«Расследаванні інспектара Сарвы»

Расследаванні інспектара Сарвы (fb2) - Расследаванні інспектара Сарвы [calibre 2.53.0] 615K скачать: (fb2) - (epub) - (mobi) - Сергей Белаяр

Сяргей БЕЛАЯР

РАССЛЕДАВАННІ ІНСПЕКТАРА САРВЫ

Цыкл навукова-фантастычных апавяданняў

ТАЯМНІЧАЕ ЗНІКНЕННЕ

Аксід жалеза надаваў Марсу бледна-чырвонае, амаль аранжавае адценне, праз што пла­нета нагадвала баскетбольны мяч. Па меры набліжэння можна было добра адрозніць дэталі: ударныя кратары, даліны, Нікс Алімпіка, каньёны, палярныя шапкі. Па-свойму Марс быў нават прыгожы.

У дзверы пагрукалі.

— Заходзьце! — адарваўся ад ілюмінатара інспектар Дэпартамента пазазямных крымінальных расследаванняў Ратаўт Сарва.

— Праз гадзіну выходзім у кропку скідання, спадар інспектар! — сунуў галаву ў каюту Пётр Голін, памочнік капітана «Яна Гевелія». — Будзьце гатовыя!

— Зразумеў, дзякую! — зборы не адбіралі шмат часу. Мінімумам рэчаў Сарва абыходзіўся не толькі ў камандзіроўках.

Ангар быў поўны тэхнікаў: праводзілася перадстартавая падрыхтоўка бота. Нават самая ма­лая няспраўнасць ставіла функцыянаванне калоніі пад пытанне.

— Укладвайце рэчы, спадар інспектар! Зараз вам дапамогуць апрануць скафандр! — паводле правілаў касмічнага флоту, скіданне бота з людзьмі дазвалялася толькі пасля таго, як капітан судна даваў згоду.

Са скафандрам Сарва мог справіцца і сам, але карабельны статут пісаўся не для таго, каб яго парушаць.

— Прышпіліцеся і расслабцеся! Астатняе зробіць аўтаматыка!

— Я і не хвалююся! Не ўпершыню! — невялікая шчыльнасць атмасферы Марса стварала спрыяльныя ўмовы для пасадкі. Нават пры вертыкальным балістычным уваходзе найбольшы каэфіцыент перагрузкі не перавышаў дзесяці адзінак, а шырыня калідора ў самым вузкім месцы складала трыста кіламетраў.

— Пасажырскі лайнер «Адысей» забярэ вас праз тыдзень. Паспрабуйце да гэтага часу скончыць расследаванне, інакш застаняцеся на Марсе яшчэ на чатыры з паловай месяцы, пакуль не прыйдзе «Касіяпея»! — папярэдзіў Бівоін Жыбартаў. — Будзе трохі трэсці!.. Поспехаў!

Тэхнікі задраілі люк, але пакутаваць ад чакання не давялося: таймер вёў зваротны адлік. Калі лічбы абнуліліся, спрацавала катапульта.

Перагрузка была амаль непрыкметная. За пяцьдзясят пяць кіламетраў ад паверхні на бот абрынуліся даволі моцныя парывы ветру. Спуск заняў больш за гадзіну. На ўзлётна-пасадачнай пляцоўцы — падмеценым ад камянёў кавалку паверхні памерамі з два футбольныя полі — бот ужо чакалі.

— З прыбыццём, спадар інспектар! Дазвольце прадставіцца — Міклаш Шаверда, намеснік кіраўніка калоніі. Мне даручана суправаджаць вас і аказваць усялякую дапамогу!.. Зараз мае людзі перагрузяць кантэйнеры ў прычэпы, і нам можна будзе адправіцца ў калонію.

— У вас заўсёды так ветрана, спадар Шаверда? — вецер узмацняўся на вачах.

— Большую частку года, спадар інспектар! Розніца тэмператур паміж паўночным і паўднёвым паўшар'ямі!.. Хлопцы, варушыцеся, набліжаецца пылавая бура!

Спадарожнікі Шаверды пачалі рухацца хутчэй. Калі б ціск атмасферы быў роўны зямному, правалтузіліся б даўжэй.

— А бот не перакуліць? — на пляцоўцы панавалі сапраўдныя пылавыя віхуры. Штуршкі ве­тру станавіліся ўсё больш адчувальнымі. Даводзілася прыкладаць пэўныя намаганні, каб выстаяць на адным месцы.

— У апорах — адмысловыя загваздкі! Не страшны ніякі ўраган!

Толькі цяпер Сарва звярнуў увагу на шматлікія дзіркі.

Калі разгрузачна-пагрузачныя работы скончыліся, мужчыны расселіся па ўсюдыходах, і калона ўзяла курс на «Эдгара Райса Бераўза». Раз-пораз машыны аб'язджалі тэктанічныя разло­мы, кратары і лававыя трубкі. Вецер падняў пясок, таму ехалі па прыборах.

— Вы не маглі б расказаць мне пра здарэнне, спадар Шаверда?

— Не жадаеце губляць час, спадар інспектар? Разумею!.. З чаго пачаць?

— З самага пачатку!

— Гэта здарылася дзесяць дзён таму. На пачатку адзінаццатай Віжкгаіл Багушэўскі адправіўся ў трэці лабараторны бокс: напярэдадні Фестар Юхноўскі прыцягнуў з геолагаразведвальнага рэйду даволі незвычайны кавалак пароды, і Багушэўскі хацеў з ім папрацаваць.

— Юхноўскі — гэта ваш галоўны геолаг? — падчас вымушанай бяздзейнасці Сарва азнаёміўся з матэрыяламі, дасланымі па Старнеце Каланізацыйнай службай.

— Ён самы! — кіўнуў Шаверда. — Боксы ў нас герметычныя, так што Багушэўскага хапіліся толькі на наступны дзень, на планёрцы.

— Гэта значыць, што амаль суткі ніхто не пацікавіўся, чаму Багушэўскі не выходзіць з лабараторнага бокса?

— Віжкгаіл за працай мог і забыцца пра час. Спачатку Кайша спрабавала змагацца з парушэннем дысцыпліны, але пасля махнула рукой.

— А чаму «быў»?.. Лічыце, што Багушэўскі мёртвы? — Сарва ўважліва сачыў за рэакцыяй Шаверды. Святлафільтр на пярэднім шчытку суразмоўцы быў узняты.

— Цела мы так і не знайшлі, хоць літаральна перакапалі цэлую калонію і абшукалі ўсё навокал у радыусе пяці кіламетраў.

— Багушэўскі не мог сысці?

— Куды?.. На сотні кіламетраў наша калонія — адзіная. На шлюзах — сканеры сістэмы бяспекі. Без пропуска, які выдаецца максімум на дванаццаць гадзін, не выйсці.

— А іншых выхадаў няма?

— Якія могуць быць іншыя выхады, спадар інспектар? Гэта ж — іншапланетная калонія!

— Так, сапраўды. Пропуск меў электронны код?

— Так. Лічба-літарны набор з васьмі знакаў.

— Код можна ўзламаць.

— Кожны пропуск — яшчэ і ключ! — Шаверда выцягнуў дзіўнага выгляду карту. — Бачыце гэтыя раўчукі і зубцы?.. Для кожнага шлюза — свая камбінацыя.

— Вы дазволіце?.. Даволі цяжкі!

— Матэрыял ключа — гэта спецыяльны сплаў, вырабіць які без адмысловага абсталявання проста немагчыма. Магніты замок зроблены з аналагічнага сплаву. На іншы метал ён не рэагуе. Космас занадта жорсткі, каб дапускаць выпадковасці, якія могуць усё разбурыць!.. Перш за ўсё мы праверылі дзяжурную часць: усе ключы засталіся на месцы. Не забывайце пра запас кіслароду, спадар інспектар! Балоны на строгім уліку і выдаюцца толькі пад канкрэтныя задачы.

— Балоны стандартныя?

— Так, на дваццаць чатыры гадзіны. Каб выжыць па-за сценамі калоніі дзесяць дзён, неабходна загрузіць балонамі цэлы ўсюдыход, нават улічваючы аварыйны запас у машыне. Неабгрунтаваны выезд усюдыхода строга забаронены. Дый не застанецца такое незаўважаным. Гэта ж не іголка ў стозе сена!.. А як схаваць габарытную шматтонную машыну ад даследчых дронаў? Бачаць яны на дзясяткі кіламетраў!

— Скажыце, спадар Шаверда, у Багушэўскага былі ворагі?

— Інакш кажучы, ці маглі яго забіць? — рушыў услед ківок Сарвы. — Багушэўскага ўсе паважалі.

— Павага не дае гарантыі даўгалецця. Ведалі б вы, спадар Шаверда, на што ідуць некаторыя праз банальную зайздрасць!

— Універсальны ключ ёсць толькі ў Кайшы! У старонняга скарыстацца ім не атрымаецца — кантэйнер адкрываецца толькі пасля аналізу ДНК.

— Кроў?

— Так, прычым трайны аналіз з рознымі прамежкамі. Згусцелая кроў не падыдзе.

— Штучны ці натуральны растваральнік?

— Аналізатар настроены так, што выяўляе нават мільённыя долі працэнта чужога рэчыва.

— Багушэўскі мог адкрыць бокс знаёмаму.

— Кожнае адкрыццё бокса фіксуецца. З дзесяці гадзін чатырнаццаці хвілін пятага верасня да васьмі гадзін шасці хвілін шостага верасня дзверы ў трэці лабараторны бокс не адчыняліся.

— Што можаце сказаць наконт вентыляцыі?

— Разумею, куды вы гняце, спадар інспектар, аднак вымушаны вас расчараваць: пралезці па трубах не па сіле нават двухгадоваму дзіцяці. Да таго ж, яны ўсе за кратамі. Загартаваны ме­тал на доўгіх металічных анкерах.

— Надзейна.

— Яшчэ як. Мы спрабавалі выдраць краты ўтрох. Нічога не атрымалася. Няма чаго і думаць пра тое, каб выцягнуць цела праз лабараторыю: калонія ў нас невялікая. Усё навідавоку.

На Марс апусцілася сапраўдная ноч.

— Ад цела можна пазбавіцца і ў самым боксе! Тыпавы інструментарый дазваляе не толькі раздзяліць труп, але і замесці сляды.

— Вы пра кіслату і печы, спадар інспектар?.. Мы праверылі — запасы кіслотаў некранутыя, печ не запальвалі. Бокс чысты!.. Вось мы і прыехалі!

Пра сябе Сарва абазваў калонію напаўраздушанай вінаграднай гронкай. Вецер валіў з ног — да знешніх створак дайшлі, трымаючыся за нацягнуты металічны трос. Для таго, каб адчыніць створкі, спатрэбіліся намаганні трох астранаўтаў.

— Вось вам яшчэ адзін аргумент на карысць таго, што Багушэўскі не мог сысці сам, спадар інспектар!

— Боксы забяспечаныя відэакамерамі?.. Што паказаў відэазапіс? — астранаўты па чарзе станавіліся пад іанізацыйны душ.

— Запіс не вёўся.

— Як? — асалапеў Сарва. — Гэта ж парушэнне інструкцый!

— Тэхніка можа ламацца, спадар інспектар. Прычым здараецца гэта, як правіла, у самы нязручны час!.. Скафандр можна павесіць сюды.

— А мог Багушэўскі здзейсніць самагубства? — працягнуў допыт Сарва, калі за астранаўтамі зачыніліся ўнутраныя створкі.

— Падстаў у Віжкгаіла не было.

— Вы ў гэтым упэўнены?

— Нам сюды!.. Ці ўпэўнены я? На сто працэнтаў. У невялікім калектыве, у замкнёнай прасторы захаваць таямніцу вельмі складана. Я б нават сказаў, немагчыма. А аптымізму Багушэўскага можна было пазайздросціць. Шчаслівы ў шлюбе, шмат сяброў, праз паўгода павінен быў атрымаць ступень доктара навук. Якое ўжо тут самагубства?

— Чалавечая душа — цёмны лес!

— Толькі не душа Віжкгаіла. Ён быў у нас другім няштатным псіхааналітыкам. Скажу вам па сакрэце, спадар інспектар, звярталіся да яго часцей, чым да Яцына.

— Містыка нейкая! Ёсць чалавек. І няма яго...

Варта было трапіць у зону дзеяння фотаэлемента, як адразу запальваліся лямпы, разганяючы паўзмрок дзяжурнага асвятлення.

Калідор скончыўся шэрагам дзвярэй, кожную з якіх пранумаравалі з дапамогай трафарэта і люмінесцэнтнай фарбы.

— Ваша жылая ячэйка, спадар інспектар! — памяшканне аказалася невялікім, але вельмі камфортным. — Ваш ключ!.. Пачакаеце абед ці паклапаціцца, каб ежу вам прынеслі?

— Патрываю! Калі вы не супраць, я хацеў бы агледзець бокс і пагаварыць з людзьмі!

— Якія могуць быць пярэчанні? Мы ж і выклікалі паліцэйскага інспектара менавіта дзеля таго, каб высветліць, што ўсё ж такі здарылася.

З сабой Сарва захапіў толькі чамаданчык з інструментамі і ноўтбук.

— Калі ласка, за мной!

Ісці давялося нядоўга.

— Адну хвіліну! — Сарва спыніў Шаверду, які збіраўся скарыстацца ключом. — Я павінен агледзець дзверы — der Teufel steckt im Detail! Адказ трэба шукаць у дробязях!

— Калі ласка!

Сарва паставіў чамаданчык на падлогу, пасля чаго выцягнуў з несэсэра магутную лупу і пачаў міліметр за міліметрам абследаваць шчыліну і замок.

— Можаце адчыняць!.. А вас я папрашу застацца за парогам!.. Тут нешта краналі?

— Усё засталося так, як было паўтара тыдня таму... Гэта паліграф?

— Часам даводзіцца правяраць людзей на сумленнасць.

— І нас будзеце? — ні ценю страху ў вачах.

— Калі спатрэбіцца.

— Больш за шэсцьсот чалавек!

— Затое не трэба будзе думаць пра тое, чым заняць час да прылёту «Адысея»!.. Тут на здзіўленне чыста! — рэзюмаваў Сарва пасля таго, як некалькі хвілін лазіў на каленях па падлозе. — Проста стэрыльная чысціня.

Калі скончыў аглядаць падлогу, Сарва падсунуў крэсла да сцяны і з нагамі залез на яго.

— Краты вентыляцыі не краналі... Калі ласка, спадар Шаверда, падайце адвёртку!.. Супадзенне ці?.. — неўзабаве відэакамера ляжала на стале. Сарва спрытна адкрыў яе і адразу выявіў згарэлы провад. — На першы погляд, усё натуральна...

— Можаце не прастукваць сцены — схаваных пустак у іх няма.

— А што пад намі?

— Калонія аднапавярховая, спадар інспектар. Ніякіх лакун!

— Справа становіцца вельмі цікавай!.. Гэта і ёсць той самы «даволі незвычайны кавалак па­роды»? — Сарва схіліўся над кюветай. — Чаго ж у ім незвычайнага?

— Асноўны складнік грунту Марса — гэта крэменязём з высокай колькасцю шчолачаў, соляў магнію, натрыю і калію. Тут ёсць неабходныя элементы для ўзнікнення і падтрымання жыцця — як у мінулым, так і ў сучаснасці і будучыні... А гэты кавалак паводле свайго мінеральнага складу не мае нічога агульнага з марсіянскімі глебамі. Ён не проста чужародны, а кардынальна іншы!

— Кавалак мог трапіць на Марс разам з людзьмі, — пад лупай узор выглядаў як звычайны камень. — На Зямлі такіх мільярды!

— Калі толькі гэтыя людзі прыляцелі на Марс мільён гадоў таму, спадар інспектар! Уся спра­ва ў тым, што ўзор быў выняты з глыбіні ў некалькі дзясяткаў метраў.

— А ён не можа быць абломкам метэарыта?

— Юхноўскі не знайшоў нічога, што пацвярджала б гэтую гіпотэзу.

— Зразумела, — яшчэ некаторы час Сарва разглядаў кавалак пароды, пасля чаго пераключыўся на працоўнае месца Багушэўскага. — Сляды барацьбы адсутнічаюць... Скажыце, спадар Шаверда, кубак Петры перакулілі ўжо пасля знікнення геолага?

— Па шчырасці, гэтага я не памятаю. Напэўна, пасля. Хаця...

— Кубак не прамаркіраваны. Не скажаце, што ў ім магло быць?

— У такія мы звычайна наліваем дыстыляваную ваду, — Шаверда кіўком паказаў на літровую бутэльку на ніжняй паліцы стала.

— А вось гэта ўжо цікава! — Сарва выняў з чамаданчыка ліхтар на эластычнай стужцы і начапіў яго на лоб, пасля чаго схіліўся над краем папяровага ліста з разлікамі, які тырчаў з папкі. — Скарыстаемся ультрафіялетам!.. Падобна на тое, што ў кубак сапраўды налівалі ды­стыляваную ваду.

— Гэта мае нейкае значэнне?

— Пакуль не ведаю... Дзе мой газавы храматограф? — Шаверда з цікавасцю глядзеў на маніпуляцыі Сарвы. — Хм, сапраўды вада.

Здавалася, інспектар быў збянтэжаны.

— Што з гэтага вынікае?.. Кубак выпадкова перакулілі. Вада разлілася, кроплі трапілі на паперу. Што ж потым?

Сарва апусціўся на крэсла і паглыбіўся ў разважанні. Шаверда моўчкі чакаў. Паўза зацягнулася на чвэрць гадзіны.

— А калі ніякай сувязі няма?.. Ёсць толькі адзін спосаб праверкі — эмпірычны!.. Спадар Ша­верда, мне патрэбная тэлескапічная штанга, пажадана як мага даўжэйшая!

— Трохметровай даўжыні хопіць?

— Так! — пакуль Шаверда адсутнічаў, Сарва набраў у чысты кубак Петры вады з бутэлькі. — Дзякую!.. А цяпер давайце станем за шчыт!

Тоўстая празрыстая сцяна не толькі дазваляла ўсё цудоўна бачыць, але і надзейна абараняла.

— Капнем на ўзор!

Варта было адзінокай кроплі ўпасці на кавалак пароды, як з тым адбылася імклівая метамарфоза.

— Д'ябал! — у руках Сарвы застаўся толькі варты жалю абломак штангі. Усё астатняе знікла без следу. Сфера зноў стала каменем. — Дазвольце пазнаёміць вас з забойцам Багушэўскага, спадар Шаверда!

ЗАБОЙСТВА НА ГОРНАЗДАБЫВАЮЧЫМ КАМБІНАЦЕ № 3

Новае паведамленне прыйшло ў той момант, калі на інфармацыйным табло з'явіўся бягучы радок, які паведамляў пра пачатак пасадкі на рэйс «Месяц—Венера». Ратаўт Сарва, падхапіўшы свае рэчы, выцягнуў камунікатар і дакрануўся да піктаграмы на сэнсарным экра­не.

— Адпраўляйцеся на трэці горназдабываючы камбінат і высветліце абставіны гібелі інжынера Твірбута Сімагі.

Унізе стаяў подпіс камісара Айнбунда, начальніка Дэпартамента. Да паведамлення быў прымацаваны файл.

Сарва прабег позіркам па скупых радках справаздачы дырэктара камбіната, пасля чаго рушыў да касы, каб здаць квіток. Да новага загада інспектар паставіўся па-філасофску: за доўгія гады службы ў паліцыі ён паспеў прывыкнуць да рэзкай змены абставін. Праз гэта, праўда, даводзілася ахвяраваць асабістым жыццём. Але на што не пойдзеш дзеля любімага занятку?

Як толькі квіток быў ануляваны, Сарва накіраваўся на стаянку, дзе ўзяў усюдыход. Па зямных мерках, цэны «кусаліся». Цешыла тое, што плаціць за паездку будзе Дэпартамент. Для таго, каб пакінуць ахоўны купал, давялося апрануць скафандр.

— Прышпіліцеся! Праз чатыры гадзіны будзем на месцы! — шлях меўся быць няблізкім: касмадром і камбінат падзяляла амаль сто кіламетраў. З прычыны адсутнасці атмасфе­ры на Месяцы перамяшчэнне пасажыраў і грузаў ажыццяўлялася выключна па паверхні. Выкарыстоўваць лятальныя апараты было прызнана немэтазгодным: спажыванне паліва на адзінку масы карыснага грузу аказалася занадта вялікім.

Дарогі не існавала, і кіроўца вёў усюдыход, аб'язджаючы ўдарныя кратары і буйныя кавалкі рэгаліту. Вакол, як кінуць вокам, ляжала пазбаўленая жыцця раўніна. Пануры шэры колер не маглі разбавіць нават яркія кубы і паўсферы жылых паселішчаў і навукова-даследчых станцый.

Расследаванне з'яўлялася чыстай фармальнасцю: забойца Сімагі быў затрыманы і пад вартай чакаў адпраўкі на Зямлю. Але без афіцыйнага засведчання зрабіць гэта не ўяўлялася магчымым.

З часу першага наведвання тут прыкметна пабольшала паселішчаў — каланізацыя ішла на ўсю моц. Час ад часу сустракаліся велізарныя грузавікі, якія сваімі абрысамі нагадвалі Scarabaeus sacer. Для паўнаты асацыяцыі не хапала толькі шароў з гною.

Пажылы кіроўца трапіўся негаваркі, за што Сарва быў яму ўдзячны: пасля пералёту з Вене­ры хацелася крыху адпачыць і сабрацца з думкамі. У інспектара нават атрымалася задрамаць.

Заліты агнём ліхтароў камбінат быў бачны здалёк і ўражваў сваімі памерамі — з горад сярэдняй велічыні. Праблема здабычы гелія-3 усё яшчэ заставалася нявырашанай: каб атрымаць тону ізатопу, даводзілася перапрацоўваць да ста мільёнаў тон грунту. Малая сіла прыцягнення дазваляла прамысловым блокам узвышацца на дзясяткі метраў. Адвалы ўтваралі сапраўдную горную граду. На некаторай адлегласці ад іх былі размешчаны батарэі рэйкатронаў, якія прызначаліся для абароны ад метэарытаў.

На стаянцы Сарву сустрэлі.

— Інспектар?.. Добры дзень! Мяне завуць Барсоба Дзерах. Я — галоўны інжынер і па сумяшчальніцтве — намеснік дырэктара. Трушэнка даручыў мне ўвесці вас у курс справы. З чаго пачнём?

— Я хацеў бы агледзець месца злачынства.

— Калі ласка, за мной!

Вакуум глушыў гукі. Магутнасць камбіната выдавала вібрацыя грунту.

— Забойства адбылося ўчора, у першай палове дня, — пачаў галоўны інжынер, як толькі скончылася шлюзаванне, — аднак труп знайшлі толькі на перазменцы: а восьмай гадзіне вечара... Рэчы можаце пакінуць тут!

У шлюзавай камеры стаяла некалькі шафаў са змешчанымі за металічнай сеткай ячэйкамі рознага памеру.

— Я так разумею, агляд цела Сімагі рабіў дзяжурны медык? — Сарва таксама зняў шлем. Па вушах адразу ж ударыў цяжкі металічны гул.

— Менавіта так, спадар інспектар. Смерць інжынера наступіла ў выніку глыбокага нажавога ранення ў ніз шыі, якое выклікала разрыў трахеі, гартані артэрыі і вялікую страту крыві. Удар быў нанесены ззаду, пад вуглом прыкладна сарака градусаў.

— Што можа сведчыць на карысць таго, што Сімага добра ведаў забойцу... А як атрымалася, што інжынера хапіліся толькі праз некалькі гадзін? — інспектар узяў з сабой чамаданчык з інструментамі, без якіх не абыходзілася ніводнае расследаванне.

— Карпарацыя не заахвочвае асабістыя кантакты паміж супрацоўнікамі ў рабочы час, спа­дар інспектар. Да таго ж, модуль кантролю цалкам аўтаматызаваны — аператар неабходны больш для падстрахоўкі камп'ютарных сістэм.

— Сімага працаваў у модулі адзін? — Сарва заносіў інфармацыю ў планшэтны персанальны камп'ютар.

— Так.

— Модуль замыкаецца знутры?

— Разумею, куды вы хіліце, спадар інспектар. Сімага меў харошую рэпутацыю, і адчыніць дзверы чужому мог толькі ў тым выпадку, калі гэтага патрабавала выкананне працоўных абавязкаў!.. Трэба апрануць камбінезон, спадар інспектар, месяцавы пыл усюдыісны! — камбінезонам аказаўся камплект з празрыстага палімернага матэрыялу, лёгкага і надзвычай моцнага. — І рэспіратар!.. Можаце не хвалявацца, спадар інспектар, усё аднаразовае і пасля выкарыстання адпраўляецца ў печ.

Шапачка шчыльна пакрывала галаву, пакідаючы адкрытым толькі твар.

Інспектар злавіў сябе на тым, што камбінезон забяспечвае выдатную абарону не толькі ад пылу, але і ад крыві. А яшчэ падумаў пра тое, як лёгка падмануць людзей, карыстаючыся службовым становішчам.

— Відэаназіранне што-небудзь паказала?

— Відэакамер ні ў модулі, ні ў калідоры, які да яго прымыкае, няма.

— Як? — адразу ўспомнілася некалькі відэакамер, пад якімі прайшлі Сарва і Дзерах.

— Іх там ніколі і не было.

— Прыкры недагляд! — на лічбавы запіс інспектар асабліва не разлічваў: што можа быць лягчэй, чым унесці карэктывы ў камп'ютар?

— Зменшчык заблакаваў дзверы сваім ключом і адразу ж падняў трывогу. Служба бяспекі прыбыла на месца праз тры хвіліны! — у голасе Дзераха прагучаў гонар. — Кімент Фрузін адразу ж трапіў пад падазрэнне: напярэдадні паміж ім і Сімагам адбылася буйная сварка, у якой тэхнік пагражаў інжынеру забойствам.

— А вось з гэтага месца папрашу больш падрабязнасцяў!

— Распавядаць тут асабліва няма чаго: Фрузін вельмі моцна пакрыўдзіўся на Сімагу праз тое, што той спакусіў яго жонку. Ужо не ведаю, наколькі там усё было сур'ёзна, аднак сябрамі пасля гэтага яны быць перасталі. Сведак — амаль палова камбіната.

— Тэхнік звяртаўся па дапамогу да псіхатэрапеўта? — без правадніка Сарва даўно б заблытаўся ў сапраўдным лабірынце лесвіц і калідораў.

— Фрузін з той катэгорыі людзей, якія ніколі не выстаўляюць свае пачуцці напаказ.

— Гэта не перашкодзіла яму зладзіць скандал на вачах ва ўсіх!

— Нервовы зрыў, няйначай! Што я яшчэ магу адказаць, спадар інспектар?.. Трэба аддаць Фрузіну належнае — ён хутка прыйшоў у норму. Ужо на наступны дзень пачаў выконваць службовыя абавязкі.

— Затаіўся, каб нанесці ўдар... Нож застаўся ў ране або яго забралі?

— Нож выпадкова знайшоў сярод адвалаў адзін з кіроўцаў рудавозаў. Мяркуючы па ўсім, Фрузін спадзяваўся на тое, што перапрацаваны грунт дазволіць яму схаваць сляды злачынства.

— Павінен прызнаць — не самы лепшы спосаб пазбавіцца ад доказаў!.. А што дало вам падставы зрабіць выснову аб тым, быццам нож належаў менавіта Фрузіну?

— Іншага такога не знайсці: Целяшкевічус, які робіць іх на заказ, ніколі не паўтараецца. У мяне самога ёсць нож, выраблены слесарам. Практычная і прыгожая, скажу я вам, рэч!.. Мы прыйшлі.

Для таго, каб трапіць у модуль, Дзераху і Сарву давялося абмінуць масіўныя дзверы, над якімі быў выведзены пад трафарэт надпіс «Сектар III-B».

— І многія маюць допуск? — пацікавіўся інспектар пасля таго, як галоўны інжынер скарыстаўся электронным пропускам.

— Дзяжурная змена, начальнік сектара, служба бяспекі і намеснік дырэктара — гэта значыць я.

— Колькі людзей у дзяжурнай змене? — Сарва вырашыў не ўваходзіць у модуль, адкрыў чамаданчык, выцягнуў з несэсэра вялікую лупу і пачаў старанна аглядаць дзверы. Асаблівую ўвагу інспектар удзяліў замку.

— Трое: аператар модуля кантролю, інжынер-тэхнолаг і інжынер-энергетык... Што вы шукаеце, спадар інспектар?

— Der Teufel steckt im Detail! Д'ябал хаваецца ў дэталях!.. Я павінен пераканацца ў тым, што ўсё адбылося менавіта так, як напісана ў справаздачы. Аператарам быў Сімага, тэхнолагам — Фрузін, а энергетык хто?.. У справаздачы пра гэта не сказана ні слова! — так і не знайшоўшы нічога падазронага, Сарва дазволіў Дзераху адчыніць дзверы.

— Інга Цілі. Аднак яна мае жалезнае алібі: першую палову дня яна займалася праверкай трансфарматараў у цэхах, суседніх з III-B сектарам. Яе бачылі дзясяткі чалавек.

— А што наконт іншых?.. Ці мог нехта яшчэ, акрамя Фрузіна, пракрасціся ў модуль?.. О, Божухна! Сапраўдная бойня!

Апаратуру, сцены, падлогу і нават столь пакрывалі шматлікія бурыя плямы.

— Гройц і я прысутнічалі на нарадзе ў Трушэнкі, — Дзерах быў белы як палатно. Толькі сіла волі прымушала яго заставацца ў памяшканні. — Ніхто з супрацоўнікаў службы бяспекі, якія дзяжурылі ў той дзень, у сектары не з'яўляўся. Яны праводзілі вучэнні.

— У мітусні маглі і не заўважыць, што пропуск згубіўся, — Сарва парадаваўся таму, што на ім камбінезон. Не хацелася поўзаць па крыві на каленях. Пасля такога касцюм дакладна давядзецца аддаваць у хімчыстку.

— Выключана! Пропуск знаходзіцца ў дзяжурнага афіцэра і выдаецца толькі пасля дазволу начальнікам службы бяспекі.

— Наколькі цяжка скапіраваць пропуск? — інспектар нацягнуў хірургічныя пальчаткі, зноў узброіўся лупай і апусціўся на карачкі. Слабымі моташлівымі прыступамі нагадала пра сябе гідлівасць.

— Чатыры ступені абароны і змена лічбалітарнага кода доступу праз кожныя дзве гадзіны.

— Сто дваццаць хвілін — вельмі вялікі тэрмін! — Сарва пачаў рухацца па спіралі. Для таго, каб нічога не прапусціць, ён папрасіў Дзераха ўключыць асвятленне. Лямпы далі яркае святло.

— У адзіночку пропускам дазволена карыстацца толькі мне і начальніку сектара.

— А як жа надзвычайныя сітуацыі? — падлогу пакрываў тонкі слой пылу: пасля забойства ніхто ўнутр не заходзіў.

— На шчасце, такіх не здаралася.

Сарва адмовіўся ад развіцця тэмы — аніводная камп'ютарная праграма не магла пахваліцца абсалютна надзейнай абаронай ад узлому.

— Як там Фрузін? Не рабіў яшчэ чыстасардэчнага прызнання?

— Поўная апатыя.

Хоць гэта быў не самы прыемны занятак, аднак інспектар міліметр за міліметрам абследаваў падлогу. Стараннасць была ўзнагароджаная — праз чвэрць гадзіны Сарва выдаў пераможны вокліч і падняў пінцэтам волас.

— Ныркападобны фалікул... дамінантная колькасць феамеланіну... кутыкула не пашкоджаная... Скажыце, спадар Дзерах, у Цілі густая кучма кучаравых валасоў рудога колеру? — знаходка патрапіла ў пакет.

— А як вы здагадаліся? — не мог схаваць свайго здзіўлення галоўны інжынер.

— Па воласе... Як часта праводзіцца ўборка модуля?

— Два разы на суткі: а дзясятай нуль-нуль і васямнаццатай трыццаць.

— Значыць, Цілі ўсё ж такі заходзіла ў модуль, — Сарва схаваў пакет у чамаданшчык з намерам крыху пазней вывучыць волас з дапамогай электроннага мікраскопа.

— Пабойцеся Бога, спадар інспектар! — адмахнуўся Дзерах. — Сімага мог прынесці волас на вопратцы! З Цілі яны былі сябрамі.

— Вось як?.. Гэта многае тлумачыць!.. — больш не кажучы ні слова, інспектар зноў узяўся за агляд. Прыкладна праз гадзіну высветлілася, што іншых знаходак не прадбачыцца. За падлогай прыйшла чарга апаратуры і сцен. Аднак гэта нічога не дало.

— Мабыць, варта зірнуць на цела. Дзе вы яго захоўваеце?

— У дзявятым прамысловым халадзільніку! — пасвятлеў тварам галоўны інжынер. Яму відавочна не цярпелася хутчэй пакінуць модуль. — Тут недалёка!

— Я толькі змыю кроў з каленяў! — інспектар наблізіўся да рукамыйніка і ўзяў з яго губку. У наступны момант рука Сарвы застыла перад змяшальнікам. — А гэта яшчэ што такое?

Губка паляцела на падлогу, а ў руцэ інспектара зноў апынулася лупа. Сарва схіліўся над рукамыйнікам. Некалькі хвілін прайшло ў поўнай цішыні.

— Нейкае арганічнае рэчыва... — пакапаўшыся ў чамаданчыку, інспектар выцягнуў прыбор, у якім галоўны інжынер пазнаў апошнюю мадэль газавага храматографа. Сілікагелевы аловак не пакінуў на кафлі слядоў.

Вынік выклікаў у інспектара рэзкае ажыўленне.

— Грыбны міцэлій!.. Скажыце, спадар Дзерах, на камбінаце ёсць 3D-прынтар?

— Безумоўна. І не адзін!

— А дзе нож Фрузіна? — бачачы стан інспектара, галоўны інжынер палічыў, што яшчэ не час задаваць якія-небудзь пытанні.

Варта было Сарву атрымаць нож у сваё распараджэнне, як ён неадкладна апрацаваў клінок гідрафільным сарбентам.

— Ніводнага атама крыві!.. Вядзіце мяне да цела! Хутчэй!

Нябожчыка пакрываў тоўсты слой інею, што надавала яму выгляд прыцярушанага сне­гам бервяна. Інспектар абмацаў рану i ўнёс даныя ў свой камп'ютар, пасля чаго на працягу некалькіх хвілін працаваў з прыборам.

— Цілі сярэдняга росту?.. І ў свой час займалася лёгкай атлетыкай?

— Так... Вы што, знаёмыя?

— Звяжыцеся са службай бяспекі — мне спатрэбіцца іх дапамога.

— Дапамога ў чым? — Дзерах перастаў разумець інспектара.

— У затрыманні забойцы Сімагі!

Галоўнаму інжынеру спатрэбіўся час, каб усвядоміць сказанае.

— Вы лічыце...

— Усе тлумачэнні потым! Не будзем губляць часу — Цілі можа збегчы!

Супрацоўнікі службы бяспекі чакалі Сарву і Дзераха ў сектары жылых ячэек.

— Усе ўваходы і выхады перакрытыя! — падначаленыя пажылога асілка былі ўзброеныя пісталетамі. Зусім не лішняя засцярога, калі маеш справу з жорсткім забойцам.

— За мной!

З дзвярыма вырашылі не цырымоніцца — проста выбілі іх.

— Што адбываецца? — Цілі прыўзнялася на ложку, імкнучыся не рабіць рэзкіх рухаў.

— Я арыштоўваю вас на падставе абвінавачвання ў забойстве Твірбута Сімагі, спадарыня Цілі!

— Як вы здагадаліся? — зарыпела зубамі інжынер-энергетык.

— Для поўнага растварэння пакрытага цэлюлознай біяплёнкай грыбнога міцэлію трэба шмат вады. Вас падвяло веданне хіміі.

— Спадар інспектар, ці не прыйшоў час даць тлумачэнні?

— Усё вельмі проста: Цілі зняла копію з нажа Фрузіна і раздрукавала яе на 3D-прынтары. На падставе праверкі электрычных ланцугоў яна пракралася ў модуль кантролю, дзе і забіла Сімагу, папярэдне падкінуўшы нож у адвалы. Так, спадарыня Цілі?.. Маўчыце, значыць я маю рацыю!.. Вам варта было апусціць біялагічную копію ў праточную ваду, а не пакідаць яе пад цурком водаправоднага крана, які выдае лімітаваныя порцыі... Чаму вы не нанеслі хаця б кро­плю крыві на нож Фрузіна? Гэта адцягнула б увагу паліцыі. А волас?.. З вашага боку было вельмі неабачліва не схаваць валасы пад шапачку ці не абстрыгчы іх. Думаю, шукаць камбінезон няма патрэбы — ён даўно згарэў у печцы... Адно толькі мне незразумела. Які быў матыў?

— Занадта асабістае. Я захаваю гэта пад сакрэтам!

АРЫЯ СІРЭНЫ

— Забойца інжынера Твірбута Сімагі інжынер-энергетык Інга Цілі затрыманая. Інжынер-тэхнолаг Кімент Фрузін вызвалены з-пад варты і перададзены пад назіранне штатнага медыка горназдабываючага камбіната нумар тры доктара медыцынскіх навук Салкірда Юхно. На гэтым лічу справу закрытай!

— Выдатная работа, інспектар! — пасля нядоўгай паўзы, выкліканай запазненнем радыёсігналу, сказаў камісар Дэпартамента Ейнар Айнбунд. — Вяртайцеся на касмадром і бліжэйшым рэйсам адпраўляйцеся на Венеру.

— Зразумеў вас! — Ратаўт Сарва дакрануўся да піктаграмы завяршэння размовы і прыбраў камунікатар. Падхапіўшы чамаданчык з інструментамі, інспектар рушыў да шлюзавай камеры, дзе забраў рэчы і апрануў скафандр. Усюдыход, які даставіў Сарву на трэці горназдабываючы камбінат, чакаў інспектара на абочыне — грузавікі рухаліся суцэльным патокам.

— Да «Новых гарызонтаў»? — удакладніў кіроўца.

Сарва кіўнуў, аддаючы належнае фантазіі месяцавых каланістаў. Бліжэйшы рэйс да Венеры быў праз дваццаць восем гадзін, так што інспектар яшчэ паспяваў на канферэнцыю. Да плюсоў кіроўцы прыбавілася і адсутнасць цікаўнасці — ён больш не задаваў аніякіх пытанняў. А вось Сарву шмат пра што хацелася спытаць Цілі.

Інспектар лёгка пазнаваў дарогу: месяцавы пыл выдатна захоўваў сляды колаў, паколькі складаўся з ідэальных для зліпання драбнюткіх часціц з вострымі гранямі. Здробненыя метэарытамі кварц і жалеза ўяўлялі сабой сур'ёзную праблему для абсталявання, тэхнікі і людзей. У якасці абароны колаў выкарыстоўвалася звышмоцная самааднаўляльная палімерная плёнка.

Сарва пачаў пісаць справаздачу. Зробленыя падчас расследавання паметы ў камп'ютары значна палегчылі працу і дазволілі сэканоміць час. Інспектар адчуваў незадавальненне: аб прычынах, якія штурхнулі Цілі на злачынства, заставалася толькі здагадвацца.

Прыкладна на палове шляху з рухальнага адсека сталі даносіцца глухія ўдары, пасля чаго ўсюдыход пачаў імкліва губляць хуткасць, пакуль зусім не спыніўся.

— Што здарылася? — спытаў Сарва.

— Зараз гляну! — кіроўца вылез вонкі. Пошук непаладкі заняў каля трыццаці хвілін. Яшчэ столькі ж адабралі бясплённыя спробы самастойна яе ліквідаваць. — Чортаў пыл! Ніводзін фільтр не дапамагае!.. Давядзецца выклікаць дапамогу.

Самае блізкае паселішча — «зародак» фабрыкі па ажыццяўленні фазавага пераходу гелія-3 у звышцякучы стан — размяшчалася за дваццаць шэсць кіламетраў ад месца паломкі. Ме­сяц дыктаваў свае ўмовы: адсутнасць іанасферы, ад якой адбіваліся б радыёхвалі, дазваляла ажыццяўляць радыёсувязь толькі ў межах непасрэднай бачнасці. Для паўнавартаснага кантакту выкарыстоўвалася сотавая сувязь: сетка базавых станцый і спадарожнікі-рэтранслятары на селенацэнтрычнай арбіце.

Перасоўная аварыйна-рамонтная майстэрня прыбыла праз гадзіну, аднак паправіць рухавік усюдыхода самастойна каланісты былі не ў стане. Перад Сарвам паўстала дылема: буксіроўка на жорсткай счэпцы або выклік іншага ўсюдыхода. Аптымальным з'яўляўся другі варыянт, але гэта азначала дадатковыя выдаткі. Фінансаваму аддзелу Дэпартамента такое відавочна не спадабаецца.

— Колькі часу зойме рамонт?

— Гадзін восем. Наўрад ці больш! — запэўніў брыгадзір.

— У такім выпадку не будзем губляць час, спадарства! — Сарва вярнуўся ва ўсюдыход, і калона рушыла.

Работы пачаліся з размахам: будаўнікі выкарыстоўвалі ў якасці катлавана ўдарны кратар дыяметрам каля кіламетра. На пляцоўцы, якая нагадвала лабірынт Мінатаўра, панавала дзелавая мітусня.

Цягач адбуксіраваў усюдыход у рамонтны цэх, дзе машынай заняліся механікі. Кіроўца застаўся ў ангары, а інспектар накіраваўся да адміністрацыйнага корпуса з тым, каб аформіць дакументы. Па старой звычцы Сарва захапіў чамаданчык, у якім трымаў інструменты, неабходныя для правядзення расследавання.

Дайсці да дванаццаціпавярховага будынка эксперыментальнай архітэктуры не ўдалося: інспектара перанялі супрацоўнікі службы бяспекі.

— Я — паліцэйскі! — Сарва прадэманстраваў значок Дэпартамента.

— Прабачце, спадар інспектар, але праход закрыты — афіцыйная дэлегацыя! Вам давя­дзецца аб'ехаць! — супрацоўнік махнуў у бок, процілеглы таму, адкуль з'явілася шматлікая дэпутацыя. Сярод аранжавых і белых скафандраў вылучаўся серабрысты.

— І каго сустракаеце, калі не сакрэт? — натоўп затрымліваў увагу на будаўнічых аб'ектах і таму рухаўся вельмі павольна.

— Іяшыту Фудзімоту, кіраўніка транснацыянальнай карпарацыі «Робатыкс», — адказаў афіцэр, не спыняючы круціць галавой у шлеме, шукаючы патэнцыйную пагрозу. Сарва кіўнуў і рушыў у абыход, але ўжо праз некалькі секунд быў вымушаны спыніцца: у натоўпе пачалося хваляванне, якое прымусіла ахову адвесці Фудзімоту.

— Медыка! — выбухнулі навушнікі інспектара нечым нямым крыкам.

Ланцужок супрацоўнікаў разарваўся, і ў Сарвы атрымалася пабачыць, што там робіцца. Каля паддона з будаўнічымі матэрыяламі ляжаў мужчына. Яго міміка казала пра тое, што яму была патрэбна неадкладная дапамога.

— Медыка! — крычалі ўжо некалькі чалавек.

Прафесійны погляд інспектара не выявіў ніякіх вонкавых пашкоджанняў — ані скафандра, ані сістэмы падтрымкі жыццядзейнасці. Нічога не казала і пра няшчасны выпадак.

— Што з вамі? — Сарва апусціўся над мужчынам, спрабуючы зразумець, чым можа яму дапамагчы да прыходу медыка.

— Жудасны гук! — з цяжкасцю вымавіў каланіст, а затым абмяк.

— Толькі не страчвайце прытомнасць! Дапамога зараз будзе! — інспектар слаба патрос мужчыну, аднак вочы той не расплюшчыў.

— Прапусціце, я — доктар! — побач з інспектарам бухнуўся каленямі ў пыл медык. — Адыдзіце ўсе! Неадкладна!

— Не перашкаджайце! — супрацоўнікі хутка вярнулі парадак. Сарву давялося зноў дэманстраваць значок.

Чаканне расцягнулася.

— Я нічым не магу яму дапамагчы, — збіраючы партатыўны дыягнастычны прыбор, падняўся медык, — вострая сардэчная недастатковасць!

— Дык яму толькі дваццаць чатыры гады было! — пачулася з натоўпу. — Ніколі на сэрца не скардзіўся!

Медык развёў рукамі, а інспектар нечакана для самога сябе павёў позіркам па-над галовамі каланістаў, не разумеючы, што ж хоча ўбачыць. Першым, што трапілася на вочы, была мачта асвятлення, якая дамінавала над пляцоўкай.

— Прафесійная дэфармацыя! — Сарва страсянуў галавой і падахвоціўся дапамагчы. Насілкі супрацоўнікі службы бяспекі змайстравалі з падручных матэрыялаў.

З прычыны паніжанай сілы прыцягнення нябожчык разам са скафандрам важыў не больш за трыццаць пяць кілаграмаў, так што чатыром мужчынам у росквіце сіл было няцяжка данесці цела да медыцынскага пункта.

Працэдура шлюзавання, якая звычайна доўжылася тры хвіліны, расцягнулася да шасці. Большую яе частку заняў іанізаваны душ. Мяркуючы па ўсім, медык скарыстаўся закрытым ка­налам сувязі: у прыёмным пакоі была падрыхтаваная медыцынская каталка.

— Пабочных асобаў прашу выйсці! — распарадзіўся медык, зняў скафандр і нацягнуў аднаразовы камбінезон з поліпрапілену, вырабленага па тэхналогіі «спанбонд». Асістэнты пачалі распранаць нябожчыка.

— З вашага дазволу, я застануся! — медык нездаволена паглядзеў на значок, але пярэчыць не стаў. А вось апрануць камбінезон прымусіў.

— Усё адно давядзецца складаць справаздачу для паліцыі!

Цела даставілі ў празектарскую — любое буйное прамысловае прадпрыемства па-за Зямлёй валодала ўласнай спецыялізаванай секцыяй: за экспансію даводзілася плаціць крывёю.

Другі, больш дэталёвы агляд, пацвердзіў першапачатковы дыягназ — смерць з прычыны зніжэння скарачальнай здольнасці міякарда.

Медык вывеў на дысплэй медыцынскую карту.

— Пацыент Скірн Жымайла, дваццаць чатыры гады. Зваротаў з нагоды стану здароўя не зарэгістравана. Планавыя агляды паталогіі не выявілі. Ступень рызыкі ў сувязі з рабочай спецыяльнасцю — мінімальная.

— Гэта значыць, у Жымайлы не мелася ніякіх падставаў для таго, каб памерці ад інфаркту?

— Цалкам дакладна, спадар інспектар! Выпадак вельмі цікавы, яму наканавана трапіць у аналы медыцыны! — мяркуючы па бляску вачэй, медык бачыў сябе лаўрэатам якой-небудзь вядомай прэміі ў галіне медыцыны.

— Перад смерцю Жымайла згадваў жудасны гук. Што б гэта магло значыць?

— Слыхавыя галюцынацыі — адны з самых распаўсюджаных перад смерцю. Калі паслабляецца прыток кіслароду да тканін галаўнога мозгу, пачынаецца гіпаксія нервовых клетак, і як рэакцыя на яе — фантастычны перадсмяротны сон розуму... Вы цудоўна ведаеце, спадар інспектар, што для распаўсюджвання гуку трэба матэрыяльнае асяроддзе, якое падтрымлівае сінхронныя ваганні атамаў рэчыва адносна стану раўнавагі. У вакууме гук распаўсюджвацца не можа проста таму, што матэрыяльнага асяроддзя ў ім няма... Праблема можа быць і ў няспраўнасці навушнікаў — экранаванне не заўсёды добра гасіць сонечны вецер.

У словах медыка мелася рацыя, аднак нейкая падсвядомая стрэмка не давала Сарву спакою.

— Афармляйце дакументы! Я яшчэ зайду да вас! — ніякіх падстаў для правядзення расследавання не мелася, тым не менш, інспектар вырашыў не ігнараваць інтуіцыю. А яна працягвала нашэптваць: «Нешта тут не так!»

Перш за ўсё Сарва скрупулёзна агледзеў скафандр газавіка, надаў пры гэтым асаблівую ўвагу навушнікам. Яны былі спраўнымі.

Апрануўшы скафандр, інспектар пакінуў медыцынскі пункт і накіраваўся да месца здарэння. З прычыны адсутнасці якой-небудзь агароджы па перыметры пляцоўкі, Сарва зрабіў выснову, што служба бяспекі відавочна палічыла смяротны зыход натуральным.

Наяўнасць мноства слядоў выключала ўсякую магчымасць аднаўлення ходу падзей, але інспектар выдаткаваў больш за гадзіну на тое, каб абследаваць паверхню. Нічога, не лічачы пылу і дробных кавалкаў рэгаліту.

— Падобна на тое, што ніякага злачынства не было, — погляд Сарвы слізгануў па краі кратара і спыніўся на мачце асвятлення. Некаторы час інспектар моўчкі разглядаў, а затым рашуча накіраваўся да яе. — Дурное: ніхто не стане забіваць звычайнага газавіка. А вось кіраўніка карпарацыі...

Мозг Сарвы запрацаваў з падвоенай сілай.

Пад'ём заняў амаль дзве гадзіны: інспектар палічыў сваім абавязкам абследаваць кожную прыступку з дапамогай магутнай лупы. На іх былі заўважныя свежыя сляды: зусім нядаўна па лесвіцы падымаліся і апускаліся. Гэта магло нічога і не значыць.

— Der Teufel steckt im Detail! — нагадаў сабе Сарва.

Пломба на замку размеркавальнага шчыта была новай. Напэўна, яе памяняў манцёр па рамонце і абслугоўванні электраабсталявання. Пасля яго засталіся і свежыя драпіны на страховачнай агароджы.

— А вось гэта ўжо цікава! — інспектар скарыстаўся газавым храматаграфам для аналізу невялікага мазка. — П'езаэлектрык... Даволі нетыпова для манцёра!

Падказку варта было шукаць у службе бяспекі.

Знайсці штаб аказалася няпроста. У модулі знаходзіўся толькі дзяжурны афіцэр.

— Чым магу дапамагчы, спадар інспектар?

— Мне трэба атрымаць даведку аб вашым электратэхнічным персанале.

— Калі ласка! — супрацоўнік вывеў на дысплэй даныя: імёны, прозвішчы, пасады, змены, графікі, групы допуску.

— А цяпер пакажыце, дзе працавалі вось гэты, гэты і гэты чалавек раней!.. Хм... Не палічыце за назойлівасць — перакіньце інфармацыю на мой камп'ютар!.. Дзякуй!

Прадчуванні паступова набывалі яснасць. Інспектар адправіўся да службовых модуляў.

— Вам каго? — запытаўся майстар, як толькі завяршылася працэдура шлюзавання і Сарва трапіў унутр.

— Я хацеў бы бачыць Рымшу Каўрыгіна.

— Блок чатыры-цэ, спадар інспектар!.. Прама, направа і зноў прама.

Сарва падзякаваў майстру і пайшоў калідорам, шырыня якога дазваляла транспартаваць па ім габарытныя механізмы і грузы.

— Заходзьце! — даляцела з-за дзвярэй пасля таго, як інспектар пагрукаў.

— Добры дзень! Інспектар Дэпартамента пазазямных крымінальных расследаванняў Ратаўт Сарва! Я хацеў бы задаць вам некалькі пытанняў, спадар Каўрыгін!

У наступнае імгненне манцёр кінуўся да дзвярэй. Аднак спроба прарвацца пацярпела фіяска: інспектар быў напагатове. Прыём самба — і Каўрыгін расцягнуўся на падлозе з заламанымі за спінай рукамі.

Сарва зашчоўкнуў на запясцях манцёра фіксатары кайданкоў і падняўся, задумаўшыся пра тое, што магло справакаваць агрэсію. Пошукі былі нядоўгімі.

— Акустычная гармата... Але які ад яе сэнс у вакууме? — канструкцыя прылады аказалася незвычайнай: генератар гукавога пучка заканчваўся плексігласавай скрынкай, у якой знаходзіліся крышталі. Інспектар правёў па іх сілікагелевым алоўкам. — Дыгідрафасфат калію... Збіраліся забіць Фудзімоту?

— Я не разумею, пра што вы кажаце!

— Вы ж раней працавалі на «Электрычныя тэхналогіі», ці не так, спадар Каўрыгін?

— І што?

— «Электрычныя тэхналогіі» з'яўляюцца даччыным прадпрыемствам «Электроннай карпарацыі», якая канкурыруе з «Робатыкс». А фабрыка па ажыццяўленні фазавага пераходу гелію-тры ў звышцякучы стан — кавалак панадны: кантракты на дзясяткі, а то і сотні мільярдаў, перспектыва росту, прэстыж!.. Пасля смерці Іяшыты Фудзімоты ні пра які кантракт з «Робатыкс» не магло ісці і гаворкі.

— Я — звычайны манцёр! — агрэсіўны выкрык павінен быў адцягнуць увагу Сарвы. Але Каўрыгін пралічыўся — інспектар своечасова заўважыў маніпуляцыі з кайданкамі і паспеў выбіць канцылярскую сашчэпку.

— І дзе гэта «звычайны манцёр» навучыўся адкрываць кайданкі?.. Я падазраю, што цэлілі вы ў Фудзімоту, а патрапілі ў Жымайлу! Сумная выпадковасць — відэакамеры ўсё яшчэ прайграюць чалавечым вачам! Дый час праходжання сігналу...

— Вы блюзніце!

— Раю вам ва ўсім шчыра прызнацца, спадар Каўрыгін. Толькі так вы здолееце пазбегнуць найвышэйшай меры пакарання... На дапамогу «Электроннай карпарацыі» можаце не разлічваць — яны адмовяцца ад вас, ледзь да іх дойдзе навіна пра ваш арышт. Нават не сумнявайцеся!

Псеўдаманцёр варухнуў жаўлакамі і беспаспяхова паспрабаваў разарваць кайданкі.

— На кон пастаўлена ваша жыццё, спадар Каўрыгін! Калі вы шануеце яго... Пра помсту з боку заказчыка забойства можаце не хвалявацца — пагадзіўшыся на супрацоўніцтва са следствам, вы падпадаеце пад дзеянне праграмы па абароне сведак.

Унутраная барацьба працягвалася нядоўга:

— Яны называюць гэта «вакуумнае тунэляванне фанонаў». Акустычная гармата працуе за кошт узаемадзеяння паміж гукавымі хвалямі ў крышталі і электрычным полем. Ваганні крышталічнай рашоткі ствараюць на паверхні крышталя своеасаблівыя зменныя элек­трычныя палі, якія ўздзейнічаюць на сэрца і ў выніку змяняюць частату яго біцця... Смерць васьмідзесяцігадовага Фудзімоты ні ў каго не павінна была выклікаць падазрэнняў. А з прычыны таго, што спадчынніка ён не пакінуў, перад «Робатыкс» востра паўстала б праблема выбару новага кіраўніка карпарацыі. Прэтэндэнтаў на пасаду Фудзімоты набярэцца з добры тузін. І ніводзін з іх не пагадзіцца капітуляваць без бою...

МОЛАТ ТОРА

На канферэнцыю Ратаўт Сарва ўсё ж такі паспеў: навукова-даследчаму судну «Ферэкід Сіроскі», які стартаваў з месяцавага касмадрома «Новыя гарызонты», спатрэбілася ўсяго восем гадзін руху ў гіперпрасторы для таго, каб дасягнуць Венеры. Аргкамітэт пайшоў інспектару насустрач і дазволіў выступіць, нягледзячы на парушэнне рэгламенту. Тэзісны даклад Сарвы выклікаў бурныя дэбаты.

Калі канферэнцыя скончылася, інспектар накіраваўся ў гасцінічны нумар, збіраючыся азнаёміцца з матэрыяламі, ласкава прадстаўленымі яму аргкамітэтам. Але планы на вечар былі парушаныя — нагадаў пра сябе камунікатар. З упэўненасцю ў тым, што прыйшло чарговае паведамленне ад камісара Айнбунда, Сарва дакрануўся да піктаграмы на сэнсарным экра­не.

— Хм... Кірстаўт Немер... Ратаўт, патрэбна твая дапамога. Прыязджай!.. І што такога ў яго магло здарыцца? — у бліжэйшай перспектыве новых расследаванняў не прадбачылася, так што інспектар мог правесці час з сябрам.

Універсітэцкі музей, у якім працаваў галоўным захавальнікам Немер, знаходзіўся ў суседняй калоніі, названай у гонар заснавальніка Ліліянтальскай абсерваторыі Іагана Іераніма Шротэра.

— Дзвесце пяцьдзясят адзін кіламетр. Падобна на тое, што мяне чакае цікавае падарожжа!

Ведаючы, што Немер ніколі не будзе разыгрываць яго і турбаваць па дробязях, Сарва сабраў рэчы і накіраваўся ў ангар. Дзякуючы шчасліваму збегу абставін, да «Іагана Іераніма Шротэра» адпраўлялася калона. Пасля непрацяглых перамоваў яе старшы даў згоду ўзяць інспектара ў якасці пасажыра.

Зямля Афрадыты — адзін з двух асноўных горных рэгіёнаў Венеры — уяўляла сабой практычна цалкам пакрытую застылай базальтавай лавай паверхню, якую ў многіх месцах перасякалі складкі, расколіны, каньёны і кальцавыя структуры. Усюдыходы рухаліся з чарапашай хуткасцю. На Венеры Сарва быў неаднойчы, таму яе краявіды цікавасці ў яго не выклікалі.

«Іаган Іеранім Шротэр» нічым не адрозніваўся ад тыпавой іншапланетнай калоніі — мінімальныя памеры і максімальны прагматызм.

Як толькі скончылася шлюзаванне, інспектар накіраваўся да таварыша, якога наведваў не­аднойчы. Музей сустрэў Сарву дзелавой мітуснёй, і з рэплік служачых інспектар зразумеў, што фонды папоўніліся новымі экспанатамі, якія патрабавалі каталагізацыі.

Галоўнага захавальніка на месцы не аказалася.

— Не падкажаце, дзе мне знайсці Кірстаўта Немера?

— У шостай зале! — кінуў на хаду адзін з музейных работнікаў, нават не зірнуўшы на Сарву.

Зала № 6 была літаральна завалена кантэйнерамі розных памераў і колераў. Маркіроўка падказвала, што груз прыбыў з Нептуна, Урана, Меркурыя, Сатурна і Марса.

— Кірстаўт?

— Ратаўт! Рады цябе бачыць! — галоўны захавальнік абняў інспектара. — Дзякуй, што прыехаў! Нам не абысціся без тваіх прафесійных якасцяў!.. Два дні таму музей атрымаў з Нептуна бясцэнны артэфакт — «Молат Тора». Ты мог чуць пра яго — артэфакт знайшла археалагічная экспедыцыя прафесара Юлія Екеля тры з паловай месяцы таму падчас раскопак на паўднёвым полюсе ледзянога гіганта.

— Так, нешта такое прыгадваю! — кіўнуў Сарва.

— Спачатку Екель нават вырашыў, што гэта містыфікацыя: прафесар ніяк не чакаў, што сустрэне на Нептуне рэч, якая будзе мець ярка выражаны тэхнагенны характар... Чатырнаццаць дзён таму прафесар прыняў рашэнне асабіста перадаць «Молат Тора» Музею касмічнай экспансіі.

— Хіба артэфакт не ўяўляе навуковага інтарэсу? — здзівіўся інспектар.

— «Молат Тора» бясцэнны ўжо таму, што яго стварыла пазаземная цывілізацыя, якая стаіць на высокім узроўні тэхнічнага развіцця. Пра гэта сведчыць і склад сплаву... На жаль, прарыву ў тэхналогіі дзякуючы артэфакту не дасягнуць. У прынцыпе, «Молат Тора» — гэта ўсяго толькі па-майстэрску апрацаваная металічная даўбешка!.. Раскопкі на Нептуне скончыліся, таму разам з прафесарам Екелем на Венеру вяртаўся і ўвесь склад экспедыцыі. На выхадзе з гіперпрасторавага калідора адбылася аварыя, якая прывяла да гібелі археолагаў...

Сарва тактоўна чакаў працягу. Праз нейкі час Немер цяжка ўздыхнуў і вярнуўся да аповеду:

— Ад «Марка Тэрэнцыя Варона» засталіся толькі абломкі, а «Молат Тора» нейкім цудам ацалеў, — галоўны захавальнік адкрыў адзін з кантэйнераў.

— Гэта і ёсць той самы артэфакт? — кавалак металу дзіўна правільнай формы са слядамі ад агню ляжаў на падушцы з эластычнага пенаполіўрэтану.

— Так. Артэфакт назвалі «Молатам Тора» з прычыны таго, што ён падобны да Мьёльніра з саг старажытных германцаў і скандынаваў. Згодна з іх вераваннямі, молат для бога-грамабоя Тора быў выраблены цвергамі Брокам і Сіндры, калі яны спрачаліся з Локі пра майстэрства кавалёў. Кароткае дзяржальна — гэта вынік спробы Локі-ашуканца перашкодзіць вырабу молата... Згодна з афіцыйнай версіяй, выбух гіперпрывода адбыўся ў выніку таго, што гексафтарыд серы патрапіў у актыўную зону рэактара і актывацыя сістэмы аварыйнай абароны была запозненай... Няшчасны выпадак.

— Артэфакт на месцы. Расследаванне абставін аварыі праведзена... Кірстаўт, я не разумею, у дапамозе якога кшталту ты маеш патрэбу!

— Я падазраю, што «Молат Тора» — падробка!

— Дазволь пацікавіцца, якія падставы ў твайго пераканання? — інспектар прыняў словы галоўнага захавальніка з усёй сур'ёзнасцю.

— Наўрад ці я здолею рацыянальна ўсё аргументаваць, Ратаўт. Лічы гэта голасам падсвядомасці!

— Баюся, камісару Айнбунду для дазволу пачаць расследаванне аднаго толькі голасу падсвядомасці, хай і навукоўцы з сусветным імем, будзе недастаткова. Вось калі б у мяне меліся падставы аспрэчыць заключэнне Камісіі...

— Я павінен звярнуцца з заявай?

— Такі парадак, Кірстаўт! Выключэнне складаюць выпадкі, калі злачынства адбылося на вачах дэтэктыва. Разгляд можа заняць пэўны час. Будзе лепш, калі я звярнуся да начальніка Дэпартамента асабіста! — Сарва дастаў камунікатар і адправіў паведамленне камісару. — Мне могуць спатрэбіцца ўсе матэрыялы, якія датычацца артэфакта.

— Даных мала: вялікая частка інфармацыі была страчаная падчас аварыі «Марка Тэрэнцыя Варона».

— Абсталяванне для сістэмнага аналізу ў музеі ёсць?

— Ва ўніверсітэцкіх лабараторыях маецца ўсё неабходнае. Цяпер — канікулы, так што перашкаджаць ніхто не будзе... Ты мне вельмі дапаможаш, Ратаўт! — Немер адчуў палёгку.

Інспектар акуратна выцягнуў «Молат Тора» і пачаў разглядаць яго з дапамогай вялікай лупы.

— Тонкая работа! Якасць выканання кажа пра тое, што артэфакт відавочна выраблены прамысловым спосабам... Вось і сляды ад формы! Агульны стан «Молата Тора» сведчыць пра тое, што ён на працягу доўгага часу знаходзіўся ва ўмовах агрэсіўнага асяроддзя, а затым быў пахаваны пад тоўстым слоем грунту.

— Артэфакт знайшлі выпадкова — адна са сцен шурфа абвалілася пасля таго, як непадалёк ад раскопак праехаў шматтонны ўсюдыход. «Молат Тора» быў пахаваны на глыбіні васьмі метраў.

— Значыцца, артэфакту больш за тысячу гадоў?.. Не такі ўжо ён і старажытны!

— Насамрэч нашмат старэйшы: прафесар Екель ацаніў яго ўзрост у тры мільёны гадоў!

— І за гэты час артэфакт не згубіў сваёй формы? Адна толькі эрозія, выкліканая надзвычай дынамічнай сістэмай штормаў, павінна была ператварыць «Молат Тора» ў пыл.

— Кансервацыі спрыяла высокая доля лёду на паверхні Нептуна. Нездарма ж планету адносяць да асобнай катэгорыі «ледзяных гігантаў».

Сарва працягваў агляд да таго часу, пакуль не прыйшло паведамленне ад Айнбунда.

— Дазвол атрыманы!.. Вядзі ў лабараторыю!

Па дарозе Немер пабываў у рэктараце, дзе заручыўся пісьмовай згодай рэктара.

Лабараторыя была абстаўленая самай сучаснай тэхнікай: мецэнаты і прыватныя карпарацыі грошай на навуку не шкадавалі. Галоўны захавальнік адвёў інспектара ў кабінет загадчыка.

— Знаёмцеся, спадары! Піктурн Галанец! Ратаўт Сарва!.. Інспектару неабходна скарыстацца вашым абсталяваннем, Піктурн Вішутавіч! Вось дакумент!

Галанец прабег па тэксце вачыма, пасля чаго зрабіў запрашальны жэст.

— Вымушаны цябе пакінуць, Ратаўт!

Інспектар узяўся за справу грунтоўна: радыевугляродны аналіз, абсарбцыйная спектраскапія, тэрмагравіметрыя. Немера чакала расчараванне: Сарва не знайшоў нічога, што пацвярджала б версію галоўнага захавальніка.

Каб пераканацца ў тым, што нічога не прапусціў, інспектар звязаўся з паліцэйскім участ­кам, супрацоўнікі якога праводзілі расследаванне абставін гібелі «Марка Тэрэнцыя Варона», і запытаў матэрыялы справы.

— Выходзіць, я дарэмна хваляваўся? — на твары Немера з'явілася палёгка. Аповед Сарвы дазволіў яму нарэшце расслабіцца.

— Мне здаецца, што справа тут зусім не ў артэфакце, а ў хранічнай стомленасці разам з горыччу страты калегі і сябра, Кірстаўт! Падсвядома ты не хочаш змірыцца з новай рэальнасцю.

— Напэўна, ты маеш рацыю, Ратаўт!.. Прабач, што патурбаваў!

— Прашу прабачэння! — інспектар дакрануўся да піктаграмы прыёму выкліку. — Сарва слухае!.. Так, вядома, дасылайце!.. Адбылася памылка пры перадачы аднаго з файлаў, Кірстаўт! Дзе тут камп'ютар з выхадам у Старнет?

Галоўны захавальнік паказаў інспектару тэрмінал, а сам зноў пайшоў — працы Немеру ха­пала.

Файл аказаўся невялікім і змяшчаў у сабе лічбавыя копіі рэдкіх ацалелых лістоў з нататніка прафесара Екеля. Сінтэтычная папера дэфармавалася, таму ў тэксце мелася мноства лакун.

Сарва ў думках падзякаваў рэктару паліцэйскай акадэміі, у якой вучыўся, за тое, што той увёў у праграму навучання курс палеаграфіі. Дарэчы прыйшліся і веды судовага почырказнаўства.

Праз паўтары гадзіны інспектар памяняў сваё меркаванне. Каб выключыць памылку, Сарва зноў адкрыў файлы з матэрыяламі расследавання. Даных аказалася недастаткова, і інспектару давялося адпраўляць запыт у дыспетчарскую службу сектара, у зону адказнасці якой уваходзіў Нептун.

Адказ прыйшоў праз дзевяць гадзін.

— Усё сыходзіцца! — Сарва звязаўся з Немерам. — Ты маеш рацыю, Кірстаўт! «Молат Тора» — сапраўды фальшыўка!

— Бягу! — не прайшло і хвіліны, як галоўны захавальнік паўстаў перад інспектарам. — Расказвай!

— Сплаў іншапланетнага паходжання. Складаецца з нікелю, графену, карбіду вальфраму, хрому, кобальту і монакрышталічнага сапфіру з дамешкам палімерных матрыц. Ён атрымаў назву «Молат Тора», быў знойдзены на Нептуне, хоць насамрэч яго адлілі на Сатурне!

Немер асалапеў. Здольнасць гаварыць вярнулася да яго толькі праз некаторы час.

— З чаго гэта ты вырашыў?

— Прааналізаваўшы склад сплаву, я прыйшоў да высновы, што яго адлівалі пры сіле цяжару, роўнай адной цэлай трынаццаці сотым, у той час як сіла цяжару на Нептуне складае адну цэлую чатырнаццаць сотых. Прафесар Екель і члены археалагічнай экспедыцыі ведалі гэта, а вось той, хто падмяніў «Молат Тора», — не!

— Рана ці позна падмена ўсё роўна б адкрылася! Такое немагчыма захаваць пад сакрэтам!

— Чаму ж, Кірстаўт?.. Ты ж сам сцвярджаў, што навуковага інтарэсу артэфакт не ўяўляе. Ніхто не возьмецца вывучаць металічную даўбешку, а лепшага сховішча, чым музейны фонд, адшукаць нельга!

— Але прафесар Екель...

— Екель даведаўся пра артэфакт усё, што яго цікавіла. Навошта прафесару праводзіць паўторныя аналізы? У выпадку неабходнасці ён заўсёды мог бы звярнуцца да вучня, якому давяраў больш, чым самому сабе... Выбух гіперпрывода зблытаў табе ўсе планы, Кірстаўт, і таму давялося імправізаваць: ты выклікаў мяне для таго, каб я зрабіў афіцыйную выснову аб сапраўднасці «Молата Тора». За адсутнасцю прафесара Екеля гэта зняло б усе пытанні. Аднак... Der Teufel steckt im Detail!.. Адкуль табе было ведаць пра паходжанне сплаву? Екель даверыў гэтую інфармацыю толькі свайму нататніку, паколькі не быў упэўнены ў правільнасці работы палявога абсталявання.

— Ратаўт, ты вінаваціш мяне ў падмене? — вочы Немера зрабіліся круглымі.

— Не толькі ў падмене прадмета, які мае гістарычную каштоўнасць, але і ў продажы яго прыватнаму калекцыянеру. Калі моцна захацець, зусім няцяжка аднавіць лакатар URL... Толькі не кажы, што ты проста цікавіўся прадметамі мастацтва, якія выстаўляюцца на закрытых сусветных аўкцыёнах, Кірстаўт!

— Менавіта так!

— Аб'ём адпраўленай інфармацыі большы за той, што павінен быць пры звычайным пошуку. Ты загружаў на сайт фатаграфіі артэфакта!.. На сваю бяду, прафесар Екель падзяліўся з табой чарцяжамі і данымі пра склад сплаву. Ты вырабіў дакладную копію артэфакта і з дапамогай саўдзельніка са складу археалагічнай экспедыцыі падмяніў ёю арыгінал, які разам з іншым бартавым смеццем быў выкінуты пры старце «Марка Тэрэнцыя Варона» з арбіты Нептуна. Дыспетчарская служба зафіксавала пазапланавае скіданне і змяненне ў рабоце аднаго з экіпажаў службы ўтылізацыі... У граберы знаходзіўся твой чалавек, Кірстаўт?

— Я нават не буду каментаваць усё гэтае трызненне, Ратаўт! — фыркнуў Немер. — Нясмешна!

— І не думаў жартаваць, Кірстаўт! За выкраданне артэфакта цябе чакае вялікі тэрмін. З канфіскацыяй. Без права на амністыю. А арбітальныя турмы Хаўмеі — не самае лепшае месца ў Сонечнай сістэме! Але калі ты пагодзішся супрацоўнічаць са следствам...

Павісла доўгая паўза — інспектар даў галоўнаму захавальніку магчымасць усвядоміць сказанае. І зрабіць правільны выбар.

— Я не ў стане вярнуць «Молат Тора»!..

— Гэтым зоймемся мы, Кірстаўт! Ты проста расказвай!

МАЯК

Даныя, атрыманыя дзякуючы растраваму электроннаму мікраскопу, дазволілі Ратаўту Сарву прыйсці да адназначнага заключэння, што смерць астрафізіка Люторга Артамянкова няшчасным выпадкам лічыцца не можа, паколькі структура металу, з якога быў выраблены карабін страховачнага фала, была зменена на субмалекулярным узроўні.

— А апаратура для гэтага мелася ў распараджэнні толькі аднаго чалавека — Драгіі Радзевіч.

Інжынер-металазнаўца выклікала ў інспектара інстынктыўную антыпатыю, як толькі Сар­ва ступіў на борт міжнароднай касмічнай станцыі «П'ер Шарль ле Маньер». Занадта моцна Радзевіч падкрэслівала сваю харызматычнасць, праз што пакутавалі астатнія члены экіпажа.

— Цяпер засталося высветліць, што ёй рухала, — у любым расследаванні выяўленне матываў злачынцы з'яўлялася адной з самых складаных задач. Гатовы папрацаваць з сабранымі матэрыяламі, Сарва ўзброіўся стылом, аднак скончыць справу інспектару не далі: у дзверы пагрукалі.

— Спадар Сарва, начальнік станцыі просіць вас як мага хутчэй прайсці на мосцік, — на адным дыханні выпаліў бортінжынер Грытаўт Усеня, памочнік Вітаўта Ярэмы.

— Нешта здарылася?

— Радыёграма з Зямлі.

— Іду! — ніколькі не сумняваючыся ў тым, што паступіла новае распараджэнне ад камісара Айнбунда, інспектар сунуў свой камп'ютар у чахол на сцягне, замкнуў дзверы каюты і накіраваўся ў цэнтральны адсек.

Сарва меў рацыю.

— Вам загадана адправіцца ў трынаццатую кропку Лагранжа, на «Leidarstjarna». Гэта маяк паміж Уранам і Нептунам, які служыць арыенцірам для караблёў, якія вывучаюць транснептунавыя аб'екты, — начальнік станцыі працягнуў інспектару радыёграму. — Ад вас патрабуюць высветліць прычыну збою ў рабоце маяка.

Сарва прабег па тэксце вачыма. «Пуцяводная зорка» спыніла карэктную працу тры гадзіны таму. Нягледзячы на спраўнасць радыёперадатчыка, звязацца з маяком так і не ўдалося.

— «Арыстарх Самоскі» прыбудзе праз шэсць гадзін... Які ваш канчатковы вердыкт, спадар Сарва?

— Забойства, інсцэніраванае пад няшчасны выпадак.

Ярэма нахмурыўся і некалькі імгненняў моўчкі глядзеў на Сарву, нібы спадзяваючыся на тое, што інспектар жартуе. Начальніку станцыі адказ Сарвы спадабацца не мог.

— І хто ж забойца?

— Тайна следства, спадар Ярэма. Да майго вяртання я папрашу вас нікога з экіпажа са станцыі не адпускаць. Ні ў якім разе!

Іншых пытанняў начальнік «П'ера Шарля ле Маньера» задаваць не стаў.

Інспектар вярнуўся да сябе і сабраў рэчы. Бесперабойная праца маяка гарантавала правільнасць курсаў падчас апускання ў гіперпрастору. Нават самая маленькая памылка ў разліках магла скончыцца катастрофай.

Грузавое судна, якое вымушана змяніла курс, прыбыла са спазненнем на дзве гадзіны: навігатар вывеў «Арыстарха Самоскага» занадта далёка ад МКС. Інспектар перайшоў на борт, і карабель зноў задзейнічаў гіперпрывод.

Не жадаючы губляць часу, Сарва скарыстаўся пошукавай сістэмай Старнету, каб сабраць інфармацыю пра «Пуцяводную зорку», а таксама скончыць папярэднюю справу. Схіліўшыся над камп'ютарам, інспектар пачаў перабіраць версіі:

— Асабістая непрыязнасць?.. Падстаў для таго, каб лічыць гэта матывам злачынства, няма. Радзевіч ставілася да калег аднолькава карэктна. Сутычак з Артамянковым у яе не было... Помста? У асабістай справе інжынера-металазнаўцы адсутнічалі запісы пра тое, што Радзевіч і Артамянкоў калі-небудзь перасякаліся ў мінулым. Не мелі кантактаў і іх сваякі. Спроба падседзець?.. Мела б сэнс, калі б астрафізік з'яўляўся яе начальнікам...

Супрацьперагрузачны кокан дазваляў нівеліраваць усе наступствы апускання ў гіперпрастору.

— Канкурэнцыя?.. Сферы інтарэсаў абодвух не перасякаліся... Радзевіч не прымала ўдзелу ў дзейнасці экстрэмісцкіх груповак... Не прытрымлівалася радыкальных поглядаў... Псіхічны стан стабільны. Траўмаў, здольных парушыць работу мозгу, не атрымлівала. Рэўнасць?.. Калі дапусціць тое, што інжынер-металазнаўца была закаханая ў астрафізіка, навошта ёй забіваць яго? Неўзаемнае каханне? — некалькі імгненняў Сарва задуменна пакусваў кончык сты­ла, пасля чаго зрабіў памету ў сваім камп'ютары: па вяртанні на станцыю надаць больш увагі адносінам паміж Радзевіч і Артамянковым. — І ці няма тут саперніцы?

Заспеўшы аб'ект кахання ў ложку з іншай жанчынай, Радзевіч магла асмеліцца на забой­ства. Пасля нядоўгага роздуму інспектар прыйшоў да высновы, што інжынер-металазнаўца не стала б спакушаць лёс. Занадта вялікая рызыка. Што яшчэ?

Сарва задумаўся над адноўленай на падставе паказанняў сведак і даследаванняў месца злачынства карцінай. Задача астрафізіка была простай — руцінная праверка сканера спектральнага аналізу, нацэленага на Бетэльгейзе. Артамянкоў прышпіліўся з дапамогай страховачнага троса і паплыў да прыбора, устаноўленага на апоры, вышыня якой складала трыццаць пяць метраў. Пасля дзвюх трацін адлегласці карабін фала не вытрымаў нагрузкі, і астрафізіка пачало выносіць у адкрыты космас. Сітуацыя ўскладнялася тым, што Артамянкоў у паніцы зблытаў кнопкі рэактыўнага ранца, чаму атрымаў дадатковае паскарэнне. Манеўраныя рэактыўныя рухавікі МКС на амаль трохсотметровы спуск з арбіты разлічаны не былі, і, апусціўшыся, «П'ер Шарль ле Маньер» ніколі б больш ужо не падняўся. У начальніка станцыі не мелася іншага выйсця, як адмовіцца ад небяспечнага манеўру.

Ахвяраваць адным дзеля сотні іншых... Космас дыктаваў свае правілы этыкі. Амаль заўсёды з дзвюх бед даводзілася выбіраць меншую. Інспектар прызнаў дзеянні Ярэмы правамернымі. Хоць наўрад ці забарона выхаду са станцыі добраахвотнікаў-ратавальнікаў сведчыць на яго карысць...

Далей за сто пяцьдзясят метраў ні страховачныя тросы, ні ранцы не працавалі. Самы блізкі да «П'ера Шарля ле Маньера» касмічны карабель прыйсці на дапамогу не паспяваў, а акрамя даследчых зондаў іншых спускальных апаратаў на станцыі не мелася.

Ход думак Сарвы парушыў сінтэзаваны жаночы голас:

— Выхад з гіперпрасторы праз трыццаць хвілін.

Інспектар схаваў камп'ютар і падабраўся. «Арыстарх Самоскі» перасек нябачную мяжу: спыніліся вібрацыі корпуса і ўключыліся насавыя тармазныя рухавікі.

Грузавое судна выйшла з гіперпрасторы за дваццаць тысяч кіламетраў ад «Пуцяводнай зоркі». Шарападобная форма дазваляла маяку заставацца нерухомым адносна Урана і Непту­на. Пілот на мінімальнай хуткасці павёў да маяка грузавое судна: даў магчымасць уволю ім налюбавацца.

У цэнтральным адсеку інспектара сустрэў сам капітан «Арыстарха Самоскага».

— Спадар Сарва, аддаю ў ваша распараджэнне найлепшага свайго спецыяліста — Іза Рывеса.

— Дзякую! — кіўнуў інспектар, машынальна адзначыўшы, што на твары Голга Драка не было і ценю незадавальнення. Фрахт грузавога судна падлягаў кампенсацыі ў двухразо­вым памеры сабекошту пералёту. — Загадайце задзейнічаць трансфакатар на максімальнае набліжэнне.

— Слухаюся, спадар Сарва!

Звернуты да «Арыстарха Самоскага» бок «Пуцяводнай зоркі» вонкавых пашкоджанняў не меў. Не плавалі абломкі і вакол маяка. На жаль, грузавое судна не мела спецыялізаваных сканераў, якія моцна спрасцілі б Сарву задачу.

— Рыхтуйце бот, спадар Драка! — ацаніць стан адваротнага боку Сарва мог толькі візуальна.

Бот выглядаў настолькі старым, што інспектар мімаволі западозрыў капітана ў карыстанні даўно спісаным маламерным суднам. Быццам у насмешку на борце бота красаваўся зроблены пад трафарэт люмінесцэнтнай фарбай надпіс «Імклівы».

— Ён хоць даляціць?

— Не трэба хвалявацца, спадар Сарва! Яшчэ як даляціць!

Капітан не падмануў: бот паспяхова пераадолеў адлегласць паміж грузавым суднам ды мая­ком і зрабіў віток вакол «Пуцяводнай зоркі». Інспектар пераканаўся ў тым, што герметычнасць корпуса маяка парушаная не была.

— Стыкуйцеся, спадар Рывес!

Збліжэнне «Пуцяводнай зоркі» і «Імклівага» прайшло паспяхова: Рывес з першага разу дакрануўся падушкамі электрамагнітных захватаў да паўночнага стыковачнага вузла. Сарва ўвёў код доступу, пасля чаго аўтаматыка адкрыла пераходны люк.

Калі працэдура шлюзавання завяршылася, апранутыя ў скафандры інспектар і тэхнік апынуліся ўнутры маяка. Сарва скарыстаўся газааналізатарам. Нягледзячы на тое, што паветра «Пуцяводнай зоркі» падыходзіла для дыхання, яны вырашылі шлемы не здымаць.

— Спадар Рывес, адпраўляйцеся ў прыборны адсек, а я пакуль займуся пошукамі экіпажа. У мяне выклікае здзіўленне, чаму нас ніхто не сустрэў.

— Добра!

Сарва зверыўся з выведзенай на пярэдні шчыток аб'ёмнай мадэллю маяка, пасля чаго пайшоў да цэнтральнага адсека, па дарозе ўважліва агледзеўшы модулі ў пошуках слядоў тэхнагеннай аварыі.

Нікога і нічога.

Шанс сустрэць каго-небудзь у жылых ячэйках быў вельмі высокі, таму інспектар вырашыў надаць кластару асаблівую ўвагу. Чатыры ячэйкі аказаліся пустымі, а вось у пятай Сарву чакаў сюрпрыз.

Памерамі ўбудаваная ў сцяну гардэробная шафа пахваліцца не магла. Таму тое, што ў ёй атрымалася змясціцца даросламу мужчыну, не магло не выклікаць у інспектара здзіўлення. Рука Сарвы была на паўшляху да дзверцаў, калі яны з грукатам адчыніліся і з шафы выпаў незнаёмец. Усё адбывалася ў абсалютным маўчанні.

Інстынкты не падвялі — Сарва рэзка сышоў убок і рвануў з кабуры пісталет. Страляць не давялося — мужчына скурчыўся на падлозе ў позе эмбрыёна, са страхам гледзячы на інспектара. Камбінезон незнаёмца быў мокры ад багатай салівацыі.

Сарва выдыхнуў і схаваў зброю.

— Я не зраблю вам шкоды!

Словы інспектара прывялі да процілеглага эфекту — мужчына літаральна затросся ад страху.

— Усё ў парадку! Я тут для таго, каб дапамагчы вам! — з такім жа поспехам Сарва мог звяртацца да сценкі. Незнаёмца літаральна калаціла ад жаху. — Ды што ж вас так напалохала?

Пакінуць астранаўта інспектар не мог. Роўна як і цягнуць з сабой — незнаёмец успрымаў любы рух інспектара як агрэсію.

Брудны пакрамсаны камбінезон, шчацінне, шматлікія гематомы і драпіны — член экіпажа выглядаў так, нібы блукаў па сметніку. Імкнучыся не рабіць рэзкіх рухаў, Сарва дастаў з аптэчкі першай дапамогі, што вісела на сцяне, флакон з заспакаяльным і напоўніў пластыкавую мер­ную лыжку.

— Гэта дапаможа!

Незнаёмец завішчаў адразу ж, як інспектар зрабіў першы крок. Высокія ноткі выдавалі паніку. Зразумеўшы, што наладзіць кантакт не атрымаецца, Сарва выкінуў з жылой ячэйкі ўсё, аб што мог параніцца астранаўт, пасля чаго замкнуў звонку дзверы. Варта было пашукаць іншых членаў экіпажа.

Пошукі доўжыліся нядоўга: у тэхнічным памяшканні, якое межавала з кластарам, інспектар наткнуўся на жанчыну. Яна сядзела ў крэсле і манатонна ківалася, чым нагадвала кітайскага балванчыка.

— Прашу прабачэння, што перашкаджаю вам... — Сарва павольна наблізіўся да жанчыны, напалову павернутай да яго. Ніякай рэакцыі. — Я вам дапамагу!

Ані на словы, ані на дотыкі жанчына ніяк не адрэагавала, працягваючы разгойдвацца. Яе погляд быў накіраваны ў пустэчу. Нічога не змянілася і пасля таго, як інспектар павадзіў пад носам жанчыны змочанай у нашатырным спірце ваткай.

Убачанае прымусіла Сарву задумацца. Высновы напрошваліся несуцяшальныя. Спяшацца з канчатковым рашэннем інспектар не стаў: большая частка «Пуцяводнай зоркі» заставалася неабследаванай.

Сарва зрабіў у камп'ютары памету пра патэнцыйную сімуляцыю і рушыў далей. Перш чым дайшоў да цэнтральнага адсека, інспектар сустрэў яшчэ траіх.

Стан двух мужчын і жанчыны нічым не адрозніваўся ад стану іх калег.

— Яны як быццам усе разам звар'яцелі... Спадар Рывес, што ў вас?

— Прыборы відавочна спрабавалі зламаць, спадар Сарва. Прычым рабілі гэта без выразнага алгарытму дзеянняў — проста таму, што хацелі ламаць... Шкода нязначная, але часу на рамонт спатрэбіцца нямала. Самому мне не справіцца — давядзецца прасіць дапамогу.

— Скажыце, спадар Рывес, а разгром не мог учыніць вар'ят?

— Характар пашкоджанняў кажа пра тое, што такіх павінна быць некалькі... А чаму вы пытаецеся, спадар Сарва?

— Я знайшоў пяцярых членаў экіпажа. І ўсе яны нічым не адрозніваюцца ад гародніны.

— Не сімулююць?

— Адказ на гэтае пытанне трэба будзе даваць вашаму суднаваму медыку, спадар Рывес. Паведаміце на «Арыстарх Самоскі» пра паломку і знойдзеных членаў экіпажа, а я пакуль займуся бартавым журналам.

У цэнтральным адсеку знаходзіліся яшчэ чацвёра. У стане, які выключаў усякую магчымасць допыту.

Пульт кіравання не пацярпеў, і інспектар вывеў на дысплэй бартавы журнал. Апошні запіс быў зроблены за пяць гадзін да таго, як знікла сувязь з маяком. Сарва пачаў праглядаць запісы ў адваротным парадку. Бартавы журнал неабавязкова павінен змяшчаць адказ, але...

Хутка прыбылі людзі з грузавога судна. Каб не губляць час, Сарва адключыў сувязь. На жаль, вывучэнне бартавога журнала нічога не дала.

— Давядзецца шукаць у іншым месцы... — інспектара зусім не збянтэжыла няўдача. У мо­дулях «Пуцяводнай зоркі» былі ўсталяваныя камеры відэаназірання, і Сарва збіраўся праглядзець запісы з іх. — Людзі ніколі не вар'яцеюць проста так!.. З якой пачаць?

Модуляў на маяку хапала: «Пуцяводная зорка» выкарыстоўвалася таксама ў якасці шырокапалосага рэнтгенаўскага тэлескопа. Інспектар павагаўся і прыняў рашэнне пачаць у алфавітным парадку. Немалы аб'ём працы Сарву зусім не пужаў.

Праз некаторы час інспектар дабраўся да запісу, зробленага ў прыборным адсеку за трыццаць хвілін да таго, як з «Пуцяводнай зоркай» перарвалася сувязь. Высокая якасць дазваляла разгледзець усё ў дробных дэталях. У аб'ектыў трапілі двое астранаўтаў. Мужчыны займаліся манатоннай працай роўна да таго часу, пакуль адзін з камп'ютараў не выйшаў з рэжыму чакання. Варта было толькі дакрануцца да клавішы «Enter», як абодва прыціснулі далоні да вушэй і паваліліся на падлогу.

— Ці не тут хаваецца разгадка? — Сарва павялічыў маштаб малюнка, аднак вугал павароту манітора не дазволіў зразумець, што магло выклікаць гэткую неадэкватную рэакцыю членаў экіпажа. Задачу моцна ўскладняла тое, што ў запісе адсутнічаў гук. Падчас праверкі высветлілася, што прычына схаваная ў няспраўнасці абедзвюх аўдыякалонак. Перасеўшы за іншы камп'ютар, інспектар высветліў, што аддалены доступ немагчымы.

Сарва пазначыў час здарэння, затым вярнуўся да іншых запісаў. Паўторны прагляд даў но­вую, надзвычай важную інфармацыю: персанал «Пуцяводнай зоркі» ў пэўны момант раптам страціў чалавечае аблічча. Рэагавалі людзі па-рознаму, аднак аб'ядноўвала іх адно: поўная прастрацыя.

Інспектар вылаяўся і ўключыў сувязь.

— Рывес, вы чуеце мяне?.. Неадкладна адказвайце, Рывес!.. Рывес!.. Вось д'ябал! — Сарва пабег у прыборны адсек у прадчуванні блізкай бяды.

Тэхнікі з «Арыстарха Самоскага» ў розных позах валяліся на падлозе.

Інспектар бухнуўся на калені перад Рывесам. Аднаго погляду на твар тэхніка было дастаткова, каб зразумець: іскра розуму ў вачах Рывеса згасла. Астатнія выглядалі не лепш.

Смутныя падазрэнні штурхнулі інспектара да дысплэя. Трэць экрана займала акно аўдыяфайла.

На тое, каб скласці два і два, шмат розуму не патрабавалася.

— Інспектар Сарва выклікае капітана Драка!

— Слухаю вас, спадар Сарва!

— У нас няштатная сітуацыя, спадар Драка. Неадкладна дашліце суднавага медыка!

— Што здарылася? — у голасе капітана «Арыстарха Самоскага» адчуваліся ноткі страху.

— Тэхнікі страцілі дзеяздольнасць, спадар Драка... У вас на борце ёсць чалавек, які добра разбіраецца ў камп'ютарах?

— Так, — пачуўся адказ пасля невялікай паўзы.

— Ён мне патрэбны!

— Праз пяць хвілін Рангель і Цімаш будуць у вас, спадар Сарва!

Інспектар наблізіўся да дысплэя, аднак вырашыў не чапаць клавіятуру. У Сарвы не мелася сумненняў у тым, што прычынай надзвычайнага здарэння з'яўляецца кароткі — ўсяго двухсекундны — запіс.

Праграміст высновы інспектара пацвердзіў:

— Вірус!.. Мне патрэбны час на тое, каб разабрацца ў ім, але ўжо цяпер магу сказаць адназначна: ён выклікае інфрагукавыя акустычныя ваганні.

— Спадар Рангель, яны могуць справакаваць вар'яцтва?

— Безумоўна, спадар Сарва! — суднавы медык выглядаў як горкі п'яніца, але справу сваю ведаў. — Шум з'яўляецца стрэсавым фактарам, здольным выклікаць зрыў прыстасавальных рэакцый. Акустычны стрэс можа прывесці да незваротных функцыянальных парушэнняў цэнтральнай нервовай сістэмы і даць пачатак дэгенератыўным працэсам у органах і тканінах. Сту­пень шумавой паталогіі залежыць ад інтэнсіўнасці і працягласці ўздзеяння, функцыянальнага стану ЦНС і ад індывідуальнай адчувальнасці арганізма да акустычнага раздражняльніка.

— Цікавая канструкцыя... — праграміст разважліва ўстрымліваўся ад таго, каб уключыць прайгравальнік. — А ведаеце што, спадар Сарва, вірус стварылі не людзі! Алгарытм зусім іншы... Вы нарадзіліся ў кашулі! Калі б канал сувязі заставаўся ўключаным, вы маглі стаць яшчэ адной ахвярай.

— Вы можаце вызначыць прыроду віруса, спадар Цімаш?

— Баюся, давядзецца звярнуцца па дапамогу, спадар Сарва. Канструкцыя занадта складаная.

— Спадар Рангель, калі ласка, забяспечце транспарціроўку пацярпелых на борт «Ары­старха Самоскага». Тут мы ім нічым дапамагчы не здолеем... А вірусам хай займаюцца спецыялісты! — інспектар звязаўся з капітанам і прадыктаваў яму тэкст паведамлення для камісара Айнбунда, пасля чаго вярнуўся на грузавое судна, дзе склаў падрабязную справаздачу аб праведзеным расследаванні.

Чакаць адказу можна было самае малое праз дзве гадзіны, таму Сарва звярнуўся да матэрыялаў справы аб забойстве астрафізіка Артамянкова. Інспектара не пакідала пачуццё, што ён прапусціў нешта вельмі важнае. Але што?

Сарва пачаў праглядаць матэрыялы з самага пачатку. І быў узнагароджаны: сярод мноства дакументаў, скапіяваных з галоўнага камп'ютара «П'ера Шарля ле Маньера», знайшоўся невялікі тэкставы файл. Скарга начальніку станцыі ад бортінжынера Лідзіі Шчур аб сэксуальных дамаганнях з боку Радзевіч.

— А ці не тая гэта Шчур, якой аказваў знакі ўвагі Артамянкоў?

Праз некалькі хвілін апошні элемент мазаікі стаў на сваё месца.

— Класічны любоўны трохкутнік... І на што разлічвала Радзевіч?

ЗА ГАРЫЗОНТАМ ПАДЗЕЙ

Чарговы тэрміновы загад ад камісара заспеў Ратаўта Сарву на арбіце Урана. Два з паловай тыдні вымушанага гультайства на міжнароднай касмічнай станцыі, выкліканых чаканнем спадарожнага карабля на Зямлю, інспектар вырашыў выкарыстаць з максімальнай карысцю. Бібліятэчны фонд «П'ера Шарля ле Маньера» налічваў больш за шэсць мільёнаў тамоў, з якіх дзве траціны складала навуковая літаратура.

— «Эрнст Юліус Эпік»... — Сарва ўвайшоў у Старнет з бартавога камп'ютара МКС. Навукова-даследчае судна адносілася да адзінаццатай серыі спецыялізаваных касмічных караблёў і прызначалася для транспарціроўкі буйнагабарытных грузаў на вялікія адлегласці. Ме­сяц таму «Эрнст Юліус Эпік» адправіўся да планетоіда 90377 Седна з SLSBT — Супервялікім бінакулярным субміліметровым тэлескопам на борце. Тэлескоп прызначаўся для назірання за воблакам Аорта — вобласцю Сонечнай сістэмы, якая служыла крыніцай доўгаперыядычных камет. Навуковай праграмай місіі прадугледжваўся шэраг прыпынкаў, для чаго судна было абсталявана скачковым рухавіком.

Сувязь з «Эрнстам Юліусам Эпікам» знікла дваццаць пяць гадзін таму. Спробы яе аднаўлення ні да чаго не прывялі. Інспектар павінен быў знайсці прычыну маўчання.

Гэтым разам дабірацца да месца расследавання трэба было на памежным крэйсеры «Агесілай II». Забіралі Сарву малым дапаможным катарам, які стыкаваўся са станцыяй.

У шлюзавай камеры інспектара чакаў малады афіцэр.

— Прывітанне, спадар Сарва! Лейтэнант Кгеўкгоўд Ішора. Прызначаны вас суправаджаць!.. Сардэчна запрашаю на борт!.. Дазвольце, я дапамагу вам зняць скафандр!

Варта было афіцэру пацвердзіць прыбыццё інспектара, як запрацавалі абодва маршавыя рухавікі, і Уран у абрамленні чатырнаццаці кольцаў пачаў адыходзіць з хуткасцю, якая ўвесь час набірала абароты.

Унутраная аздоба «Агесілая II» адрознівалася максімальнай прагматычнасцю і спартанскім мінімалізмам. Сарва злавіў сябе на тым, што канструктары нездарма вырашылі назваць карабель у гонар цара Лакедэмоніі з роду Еўрыпантыдаў. У параўнанні з крэйсерам любое паліцэйскае судна выглядала раскошнай яхтай.

Інспектару выдзелілі ложак у лазарэце, паколькі свабодных кубрыкаў не мелася: «Агесілай II» перавозіў каланістаў на Трытон. Восем з чвэрцю астранамічных адзінак паміж арбітай Урана і «Эрнстам Юліусам Эпікам» крэйсер пераадолеў за дваццаць адну гадзіну, палова з якіх сышла на разлік каардынат выхаду.

Пояс Койпера. Сарву ніколі раней не даводзілася залазіць далей за Плутон. Думка пра маштабы выклікала трапятанне, а гэта ж толькі нязначная частка Млечнага шляху! «Агесілай II» мог не баяцца сутыкнення з астэроідамі — верагоднасць такога варыянту была блізкай да нуля.

Сканеры крэйсера выявілі навукова-даследчае судна адразу ж на выхадзе з гіперпрасторы. «Эрнст Юліус Эпік» павольна плыў на адлегласці мільёна кіламетраў ад «Агесілая II».

— Хуткасць гаворыць пра тое, што рухавікі судна альбо адключаны, альбо выйшлі са строю! — для інспектара зрабілі выключэнне: прысутнасць старонніх на капітанскім мосціку была строга забаронена.

«Эрнст Юліус Эпік» рухаўся па інерцыі, якая слабела па меры праходжання праз гравітацыйныя палі к'юбівана, плуціна і рассеяных аб'ектаў.

— Сярэдні наперад! — загадаў палкоўнік Вештарт Мармылёў, капітан крэйсера. — Трансфакатарын — на максімальнае набліжэнне!

Карцінка пачала імкліва павялічвацца памерамі, пакуль не заняла ўвесь цэнтральны дысплей. Любыя сляды пашкоджанняў на корпусе адсутнічалі.

— Паспрабуйце выйсці з імі на сувязь!

— Так, спадар палкоўнік! — усе спробы пацярпелі фіяска: на ніводнай з частот «Эрнст Юліус Эпік» не адказваў. Маўчанне было адказам і на светлавыя сігналы, якія не заўважыць было немагчыма.

— Выпускайце боты!

У камплект абсталявання апаратаў далёкага пошуку ўваходзілі магутныя лічбавыя відэакамеры. Аператар падвёў боты практычна ўшчыльную да судна, і тэлеметрыя пацвердзіла герметычнасць корпуса «Эрнста Юліуса Эпіка». Асаблівая ўвага была ўдзеленая эвакуацыйным люкам.

— Ніводзін з аварыйна-выратавальных модуляў карабель не пакінуў! — рэзюмаваў Сар­ва, выцягнуў свой камп'ютар і пачаў уводзіць у яго даныя. Версіі аб сутыкненні, тэхнагеннай аварыі і абардажы інспектар адкінуў.

— Што б там ні адбылося, людзі па-ранейшаму застаюцца на борце!.. Пошукавай камандзе падрыхтавацца да высадкі! — збліжэнне двух велізарных суднаў патрабавала тонкага манеўру, таму Мармылёў вырашыў скарыстацца ўсё тым жа малым дапаможным катарам.

Памежнікі і Сарва апранулі скафандры і занялі месцы ў катары, пасля чаго Ішора здзейсніў майстарскую стыкоўку з «Эрнстам Юліусам Эпікам». З механічнымі засаўкамі знешніх створак шлюзавай камеры справіліся з дапамогай накіраванага выбуху, папярэдне адстукаўшы па кор­пусе паведамленне азбукай Морзэ.

Генератар штучнай гравітацыі не працаваў: па шлюзавай камеры плавалі незамацаваныя прадметы. Вельмі дарэчы прыйшліся чаравікі на магнітнай падэшве. Ні асноўнага, ні дзяжурнага асвятлення не было, і каманда запаліла нашлемныя ліхтары. Каб аднавіць герметычнасць, падначаленыя лейтэнанта выкарыстоўвалі вязкацякучую кампазіцыю на аснове палімераў і ліставую накладку з эластычнага матэрыялу.

— Запускайце помпы! — праз пяць хвілін шлюзавая камера напоўнілася паветрам. З праходам унутр судна праблем не паўстала — пераборку замыкала крэмальерная засаўка. — Уваходзім!.. Што з паветрам?

— Газааналізатар паказвае норму! — адгукнуўся сяржант Кайна, зірнуўшы на прыбор, які вісеў у яго на грудзях. — Звычайнае стэрыльнае паветра, якое прайшло шматразовы рэцыкл!

Тым не менш, зняць шлемы Ішора не дазволіў.

Інспектар зрабіў чарговую памету: нічога, што магло б дапамагчы знайсці адказ. Усе скафан­дры аказаліся на месцы.

— Цікава, чаму нас ніхто не сустракае?.. Яны не маглі не заўважыць крэйсер!

— Не маю ніякага ўяўлення! — Сарва вывеў на дысплэй камп'ютара трохмерны план «Эрн­ста Юліуса Эпіка», хоць мог прайсці па судне з заплюшчанымі вачыма: часу на вывучэнне было дастаткова. — Мабыць, нам лепш пачаць з рубкі кіравання!

Лейтэнант перашыхтаваў салдат, і калона пакрочыла па калідоры. Першым прыпынкам ста­ла першая ж пераборка.

— Электрычнасці няма! — паведаміў Кайна, агаліўшы нутро панэлі доступу.

— Падымайце ўручную!

Узброіўшыся загадзя падрыхтаванымі ламамі, салдаты ўзяліся за справу. Праз некалькі хвілін праход быў свабодны.

— Сяржант! — лейтэнант не хацеў рызыкаваць: калона працягнула рух толькі пасля таго, як Кайна праверыў адсек. Магутныя ліхтары давалі дастаткова святла, што дазволіла інспектару праводзіць пільны агляд. Пакуль нічога цікавага не сустракалася.

Пераборкі былі тоўстымі, і выкарыстоўваць цеплавізар не мела сэнсу. Сілы прыцягнення адсутнічалі, і таму ранцы сістэмы жыццезабеспячэння не важылі амаль нічога. Значна спрашчаўся і пошук доказаў. Важна было толькі ўважліва сачыць за тым, што плавала перад вачыма.

У наступным адсеку, адкрываць які таксама давялося ўручную, размяшчаўся галоўны размеркавальны шчыт. Нягледзячы на тое, што апаратура была спраўнай, аднавіць падачу электрычнасці не атрымалася: індыкатар напружання паказваў нуль.

— Не разумею, — нахмурыўся Кайна. — Нават пры спыненым рэактары ток у ланцугу прысутнічаць павінен: ёсць жа яшчэ аварыйныя акумулятарныя батарэі!

Шлях да рубкі кіравання пралягаў міма лабараторных боксаў. Яны ўсе да аднаго аказаліся пустымі. Унутры панаваў хаос, што не давала зрабіць адназначную выснову пра тое, ці здарылася на борце нешта экстраардынарнае. У кают-кампаніі пошукавая каманда таксама нікога не выявіла. Не наканавана было спраўдзіцца і надзеям заспець каго-небудзь з членаў экіпажа ў рубцы кіравання.

— Ні жывых, ні мёртвых!.. Усё гэта вельмі дзіўна! — сяржант перахрысціўся. Сарва вырашыў не каментаваць словы Кайны: у практыцы інспектара не было ніводнага выпадку сустрэчы са звышнатуральным.

— Куды цяпер, спадар інспектар?

— Праверым жылыя блокі і тэхнічныя модулі. Калі і там нікога — рэактарны адсек і грузавыя модулі. Дваццаць дзевяць членаў экіпажа не маглі знікнуць бясследна!

Лейтэнант аддаў новы загад:

— Сяржант, перадайце газааналізатар і займіцеся бартавым журналам!.. Каманда — наперад!

Салдаты перавярнулі жылыя блокі дагары нагамі і ўсё адно нікога не адшукалі. Ва ўсіх тэхнічных модулях было пуста. Дубль-скафандры таксама аказаліся на месцы.

Да рэактарнага адсека набліжаліся з асцярогай, аднак ні перад сцяной, ні ў самім адсеку стрэлка лічыльніка Гейгера-Мюлера не ссунулася ні на міліметр. Фон не быў павышаны і побач з ядзерным рэактарам.

Ніводзін з кантрольных прыбораў не працаваў, і Сарву з Ішорам давялося залазіць на рэактар і абследаваць яго візуальна. Усё аказалася некранутым, а вось паліўных стрыжняў бракавала.

— Як яны іх выцягнулі? — здзівіўся лейтэнант. — Калі контур замкнёны, падобная аперацыя немагчымая фізічна!

Здзіўленне інспектара было не меншым. Спускацца ўнутр ён не стаў, а зрабіў некалькі фотаздымкаў з розных ракурсаў, пакінуўшы права разбірацца з загадкай спецыялістам.

— Спадар лейтэнант? — дзякуючы таму, што перагаворныя прылады скафандраў былі настроеныя на адзін канал, Сарва меў магчымасць чуць перамовы і іншых членаў каманды.

— Што ў вас, Кайна?.. Разабраліся з бартавым журналам?

— На ніводным з трох носьбітаў даных нічога няма! — у голасе сяржанта чулася разгубленасць. — Ні біта інфармацыі!..

Словы сяржанта прымусілі інспектара напружыцца: нават у выніку самых жудасных аварый, якія цягнулі за сабой разбурэнне носьбіта на дзевяноста дзевяць працэнтаў, нейкая інфармацыя на ім усё адно заставалася.

— Стан экранавання? — дастаткова было афіцэру кіўнуць у бок акумулятарных батарэй, як памежнікі ўзяліся за іх агляд.

— Цэласнасць абодвух слаёў не парушаная, спадар лейтэнант! Ніякага вонкавага выпраменьвання...

— Яны не маглі падаць каманду на знішчэнне даных?

Замест Кайны адказаў Ішора:

— Які ў гэтым сэнс?.. Судна — грамадзянскае, экіпаж — міжнародны. Ніякіх сакрэтаў!.. Хіба што масавае вар'яцтва!

— Мне б хоць дзесяць мегабайт інфармацыі для аналізу рэестра! — сяржант цяжка ўздыхнуў. Разгубленасць змянілася бездапаможнасцю.

— Вяртайцеся да каманды, сяржант!

— Слухаюся! — млява адгукнуўся Кайна.

— Акумулятарныя батарэі цалкам разраджаныя, запасных паліўных стрыжняў няма! — паведаміў адзін з салдат.

— І што цяпер загадаеце думаць, спадар інспектар? Каб адкрыць сховішча, трэба сінхронна павярнуць тры ключы. Вар'ятам такое не па сіле.

— Давайце скончым пошук людзей!

Нягледзячы на тое, што шукалі зусім не іголку ў стозе сена, агляд зацягнуўся: «Эрнст Юліус Эпік» адрозніваўся каласальнымі памерамі. З кожным правераным адсекам і модулем надзея знайсці членаў экіпажа раставала. Затое расло здзіўленне: куды маглі падзецца навукоўцы?

— Аварыйна-выратавальныя модулі ў боксах, ніводзін са скафандраў не крануты, люкі шлюзавых камер задраены знутры... Не разумею!

У адрозненні ад лейтэнанта, інспектар не спяшаўся дзяліцца сваімі меркаваннямі — да таго часу, пакуль не будуць адпрацаваны ўсе версіі, нават самыя дзівацкія. Служба ў паліцыі прывучыла рабіць высновы выключна на падставе фактаў.

У трэцім тэхнічным модулі, дзе захоўваліся лінзы SLSBT, адбылося здарэнне. Сяржант Кайна, які рухаўся на чале калоны, нечакана знік проста пасярод адсека, чым выклікаў сапраўдны перапалох. Зрэшты, знайшоўся памежнік праз некалькі хвілін, але ўжо ў дзявятым тэхнічным.

— Вы куды зніклі, сяржант? — ні дзірак у палубе, ні лакун пад ёй не мелася.

— Я нікуды не знікаў, спадар лейтэнант! Проста зрабіў крок... — Кайна зноў перахрысціўся і пачаў шаптаць «Pater noster».

Сарва наблізіўся да месца знікнення Кайны і ўключыў газавы храматограф, з дапамогай якога неаднаразова разблытваў нават самыя складаныя злачынствы. Задачу ўскладняла тое, што інспектар зусім не ўяўляў, што шукае.

— Нічога... — рэзюмаваў Сарва, усвядоміўшы, што дарма губляе час. — Прыборы што-небудзь паказваюць?

Сяржант толькі адмоўна хітнуў галавой.

— Спадар Кайна, не падкажаце, якая цяпер гадзіна? — шчокі сяржанта пакрывала трохдзённае шчацінне. Перад пачаткам маршу Кайна быў гладка паголены.

— Што за д'ябал?.. Стрэлкі паказваюць нейкую ахінею! — і час, і дата былі няправільнымі, што для армейскіх хранометраў з'яўлялася нетыповым.

Інспектар акуратна зафіксаваў дэталі.

Яшчэ праз дзве гадзіны стала канчаткова зразумела, што на караблі няма ні жывых, ні мёрт­вых. Пошукавая каманда вярнулася ў рубку кіравання.

— Што далей? — пацікавіўся Ішора. Погляды памежнікаў спыніліся на Сарву.

— Тэарэтычна, задачу мы выканалі — сувязь перарвалася ў выніку знікнення экіпажа. Фактычна... — інспектару была патрэбная хоць якая-небудзь зачэпка. Любая дробязь, прыдатная ў якасці ніткі Арыядны. — Лейтэнант, мне трэба пагаварыць з Мармылёвым!

— Добра! — у слухаўках Сарвы нягучна пстрыкнула.

— Спадар палкоўнік, наколькі далёка могуць дабрацца вашы боты?

— У рэжыме вяртання запасу паліва хопіць на дзве астранамічныя адзінкі туды і назад, у рэжыме вольнага палёту межаў не існуе... Толькі магутнасці перадатчыка не хопіць, каб прымаць сігнал!

Інспектар у думках прыкінуў адлегласць. Занадта вялікая для таго, каб перадаць кіраванне ботам іншаму аператару.

— Што ж, хай будуць чатыры астранамічныя адзінкі!

— Што вы задумалі, спадар інспектар?

— Хачу пусціць бот па траекторыі руху «Эрнста Юліуса Эпіка».

— Што гэта дасць?

— Магчыма, нічога, а магчыма...

Мармылёў тлумачэнняў не запатрабаваў, і навігатары прыступілі да разлікаў. Праз гадзіну бот стартаваў. Тэлеметрыю забяспечвалі тры відэакамеры. Інфармацыя паступала на цэнтральны дысплэй капітанскага мосціка крэйсера.

Сарва і сам не мог дакладна сказаць, што ён чакае знайсці. Хутчэй за ўсё, за адпраўкай бота стаяла жаданне пазбегнуць пакут сумлення, што напэўна здарыцца, калі інспектар не адпрацуе ўсе версіі.

Адсутнасць чалавека на борце дазваляла робату рухацца з хуткасцю, блізкай да хуткасці святла. Аператару нават не трэба было карэктаваць траекторыю палёту — гэтую функцыю ўзяў на сябе камп'ютар «Агесілая II».

Пяцьдзясят мільёнаў кіламетраў. Сто мільёнаў. Дзвесце... Лічбы на індыкатары спідометра змяняліся з ашаламляльнай хуткасцю. Ніякіх адхіленняў у рабоце прыбораў не адзначалася.

На мяжы поўнага згасання сігналу, калі інспектар ужо быў гатовы прызнаць сваё паражэнне, прыборы нібы звар'яцелі. Камп'ютары літаральна захліснуў паток інфармацыі.

— Квантавая чорная дзірка! — ахнуў Ішора.

Неўзабаве высветлілася, што лейтэнант паспяшаўся з высновамі. Бот праскочыў фатонную сферу, гарызонт падзей, сінгулярнасць, і не трапіў пад уздзеянне ніводнага з фактараў, абавязковых для сустрэчы з касмічным целам, здольным прыцягваць святло сілай гравітацыі: ні спагетыфікацыі, ні скрыўлення прасторы, ні запаволення часу, ні гравітацыйных канвульсій.

— Стоп! — крыкнуў Сарва, перш чым Мармылёў аддаў аналагічны загад. Робату спатрэбіўся час на атрыманне сігналу і манеўр тармажэння. — Цяпер развярніце бот і на мінімальнай хуткасці — наперад!

Апарат далёкага пошуку павольна падплыў да дзіркі. Як толькі робат апынуўся ў зоне гравітацыйнага прыцягнення, яго неадкладна засмактала ўнутр. Аператар нават не спрабаваў вярнуць бот, паколькі найменшы рух апарата няўхільна вабіў бот да кропкі сінгулярнасці, паблізу якой сіла прыцягнення імкнулася да бясконцасці. Час і прастора памяняліся месцамі.

— Сігналу няма...

Аднак праз чвэрць гадзіны бот зноў вынырнуў — праўда, ужо ў выглядзе кучы металалому і за сто тысяч кіламетраў правей.

— Максімальнае набліжэнне! — загадаў палкоўнік.

Бот зрушыўся не толькі ў прасторы, але і ў часе. Цяпер ён выглядаў так, як быццам падарожнічаў у адкрытым космасе не адну сотню гадоў.

— Ахоўная мембранная тканіна...

— Прабачце, спадар інспектар?

— Спадар палкоўнік, трэба вярнуць бот на борт крэйсера! Мне здаецца, я знайшоў адказ!

— Выконваць! — кіўнуў Мармылёў, і да апарата накіраваліся два новыя. Палкоўнік таксама загадаў праверыць касмічную прастору на сто тысяч кіламетраў у чатыры бакі, аднак ніякіх новых дзірак выяўлена не было. Сарва не прамовіў ні слова, пакуль асабіста не даследаваў з дапамогай газавага храматографа шар метровага дыяметра, які пабываў у анамаліі.

— Гэта не чорная дзірка ў класічным разуменні, а своеасаблівы фільтр, які не дазваляе інфармацыі, арганічнай тканіне і ядзернаму паліву перасекчы мяжу. І гэты фільтр, нягледзячы на тое, што працуе паводле прынцыпу класічнай чорнай дзіркі, мае ярка выражаны тэхнагенны характар. Прычым фільтр спыняе толькі тыя караблі, якія накіроўваюцца да воблака Аорта.

— Атрымліваецца, чалавецтва не самотнае ў Сусвеце?

— Цяпер ужо так, спадар Ішора!

— Дазвольце пацікавіцца, спадар інспектар, на падставе чаго вы зрабілі гэтую смелую выснову? — словы палкоўніка прымусілі ўсіх прысутных павярнуцца да Сарвы.

— Вы ж не будзеце спрачацца, што інфармацыя — прыкмета разумнага жыцця, спадар палкоўнік?.. Роўна як і кантроль над тэрмаядзернымі рэакцыямі.

— А ці не больш надзейна было б проста анігіляваць караблі разам з экіпажамі?

— Логіка іншапланецян можа ў корані адрознівацца ад чалавечай, спадар палкоўнік. Па адказ вам варта было б звярнуцца да ксенапсіхолагаў. Хто пабудаваў бар'ер і для абароны чаго ён служыў, яшчэ трэба будзе разабрацца спецыялістам.

— Адзін фільтр на сто тысяч кубічных кіламетраў... Ці не занадта буйныя вочкі для невада, спадар інспектар?

— Выяўленая намі псеўдадзірка можа з'яўляцца ўсяго толькі адным з мноства вочак, спадар Ішора. І не факт, што невад цэлы. Пра час яго вырабу мы можам толькі здагадвацца!

— Хай так, спадар інспектар! Не буду спрачацца!.. Аднак куды ўсё ж такі знік экіпаж «Эрнста Юліуса Эпіка»?

— Я думаю, яны ўсе былі мёртвыя задоўга да таго, як перасеклі гарызонт падзей, спадар палкоўнік. І адбылося гэта з прычыны скрыўлення прасторы і часу. У якасці прыкладу я прывяду выпадак з сяржантам Кайнам. Для пошукавай каманды ён знік на некалькі хвілін. Для самога сяржанта не прайшло і некалькіх секунд. Насамрэч ён адсутнічаў не менш за двое сутак — шчацінне так хутка не адрастае!.. Верагоднасць таго, што «Эрнст Юліус Эпік» патрапіць дакладна ў псеўдадзірку, была мінімальнай, аднак гэта ўсё ж такі здарылася... Рэкамендую выставіць вакол псеўдадзіркі ахову і як мага хутчэй выклікаць навукоўцаў!

ЧАРВЯК

Малы дапаможны катар, прыпісаны да пагранічнага крэйсера «Агесілай II», мякка дакрануўся падобнымі на ногі коніка апорамі керамічнага бетону да ўзлётна-пасадачнай пляцоўкі. Пілот вырашыў не заглушаць рухавікі дзеля высадкі адзінага пасажыра, няхай ён і належаў да Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў.

— Прыемна было папрацаваць з вамі, спадар Ішора!

— Аналагічна, спадар Сарва! — лейтэнант аддаў чэсць, пасля чаго паціснуў інспектару руку. — Бывайце здаровы!

— Удачы вам у дарозе! — падхапіўшы свае рэчы, Сарва спусціўся па складным бартавым трапе і паспяшаўся да краю пляцоўкі, дзе турбулентнасць была не такой моцнай, бо прымяняліся вязкапругкія гасільнікі. Катар стартаваў, як толькі інспектар адышоў на бяспечную адлегласць. Час пасадкі быў абраны з улікам надзвычай дынамічнай сістэмы штормаў Не­птуна — вятры на паверхні ледзянога гіганта маглі дасягаць звышгукавых хуткасцяў.

Паглынанне чырвонага святла метанам надавала атмасферы Нептуна, якая складалася з вадароду з прымешкам гелію і метану, сіняе адценне. Яркі блакіт Нептуна адрозніваўся ад больш умеранага аквамарынавага колеру Урана. Але Сарва менш за ўсё жадаў любавацца фарбамі: тэрмометр паказваў мінус дзвесце трыццаць восем градусаў па Цэльсію.

Паверхневы слой ледзянога гіганта ўяўляў сабой газавадкую абалонку, пад якой знаходзілася ледзяная мантыя з воднага, аміячнага і метанавага лёду, таму мясцовыя калоніі ўяўлялі сабой рухомыя выспы, што дрэйфавалі ў залежнасці ад ружы вятроў. Вюртцытны нітрыд бору, які пакрываў сцены станцыі, быў нанесены ў два слаі і нівеліраваў наступствы доўгага знаходжання ў агрэсіўным асяроддзі.

У адным з купалаў адкрыўся люк, і апранутая ў скафандр павышанай абароны фігура запрашальна памахала інспектару рукой. Трымаючыся за абледзянелы лінь, Сарва дасягнуў модуля, адчуваючы, як пацяжэў ранец сістэмы жыццезабеспячэння і рэчы. Сіла цяжару складала адну цэлую чатырнаццаць сотых ад зямной.

— Вітаю вас, спадар Сарва! Мяне завуць Фрыдрых Дароўскі. Я — інжынер па тэхніцы бяспекі «Іагана Готфрыда Гале».

Шлюзавая камера была абсталявана магутнымі цеплавымі нагнятальнікамі, якія хутка паднялі тэмпературу да прымальнага ўзроўню. Да камеры прымыкаў гардэроб, дзе Сарва і Дароўскі пакінулі скафандры.

— Прабачце, спадар Сарва, што вам давялося прарабіць доўгі шлях — так ужо атрымалася, што вы аказаліся адзіным паліцэйскім на дзесяць астранамічных адзінак!

— Нічога страшнага! З вынаходствам гіперпрывода зоркі перасталі палохаць людзей жахлівымі адлегласцямі... Дык што ў вас здарылася?

— Эрык Кабат, інжынер-геакрыёлаг, здзейсніў самагубства! — калідор скончыўся герметычнымі дзвярыма, якія замыкаліся на крэмальерную засаўку. — Ён разбіў сабе галаву айсбалем.

— Не самы лепшы спосаб скончыць жыццё! Гэта да якога ж стану трэба дайсці, каб праламаць сабе чэрап малатком?!

— Можаце мне паверыць, спадар Сарва, Кабат не мог забіць сябе! — модулі былі падобныя на адсекі касмічнага карабля пачатку эпохі зорнай экспансіі.

— Дазвольце пацікавіцца, на чым заснаванае ваша сцвярджэнне? — інспектар пакінуў рэчы ў выдзеленай яму жылой ячэйцы і прыхапіў з сабой толькі чамаданчык з інструментамі. Расследаванне Сарва вырашыў пачаць з агляду тэхнічнага модуля, дзе скончыў самагубствам інжынер-геакрыёлаг.

— Мы сябравалі з ранняга дзяцінства — я ведаў Эрыка лепш за яго самога!.. Кабат занадта моцна любіў жыццё, каб добраахвотна ад яго адмовіцца!

— Жыццё, спадар Дароўскі, часам нават закаранелых аптымістаў ператварае ў безнадзейных песімістаў!

— Толькі не ў выпадку з Эрыкам! — з запалам запэўніў інжынер. — Паўгода таму Кабат атрымаў ступень доктара навук, з'яўляўся заснавальнікам навуковай школы, быў паважаны кіраўніцтвам, карыстаўся аўтарытэтам у калег, меў мноства сяброў і рыхтаваўся стаць дзедам!

— Спіс вялікі! — кіўнуў інспектар. — Аднак ні ў сукупнасці, ні паасобку пералічаныя вамі пункты гарантыі таго, што чалавек не скончыць жыццё самагубствам, не даюць! Ведалі б вы, якімі дзіўнымі часам бываюць матывы самагубцаў!.. Гэта тут?

— Так, — Дароўскі скарыстаўся ключом і адступіў, прапускаючы Сарву.

— Цёмна, змрочна і далёка ад людзей... Кабат відавочна не хацеў, каб яму перашкодзілі, а гэта азначае, што праблема, з якой ён сутыкнуўся, была занадта сур'ёзнай. Або Кабат падсвядома ўспрымаў яе менавіта так... Ён пакінуў перадсмяротную запіску?

— Вось! — інспектару ў рукі трапіў няроўна вырваны з нататніка аркуш з россыпам напісаных алоўкам літар. — Эрык заўсёды карыстаўся чырвоным, калі хацеў падкрэсліць значнасць таго ці іншага месца ў тэксце.

— Чарвяк згрызае мяне... Што б гэта магло азначаць? — Сарва ўзброіўся вялікай лупай. Узо­ры казалі пра тое, што папера пабывала ў руках як мінімум трох чалавек. — Звычайна самазабойцы да апошняга моманту жадаюць, каб іх выратавалі.

— Не маю ніякага ўяўлення!

— Гэта почырк Кабата? — інспектар сунуў запіску ў пакет для доказаў.

— Так.

— Мне спатрэбіцца ўзор яго почырку для графалагічнай экспертызы... Размяшчэнне пырскаў крыві дазваляе зрабіць выснову, што Кабат сеў, упёрся спінай у сцяну, і нанёс сабе некалькі моцных удараў, частка з якіх прыйшлася на правую скронь...

— Вы ж не бачылі цела! — здзівіўся інжынер і міжволі адхіснуўся.

— Кожная кропля крыві пакідае эліптычны след, які дазваляе лакалізаваць крыніцу кроплі. Па форме эліпса даволі лёгка вызначыць кірунак палёту кожнай з іх. Злучыўшы кірунак, атрымліваем месца, дзе знаходзіцца вертыкальная вось пункту размяшчэння раны... — Сарва зрабіў некалькі фотаздымкаў. — Сцены тоўстыя, таму пачуць крыкі Кабата ніхто не мог... Як доўга цела праляжала тут?

— Труп знайшлі на пачатку дзясятай, калі Эрык не з'явіўся да начальніка станцыі са справаздачай за мінулы месяц. «Іаган Готфрыд Гале» памерамі пахваліцца не можа.

Аглядаць не было чаго, тым не менш інспектар скрупулёзна даследаваў кожны сантыметр падлогі і сцены. На жаль, новых даных гэта не дало.

— Я хацеў бы пагутарыць з доктарам, які аглядаў цела.

— Калі ласка, за мной!

Медыцынскі бокс размяшчаўся ў процілеглым канцы станцыі. Перш чым трапіць на прыём да Звірбуля, давялося чакаць заканчэння медыцынскага агляду.

— Чым я магу растлумачыць учынак Кабата? — Звірбуль на імгненне задумаўся. — Няйначай, як вар'яцтвам, а дакладней — экзагенным вострым псіхозам. У Кабата не было ні дэпрэсіўнага расстройства, ні кагнітыўнай рыгіднасці. Ён не злоўжываў алкаголем і псіхатропнымі прэпаратамі, не меў схільнасці да суіцыднага мыслення. Ніякіх праблем у шлюбе і сямейнай паталогіі. Стрэсавыя фактары на яго не ўздзейнічалі...

— Гэта значыць, ён проста страціў над сабой кантроль?

— Не зусім карэктнае сцвярджэнне, спадар Сарва, аднак сутнасць адлюстроўвае дакладна. Ніводзін з тэстаў ніякай дэвіяцыі і псіхічнага расстройства ў Кабата не выявіў.

— Наколькі дакладныя вынікі тэстаў псіхічнага здароўя? — адным рухам стыла інспектар рабіў паметы ў сваім камп'ютары.

— Мы выкарыстоўваем шкалу дэпрэсіі Бека, шкалу Занга для самаацэнкі трывогі, тэст Сандзі, апытальнік структуры актуальных страхаў асобы, Я-структурны тэст Амона, шкалу самаацэнкі рэактыўнай трывожнасці па Спілбергеру, тэст Роршаха і мноства іншых методык! Кабат быў цалкам здаровы, калі не лічыць прыступаў гемікраніі.

— І як часта Кабата адольвала мігрэнь?

— Ён звяртаўся да мяне чатыры разы за мінулы месяц і тры — за дзве дэкады гэтага. У ніводным з выпадкаў прыступы не суправаджаліся ні фотафобіяй, ні фонафобіяй, ні гіперакузіяй, ні дысфарыяй, ні гіперасміяй. Толькі млоснасць, часам ваніты і агульная слабасць арганізму. Працягласць прыступаў — не даўжэйшая за чатыры гадзіны. Прапісаны дыгідраэргатамін.

— Вы не спрабавалі высветліць прычыны псіхозу, спадар Звірбуль?

— Натуральна, я прыняў усе меры для высвятлення матываў учынку Кабата, але адназначнага адказу так і не атрымаў.

— А чым займаўся Кабат?

— Крыягеніка, — адказаў Дароўскі, які ўвесь гэты час моўчкі мераў крокамі кабінет. — Ворагаў у Эрыка не было, калі што.

— Спадар Звірбуль, што паказаў аналіз ежы і вады?

— Слядоў іншародных рэчываў у крыві Кабата не выяўлена. Якой бы ні аказалася прычына, гэта дакладна не атручванне!

— Давайце зірнем на цела!

У якасці морга на станцыі выкарыстоўвалася адна з лабараторый, тэмпература ў якой падтрымлівалася на ўзроўні плюс два градусы па Цэльсію.

Твар інжынера-геакрыёлага нагадваў выродлівую гумовую маску з увагнутасцямі ў раёне лба і правай скроні. Іх глыбіня выдавала сілу ўдараў. Інспектар прысеў над целам і ўважліва агледзеў скурнае покрыва на руках Кабата.

— Гематомы адсутнічаюць... на шыі таксама ніякіх слядоў прымянення сілы... Кабат быў праўшой?

— Так, — разам адказалі Дароўскі і Звірбуль.

— Дзе айсбаль? — скрываўленая прылада самагубства была загорнутая ў плёнку з поліпрапілену. Агляд, зняцце адбіткаў пальцаў і следчы эксперымент занялі ў Сарвы гадзіну. Параўнанне адбіткаў пальцаў з айсбаля і перадсмяротнай запіскі паказала, што яны належаць аднаму чалавеку. Інжынеру-геакрыёлагу — як высветлілася з базы даных медыцынскага пун­кта. — Адназначна самагубства!

— Гэта было відавочна з самага пачатку! — сказаў Звірбуль, а Дароўскі прыгнечана паківаў галавой. І без слоў было ясна, што ён да апошняга не верыў у тое, што таварышу хапіла духу.

— Пакажыце мне жылую ячэйку Кабата! — ролю гіда ўзяў на сябе інжынер.

Статус вучонага з сусветным імем меў свае перавагі — пакой інжынера-геакрыёлага адрозніваўся ад жылой ячэйкі, выдзеленай інспектару, у лепшы бок. Сарва вырашыў пачаць з агляду асабістых рэчаў Кабата: вельмі часта разгадку трэба было шукаць менавіта ў дарагіх чалавеку прадметах.

Фатаграфій — сям'я, родныя, калегі — было шмат: інжынер-геакрыёлаг захоўваў два аль­бомы. Кожны са здымкаў быў забяспечаны кароткім тлумачальным подпісам. Яны дапамаглі інспектару скласці псіхалагічны партрэт Кабата. Да канца прагляду ў Сарвы больш не заставалася сумненняў у тым, што разгадку варта шукаць у мінулым.

Почыркі на налепках у альбомах і ў перадсмяротнай запісцы былі ідэнтычнымі, з улікам, безумоўна, стрэсавага стану інжынера-геакрыёлага перад самагубствам.

Пасля альбомаў інспектар зірнуў на ноўтбук. Адсутнасць інвентарнага нумара пераканала Сарву ў тым, што камп'ютар належыць Кабату.

— Акумулятарная батарэя цалкам разраджаная... — інспектар пачаў высоўваць шуфляды пісьмовага стала і неўзабаве выявіў сеткавы адаптар, машынальна адзначыўшы прысутнасць у шуфлядах толькі канцылярскіх прылад і паперы. — Паглядзім, што ў нас тут!

З ноўтбукам Сарва звязваў пэўныя надзеі. Сістэма загрузілася адразу — пароль для ўваходу адсутнічаў. Двайной пстрычкай па працоўным стале інспектар выклікаў файлавы менеджар і пачаў корпацца ў інтэрфейсе.

— Вось табе і маеш!

— Што такое? — страпянуўся інжынер, які стаяў у дзвярным праёме.

— З аператыўнай запамінальнай прылады выдалена ўся інфармацыя... Падобна на тое, што нехта вельмі не хацеў, каб звесткі сталі агульнадаступныя... Ці ў парыве шаленства Ка­бат выдаліў іх сам!.. Ёсць толькі адзін спосаб праверыць! — Сарва дастаў з чамаданчыка USBфлэш-назапашвальнік і сунуў канектар у гняздо на бакавой панэлі ноўтбука, а затым вывеў на экран меню. Засталося толькі запусціць спецыяльна распрацаваную для паліцыі праграму аднаўлення для выдаленых файлаў.

Аперацыя прайшла надзіва паспяхова, хоць і зацягнулася на гадзіну. Амаль у тры разы больш часу заняла знаёмства з інфармацыяй на шасці дысках ноўтбука. Дароўскі двойчы прыносіў гарбату з печывам — Сарва не хацеў губляць часу.

Файл пад назвай «Дзённік» інспектар свядома пакінуў «на дэсерт». Чым больш Сарва чытаў, тым больш зразумелай рабілася карціна здарэння, пакуль не стала відавочнай.

— Спадар Дароўскі, а колькі каштуюць вашы сакрэты?

— Прабачце? — здзівіўся інжынер.

— Колькі гатовыя заплаціць транснацыянальныя карпарацыі за тое, каб даведацца аб распрацоўках «Іагана Готфрыда Гале»? Крыягеніка — вельмі перспектыўная галіна навукі.

— Вось вы пра што! — слаба ўсміхнуўся Дароўскі. — Шмат! Вельмі шмат!.. Станцыя — лакаматыў фізікі нізкіх тэмператур: тут сабраныя вядучыя навукоўцы ў гэтай галіне... Але персанал «Іагана Готфрыда Гале» не прадаецца!

— Навука важнейшая за матэрыяльныя выгоды? — у Сарвы і ў думках не было іранізаваць.

— Так... А чаму вы задалі гэтае пытанне, спадар Сарва?.. Вы падазраяце...

— Прамысловы шпіянаж.

— Запэўніваю вас, спадар Сарва, гэта — немагчыма! Кандыдаты праходзяць жорсткі адбор! Шпіёну на «Іаган Готфрыд Гале» не патрапіць!

— А вось «траянскаму каню»...

— Хопіць казаць загадкамі!

— Прашу прабачэння!.. Шпіёну на станцыю не пракрасціся, але ж маецца яшчэ і іншы спосаб — псіхалагічнае праграмаванне. З дапамогай спецыяльных методык, у прыватнасці — акустычнай карэкцыі псіхікі, чалавека можна накіраваць на выкананне чужых загадаў. Такога кшталту ўздзеянне можа адбывацца прамым, імператыўным гіпнозам альбо завуаляваным, ускосным, калі ў словы гіпнолага ўстаўляюцца ключавыя словы або кодавыя фразы, якія адкладаюцца ў падсвядомасці і пазней могуць аказваць уплыў на свядомасць.

Дароўскі нахмурыўся. Сказанае Сарвам яму не падабалася.

— Псіхалагічнае праграмаванне адбываецца за кошт стварэння ў кары галаўнога мозгу ўстойлівага дамінантнага ачага ўзрушанасці або тармажэння. Ачаг бярэ на сябе аўтаматычную функцыю кіравання арганізмам і выклікае спецыфічныя фізіялагічныя рэакцыі-зрухі ў катэгарычнай адпаведнасці з закладзенай праграмай-кодам. Кадаванне дазваляе запраграмаваць мозг аб'екта такім чынам, што ён будзе выконваць любую дырэктыву, закладзеную ў яго падсвядомасць. Аб'ект, які патрапіў пад псіхалагічнае праграмаванне, будзе нават не ў курсе таго, што яго псіхіку гвалтоўна карэкціравалі. Ён можа пражыць пяць, дзесяць, дваццаць гадоў, перш чым атрымае код актывацыі.

— Калі я вас правільна зразумеў, спадар Сарва, Эрыка ператварылі ў зомбі?

— Можна сказаць і так, спадар Дароўскі!.. Мяркуючы па ўсім, пры псіхалагічным праграмаванні паслядоўнасць кадзіроўкі з нейкай прычыны была парушаная.

— Таму ў Эрыка і пачаўся галаўны боль?

— Так. Кабат моцна пакутаваў ад накладання матрыц, але яшчэ горш яму стала ад усведамлення здрады... Каму і якія сакрэты ён выдаў, яшчэ трэба высветліць. Але ўжо цяпер зразумела адно: пакуты сумлення аказаліся для Кабата невыноснымі, і ён не знайшоў іншага выйсця, акрамя як здзейсніць самагубства.

— А навошта ён выдаліў даныя з камп'ютара? — пасля паўзы спытаў інжынер.

— Хутчэй за ўсё, гэта было выклікана імператывам кадзіравання, які патрабаваў ад аб'екта замятаць сляды... Звірбулю трэба правесці праверку ўсяго персаналу «Іагана Готфрыда Га­ле» — магчыма, чарвяк сядзіць у кімсьці яшчэ!

КАЙДАНЫ МАРОКА

Расследаванне на Нептуне было скончана, і Ратаўт Сарва атрымаў загад вярнуцца на Зямлю. Нават з улікам пагружэння ў гіперпрастору пералёт меўся быць доўгі, і перад Сарвам паўстала пытанне, чым заняць вольны час. Мозг інспектара патрабаваў пастаяннага напружання.

— Мабыць, варта пачаць з гексаганальных шахматаў! — выпадкова Сарва сустрэўся з Таіцынам Уснічам, капітанам грузапасажырскага судна «Эўдокс Кнідскі». Школьны таварыш не менш за інспектара любіў гульню. — Працягну знаёмствам з Усеагульнай энцыклапедыяй, а на дэсерт — лагічныя задачы!

Сарва пацёр рукі ў прадчуванні задавальнення і сабраўся выйсці на сувязь з Уснічам, як раптам паступіў сігнал выкліку ад капітана.

— Ратаўт, калі ласка, зайдзі да мяне! Толькі што паступіла радыёграма з Зямлі — мы мяняем курс!

— Што здарылася? — інспектар не на жарт устрывожыўся.

— Забойства. Цябе камандзіруюць на Плутон для правядзення расследавання!

Радыёграма з подпісам камісара Айнбунда змяшчала ў сабе мінімум інфармацыі: далё­кая касмічная сувязь ускладнялася эфектам Доплера, значным паслабленнем сігналу за кошт рассейвання ў прасторы і вялікімі затрымкамі, якія выклікала канчатковая хуткасць распаўсюджвання радыёхваль. На адлегласці дваццаці дзевяці астранамічных адзінак не дапамагалі нават спадарожнікі-рэтранслятары.

— Столькі гадоў не бачыліся і зноў расстаёмся! — прыгнечана паківаў галавой Усніч.

— Нічога не зробіш — служба! — за доўгія гады Сарва навучыўся ставіцца да ўсяго па-філасофску. Гэта дапамагала не толькі прыняць рэальнасць, але і захаваць душэўную раўнавагу.

Нябесныя целы ніколі не збліжаліся менш чым на сямнаццаць астранамічных адзінак. Разлік каардынат моцна ўскладняўся тым, што Плутон знаходзіўся ў поясе Койпера — зоне Сонечнай сістэмы, якая складалася з астэроідаў, к'юбівану, плуціну і аб'ектаў рассеянага дыска. З трыццаці гадзін у капітана атрымалася аддаць таварышу толькі дзве.

Сам гіперпераход нічым адметным не запомніўся: чатырнаццаць гадзін практычна поўнай нерухомасці ў супрацьперагрузачным кокане. «Эўдокс Кнідскі» выйшаў з гіперпрасторы за дзвесце тысяч кіламетраў ад Плутона. Карлікавая планета, якая складалася з замерзлага азоту, вадзянога лёду і сілікатаў, мела светла-карычневы са слабым адценнем жоўтага колер.

— Табе там не спадабаецца, Ратаўт! — упэўнена заявіў Усніч.

Касмадрома на Плутоне не было, таму спускацца давялося ў аварыйна-выратавальным модулі. Назваць тонкую абалонку з азоту, метану і монааксіду вугляроду, якія выпараліся з паверхневага лёду, атмасферай не паварочваўся язык, але яна дапамагла пагасіць хуткасць.

— Вось ты які, Ніфльхейм! — першае ўражанне ад Плутона ў капітана «Эўдокса Кнідскага» было правільным — суцэльны лёд і камень. — Мінус дзвесце дваццаць пяць градусаў па Цэльсію!

Сарва адчуў лёгкія дрыжыкі, хоць тэрмарэгулятар працаваў на максімальных абаротах.

— І дзе хто? — як кінуць вокам, цягнулася безжыццёвая раўніна, а інспектара павінны былі сустрэць: Усніч папярэдзіў начальніка міжнароднай навукова-даследчай станцыі «Венецыя Берні» яшчэ на пачатку манеўру тармажэння. Ніякага руху — ні праз пяць, ні праз дзесяць, ні праз пятнаццаць хвілін.

Праз паўгадзіны інспектар пачаў хвалявацца: акумулятарныя батарэі скафандра не вечныя, варта скончыцца энергіі — і пішы прапала. Сітуацыю пагаршала тое, што Сарва быў не ў стане самастойна вярнуцца на борт «Эўдокса Кнідскага», бо ў модулі адсутнічаў радыёперадатчык, а паводле загаду Усніча з апарата знялі ўсё, што магло яшчэ спатрэбіцца.

На шчасце, да сур'ёзнай праблемы не дайшло: праз трыццаць пяць хвілін чакання на гарызонце з'явілася аранжавая кропка, якая ў хуткім часе ператварылася ў васьміколавы ўсюдыход. З машыны выбраўся чалавек з нязвыкла велізарным ранцам за спінай. Паніжаная сіла прыцягнення дазваляла перацягваць і большы груз.

— Добры дзень, спадар інспектар! Намеснік начальніка станцыі Гірдут Сім. Выбачаюся за спазненне: умовы на Плутоне такія, што тэхніка не вытрымлівае! — калі прыгледзецца, можна было адрозніць свежыя сляды зваркі на корпусе. — Імкнёмся не пакідаць станцыю без вострай неабходнасці!.. Залазьце, хутка стане яшчэ халадней!

— Ды куды ўжо больш?

— Часам слупок апускаецца да двух кельвінаў!

— Як вы тут толькі працуеце? — жахнуўся Сарва, у думках перавёўшы тэмпературу ў граду­сы Цэльсія.

Каб патрапіць унутр усюдыхода, давялося прайсці праз своеасаблівы шлюз — невялікую камеру з цеплавымі нагнятальнікамі. У салоне было цёпла, і тэрмарэгулятар скафандра аўтаматычна знізіў энергаспажыванне.

— Тут недалёка! — усюдыход жвава крануўся з месца і на вялікай хуткасці рушыў наперад. Праца рухавіка і паказанні прыбораў не выклікалі боязі. Кіроўца з Сіма аказаўся нядрэнны. А вось суразмоўца...

— Вы не маглі б увесці мяне ў курс справы? — спытаў Сарва праз некалькі хвілін. Сім на­ват не зрабіў спробы завесці гутарку, хоць начальнік станцыі напэўна аддаў распараджэнне падзяліцца з інспектарам інфармацыяй.

— Распавядаць асабліва і няма пра што — забойства адбылося чацвёра сутак таму, уначы. Дарнал Сабута і Станка Кавецкі нешта не падзялілі і ўчынілі бойку, якая скончылася ўзаемным забойствам. Зменшчыкі знайшлі целы раніцай... Не разумею, навошта было выклікаць паліцэйскага інспектара, калі ўсё відавочна?

— Для афіцыйнага засведчання. Такі парадак!.. Скажыце, якімі былі адносіны паміж Сабутам і Кавецкім?

— Ніводзін з іх не меў матыву для забойства! — інтанацыя сведчыла пра абсалютную перакананасць ва ўласнай слушнасці. З гэтай прычыны Сарва не мог не спытаць:

— І на чым заснаваныя вашы словы?

— Сабута і Кавецкі былі сябрамі. Вельмі добрымі сябрамі! — Сім дадаў хуткасці. Выснова пра душэўны стан намесніка начальніка станцыі напрошвалася сама сабой — для гэтага не быў патрэбны і дыплом фізіягнаміста. Інспектар вырашыў вярнуцца да апытання пазней.

Астатак дарогі праехалі ў маўчанні.

Станцыя «Венецыя Берні» ўяўляла сабой россып укапаных у грунт паўсфер рознага дыяметру, вакол якіх пад вуглом у трыццаць пяць — сорак градусаў высілася мноства сонечных батарэй. Наколькі ведаў Сарва з даведкі, атрыманай на борце «Эўдокса Кнідскага», меўся ў навуковага персаналу і тэрмаядзерны рэактар.

Усюдыход заехаў у шлюзавую камеру: на станцыі клапаціліся пра захаванне цяпла, неабходнага дзеля таго, каб выжыць. Шлюзаванне не заняло шмат часу. У ангары інспектар зняў ска­фандр. І адразу адбілася штучная гравітацыя.

— Я пакажу вам жылы блок і праводжу да начальніка станцыі! — Сім павёў Сарву за сабой. Добразычлівасці ў намесніку не дадалося. Сіма відавочна раздражнялі зносіны з паліцэйскім.

Жылы блок не зрабіў уражання ні памерамі, ні аздобай. Інспектар злавіў сябе на думцы пра тое, што доўгае знаходжанне ў такім памяшканні можа негатыўным чынам адбіцца на псіхічным здароўі. Асабліва, улічваючы ледзяное пекла за сценамі «Венецыі Берні».

У адрозненні ад падначаленага, Крыштаф Неруш аказаўся куды больш камунікабельным.

— Згодна з заключэннем Якуба Даксы, нашага штатнага медыка, які праводзіў ускрыццё, смерць інжынера-геакрыёлага і біёлага наступіла з прычыны механічнай асфіксіі, якая суправаджалася комплексам з'яў, што пагражалі жыццю: шматлікімі ўдарамі ўнутраных органаў, пераломамі і пашкоджаннямі буйных крывяносных сасудаў.

— Гэта значыць, з такім наборам смяротных траўмаў яны задушылі адзін аднаго? — стыло шпацыравала па сэнсарным экране камп'ютара.

— Не ведаю, чаго Сабута і Кавецкі маглі не падзяліць, аднак іх нянавісць была моцнай. Бачылі б вы целы, спадар інспектар, на іх жывога месца няма!.. Жах!

— І ніхто не чуў, як яны біліся?

— З вашага дазволу я закуру!.. Пераборкі ва ўсіх памяшканнях тоўстыя, а дзверы зачыняюцца герметычна. Да таго ж лабараторыі падзеленыя.

— А відэакамеры?

— Колькасць персаналу невялікая, таму ўласнай службы бяспекі на станцыі няма. За парадак адказвае Сім — у яго кабінеце усталяваны дысплей, з якога ён можа сачыць за ўсім, што адбываецца на «Венецыі Берні».

— А ў момант забойства Сім дзе знаходзіўся?

— Спаў, вядома. Што яшчэ рабіць звычайнаму чалавеку ў тры гадзіны ночы?

— Хто-небудзь можа гэта пацвердзіць?

— Не думаю... А прычым тут мой намеснік?.. Ці не думаеце ж вы, спадар інспектар, што Сім мае нейкае дачыненне да забойства?

— Мой абавязак — праверыць усе версіі!.. Сім заўсёды такі нелюдзімы?

— Зусім не! Душа кампаніі! Проста ён вельмі цяжка перажывае смерць Кавецкага — Сім жанаты з сястрой біёлага.

У камп'ютар была ўнесена чарговая памета. У свой час Сарва склаў адмысловую табліцу, якая дазваляла хутка і дакладна намаляваць псіхалагічны партрэт любога чалавека. Дапамагала эканоміць час і дазваляла лёгка арыентавацца ў тыпах асобы.

— Скажыце, спадар Неруш, у вас ёсць версіі наконт таго, што магло заахвоціць Сабута і Ка­вецкага забіць адзін аднаго?.. Прашу вас, падумайце добра!

— Тут і думаць няма чаго: такіх сяброў яшчэ пашукаць трэба! — адмахнуўся начальнік станцыі, прыкурваючы новую цыгарэту ад недакурка.

— І ўсё ж такі?

— Не маглі яны пайсці на забойства! Выдатныя спецыялісты, добрыя таварышы! Ніякіх праблем з роднымі і блізкімі, ніякіх захворванняў.

— Стрэс?

— На «Венецыю Берні» набіраюць выключна стрэсаўстойлівых людзей. Іншым проста не прайсці тэсты!.. Запэўніваю вас, спадар інспектар: ні ў Сабута, ні ў Кавецкага не было прычын для забойства!

— Але яно здарылася!.. Магу я паглядзець запіс з камеры відэаназірання?

— Калі ласка! — начальнік станцыі павярнуў манітор да інспектара. — Я забраў запіс!

Відэазапіс святла не праліў — у нейкі момант інжынер-геакрыёлаг і біёлаг проста накінуліся адзін на аднаго. Біліся апантана, як быццам сышліся ў рукапашнай сутычцы з ворагам. З цяжкасцю верылася ў тое, што паміж мужчынамі існавала моцная сяброўская сувязь.

— Нібы разам звар'яцелі... Хто бачыў Сабута і Кавецкага апошнім?

— Я. Яны заходзілі ўзгадніць план працы на наступны месяц.

— А хіба план не быў зацверджаны на Зямлі? — здзівіўся інспектар, які быў у курсе таго, наколькі старанна рыхтуецца касмічная навуковая праграма.

— У нас тут свае нюансы. Час ад часу мы вымушаныя ўносіць карэктывы... Абодва знаходзіліся ў добрым настроі.

— Забойства не магло быць рытуальным?

Неруш папярхнуўся дымам і, здзіўлена ўтаропіўшыся на інспектара, спытаў:

— Вы сур'ёзна?

— Прафесія паліцэйскага мала падыходзіць да жартаў, спадар Неруш!.. Так ці не?

— Сапраўдныя навукоўцы — атэісты да мозгу касцей! Цалкам выключана!

— Што ж, давайце зірнем на целы!

Яны захоўваліся ў адным з тэхнічных боксаў пры тэмпературы, якая не дазваляла пачацца працэсу гніення. Інспектару хапіла ўсяго аднаго погляду для таго, каб зразумець, што станцыйны медык свой хлеб есць недарма.

— Занадта шмат курыце, спадар Неруш! — ад погляду Сарвы не схавалася дрыжанне пальцаў начальніка станцыі.

— Дрэнная звычка — паўтара-два пачкі ў дзень. Цяпер, самі разумееце, больш... Што я? На­ват Сім, які ніколі не браў у рот цыгарэты, і той закурыў!

Інспектар унёс новую інфармацыю ў памяць камп'ютара і папрасіў правесці яго на месца злачынства. Ісці давялося ў супрацьлеглы канец станцыі.

Дзверы былі апячатаныя, але Сарва не дазволіў Нерушу сарваць пластыкавую стужку.

— Адну хвіліну, спадар Неруш! Der Teufel steckt im Detail!

— Што, прабачце?

— Д'ябал хаваецца ў дэталях!.. Я павінен агледзець замок! — інспектар дастаў са свайго чамаданчыка вялікую лупу і ўзяўся за справу. — Хм... Нехта спрабаваў патрапіць у памяшканне!

— Адразу пасля забойства я загадаў здаць ключы.

— У каго яны меліся? — памылкі не было: замок сапраўды спрабавалі адамкнуць. Прычым рабіў гэта дылетант.

— У дзяжурнага па станцыі, прыбіральшчыка і Сіма, — Неруш зноў закурыў.

Сарва зрабіў некалькі здымкаў замка, пасля чаго апырскаў дзвярное палатно дактыласкапічным спрэем.

