«Канец Iталii (на белорусском языке)»

П'ер Куртад

Канец Iталii

Пераклад: А.Мароз

Аўтобус пад'язджаў да Рыма.

- Мадам i месье, - пачулiся словы гiда, якi сядзеў побач з шафёрам, давяральна схiлiўшыся над мiкрафонам, - мы цяпер едзем па так званай Кампанiя Рамана*. Хутка вы ўбачыце сем пагоркаў Вечнага Горада. Мы знаходзiмся ў кутку свету, якi быў апеты найвялiкшымi паэтамi i даў сюжэты для славутых карцiн. Гэты ўрадлiвы да самага канца iснавання Рымскай iмперыi край выглядае цяпер спустошаным, але тым не менш велiчным...

* Назва мясцовасцi, якая ляжыць на поўдзень ад Цiбра, памiж морам i Апенiнамi.

"Вось яна, гэтая Кампанiя Рамана, - падумаў Арман, - над якой лiў слёзы Шатабрыян, над якой Гётэ... над якой Стэндаль... i столькi iншых, i столькi фраз, слоў..."

- У цябе ёсць Стэндаль?

- Ёсць, любы, - сказала маладая жонка Армана, з якой яны былi ў вясельным падарожжы.

Лора, як i ён, скончыла фiлалагiчны факультэт, i таму яны былi ўпэўненыя, што, працуючы ўдваiх, змогуць жыць спакойна. Яны мелi ўсё, каб быць шчаслiвымi.

Арман адгарнуў "Старонкi Iталii", выдадзеныя Марцiно, на 232 старонцы i цiха, усхваляваны гукам уласнага голасу, прачытаў: "За тры цi чатыры лье ад Рыма пачынаеш заўважаць гэтае поўнае бязлюддзе, гэтае цудоўнае запусценне, пра якiя гаварылi столькi падарожнiкаў. Калi б такому вялiкаму манарху, як Напалеон, удалося акультурыць гэтыя землi, Рым страцiў бы тры чвэрцi сваёй прыгажосцi. Я еду i бачу краявiды, якiя выклiкаюць захапленне, гэта значыць сумныя, спакойныя, грандыёзныя, якiя глыбока кранаюць душу..."

- Што з табой, дарагая?

- Не, нiчога, - сказала яна. - Гэта спёка. Зараз пройдзе...

Але гэта не праходзiла. Трэба было спынiць аўтобус. Лорын твар пазелянеў. На лбе блiшчалi буйныя кроплi халоднага поту. Арман падтрымлiваў ёй галаву над адной з тых канаў, што бачылi рымскiя легiёны i самога Стэндаля, якi, памiраючы ад суму, пакiдаў Чывiтавек'я. Горад гэты можна было бачыць i цяпер, адлюстраваны на сценках палiўных рэзервуараў, знемагаючы ў белым святле.

- Мне лепш, - сказала яна, - ужо лепш. Не хвалюйся... Зараз паедзем, я заплюшчу вочы, паспрабую заснуць.

- Але ты нiчога не ўбачыш, - сказаў Арман.

- Нiчога, ты мне раскажаш. Я ўбачу ўсё тваiмi вачыма...

Гэта кранула Армана да слёз. Лора не была прыгожай, але мiж iмi iснавала вялiкая iнтэлектуальная блiзкасць. Да таго ж наперадзе ў iх было ўсё жыццё.

Яны селi ў аўтобус. Яна прыпала тварам да яго пляча. Ён прыкрыў вочы рукой. Яна сказала: "Расказвай".

Арман глядзеў на пралысiны ўзгоркаў, на вялiзныя яркiя рэкламныя шчыты, што ўзвышалiся тут i там i настойлiва патрабавалi ад аўтамабiлiстаў ужываць аперытыў Бранка i машыннае масла Эсо.

"Але, зрэшты, - падумаў ён, - Стэндалю, магчыма, спадабалася б сустрэць у гэтым поўным бязлюддзi i цудоўным запусценнi рэкламу тканiн фiрмы..."

Ён меў на ўвазе букеты чырвоных металiчных ружаў, разоў у дваццаць большых за звычайныя, прымацаваныя на слупах, якiя стаялi на роўнай адлегласцi ўздоўж дарогi.

