев