«Берагі Сакрамэнто»

Ой вы вейце, ветры, завывайце, ветры ў Каліфорнію. Многа золата там ёсьць, многа золата там ёсьць — у Сакрамэнто! Гэта быў зусім яшчэ маленькі хлопчык, што зычным, пісклівым галаском сьпяваў песьню, якую маракі пяюць па ўсім шырокім сьвеце, калі пакуюць караблі або падымаюць якар, адплываючы ў «Фрыско»-порт[1].

Яго звалі малым Джэры, каб ня зьмешваць са старым Джэры, яго бацькам, які навучыў сына сьпяваць гэтую песьню і перадаў яму, як спадчыну, капу агніста-рыжых валос, жвавыя сінія вочы і бялявы з рабаценьнем твар.

Справа ў тым, што стары Джэры быў некалі матросам, прабыў на моры палавіну свайго веку, і ніколі не разлучаўся з гэтай звонкай песьняй. Але аднаго разу ён здрадзіў свайму караблю і мору і паехаў зірнуць сваімі вачыма на берагі Сакрамэнто.

Ён убачыў там таксама і золата, бо знаншоу работу ў капальні «Залатая Мара» і быў вельмі карысным работнікам у час праводкі вялікіх паветраных кабеляў на вышыні паўтараста мэтраў над вадою.

Пасьля гэтага ён застаўся кіраваць кабелямі, даглядаў іх, пускаў у ход, шанаваў іх і з часам стаў вельмі патрэбным чалавекам на капальні «Залатая Мара». Потым ён ажаніўся на прыгожай Маргарыце Кельлі, але яна неўзабаве памерла і пакінула яму малога Джэры, які ледзь толькі пачынаў хадзіць.

Стары Джэры так і не вярнуўся больш у мора. Ён застаўся ля сваіх кабеляў, аддаючы ім і малому сыну Джэры ўсю шчырасьць свайго сэрца. Калі для «Залатой Мары» надышлі чорныя дні і капальня апусьцела, ён застаўся за вартаўніка ў гэтай усімі пакінутай мясцовасьці.

У гэтую раніцу яго ня відаць было. Відаць быў толькі малы Джэры, які сядзеў на ўсходках хаткі і расьпяваў старую песьню. Ён толькі што зьеў сьнеданьне, якое сам згатаваў, і вышаў пагуляць, каб зірнуць вокам на сьвет.

Праз некалькі крокаў ад яго знаходзіўся сталёвы калаўрот, навокал якога працаваў бесьперапынна кабель. Каля калаўротў стаяла ваганетка для перавозкі руды. Сочачы за шалёным лётам кабеляў на той бераг, ён мог бачыць другі калаўрот кабеляў і другую ваганэтку. Мэханізм працаваў сілаю цяжару — напакаваная ваганэтка пералятала праз раку з прычыны ўласнай вагі і ў той жа час перацягвала назад пустую ваганэтку. Калі напоўненая ваганэтка апаражнялася, пустая напаўнялася новаю рудою.

Пачуўшы крокі, юны Джэры перастаў сьпяваць. 3 ценю хвоек вышаў высокі чалавек у сіняй рубашцы, з вінтоўкаю пад пахай. Гэта быў Хол, — вартаўнік капальняў «Залатога Дракона», кабелі якога пераляталі праз Сакрамэнто на паўкілёмэтра адгэтуль.

— Здароў, хлапчына! — прывітаўся ён да Джэры. — Што ты тут парабляеш адзін?

— Наглядаю за кабелямі.

Джэры пастараўся адказаць спакойна, нібы гэта для яго была самая звычанная работа.

— Бацькі-ж няма, бачыце, — дадаў ён, пачакаўшы.

— А дзе ён падзеўся? — запытаўся той.

— У Сан-Францыско. Пашоў учора ўночы. У яго памёр брат і ён пашоў, каб пабачыць адвокатаў. Ня вернецца раней, як заўтра ўночы.

Так гаварыў Джэры, гаварыў з гордасьцю, ведаючы, які гэта гонар для яго быць аднаму на скалістым беразе і несьці. пэўную адказнасьць, — сачыць за ўладаньнямі «Залатой Мары».

— Добра, трымай толькі сябе як належыць, — сказаў Хол, — і не жартуй з кабелямі. Я пайду і пагляджу, ці ня ўдасца, часамі, падчапіць аленя ў цясьніне «Кульгавай Каровы».