- Ведаеш, любая, гэта вельмi прыгожа. Але вельмi цяжка пра гэта гаварыць, менавiта таму, што вельмi прыгожа. Таму, што нiчога i няма. У сутнасцi, гэта прыгажосць успамiнаў. Я задаю сабе пытанне, што павiнны думаць тыя, хто не атрымаў класiчнай адукацыi? Асабiста я згадваю падручнiк лацiны i граматыку Крузэ. Гiд сказаў, што мы ўедзем у Рым праз браму Народа, якую перабудаваў Мiкеланджэла. Я якраз успомнiў, што Стэндаль пiша, як ён уязджаў праз гэтую самую браму Народа i мытнiкi сваiмi адмiнiстрацыйнымi прычэпкамi прымусiлi яго пачакаць. Гэта неверагодна, як адна дэталь можа ўсё сапсаваць. Ты Стэндаль, ты прыязджаеш у Рым, збiраешся завесцi сабе тут каханку... i ты рвеш горла з "фараонамi", якiя прымушаюць цябе гiбець у пыле!

- I ты таксама, - сказала яна, - ты едзеш у Рым са сваёй няшчаснай жонкай, у якой балiць сэрца, у аўтобусе, i яна не дае табе жыцця. Сапраўды, адна дэталь можа ўсё сапсаваць...

- Не будзь дурнiцай, - сказаў Арман, - я не Стэндаль. Вось i пагоркi. Сем пагоркаў. На iх растуць прыморскiя хвоi.

Арман адной рукой знайшоў у Стэндаля фразу пра прыморскiя хвоi, у той час як другой гладзiў мокры Лорын лоб. "Маркотныя хвоi вянчаюць з усiх бакоў пагоркi Вечнага Горада".

- Цiкава, якi эфект можа мець простая фраза. Я сказаў бы: "Вось сем пагоркаў, увянчаных прыморскiмi хвоямi..." А "маркотныя хвоi" i "Вечны Горад" усё мяняюць...

- Мне лепш, - сказала Лора.

Вулiчны рух зачараваў iх. Цьмяны бляск пазелянелых помнiкаў прымусiў iх забыцца пра ўсе нягоды, якiя выпалi на апошнюю частку падарожжа. Турыстычнае агенцтва забранiравала для iх так званы "пакой маладажонаў" з адным вялiкiм ложкам у гатэлi, што ўзвышаўся над горадам на вяршынi пагорка Авянцiн, якi меў у iхнiх вачах такую вартасць, што iм цяжка было паверыць, што тут могуць быць кавярнi, гандляры, паштоўкi.

Яны заўсёды ўяўлялi Авянцiн як вялiзную сцэну, дзе iдзе вечнае прадстаўленне вялiкiх пачуццяў трагедыi, якую выконваюць акторы ў масках. Iх здзiвiла, што яны знайшлi там твары, падобныя на iхнiя.

Арман назiраў, як Лора парадкавала свае рэчы ў шафе iхняга пакоя для маладых. Маладая жанчына зачынiлася ў ваннай на засаўку, нiбы ёй трэба было чагосьцi асцерагацца. Арман выцягнуўся на ложку i слухаў спеў птушак, якiя пераляталi па галiнах хвой. Да гэтага спеву дадавалiся глухiя ўдары - гэта на тэрасе выбiвалi дываны. Ён уявiў iх яркiя колеры, колеры раскошы i задавальнення. Калi Лора выйшла, ён з непрыемнасцю адзначыў, хоць i так добра гэта ведаў, што яна была ўсяго толькi нiзенькай жанчынай, даволi пагляднай, але ўжо пабляклай i занадта тоўстай. Але не трэба было думаць пра будучыню.

- Ну што, дарагая, - сказаў ён, - пойдзем вячэраць? Так?

Яна адказала: "Вядома". Яна чакала не гэтага. Яна не ведала, чаго яна чакала, але не гэтага.

Яна паклала свае прычындалы ў белую сумку, якую ён купiў ёй у Бардзiгера, на гранiцы, калi яны былi шчаслiвыя, паўтараючы адно аднаму, што яны ў Iталii, i iх забаўлялi каўбасы i сыры ў форме каўбас, пляшкi з к'янцi, падвешаныя за горла i аплеценыя саломай. Яна знайшла дзве паштоўкi, якiя яны купiлi ў Пiзе, на Кампа Санта, пасля таго як з захапленнем любавалiся падаючай вежай. Яны сталi разглядаць iх разам. На паштоўках быў намаляваны д'ябал, рагаты, прышчавы, закаваны ў жалеза. Сваiмi рукамi ён, як спрут, абвiваў мноства голых цел нявольнiкаў, якiя поўзалi на карачках, паказваючы зад. Верхам на iх сядзелi меншыя дэманы i гналi iх праз пакуты.

- Фантастыка, - сказала Лора.

- А, - сказаў Арман, - гэта не супадае з тым, што ўсе думаюць пра Iталiю як пра шчаслiвую краiну... Я ўпэўнены, што тут людзi не могуць сур'ёзна верыць у д'ябла.

Ён абняў яе.

- Я кахаю цябе, - сказаў ён.

- Праўда? Ты кахаеш мяне? Ты ўпэўнены?

- Але, - сказаў ён, - я кахаю цябе.

- Не, любы, - сказала яна. - Я не люблю гэтага святла.

- Тады пойдзем пагуляем, павячэраем, - сказаў ён.

Спачатку яны пайшлi выпiць гаркаватага аперытыву на тэрасе кавярнi на вулiцы Вiторыа Венета. Гэта была летняя кавярня, якiя бываюць на беразе мора. Яе белы, зялёны i блакiтны колеры вылучалiся на цёмна-чырвоным фоне будынкаў. Арман праводзiў вачыма маладых жанчын, што праходзiлi мiма. Амаль усе яны былi прыгожыя, большасць загарэлыя, аднак некаторыя былi i вельмi бледныя, амаль белыя, захаваўшы сваю белiзну ў ценю кватэр, дзе сцены былi з ружовага мармуру. У iх былi вельмi высокiя грудзi.

- А жанчыны тут прыгожыя...

- Не ведаю, неяк не задумвалася...

- Праўда, - сказаў Арман, - гэта бясспрэчна. Яны частка пейзажу. Яны створаны якраз для гэтых вулiц...

Лора неяк няўпэўнена ўсмiхнулася.

- А я, - сказала яна, - я не створана для гэтай краiны?

Арман пяшчотна абхапiў яе за плечы.

- Ты? - сказаў ён. - Я кахаю цябе...

Ён заўважыў, што на левай ноздры ў яе ўскочыў прышч, i яго раптам ахапiла пачуццё абавязку, якое немагчыма было растлумачыць.

Яны купiлi ў кiёску кухарскую кнiгу за дзвесце лiр, багата iлюстраваную, бо Лора вырашыла, што, калi яны вернуцца i ўсталююцца, яна дзеля забавы будзе гатаваць iм простыя iталiйскiя стравы, хоць асаблiвай ахвоты гатаваць яна не мела. Як казала яна сама, гаспадыня з яе была даволi кепская.

"Якое гэта мае значэнне? - сказаў Арман. - Я кахаю цябе".

Яны знайшлi аўтобусную станцыю, з якой хадзiлi аўтобусы да Альбiнскiх гор, i хацелi паехаць павячэраць на беразе возера Нэмi, дзе ў старажытнасцi адбывалiся марскiя баi гладыятараў. Лора шмат пра гэта ведала, але было надта позна, i не было ўпэўненасцi, што яны паспеюць на аўтобус, каб вярнуцца.

Урэшце паехалi на таксi ў Трастэвэрэ.

Яны ўспамiналi, якую ролю адыгрываў гэты квартал, калi там жыў няўрымслiвы плебс. Менавiта тут выспявалi змовы. Адсюль выляталi, размахваючы мячамi i паходнямi, раз'юшаныя натоўпы i кiдалiся на штурм замка Святога Анёла*.

* Рымская цытадэль, адна з папскiх рэзiдэнцый.

Апусцiлася ноч, да таго ж месячная.

Яны вячэралi ва ўнутраным двары, абсаджаным невысокiмi апельсiнавымi дрэвамi, праз лiсце якiх прабiвалася святло чырвоных лямпачак. Яны былi ў захапленнi ад белiзны абрусаў i хлеба.

Музыкант, граючы на акардэоне, хадзiў ад стала да стала i спяваў песнi, падобныя да андалузскiх. Лора сказала, што, напэўна, гэта спадчына гiшпанскага панавання, спадчына Борджыа*. Яны сталi гаварыць пра iталiйскае Адраджэнне, яго нястрымныя страсцi, прагу да бурлiвага, шалёнага жыцця ў гэтых людзей, якiя былi не выкладчыкамi калежаў, а мастакамi, палiтыкамi, салдатамi адначасова.

* Славуты iталiйскi род гiшпанскага паходжання.

- Якая адвага! Якi вiхор! - сказаў Арман. - I, разам з тым, заўваж, калi ўзяць жыццё хаця б таго ж Макiявелi, то яно было сумнае i не ўдалося. Зрэшты, што такое Макiявелi? Бацька шматлiкай сям'i, у жыццi якога не было нiчога, акрамя прыкрасцi, намеснiк загадчыка канцылярыi мунiцыпалiтэта Фларэнцыi, якi ледзь зводзiў канцы з канцамi.

