«Курапаты»

Гэты зборнік склалі мае сябры зь іхнай ласкавай ініцыятывы й клопату. З чаго я ім вельмі ўдзячны, асабліва шаноўнай спадарыні Валянціне Трыгубовіч, спадару Вячаславу Вайткевічу, паважаным Юрасю Хадыку, Міхасю Ткачову, Валянціну Голубеву, Вінцуку Вячорку і ўсім тым, хто так ці інакш прычыніўся да гэтага выданьня. Разумею, што трэба было б напісаць новае, падрабязна і даўно. Але, на жаль, абставіны бываюць часам мацнейшыя за патрэбы. Дык няхай жа тады хоць незабытае старое нагадае яшчэ аб мінулым.

Час і падзеі бягуць цяпер так хутка і спрасавана, што няма калі азірнуцца, задумацца, як раней, над сваім жыцьцём у хвіліны мэлянхоліі й задуменьня. Карціны юнацтва й дзяцінства... Не ўспамінаю падзей. Але, як цяпер, усплываюць мне ўваччу месяц травень і Боскія дні. Што было? Не памятяю. Была цішыня. Распускалася хвоя лістоўніц перад хатай, падмецены чыста, пасыпаны жоўтым пясочкам дарожкі і граюць арганы ў касьцеле. Урачыстыя галасы. І воблакі над крыжамі...

Гэта Бацькаўшчына мая мілая. Далёкая-далёкая ў жоўтым сьвятле. Ты мроілася мне потым у Курапатах у чужой магіле - гэтыя карціны. Мо таму, што сьвежы пясочак на сьцежках. Асацыяцыі. Мо таму, што жаночыя валасы пад прастрэленымі чарапамі сьветлыя, нібы лён. Я памятяю нават іхны пах у далёкія Боскія дні пад лістоўніцай - пах півоні і смольнай кары. Чыё застрэлілі юнацтва? Адно, другое... пятае... - юнацтва маёй зямлі. Не забуду і не дарую.

Вось прастрэленая галава ў акулярах. Пільна ўглядаюся. Мой дзед Ясь таксама насіў акуляры. Можа ён? Нічога дзіўнага, што я так думаў. У Быкаўні пад Кіевам знайшлі ў магіле падпісаны муштук брата Янкі Брыля. Апазналі аднаго зь мільёнаў. Вось грабеньчык. Прамываю - і ў касым сьвятле ледзь бачныя драпінкі літар. Нехта перад сьмерцю выдрапаў на расчосцы, што цяжка яму было ў гэты дзень - расплакаўся. Уяўляю гэтага няшчаснага і думаю: scipta manent - напісанае застаецца. Праўду казалі рымляне.

Пачатак 70-х гадоў. Я жыў тады на ўскраіне Менска недалёка ад вёскі Зялёны Луг. Тады ўпершыню даведаўся пра расстрэлы на Бродзе (у Курапатах). Мясьціна ўразіла.