— Дождж, мусіць, будзе, — сказаў паважна, як-бы многа ведаючы ў гэтых справах, Джэры.

— Ну, я не размокну, — засьмяяўся Хол і пашоў далей між дрэваў.

Угадваньне Джэры пра дождж спраўдзілася. У гадзін дзесяць хвойкі пачалі гойдацца і стагнаць, вокны хаткі зарыпалі, падзьмуў моцны вецер і лінуў, як з вядра, дождж.

Пачакаўшы прыблізна з гадзіну, Джэры расклаў агонь і, як толькі прабіла дванаццаць, сеў абедаць.

«Сёньня носа ня выткнеш», падумаў ён, і выняў некалькі талерак ды паставіў іх. Потым ён стаў думаць аб тым, ці вельмі прамок Хол і ці ўдалося яму «падчапіць» аленя. Раптам застукалі дзьверы, і ў хату разам з моцным напорам ветру ўвайшлі жанчына і мужчына. Гэта былі Сьпілены, муж і жонка, фэрмэры, якія жылі за некалькі кілёмэтраў ад ракі.

— Дзе Хол? — адразу-ж запытаўся Сьпілен.

Ён гаварыў борзда і рэзкім голасам. Джэры заўважыў, што ён вельмі непакоіцца, нэрвуе і што жонка яго моцна ўстрывожана.

Яна была худая, вялая, хваравітая жанчына. Вечная цяжкая праца пакінула выразны сьлед на яе твары. Гэта было тое-ж самае жыцьцё і тая-ж работа, якая сагнула плечы яе мужа, зрабіла вузлаватымі яго рукі і пабяліла яго валасы сівымі пасмамі.

— Ён пашоў на палязаньне ў «Кульгавую Карову», — адказаў Джэры;—Вы хочаце пераехаць на другі бок?

Жанчына пачала ціха плакаць, а яе муж прагаварыў нешта нявыразнае і падышоў да акна. Джэры таксама пачаў углядацца на кабелі, якія губляліся ў густой сетцы дажджу.

Жыхары лясістай часткі гэтай мясцовасьці прывыклі перапраўляцца цераз Сакрамэнто па кабелю «Залатога Дракона». За гэта бралася невялічкая плата, з якой таварыства «Залатога Дракона» плаціла пэнсію Холу.

— Нам трэба на той бэраг, Джэры, — сказаў Сьпілея, паказваючы пры гэтым вялікім пальцам на жонку. — 3 яе бацькам здарылася бяда ў Клувэр-Ліфе. Выбух пораху. Надзеі ніякай… Мы толькі што атрымалі вестку.

Джэры адчуў, як усё закалацілася ў яго ў сярэдзіне. Ён здагадаўся, што Сьпілен хоча пераехаць на кабелі «Залатой Мары», але ведаў, што бяз бацькі ён ня можа сам на гэта адважыцца, тым больш, што кабелем гэтым і раней ніколі не карысталіся для перавозкі пасажыраў, ды і наогул яго даўно ўжо ня пускалі ў ход.

— Можа, Хол неўзабаве вернецца, — сказаў ён.

Сьпілен пакруціў галавою і запытаўся:

— Дзе твой бацька?

— У Сан-Францыско, — коратка адказаў Джэры.

Сьпілен вылаяўся і пачаў ад злосьці тупаць узад і ўперад. Жонка яго заплакала мацней, і Джэры мог разабраць, як яна мармытала: «А тата памірае, памірае»…

Вочы Джэры затуманіліся сьлязьмі, ён стаяў, як ашаломлены, і ня ведаў, што рабіць. Але мужчына вырашыў за яго.

— Паслухай, малы, — сказаў ён цьвёрда, — мы з жонкаю пераедзем на вашым кабелі. Можаш ты пусьціць яго для нас?

Джэры зьлёгку адхіснуўся, ён зрабіў гэта несьвядома, нібы адступаючыся перад нечым няпрыемным.

— Лепш даведайцеся, ці не вярнуўся Хол, — параіў ён.

— А калі не вярнуўся?

Джэры зноў занепакоіўся.

— Я бяру адказнасьць на сябе, — дабавіў Сьпілен. — Хіба ты ня ведаеш, хлопча, што нам канешна трэба пераехаць.

— Няма чаго чакаць Хола, — казаў Сьпілен. — Ты ведаеш так-жа добра, як і я, што ён ня мог яшчэ вярнуцца з «Кульгавай Каровы» ў гэты час дня. Ну, жвава за работу!

Нядзіва, што жонка Сьпілена здавалася вельмі напалоханай, калі яны памагалі ёй сесьці ў ваганэтку, — так падумаў Джэры, акінуўшы вокам бяздонную нетру, што адкрывалася перад ёю, бо страшная навальніца зусім хавала ад вачэй другі бераг, які знаходзіўся за шэсьцьсот мэтраў адгэтуль. Скалы пад нагамі крута абрываліся, губляючыся ў віхры туману. Здавалася, што да дна тут ня сто пяцьдзесят мэтраў, а цэлы кілёмэтр.

— Гатова? — запытаўся Джэры.

— Пускай, — закрычаў Сьпілен, стараючыся перамагчы голасам вецер.

Ён сеў у ваганэтку разам з жонкаю, трымаючы яе рукі ў сваіх. Джэры, убачыўшы гэта, сказаў:

— Вам спатрэбяцца абедзьве рукі, каб трымацца на такім ветры, — крыкнуў ён.

Мужчына і жанчына разьнялі рукі і момча ўхапіліся за берагі ваганэткі. Джэры памалу і вельмі асьцярожна спусьціў тормаз. Калаўрот пачаў круціцца. Ваганэтка павольна закалыхалася над бяздоньнем, і яе калёсы борзда пабеглі па нярухомым верхнім кабелі, да якога яна была прычэплена.

Джэры не ўпяршыню было працаваць на кабелі, але ён першы раз рабіў гэта без нагляду бапькі.

Пры дапамозе тормаза ён рэгуляваў рух ваганэткі. Гэта было патрэбна, бо вялікі вецер іншы раз падхопліваў яе, моцна шпурляў то ўзад, то ўперад, час-часом здавалася, што яна вось-вось выкуліць свой груз — пасажыраў.

З прычыны вялікага дажджу Джэры мог толькі з дапамогай кабеля вызначаць, дзе знаходзіцца ваганэтка. Ён пільна сачыў за кабелем у той час, калі той вярцеўся начакол калаўрота.

— Двесьці мэтраў, трыста мэтраў. Чатыраста, — шаптаў ён сабе, калі адзнакі даўжыні на кабелі прабягалі міма.

Раптам кабель спыніўся. Джэры тузануў тормаз, але той і не паварушыўся. Ён схапіўся рукамі за кабель і паспрабаваў паварушыць яго, пацягнуў на ўсю сілу… Нешта сапсавалася. Што? ён ня мог ведаць, ня мог разгледзець.

Наверсе ён толькі няясна праз туман убачыў пустую ваганэтку, што перапраўлялася з другога берагу з такой-жа сьпешнасьцю, як і поўная. Ваганэтка была прыблізна за сто пяцьдзесят мэтраў ад яго. Гэта значыла, як ён ведаў, што недзе ў шэрай цемені, у ста мэтрах над ракою, і за сто пяцьдзесят мэтраў ад другога берагу, спакойна віселі Сьпілен і яго жонка.

Тры разы Джэры спрабаваў моцна крычаць, але з-за навальніцы не далятаў адказ. Здавалася, зусім нельга пачуць іх або каб яны пачулі яго. У той час, як Джэры стаяў так, думаючы, што рабіць, хмары раптам ўзьняліся вышэй і парадзелі. Ён, як праз туман, убачыў перад сабою напоўненую да краёў Сакрамэнто і на міг згледзеў абрысы ваганэткі з мужчынай і жанчынай у ёй. Потым хмары зноў, яшчэ гусьцей чым раней, заслалі ўсё кругом.

Хлопчык рупліва агледзеў калаўрот, — ён быў у поўнай спраўнасьці. Відаць, сапсаваўся калаўрот на другім беразе. Яго ахапіў жах ад думкі пра мужчыну і жанчыну, якія калыхаліся ў лядашчай ваганэтцы над бяздоньнем, у самым сэрцы навальніцы, ня ведаючы, што робіцца на беразе.

Не заставалася нічога іншага, як пераправіцца на другі бераг. Да гэтага часу на ім ня было ўжо ніводнай сухой ніткі, і ён таму, ня гледзячы на дождж, бег як мага па сьцежцы Да «Залатога Дракона».

Вецер дзьмуў яму ў сьпіну, і пераправіцца было лёгка, ня гледзячы на тое, што на другім канцы кабеля ня было Хола, каб кіраваць тормазам і рэгуляваць ход ваганэткі. Джэры сам памагаў сабе ў гэтай рабоце, перакінуўшы пятлёю тоўстую вяроўку праз нярухомы кабель.

Ён яшчэ лепш уявіў сабе страх Сьпілена і яго жонкі, калі вецер з усяе сілы накінуўся на яго, сьвішчучы і выючы навакол, то нагінаючы, то падкідаючы ваганэтку.

І гэта дало яму новай сілы і сьмеласьці, калі ён, пераехаўшы на другі бераг, пачаў, змагаючыся з встрам, прабірацца да «Залатой Мары».

Але, як ня дзіўна, калаўрот быў спраўны. Усё было ў парадку на абодвых канцох. Дзе-ж была перашкода? цяпер ясна, што на сярэдзіне.

Ад гэтага берагу ваганэтка са Сьпіленам і яго жонкаю была ўсяго за сто пяцьдзесяць мэтраў. Ён мог разгледзець мужчыну і жанчыну, якія нагнуліся на две ваганэткі і цярпелі ад лютага ветру і дажджу. Часам, калі дождж і вецер крыху зьмяншаліся, ен крычаў Сьпілену, каб той агледзеў калёсы ваганэткі.

Сьпілен, як відапь, пачуў, бо Джэры ўбачыў, як ен асьцярожна падняўся на калені і правёў рукамі па калёсах. Потым ён павярнуў твар да берагу.

— Яны не папсуты.

Словы даляцелі да Джэры слабымі і далёкімі, нібы з-пад зямлі. Але што-ж тады папсавалася? Калі так, напэўна нешта здарылася з Друтою, пустою ваганэткаю, якую ён ня мог. бачыць, але якая, як ён ведаў, знаходзілася недзе там, у гэтай страшной нетры, за сто пяцьдзесят мэтраў ад ваганэткі Сьпілена. І Джэры скеміў, што зрабіць. Джэры было ўсяго толькі чатырнаццаць гадсў, ён яшчэ быў слабы, хударлявы, але жыў ён сярод гор, бацька нямала вучыў яго «мораходзтву», і ён ня вельмі баяўся вышынь.

У скрынцы з рознымі старымі струмантамі, што стаяла каля калаўроту, ён знайшоў стары ангельскі ключ, кароткі кавалак чатырохкантовага жалеза і, апрача таго, скрутак новай вяроўкі. Ён дарэмна шукаў кавалак дошкі, каб замайстраваць «люльку». Пад рукамі нічога ня было, акрамя шырокіх дошчак, якіх ня было чым перапілаваць. Прышлося, такім чынам, карыстацца тым, што ёсьць, зрабіць хоць або якое сядло.

Сядло, што ён зрабіў, было вельмі простае. Ён зрабіў з вяроўкі вялікую пятлю і перакінуў яе цераз нярухомы кабель, да якога была прычэплена пустая ваганэтка. Седзячы ў пятлі, ён мог лёгка дастаць кабель рукамі. У тым месцы, дзе вяроўка магла лёгка перацерціся аб кабель, ён абкруціў яе сваёю сьвіткаю, замест старога мяшка, якога ня мог знайсьці.

Скончыўшы ўсё як сьлед, ён закачаўся над бяздоньнем, седзячы ў сваім вераўчаным сядле. Ён падцягваў сябе рукамі і так пасоўваўся ўперад. Джэры захапіў з сабою ангельскі ключ, кароткі кавалак жалеза і некалькі мэтраў вяроўкі. Яму прыходзілася ўзьнімацца зьлёгку ўгору, але гэта ня так палохала яго, як вецер. Калі люты вецер кідаў яго то ўзад, то ўперад, іншы раз амаль перакульваючы, калі ён глядзеў у шэрае бяздоньне пад сабою, ён адчуваў, што баіцца. Кабель быў стары. Што, калі ён парвецца?

Джэры адчуваў вялікі страх, усё замірала ў сярэдзіне, калені дрыжэлі, і гэтага страху ён ня мог перамагчы.

Але ён не адступаў ад свае пастановы. Кабель быў стары, пацёрцы, гострыя кавалкі дроту вытыркалі з яго. Рукі Джэры былі пашарпаны і скрываўлены, калі ён зрабіў перапынак і пачаў крычаць на ўсё горла Сьпілену. Ваганэтка знаходзілася якраз пад ім, за некалькі мэтраў, і ён мог цяпер растлумачыць Сьпіленам, што тут здарылася.