- Гэта праўда, - сказала Лора, - i,магчыма, у многiх з гэтых людзей, каму мы прыпiсваем незвычайнае жыццё, балелi ногi цi была непрыгожая жонка, i iм даводзiлася перажываць бог ведае што, каб сплацiць даўгi. Бо, зрэшты, даўгi трэба было сплочваць ва ўсе часы. Макiявелi плацiў свой доўг. Цэзар Борджыа, мажлiва, i не, але гэта ўжо iншая справа.

Арман засмяяўся. Ён быў рады бачыць Лору забаўнай i па-ранейшаму поўнай iдэй. Ён пяшчотна пляснуў яе па левай далонi.

- Паслухай, - сказаў ён, - не чапай гэтага прышча. З iм усё ў парадку, а ты можаш зрабiць толькi горш.

Яны перасталi гаварыць пра Адраджэнне. Памаўчалi. Потым Лора раптам сказала, што ёй хацелася б убачыць viа Аnniа* пры месячным святле. Афiцыянт, якi раней працаваў у Парыжы i выдатна размаўляў па-французску, сказаў, што, вядома, было б лепш, калi б у iх была машына, а так яны могуць праехаць на тралейбусе да Брамы, а адтуль прайсцi пешшу. Гэта будзе цудоўная прагулка, асаблiва для закаханых i асаблiва пры месячным святле.

* Апiева дарога. Пабудавана ў IV стагоддзi да н.э. з iнiцыятывы рымскага цэзара Клаўдзiя Апiя i захавалася да нашых дзён.

Яны яшчэ трохi пасядзелi, дапiваючы з маленькiх шклянак з тоўстага зялёнага шкла белае вiно Шато Рамэн з лёдам. Гэтыя шклянкi былi падобныя да лампад, што гараць перад абразамi Божай мацi. Акардэанiст цяпер iграў неапалiтанскiя мелодыi. За сталом насупраць сядзела жанчына, адна з чатырма мужчынамi. Афiцыянт сказаў, што гэта вельмi вядомая актрыса, але яны яе не ведалi. Рысы яе твару былi настолькi правiльныя, што выклiкалi захапленне. Гладкi i горды рымскi твар. Яна мiргала доўгiмi вейкамi на прыплюшчаных вачах. Арман звярнуў увагу, што на ёй была лёгкая сукенка з выразам. Да Лоры ў яго быў толькi адзiн цi два раманы, калi ён толькi пачынаў сталець. Гэта былi студэнткi, сцiплыя i цнатлiвыя, якiм ён пасылаў лiсты, дзе пiсаў пра iх вучобу i наогул пра жыццё.

Але гэтая дзяўчына насупраць была менавiта такою, з якой яму хацелася б пайсцi на viа Аnniа.

Незнаёмая вельмi свабодна трымалася са сваiмi кавалерамi, трое з якiх былi ўжо ў гадах, а адзiн малады. На iх былi светлыя касцюмы, белыя накрухмаленыя кашулi i вельмi строгiя белыя шаўковыя гальштукi. Яны смяялiся, падлiвалi ёй у шклянку цi гладзiлi яе чорнага кашлатага сабаку, што адзываўся на мянушку Напалеон, якую яны вымаўлялi на iталiйскi манер.

Фраза Стэндаля "Маркотныя хвоi вянчаюць з усiх бакоў пагоркi Вечнага Горада" пачынала зноў адзывацца ў сэрцы Армана. Ён зiрнуў на Лору як бы збоку. "Але ж я кахаю яе, - сказаў ён сабе, - я кахаю яе... Аднак што гэта значыць, я яе кахаю?" Яму захацелася зараз жа пакiнуць Iталiю i вярнуцца ў Каэн, куды яны атрымалi прызначэнне. У Каэне Лора будзе на сваiм месцы, там рэальнае жыццё, не тое, што тут, сярод гэтага дэкору, якi ёй не пасаваў.

- Не чапай носа, - сказаў ён, але на гэты раз рэзка, знервавана. - А то будзе яшчэ горш.

- Што значыць - будзе яшчэ горш? - спыталася Лора. Яна ўзяла яго за руку. Ён моцна сцiснуў яе руку, потым пагладзiў. Яна заплюшчыла вочы. Яны далi акардэанiсту сто лiр.

Viа Аnniа купалася ў месячным святле. Ад кiпарысаў на брук, у якiм антычныя вазы прарэзалi дзве паралельныя каляiны, клалiся блакiтныя ценi. На фоне бледнага неба над магiлай Цэцылii Мэтэла ўздымалася вялiзная рэкламная аўтапакрышка з дрэва. Ноч была чароўная. Паабапал шашы, якой было ўжо не адна тысяча гадоў, стаялi, як конi на прывязi, мотаролеры, чакаючы сваiх седакоў: парачак, схаваных у цемры вясковай ночы, аглушаных звонам цвыркуноў i шчаслiвых у абдымках адно ў аднаго.

- Як прыгожа, - сказала Лора.

У iх было мала часу. Апошнi тралейбус адыходзiў праз чвэрць гадзiны. Яны, трымаючыся за рукi, селi на тумбу дарожнага знака. Арман загаварыў першы.

- Якая незвычайная цывiлiзацыя, - сказаў ён. - Калi думаеш, што па гэтай дарозе ездзiлi ў Неапаль ужо дваццаць стагоддзяў назад...

- Сапраўды, - сказала Лора, - мы пра ўсё гэта чыталi, усё гэта ведаем, але самае незвычайнае - убачыць потым, што гэта не штосьцi з кнiг, што гэта рэальна iснуе.

Яна глядзела на мотаролеры i думала пра каханкаў, якiя ляжалi за магiламi рымскiх патрыцыяў. Арман абняў яе i доўга цалаваў у вусны, але цяпер яму здавалася, што ў ёй больш не было нiякай таямнiцы.

- Трэба вяртацца, - вельмi пяшчотна сказаў ён. - Ты, напэўна, стамiлася? Табе было зусiм кепска ў аўтобусе.

- О! Ты быў такi мiлы, такi цярплiвы.

- Ну што ты, любая, гэта ж такая дробязь...

- Але я назаляла табе, не давала спакойна любавацца... Мне б не хацелася быць абузай. Я не надта табе перашкаджала, не?

- Ды не, -сказаў ён, -якая ты дурнiца! Я кахаю цябе.

- Я таксама кахаю цябе, - сказала яна.

- I добра! Гэта ж вельмi добра...

Яны прабылi ў Рыме два днi, каб абавязкова наведаць усе вартыя ўвагi мясцiны.

Iм вельмi спадабалiся сады вiлы Баргезэ. Бессаромнасць Палiны Банапарт* зачаравала Армана, якi неўпрыкмет гладзiў голыя грудзi мармуровай статуi Кановы. Яны елi марожанае пад хвоямi, якiя зблiзу выглядалi не так маркотна, як апiсаў Стэндаль. Мiлыя, святочна апранутыя дзецi з гувернанткамi, якiя гаварылi па-нямецку, гулялi вакол iх.

* Палiна Банапарт (1780-1825) - сястра Напалеона, была замужам за князем Камiлам Баргезэ.

Сабор Святога Пятра iм не спадабаўся. Яны вырашылi, што ён падобны на тэатр, з якога толькi што выйшлi гледачы. Арман параўнаў ксяндзоў, семiнарыстаў i служак з апранутымi ў сутаны рабочымi сцэны.

- Досыць жахлiва, гэта праўда, - сказала Лора.

Але раптам яна ўспомнiла, што вянчалася ў царкве, i змоўкла.

- Гэта месца без душы, - сказаў Арман.

- А можа, мы ў гэтым вiнаватыя? - сказала Лора. - Можа, гэта з-за таго, што мы нiчога не прыносiм сюды?

Вечарам, калi яны вярталiся ў нумар, ногi ў iх гулi, а ў галаве ўсё перамяшалася: захад сонца, мiтры, голыя багiнi, марскiя ракавiны i распяццi.

Арман маўчаў.

- Пра што ты думаеш? - пыталася Лора. - Пра што ты думаеш? Цябе нешта турбуе?

- Не, - казаў Арман, - нiчога. Я цябе кахаю.

- Тады ты павiнен быць вясёлым. Ты не вельмi вясёлы...

- Я больш чым вясёлы, я шчаслiвы.

- У цябе ўсё ў парадку?

- Так, - адказваў ён.

Ранiцай таго дня, калi яны павiнны былi выехаць аўтобусам на Капры, як было прадугледжана праграмай Сусветнага агенцтва, яны адчулi палёгку, хоць самi сабе ў гэтым не прызнавалiся. Згодна з праграмай турыстычнага агенцтва яны павiнны былi правесцi пяць дзён на чароўным востраве. Бо яны не сумнявалiся, што як бы там нi было, а Капры яны будуць успамiнаць усё жыццё.

