«Мсцiвец (на белорусском языке)»

Гi дэ Мапасан

Мсцiвец

Пераклад: Сяргей Мурашка

Калi пан Антуан Лёе ўзяў шлюб з удавой Мацiльдай Суры, ён быў закаханы ў яе амаль дзесяць гадоў.

Пан Суры быў яго сябар, стары школьны таварыш. Лёе вельмi яго любiў, але лiчыў трохi наiўным. Ён часта казаў: "Небарака Суры пораху не прыдумае!"

Калi Суры ажанiўся з паненкай Мацiльдай Дзюваль, Лёе здзiвiўся i крышку пакрыўдзiўся, бо сам улягаў за ёй. Яна была дачкой суседкi, старой галантарэйнiцы, i жылi яны на калiсьцi заробленыя грошы. Прыгожая, далiкатная, разумная, яна пайшла за Суры праз яго багацце.

Тады Лёе заспадзяваўся на другое. Ён пачаў заляцацца да сябравай жонкi. Ён быў чалавек паглядны, недурны, таксама багаты i верыў, што ў яго атрымаецца; не атрымалася. Тады ён закахаўся па-сапраўднаму, але сяброўства з мужам рабiла гэтае каханне стрыманым, сцiплым, затоеным. Панi Суры палiчыла, што яго залёты скончылiся, i шчыра пасябравала з iм. Так прайшло дзевяць гадоў.

I вось адной ранiцы пасыльны прынёс Лёе роспачную вестку ад беднай жанчыны. Нечакана ад разрыву анеўрызмы памёр Суры.

Спачатку ён жахнуўся, бо яны былi аднагодкi, але амаль адразу глыбокая радасць, невыказная палёгка, пачуццё свабоды ахапiлi яго душу i сэрца. Панi Суры была вольная.

Ён, прынамсi, здолеў падацца досыць засмучаным, счакаў патрэбны час, выканаў усе ўмоўнасцi. Праз пятнаццаць месяцаў ён ажанiўся з удавой.

Усе палiчылi гэта натуральным i нават высакародным. Гэта быў учынак адданага сябра i сумленнага чалавека.

Нарэшце ён быў шчаслiвы, зусiм шчаслiвы.

Яны зажылi ў самай сардэчнай лучнасцi, адразу зразумеўшы i ацанiўшы адно аднаго. У iх не было сакрэтаў ад сябе, яны дзялiлiся самымi патаемнымi думкамi. I Лёе кахаў жонку спакойным даверлiвым каханнем; ён любiў яе як пяшчотную i шчырую сяброўку, не зневажаў i ва ўсiм давяраў. Але ў яго душы ўвесь час жыла дзiўная i невытлумачальная крыўда на нябожчыка Суры, якi першы авалодаў гэтай жанчынай, першы сарваў цвет яе юнацтва i душы, якi нават трохi пазбавiў яе паэтычнасцi. Успамiн па мёртвым мужу труцiў шчасце жывога, i цяпер гэтая пасмяротная рэўнасць штодня цвялiла сэрца Лёе.

Ён дайшоў да таго, што толькi i гаварыў пра Суры, распытваў пра тысячы яго iнтымных i сакрэтных падрабязнасцей, хацеў ведаць кожную яго звычку i характар. Ён нават смяяўся з нябожчыка - паблажлiва згадваў яго дзiвацтвы, падкрэслiваў прыхамацi, налягаў на заганы.

Штомомант ён клiкаў жонку з аднаго канца дома ў другi:

- Мацiльда!

- Што, дарагi?

- Хадзi пагавары са мной.

Яна заўжды прыходзiла з усмешкай, бо добра ведала, што з ёй будуць гаварыць пра Суры, i патурала няшкодным дзiвотам новага мужа.

- Скажы, ты памятаеш, як аднаго разу Суры хацеў мне даказаць, што нiзкiх мужчын любяць мацней за высокiх?

I ён пускаўся ў такiя развагi, якiя нiколi не былi на карысць малому Суры, але цiшком давалi перавагу высокаму Лёе.

I панi Лёе кiвала галавою, згаджаючыся з iм; i смяялася ад шчырага сэрца, строячы лагодныя кепiкi з колiшняга мужа, каб лепш улагодзiць новага, якi ў канцы кожнай размовы казаў: "Усё роўна, ну i мяла гэты Суры".

Яны былi шчаслiвыя, вельмi шчаслiвыя. I Лёе не пераставаў усiмi звычайнымi сродкамi выказваць жонцы сваё неўтаймоўнае каханне.

Неяк уночы, калi яны не маглi заснуць, узбуджаныя вяртаннем маладосцi, Лёе, якi прыцiскаў жонку да грудзей i прагна прыпадаў да яе вуснамi, раптам спытаўся:

- Скажы, дарагая.

- Га?

- Суры... мне цяжка цяпер пра гэта пытацца... цi моцна... цi моцна ён кахаў цябе?

Яна палка пацалавала яго i шапнула:

- Не так, як ты, коцiк.

Яго мужчынская годнасць была ўсцешаная, i ён зноў спытаўся:

- Ён, мусiць, быў... няспрытны... не?

Яна не адказала, адно пырснула хiтрым смехам i схавала твар на мужавай шыi. Той спытаўся:

- Ён, мусiць, быў вельмi няспрытны i... як бы сказаць... нязграбны?

Яна пакруцiла галавой, што азначала: "Не... зусiм нязграбны".

Муж спытаўся:

- Ён, мусiць, назаляў вельмi ўночы, праўда?

Гэтым разам яна не вельмi таiлася i шчыра адказала:

- Яшчэ як!

За такiя словы ён зноў яе пацалаваў i шапнуў:

- Якi ж ён быў кiжлай! Ты не была з iм шчаслiвая?

Яна адказала:

- Не. З iм было не надта прыемна.

Лёе абрадаваўся, правёўшы ў думках параўнанне - на сваю карысць - памiж колiшнiм i цяперашнiм жончыным становiшчам.

Некалькi хвiлiн ён маўчаў, пасля зноў развесялiўся i спытаўся:

- Скажы мне?

- Што?

- Будзь шчырая, зусiм шчырая са мною!

- Добра, дарагi.

- Так, папраўдзе, скажы мне, ты нiколi не адчувала спакусы здра... здра... здрадзiць гэтаму дурню Суры?

Панi Лёе цнатлiва войкнула i мацней прытулiлася да мужавых грудзей. Але той заўважыў, што яна смяецца.

Ён настойваў:

- Ну, прызнайся. Гэтай скацiне так бы пасавалi прыгожыя рогi! Гэта было б так пацешна, так пацешна! Дабрадзею Суры! Ну, ну, шаноўная, мне, мне, асаблiва мне ты можаш у гэтым прызнацца.

Ён нацiскаў на гэтае "мне", бо лiчыў, што калi б ёй калiсьцi зажадалася здрадзiць Суры, яна б зрабiла гэта з iм, з Лёе, i ён дрыжаў ад асалоды ў прадчуваннi такога прызнання, упэўнены, што, калi б цнота гэтае жанчыны не была настолькi непарушная, ён бы ўжо раней авалодаў ёй.

Але яна не адказвала, а ўсё хiхiкала, быццам згадаўшы штосьцi вельмi пацешнае.

А i самога Лёе пачало трэсцi ад думкi, што ён мог бы зрабiць Суры рагатым! Якi жарт! Вось дык штука! Папраўдзе, якая добрая штука!

Ён лапатаў памiж прыступамi смеху:

- Небарака Суры, небарака Суры, ах, яго галава акурат прыдатная для такой аздобы, прыдатная, прыдатная!

А панi Лёе, насмяяўшыся да слёз i траха не закрычаўшы, курчылася пад коўдрай.

Лёе паўтараў:

- Хутчэй прызнавайся, прызнавайся. Скажы праўду. Ты ж разумееш, што мне, мне гэта не можа быць непрыемна.

Яна ледзь дыхаючы прамармытала: "Ага".

Муж настойваў:

- Што, што, ага. Прашу цябе, кажы.

Яна трохi сцiшыла смех, пацягнулася вуснамi да вуха Лёе, якi падрыхтаваўся да прыемнага прызнання, i шапнула:

- Праўда... я здрадзiла яму.

Ён адчуў, як ледзяныя дрыжыкi пранялi яго да касцей, i збянтэжана заенчыў:

- Ты... ты... яму... здрадзiла... да канца?

Яна яшчэ думала, што мужу было вельмi прыемна, i адказала:

- Ага... да канца... дарэшты.

Ён мусiў сесцi ў ложку, так ён здзiвiўся, так яму раптам заняло дых, так яго скаланула, нiбы толькi-толькi даведаўся, што рагаты ён сам.

Спачатку ён нiчога не сказаў, пасля, праз некалькi хвiлiн, адно выцiснуў: "Ах!"

Яна перастала смяяцца, занадта позна зразумеўшы памылку.

Лёе ўрэшце спытаўся:

- З кiм?

I яна адказала:

- З хлопцам.

Ён раптам павярнуўся да яе i суха сказаў:

- Я разумею, што не з кухаркай. Я пытаюся, з якiм хлопцам, ты чуеш?

Яна маўчала. Ён схапiў коўдру, у якой яна была схавала галаву, i адкiнуў на сярэдзiну ложка, паўтарыўшы:

- Я хачу ведаць, з якiм хлопцам.

Тады яна тужлiва вымавiла:

- Я хацела пасмяяцца.

Але яго трэсла ад гневу:

- Што? Як? Хацела пасмяяцца? Дык, значыць, ты насмiхалася з мяне? Але з мяне кпiны не строяць, чуеш? Як завуць хлопца?

Яна нерухома ляжала на спiне i маўчала.

Ён узяў яе за руку i моцна сцiснуў:

- Ты мяне чуеш цi не? Я патрабую, каб ты адказвала, калi я з табой размаўляю.

Тады яна нервова вымавiла:

- Мне здаецца, што ты звар'яцеў, не чапай мяне!

Ён калацiўся ад лютасцi i з роспачы не ведаў, што казаць. Ён штомоцы затрос яе i паўтарыў:

- Ты чуеш? Ты чуеш мяне?

Яна нечакана рванулася, каб вызвалiцца, i кончыкамi пальцаў зачапiла мужаў нос. Той палiчыў, што яму стукнулi, раз'юшыўся i ўмiг абрынуўся на жонку.

Ён трымаў яе пад сабой, з усяе моцы даваў поўху i крычаў:

- На, на, на, вось табе, вось, жабрачка, курва, курва!

Нарэшце, зняможаны, знясiлены, ён падняўся i пайшоў да камоды, каб налiць сабе салодкага аранжаду, бо чуў у целе такую стому, што ў кожную хвiлiну мог знепрытомнець.

А яна плакала, залiвалася слязамi ў ложку, зразумеўшы, што праз адну памылку загубiла ўсё сваё шчасце.

I, яшчэ ў слязах, яна пралепятала:

- Паслухай, Антуан, iдзi да мяне, я цябе ашукала, ты зараз усё зразумееш, паслухай.

I, падрыхтаваная да абароны, гатовая апраўдвацца i хiтрыць, яна крыху ўзняла раскудлачаную галаву ў каптуры набакiр.

А ён павярнуўся i наблiзiўся да яе, саромеючыся, што бiўся, адначасова ў глыбiнi яго мужавага сэрца расла невычарпальная нянавiсць да гэтае жанчыны, што здрадзiла другому - Суры.