— Рад-бы памагчы табе, — крыкнуў Сьпілен, калі ён зноў пасунуўся далей, — але мая жонка зусім занядужыла. Аднак, раю табе, хлопча— асьцерагайся. Я сам сябе засадзіў сюды, цяпер надзея на цябе, каб ты выратаваў нас.

— О, я зраблю гэта! — крыкнуў Джэры ў адказ. — Скажэце вашай жонцы, што праз адзін момант яна будзе на тым беразе.

Пад густым дажджом, гушкаючьгся то ў адзін, то ў другі бок, нібы скоры і няроўны маятнік, захліпаючыся ад патугаў і вялікага ветру, Джэры дабраўся, нарэшце, да пустой ваганэткі.

Адразу-ж ён убачыў, што не дарэмна перажыў гэтулькі страху.

Пярэдняе кола, што сьцерлася ад доўгага ўжываныя, сышло з кабелю, і кабель моцна заціснула паміж колам і шківам.

Першае было ясна — кола трэба зьняць з блоку, другое было таксама ясна — калі кола будзе зьнята, трэба будзе прымацаваць ваганэтку да кабелю вяроўкамі, якую ён ўзяў з сабою.

Праз хвілін пятнацаць яму ўдалося толькі ўмацаваць ваганэтку. Загваздка, якая трымала кола на восі, была ржавая і сагнутая, Джэры біў па ёй адной рукою, а другою з усяе сілы трымаўся, каб ня ўпасьці. Але страшэнны вецер гушкаў і згінаў яго цела, так што ён рэдка мог пападаць ключом па загваздцы. Усю сілу ён траціў на тое, каб трымацца. Баючыся, каб ня выпусьціць ангельскі ключ, ён моцна прывязаў яго хустачкаю да рукі.

Праз паўгадзіны Джэры крыху зварушыў загваздку, але ніяк ня мог выцягнуць яе. Часамі здавалася, што ён адмозіцца ад гэтай безнадзейнай работы і ўсе пакуты, якія яму прышлося перажыць, будуць дарэмнымі. Раптам у яго засьвяцілася думка: ён борзьдзенька агледзеў свае кішэні і знайшоў тое, чаго шукаў—вялікі цьвік.

Каб ня было гэтага цьвіка, які невядома калі і чаму трапіў у яго кішэню, яму прышлося-б вярнуцца на бераг і паўзьці зноў назад. Прасунуўшы цьвік у дзірку загваздкі, ён лёгка выцягнуў яе з восі. Потым з дапамогаю жалезнага бруска ён пачаў узьнімаць ваганэтку, каб вызваліць кола, прыціснутае кабелем да блоку. Пасьля гэтага Джэры зноў паставіў кола на месца і пры дапамозе вяроўкі пачаў узьнімаць ваганэтку, пакуль кола зноў ня стала як сьлед на кабель.

Усё гэта заняло многа часу. І толькі цяпер ён мог пакінуць сваё сядло і перасесьці ў ваганэтку. Джэры зьняў вяроўкі, які трымалі ваганэтку і яна павольна пакацілася. Ваганэтка бегла па кабелі, і ён ведаў, што недзе блізка, але ў другі бок, бегла так-жа сама ваганэтка Сьпіленаў.

Цяпер непатрэбен быў тормаз, бо вага Джэры даволі ўроўнаважвала груз другой ваганэткі, і праз некалькі хвілін перад ім праясьніўся бераг і стары знаёмы калаўрот.

Джэры выскачыў з ваганэткі і прымацаваў яе. Ён зрабіў гэта ўважліва і не сьпяшаючыся, а потым, зусім не па-геройску, асунуўся каля калаўрота і, не зважаючы на вялікі дождж, моцна расплакаўся. Прычын для гэтага было шмат: істрашэнная боль пакалечаных аб дрот рук, і перажытыя страх і пакуты, і, больш за ўсё, радасьць, што мужчына і жанчына былі выратаваны.

Іх ня было тут, каб падзякаваць яму, але ён ведаў, што недзе там, за гэтым дзікім бяздоньнем, яны сьпяшаліся сьцежкаю да Клувэр-Ліфу.

Примечания

1

Скарочаная назва Сан-Францыско.