На жаль, надвор'е выдалася надзiва дажджлiвае для гэтай, звычайна сонечнай, пары. Кампанiя здалася iм чымсьцi накшталт Нармандыi. Яны пiлi цёплую каву з тэрмаса. Лора больш не хварэла, але маленькi прышч на носе зацвярдзеў, пачырванеў i нарваў. Арман супакоiўся. Ён з пяшчотнай пакорлiвасцю глядзеў на пышныя вiнаграднiкi, на пагоркi, ахутаныя туманам. Сонца заззяла якраз тады, калi яны прыехалi ў Неапаль, дзе павiнны былi прабыць толькi гадзiну перад тым, як адплыць на батэла* на Капры. Гэтага было дастаткова, каб пераканацца, што iм не схлусiлi, i гэта сапраўды, як казаў адзiн пасажыр iхняга аўтобуса, варта было таго, каб прыехаць сюды. Дзеля таго, каб пабачыць Везувiй, варта было прыехаць. Не таму, што гэта быў нейкi незвычайны вулкан, асаблiва пасля таго, як ён патух, а таму, што адна назва будзiла думкi пра iншыя такiя самыя вулканы: Этну, Папакатэпельт, Фудзiяму, Кiлiманджара. Дождж вымыў фасады будынкаў, i гэта падкрэслiла язвы бедных кварталаў, але затое надало ўсяму нейкi расквiтнелы, вясновы выгляд. Сонца прыпякала, i над горадам курылася пара. Арман i Лора гаварылi пра "пачуццёвасць" Неапаля. Хлапчукi паспрабавалi прадаць iм аўтаручкi i гадзiннiкi, купленыя ў амерыканскiх маракоў. Iх цяжкiя караблi з гарматамi ў белых чахлах вiднелiся на брудных водах порта.

* Параходзiк (iт.).

- Мне не цярпiцца ўбачыць Капры, - сказала Лора.

Гэтая назва, Капры, нагадвала ёй пра Тыберыя*, значыць, пра мурэн, смаляныя паходнi i жоўтыя амфары ў шафранавым пяску.

* Тыберый I, другi рымскi iмператар (42 г. да н.э. - 37 г. н.э.), свае апошнiя гады правёў на Капры.

Арман абхапiў яе за плечы i прыцiснуў да сябе. Але на параходзiку, што плыў да вострава, яму раптам захацелася буры, туману, няважна чаго, абы яно змянiла гэты дэкор з недарэчных раманаў на звычайны пейзаж для звычайных людзей.

З верхняга прыпынку фунiкулёра, адкуль порт быў ледзь вiдаць, праз гэтае нагрувашчанне залiтых сонечным святлом кашолак, стракатых, яркiх колераў шаляў i караляў з ракавiн iх разам з iншымi турыстамi правялi да гатэля. Абапал дарогi ўзвышалiся тэрасы з садамi, перапоўненымi чырвонымi кветкамi. З вокнаў iх пакоя вiдаць былi бухта i купалы манастыра, пабудаванага ў маўрытанскiм стылi. Навокал панавала цiша, якую зрэдку парушалi траскатня цыкад, гук парасона, якi раскрывалi, цi шамаценне пры подыхах марскога ветру сухога лiсця на алiвах. Сады крута спускалiся да самага залiва. Вада, як i ўсё iншае, была цудоўная: блакiтная, празрыстая на вялiкую глыбiню. Маторка пакiдала на ёй доўгi пенны след.

- Гэта краiна, аб якой мараць, - сказала Лора. - Мажлiва, гэта дэкор, але цудоўны! Ах, я хацела б застацца тут на некалькi месяцаў...

- Ты ўпэўнена, што табе не захацелася б у Кабур* цi нават у Каэн?

* Курорт у Нармандыi.

- Чаму ты мне гэта кажаш?

- Не чапай свайго носа, дарагая, бо, гарантую, ты дагуляешся да таго, што там сядзе вялiкая скулячка, якая не дасць табе спакою да канца падарожжа...

- Ты думаеш, што я непрыгожая?

- Мне ты самая прыгожая.

Ён заплюшчыў вочы i пацалаваў яе ў вусны.

- Ты здурэў, - сказала яна, калi перавяла дых.

- Зусiм не.

Дзень яны прысвяцiлi класiчнай экскурсii па ўсiм востраве. Яны нанялi гiда i не пашкадавалi. Цi знайшлi б яны самi словы, каб апiсаць "гэтае дзiўнае пачуццё эйфарыi, якое вялiкiя аматары вострава называюць "ла какаiна" дэ Капры* i якое, мажлiва, выклiкана кантрастам памiж страшэннай прыгажосцю скалаў, пакрытых дзiкай раслiннасцю, i цiхiм хараством вузенькай, добра забрукаванай дарогi, абсаджанай прыватнымi садамi з квiтнеючымi ружамi, гваздзiкамi, глiцынiямi, мiндалем?

* Какаiн Капры (iт.).

Яны не даведалiся б, што славуты грот Мiтраманiа - гэта былы храм бога Мiтры i што ў доме вядомага пiсьменнiка Курцыа Канацьеры пасярод вялiзнага салона, якi мае шаснаццаць метраў у даўжыню, ёсць камiн, спод якога зроблены з вогнеўстолiвага крышталю, праз якi можна бачыць мора.

Яшчэ больш карысным для iх гiд аказаўся ў тым плане, што даў iм нейкае ўяўленне пра свецкае жыццё. Яны даведалiся, што ў Канцонэ дэль Марэ*, "якi ў апошнiя гады прыцягвае ўвагу арыстакратыi ўсяго свету, дзякуючы басейну з лазурнай вадой i ўсёй яго раскошы, пасля абеду заўсёды ёсць некалькi незанятых сталоў для гульнi ў канастру**".

* Назва гатэля, у перакладзе з iталiйскай "Песня мора".

** Гульня ў карты.

Аднак з канца ранiцы другога дня, калi яны загаралi на тэрасе гатэля, слухаючы, як гудуць мухi i кудактаюць куры, радуючыся знесенаму яйку, як звоняць званы ў манастыры, Арман адчуў патрэбу процiдзеяць таму, што гiд назваў "какаiна дэ Капры". Ён быў па горла сыты гэтым жыццём, якое асуджала яго на адзiноту, глыбiню якой ён толькi што зразумеў. Спектакль, якi ён убачыў у мiндалевым садзе, вывеў яго са здранцвення: мажны педэраст, увесь у блакiтным, з белай вышыванай шыйнай хусткай, якога прагульваў на пазалочаным паску бульдог з высалапленым языком; ён раздаваў ангельскiм дзецям, якiя тоўпiлiся вакол яго, высушаных марскiх канькоў, загорнутых у шаўкавiстую паперу.

- А што, уласна мы тут робiм? - сказаў ён.

- Табе не дагодзiш. Што з табой, любы? Мне здаецца, пасля Рыма ты нешта ад мяне хаваеш.

- Ну што ты, дарагая, не. Гэта анiяк не звязана нi з табой, нi з намi... Але я лiчу, што тут ёсць нешта абсурднае. Я не ведаю... Але ўсё гэта фальшывае. Ну, ты разумееш, фальшывае...

- Але неба, мора, мiндаль не фальшывыя...

- I ўсё гэта становiцца фальшывым. Урэшце стане фальшывым з-за гэтых людзей...

- Але ж мы не такiя, як яны.

- Не, - сказаў ён. - Калi мы тут, мы такiя самыя, як i яны. Такiя, як гэты прыдурак з яго сабакам у садзе. Ведаеш, калi б не расклад нашага падарожжа, я б зараз жа паехаў адсюль.

- А куды? Ты хацеў бы вярнуцца ў Францыю?

- Не ведаю, магчыма. Гэтая краiна не для нас.

- А можа, ты лiчыш, што яна не для мяне? Ты так думаеш? Скажы праўду...

- Ты гаворыш глупства, золатка маё. Я хачу сказаць, што гэтая краiна не мае нiчога агульнага з намi, з нашым звычайным жыццём.

- Не, - сказала яна, - ты не гэта хацеў сказаць...

Дзень цягнуўся кепска, да таго моманту, калi пад вечар з блакiтнай вады купальняў Тыберыя зусiм побач з Арманам вынырнула маладая жанчына, якую ён бачыў з чатырма кавалерамi ў рымскiм рэстаране ў Трастэвэрэ. Белы купальнiк i сонца не зрабiлi яе менш таямнiчай i не змянiлi ганаровага выразу на яе твары, гладкiм i правiльным, якi так уразiў Армана.

- Гэта ж актрыса, якую мы бачылi ў Рыме, - сказаў ён.

- Ну вось, - сказала Лора, - я думаю, што яна прыехала знарок дзеля цябе.

Ён засмяяўся, але смех гэты стаў раптам шчыры. Ён з задавальненнем i нават з пяшчотай паглядзеў на белыя сталы рэстарана, якi размяшчаўся ў двары антычнай вiлы, на чырвоны квадрат ветразя ўдалечынi, потым на тлусты твар загарэлага таўстуна, якi, прыжмурыўшы вочы, прымаў сонечную ванну, расцягнуўшыся на блакiтным з жоўтымi палосамi халаце.

Нехта сказаў па-французску: "Глянь, ды гэта ж Марыя Паска, актрыса. Яна сапраўды чароўная".

- Яна сапраўды вельмi прыгожая, - сказаў Арман.

- Так, што да прыгажосцi, то яна прыгожая. Але цi можа, па-твойму, мужчына пакахаць такую дзяўчыну? Я лiчу, што ў ёй ёсць нешта жорсткае...

- Але яна з тых жанчын, - сказаў Арман, - на якiх глядзяць, а не кахаюць. Жанчыны, якiх кахаюць, зусiм iншыя.

У гэты момант ён успомнiў, што гiд распавядаў, як замежныя турысты забаўлялiся некалькi гадоў таму ў гроце Мiтраманiя, аднаўляючы рытуалы пакланення Мiтры.

У кампанii двух тыпаў Марыя Паска накiравалася да бара, размешчанага пад руiнамi балкона, з якога Тыберый кiдаў рабоў мурэнам. Арман зiрнуў на Лору. Прышч на носе вырас. Вада i вецер раскудлацiлi ёй валасы, i яе чырвоны твар абрамляў чорны, нiбы драцяны, парык.

- Ты не павiнна так сушыць валасы. Ты iх сапсуеш.

Лора не адказала.

У бары Марыя Паска моцна смяялася з тымi двума тыпамi ў белым.

- А што, калi мы тут паабедаем? - спытаўся Арман.

- Гэта будзе вельмi дорага, а ў гатэлi з нас усё роўна вылiчаць за абед...

- Так, сапраўды. У сутнасцi, гэтая сiстэма арганiзаваных падарожжаў iдыёцкая...

- Але ўсё ж, любы, мы можам тое-сёе ўбачыць. I паколькi мы ўсё гэта бачым разам, то, як па мне, нiчога больш i не трэба.

- Дарагая... - сказаў ён.

- Аднак я не ведаю, што з табой. Мне здаецца, што ты не рады.

- Ды не, я рады. Якая ты дурненькая, мая Лора. Чаму табе такое ўбiлася ў галаву? Ты лiчыш, што я шмат гляджу на жанчын? - Ён засмяяўся: - Уявi сабе такое: "Выкладчык Каэнскага лiцэя кiнуў маладую жонку пад час вясельнага падарожжа i збег са славутай iталiйскай актрысай Марыяй Паскай!"

Яна засмяялася.

- Ты не хочаш пайсцi выпiць чындзанiна ў рэстаране, перад тым як вярнуцца ў гатэль?

- О не, не, я хачу вярнуцца ў гатэль... Вось i катэр.

- У наш шмат часу, мы можам сесцi на другi катэр.

- Мой любы, я крыху стамiлася.

Яна раптам уся збялела пад сваiмi драцянымi валасамi. Ад гэтага прышч на носе стаў асаблiва яркiм.

- Прабач мне, я стала такой страшнай.

Арман прыклаў шчаку да яе спатнелага лба.

- Гэта як у аўтобусе пад Рымам, - сказаў ён, - нiчога, пройдзе. Качанятка маё. Дарагая... дарагая...

Яна не расплюшчвала вачэй.

- Я думаю, - сказала яна, - цi я... цi я не цяжарная.

Арман глянуў на мора.

Ён глядзеў на мора i раптам падумаў, што гэта мора - каб смяяцца, усе людзi, што сабралiся тут, - каб смяяцца.

- А ты ўпэўненая?

- Не, але гэта магчыма.

Ён узяў яе за руку, потым раптоўна нахiлiўся i пацалаваў яе ў вусны, дакранаючыся да прышча на носе i адчуваючы яго гарачыню. Ён таксама заплюшчыў вочы.

- Ты быў бы рады? - спыталася яна. - Ведаеш, я добра разумею, што гэта не палегчыць нам жыццё, але ўбачыш, усё ўладзiцца. Галоўнае, каб ты змог спакойна падрыхтавацца да конкурсу на месца выкладчыка. Мне ўжо лепш, - сказала яна, Гэта як прыходзiць, так i праходзiць.

- Не хочаш пайсцi выпiць?

Яна не адказала. Да самага рэстарана ён не адпускаў яе руку. Ён пасадзiў яе i спытаўся, што яна будзе пiць. Яна адказала, што выпiла б чындзанiна.

- А ты ўпэўненая, што табе можна алкаголь?

Яна засмяялася.

- Вядома, мой дарагi, калi крышачку, то гэта не страшна.

Ён паглядзеў на Марыю Паску, якая сядзела на высокiм табурэце каля стойкi бара. Белы купальнiк так шчыльна аблягаў цела маладой жанчыны, што яна была нiбы голая, блiскучая, як статуя Палiны Банапарт з вiлы Баргезэ. Маркотныя хвоi з усiх бакоў вянчаюць пагоркi Вечнага Горада.

- Мне непрыемна, што гэта здарылася пад час нашага падарожжа, - сказала Лора, - але мы яшчэ вернемся.

- О не, - сказаў Арман, - толькi не ў Iталiю.