— Нічога! — знайсці адбіткі пальцаў не ўдалося. Кім бы ні з'яўляўся злачынец, пра ўласную бяспеку ён паклапаціўся. — Што ж, давядзецца ўсё агледзець!.. Працэс зацягнецца, так што вы, спадар Неруш, можаце вярнуцца да сваіх абавязкаў!

Начальнік станцыі кіўнуў, задыміў цыгарэтай і пайшоў, а інспектар пачаў абследаваць па­мяшканне. Сарва зусім не ўяўляў, што хоча знайсці.

Гадзіна за гадзінай — ад падлогі да столі.

Моцна стаміўшыся, інспектар апусціўся ў свабоднае крэсла. Аб прычынах забойства заставалася толькі здагадвацца. Позірк Сарвы блукаў па паліцах і сталах да таго часу, пакуль не наткнуўся на цыгарэтны пачак, які ляжаў за адной з камп'ютарных калонак. Штосьці на ўзроўні падсвядомасці прымусіла інспектара адкрыць пачак, выцягнуць адтуль цыгарэту і дакрануцца да яе сілікагелевым алоўкам.

У наступнае імгненне Сарва ўскочыў, ледзь не паваліўшы крэсла.

— Псілацын!

Адна за адной былі прааналізаваны і астатнія цыгарэты. Усе яны змяшчалі ў сабе псіхаактыўнае рэчыва-алкалоід 4-HO-DMT з сямейства трыптамінаў. Атрымаўшы магутны імпульс, мозг інспектара запрацаваў з падвоенай сілай. Псілацын, які атрымлівалі з галюцынагенных грыбоў, уплываў на норадрэналінавыя рэцэптары і выклікаў псіхатропнае атручэнне.

Сарва акуратна зняў з пачка адбіткі пальцаў і праз камунікатар адправіў іх у лабараторыю Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў з пазнакай «Вельмі тэрмінова!»

Час паміж адпраўленнем інфармацыйнага пакета і атрыманнем адказа на запыт інспектар правёў за апытаннем персаналу «Венецыі Берні».

— Сабута, Кавецкі, Неруш і Сім... Калі першых двух можна смела выкрасліць, то начальнік станцыі і яго намеснік... — Сарва скарыстаўся інтэркомам і выклікаў абодвух. — Спадары, я паклікаў вас для таго, каб паведаміць: у справу замяшана трэцяя асоба!

Рэакцыя Неруша і Сіма аказалася аднолькавай — здзіўленне.

— Аповед мой будзе доўгім, так што набярыцеся цярпення. Можаце закурыць!.. А дазвольце мне пачаставаць вас! — інспектар узяў злашчасны пачак са стала і працягнуў яго мужчынам, уважліва назіраючы за іх рэакцыяй.

Начальнік станцыі пацягнуўся да цыгарэт, а намеснік збялеў.

— Курэнне забівае! Асабліва, калі шматкроць перавысіць дозу. Ці не так, спадар Сім?

— Не разумею, пра што вы кажаце!

— Вы ж спецыяльна закурылі, каб мець легальную магчымасць падзяліцца цыгарэтамі са спадаром Нерушам!

— Што за трызненне?

— Вы не ў тым узросце, каб пачынаць курыць праз моду або для таго, каб не выбівацца з калектыву... Сабута і Кавецкі аказаліся выпадковымі ахвярамі. Забіць вы планавалі Неруша!.. Хочаце заняць месца начальніка станцыі?

— Ды вы звар'яцелі, спадар Сарва? Што вы такое кажаце?

— Psilocybe semilanceata — атрутны грыб. Ужыванне можа выклікаць галюцынацыі, наркатычнае трызненне і востры псіхоз з цягай да забойства або самагубства!

— Чортаў сышчык!

Сарва лёгка ўхіліўся ад хука справа і ўдарам у сківіцу збіў намесніка з ног. Астатняе было справай тэхнікі...

ЭЛІЗІУМ

Спектральны аналіз даў адназначны адказ: мемарыяльная шыльда з надпісам «Here men from the planet Earth first set foot upon the Moon, July 1969 A.D. We came in peace for all mankind» ніякага дачынення да місіі «Апалона-11» не мела.

— Фальшыўка! Застаецца толькі высветліць, каму і навошта спатрэбілася ўводзіць у зман Музей месячнай каланізацыі.

Інспектар Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў Ратаўт Сарва толькі ўзяў у рукі стыло, каб унесці ў памяць планшэтнага персанальнага камп'ютара новыя даныя, як тут падаў сігнал камунікатар. «Камісар Айнбунд», — адбілася на экране.

— Інспектар Сарва. Слухаю!

— Перадайце справу дэтэктыву Ладо. Праз гадзіну ён прыбудзе на «Джавані Рычолі». Самі ж адпраўляйцеся на Марс, у навуковы гарадок «Элізіум»! Вас забярэ «Вэй То».

Інспектар здзіўлена ўскінуў брыво — брыг адносіўся да эксперыментальнай серыі паліцэйскіх суднаў: гіперпрывад апошняй мадэлі дазваляў «Вэй То» скараціць час пераходу ўтрая. Расследаванне відавочна мела статус тэрміновага і вельмі важнага.

І Сарва меў рацыю.

— Забітыя акадэмікі Друсут Жаўноў і Мілек Таус, член-карэспандэнт Коіт Бабрук. Вы павінны як мага хутчэй знайсці і нейтралізаваць злачынцу!.. Інфармацыйны пакет я вам адправіў. Дакладвайце праз кожныя тры гадзіны! — камісар адключыўся.

Інспектар адкрыў файл. Навукоўцы з сусветным імем былі забітыя з прамежкам у дваццаць чатыры гадзіны трыма рознымі спосабамі: Жаўноў — ударам цяжкага тупога прадмета па галаве, Таус — загінуў у выніку пранікальнага штыкавога ранення ў вобласць сэрца, Ба­брук — ад механічнай асфіксіі. Сарва нахмурыўся: выбар ахвяр наводзіў на думку пра сабатаж і дыверсію. Улічваючы той факт, што з моманту апошняга забойства прайшло больш за восем гадзін, станавілася зразумелай спешка Айнбунда.

На «Элізіуме» мелася ўласная служба бяспекі, набраная з адстаўных вайскоўцаў і супрацоўнікаў спецслужбаў, аднак справіцца сваімі сіламі яна не здолела — адбілася зусім іншая спецыфіка.

Ладо прыбыў дакладна ў патрэбны час. Сарва ўвёў калегу ў курс справы, пасля чаго сабраў рэчы і заняў месца ў чоўне. З паскарэннем у 11 g апарат стартаваў на арбіту. Да часу прыбыцця інспектара разлік каардынат быў скончаны, і «Вэй То» нырнуў у гіперпрастору.

Падарожжа атрымалася кароткім: перыгелій Марса складаў восемсот дзесяць тысячных астранамічнай адзінкі. Брыг правёў манеўр тармажэння і завіс на арбіце. Не жадаючы губляць часу, інспектар перабраўся ў човен неадкладна пасля выхаду «Вэй То» з гіперпрасторы. Дысплэі дазвалялі сачыць за тым, што адбываецца звонку.

Аксід жалеза надаваў планеце чырванаватае адценне. Нават няўзброеным вокам можна было ўбачыць на паверхні светлыя вобласці, якія атрымалі назву мацерыкоў, і цёмныя ўчасткі — моры. Паўшар'і Марса даволі моцна адрозніваліся паводле характару: паўднёвае было густа ўсеянае кратарамі, чым нагадвала месячныя мацерыкі; большую частку паўночнага займалі адносна гладкія раўніны. Выразная мяжа паміж поўначчу і поўднем ды палярныя лядовыя шапкі дапаўнялі карціну.

Малая шчыльнасць атмасферы і невялікая хуткасць уваходу ў яе спрыялі бяспечнай пасадцы на Марс. Човен мякка крануўся апорамі керамічнага бетону, падняўшы пыл, які патрапіў на ўзлётна-пасадачную пляцоўку праз бар'ер з альфа-часціц нізкай энергіі. Крыніцы радыеактыўнага выпраменьвання стапрацэнтнай гарантыі не давалі: часціцы адрозніваліся занадта малымі памерамі.

Наколькі ведаў інспектар, сваё імя «Элізіум» атрымаў нездарма: гарадок з'яўляўся сапраўдным раем для навукоўцаў, паколькі такіх магчымасцяў самарэалізацыі перад імі не раскрывалася больш нідзе. Любы інтэлектуал лічыў за гонар быць запрошаным у «Элізіум».

У гарадок інспектара даставіў усюдыход службы бяспекі, а па завяршэнні працэдуры шлюзавання яго сустрэлі начальнік медыцынскай службы і начальнік аховы.

— Я — Дзірж Цінгулс, гэта — Сарыгоўт Гамалій, — мужчыны па чарзе паціснулі руку Сар­вы. — Камісар Айнбунд пазіцыянаваў вас як свайго найлепшага спецыяліста. Вы насамрэч такі прафесіянал?

— Аддаю перавагу пацвярджэнню рэнамэ справамі, а не словамі, спадар Цінгулс! — інспектар без цяжкасці вытрымаў пранізлівы погляд начальніка аховы.

— Што ж, паглядзім, на што вы здатныя, спадар Сарва!.. Аб'ект у нас рэжымны — вы павінны прайсці геномную дактыласкапію для атрымання часовага пропуска. Вашая ДНК будзе пераведзена ў лічбавы фармат і запісаная на сіліцэнавы камп'ютарны чып. Гэта дазволіць вам свабодна перасоўвацца па гарадку. Але доступ у звышсакрэтныя лабараторыі для вас будзе закрыты. Калі вам спатрэбіцца трапіць унутр, звярніцеся па дазвол да мяне. Адказ будзе атрыманы на працягу трох гадзін.

Беднасць мімікі і металічныя ноткі ў голасе рабілі начальніка аховы падобным да андроіда.

— Пропуск выдаецца на дваццаць чатыры гадзіны. Адлік часу пачынаецца з моманту актывацыі чыпа. Па заканчэнні тэрміну дзеяння пропуска трэба пакінуць гарадок або атрымаць новы пропуск з паўторам працэдуры геномнай ідэнтыфікацыі асобы. У пропуск убудаваны GPS-трэкер, які дазваляе адсочваць вашы перамяшчэнні і вызначаць дакладнае месцазнаходжанне. У выпадку разрыву нейронавай сеткі радыёчастотнай ідэнтыфікацыі, гэта значыць пры страце пропуска альбо парушэнні яго цэласнасці, ахоўная сістэма неадкладна падымае трывогу... Гэта што?

— Рабочы планшэт.

Мяркуючы па ўсім, Цінгулс атрымаў загад ва ўсім садзейнічаць расследаванню. У адваротным выпадку напэўна б правёў рэнтгенаскапію камп'ютара. З дапамогай стыла Сарва ўнёс у памяць не толькі новыя даныя, але і ўласныя сумненні: як пры такіх павышаных мерах бяспекі наогул маглі адбыцца забойствы?

— Спадар Гамалій, распачынайце! — начальнік медыцынскай службы падступіў да кампактнага прыбора, які да гэтага ляжаў на невысокай храміраванай калясцы. — Можаце задаваць пытанні, спадар Сарва!

Медык прымусіў інспектара закасаць рукаў і сунуць руку ў прыёмнік. Сарва адчуў слабы ўкол у вену.

— Я хацеў бы ведаць, пры якіх абставінах былі знойдзены целы.

— Калі ласка, намачыце слінай тампон!.. Дзякую!

— Жаўнова знайшоў спецыяліст па комплекснай уборцы памяшканняў праз чатыры з паловай гадзіны пасля забойства. Таўса хапіўся калега пасля таго, як акадэмік спазніўся на эксперымент з гамасферай. Педантычны Бабрук не з'явіўся на нараду ў кіраўніка навуковага гарадка.

— Атрымліваецца, у ніводным з трох выпадкаў ахоўная сістэма трывогі не падняла? — паказчыкі біялагічнай актыўнасці жывой і мёртвай плоці аднолькавымі не маглі быць апрыёры.

— Менавіта так. Па кожным выпадку было праведзена расследаванне, але ніякіх адхіленняў у рабоце пропускаў не выяўлена.

У планшэце з'явілася новая адзнака: дасканалай камп'ютарнай сістэмы не існавала. Тым больш што хакеры штодня ўдасканальвалі сваё майстэрства.

Ці не азначала тое, што аларм-сістэма не спрацавала, наступнае: забойца альбо яго саўдзельнік працуюць у тэхнічным аддзеле службы бяспекі?

— У ніводным з трох выпадкаў камеры відэаназірання, устаноўленыя на ўваходзе ў індывідуальных працоўных боксах, забойцу не зафіксавалі, хоць запіс вядзецца ў рэжыме «анлайн».

— Вы агледзелі відэакамеры?

— У першую чаргу. Спраўныя. Узламаныя не былі.

Гукавы зумер сігналізаваў аб тым, што 3D-прынтар пачаў работу. Начальнік медыцынскай службы ўважліва сачыў за ходам друку.

— З цэнтральнага пульта можна ўнесці карэктывы ў запіс?

— Мы праверылі і гэта, спадар Сарва. Аператары па-за падазрэннямі.

— Ніякіх тэхнічных збояў? Недазволеных падключэнняў?

— Ніякіх!

— У боксах відэакамеры ёсць?

— Нашы падапечныя высока цэняць прыватнасць даследаванняў, спадар Сарва.

— Вельмі сумная акалічнасць!.. Спадар Гамалій, ці выяўленыя пры аглядзе боксаў якія-небудзь анамаліі?

— Аніводнай! — зноў нагадаў пра сябе зумер. — Ваш пропуск гатовы!

Начальнік аховы паведаміў у дзяжурную часць код з дваццаці пяці знакаў, і праз хвіліну ярка-чырвоны колер мікраскапічнага святлодыёда на пластыкавай картцы змяніўся на зялёны.

— Сардэчна запрашаем у «Элізіум»! — усміхнуўся Гамалій, а Цінгулс прыклаў свой пропуск да сканера сістэмы бяспекі. Унутраныя створкі пачалі рассоўвацца.

Нягледзячы на тое, што ў інспектара не было падстаў для таго, каб усумніцца ў кампетэнтнасці падапечных начальніка аховы, ён папрасіў санкцыі азнаёміцца з відэазапісамі.

— Што вы там збіраецеся ўбачыць, спадар Сарва?

— Такі парадак, спадар Цінгулс!

Як і папярэджваў начальнік аховы, новай інфармацыі лічбавыя запісы не далі. Кантролер пацвердзіў іх аўтэнтычнасць. На ўсялякі выпадак Сарва папрасіў копіі. У практыцы інспектара мелася нямала выпадкаў, калі дэталі набывалі яснасць толькі пасля неаднаразовага прагляду.

Па дарозе да празектарскай Цінгулса выклікалі ў дзяжурную часць, так што ролю гіда давялося ўзяць на сябе Гамалію.

— Скажыце, спадар Гамалій, ці маюцца падставы для падазрэння забітых у здзяйсненні самагубства?

— Запэўніваю — абсалютна ніякіх!.. Навуковы персанал штомесяц праходзіць поўны медыцынскі агляд, які ўключае ацэначныя тэсты псіхасаматычнага стану. Мы абавязкова заўважылі б дэвіяцыі!

— У Жаўнова, Таўса і Бабрука былі ворагі?

— Ворагі ёсць у любога чалавека, які мае сацыяльную вагу, спадар Сарва! Пытанне толькі ў тым, ці гатовыя ворагі да прамога дзеяння... У кола маіх абавязкаў уваходзіць маніторынг псіхалагічнай атмасферы ў навуковым гарадку. Гарантую: людзей, гатовых на забойства калег, у «Элізіуме» няма!

— Ці дапускаеце вы магчымасць дыверсіі?

— З падобным пытаннем вам лепш звярнуцца да Дзіржа Нарыбутавіча, спадар Сарва!

— Абавязкова прыслухаюся да вашай парады!.. І ўсё ж такі?

— Чужому ў «Элізіум» не пракрасціся. Служба бяспекі свой хлеб есць недарма!

У планшэце з'явілася адзнака насупраць радка «ўкаранёны агент». Ужо на ўзлётна-пасадачнай пляцоўцы інспектар ацаніў верагоднасць пранікнення ўнутр навуковага гарадка як нулявую: подступы прыкрывалі батарэі рэйкатронаў, а ахоўны перыметр рабіў «Элізіум» падобным на непрыступную крэпасць.

Целы чакалі Сарву ў халадзільных камерах. Іх агляд з'яўляўся толькі данінай інструкцыі — заключэнні аб аўтапсіі былі прафесійна падрабязнымі. Знаёмства са справаздачамі заняла нейкі час. На жаль, праліць святло на злачынствы яны не здолелі. Да справаздач былі прымацаваныя фатаграфіі высокай якасці, якія пазбавілі інспектара ад неабходнасці здымкі.

— Я так разумею, па план «Элізіума» мне трэба звярнуцца да Цінгулса?

— Не злуйцеся на яго, спадар Сарва! Дзірж Нарыбутавіч проста робіць сваю працу. Такі груз адказнасці сагне любога... Я магу падзяліцца з вамі схемамі сектараў, у якіх адбыліся забойствы.

— Баюся, гэтага будзе недастаткова, спадар Гамалій. Не той выпадак, калі па частках можна зразумець цэлае!.. Лепш падкажыце, як мне прайсці ў службу бяспекі?

Начальнік аховы доўга не хацеў прадастаўляць неабходную інфармацыю. Толькі пагроза дакладу камісару Айнбунду прымусіла Цінгулса скарыстацца бесправадной персанальнай сеткай.

Ніякай сувязі паміж месцамі забойстваў не прасочвалася, таму інспектар вырашыў агле­дзець боксы. У тым, што старонні не мог здзейсніць забойства, Сарва пераканаўся, пакуль ішоў да працоўнага месца акадэміка Жаўнова. Камеры назірання, пасты аховы, складаная сістэма допуску, разнастайныя дэтэктары... Забойцу варта было шукаць сярод персаналу «Элізіума».

— Дзве тысячы чатырыста восемдзесят дзевяць чалавек. Я фізічна не паспею ўсіх апытаць! — хранометр бязлітасна адлічваў апошнія гадзіны. Інспектар не меў сумненняў у тым, што неўзабаве адбудзецца наступнае забойства.

Рабочы бокс уяўляў сабой невялікае памяшканне з дзвярыма, якія герметычна зачыняліся. Забойца мог трапіць унутр толькі з дазволу гаспадара бокса. Падобны варыянт быў магчымы выключна для першага забойства. Пасля смерці Жаўнова навукоўцаў, безумоўна, праінструктавалі супрацоўнікі службы бяспекі.

Слядоў узлому замок не меў. Сарва сарваў пластыкавую плёнку з галаграфічнай пячаткай службы бяспекі і ўвайшоў у бокс.

Абведзены флуарэсцэнтным маркерам контур цела размяшчаўся побач з крэслам каля працоўнага стала. Павароты давалі зразумець, што пасля смяротнага ўдару Жаўноў зваліўся на падлогу. Ужо адно палажэнне трупа казала пра многае:

— Забойцу акадэмік не чуў. Ці не ўспрымаў як забойцу...

Выцягнуўшы з чамаданчыка з інструментамі, без якіх не абыходзілася ніводнае расследаванне, газавы храматограф, Сарва апусціўся на калені і пачаў вадзіць па падлозе сілікагелевым алоўкам з надзеяй выявіць доказы.

Інспектар ніколі не забываў пра тое, што д'ябал хаваецца ў дробязях.

— Нічога... — гадзіна прайшла марна: бокс быў нібыта стэрыльна ачышчаны. Сарва праверыў і вентыляцыйную шахту, хоць яе шырыня не дазваляла пралезці па рукаве нават дзіцяці, не кажучы ўжо пра дарослага.

Ніякіх слядоў не ўдалося знайсці і ў боксах Таўса і Бабрука. Дакладваць камісару не было чаго.

— Прылады забойства знайшлі? — спытаў інспектар, вярнуўшыся ў модуль службы бяспекі. Можа, хоць тут атрымаецца выявіць зачэпку.

— Забойца панёс іх з сабой.

— І ніводзін з вашых прыбораў гэтага не зафіксаваў? — Сарву прымусілі здаць зброю яшчэ на ўваходзе.

— Не! — працадзіў Цінгулс, выдатна разумеючы, што гэта пракол яго як начальніка аховы. Інспектар не стаў завастраць на гэтым увагу — не выключана, што забойца мог выкарыстаць пакрыты цэлюлознай біялагічнай плёнкай грыбны міцэлій. Бакаў з вадой, дастатковай для растварэння вегетатыўнага цела, у «Элізіуме» хапала з лішкам.

— У вас ёсць здагадкі, хто стане наступнай ахвярай?

Начальнік аховы скрывіўся, як ад зубнога болю, і сказаў:

— Вобласці інтарэсаў акадэміка і члена-карэспандэнта ніяк не перасякаліся. Мы гэтак і не здолелі знайсці нічога, што звязвала б Жаўнова, Таўса і Бабрука.

— Вельмі кепска! — Сарву прыгнятала бяздзейнасць. Але што заставалася рабіць? Любы з дзвюх тысяч чатырохсот васьмідзесяці дзевяці чалавек мог стаць наступнай ахвярай. — Я хачу азнаёміцца з асабістымі справамі забітых, а вы, спадар Цінгулс, узмацніце меры бяспекі!

Інспектар вярнуўся ў выдзелены яму жылы блок і цяжка апусціўся на ложак. Ніць Арыядны ніяк не хацела ісці ў рукі. Вядома, можна было б зрабіць паўторнае апытанне патэнцыйных сведак, але наўрад ці падначаленыя Цінгулса нешта прапусцілі. Выраз «Чаканне смерці падобна» набываў злавесны сэнс.

За гадзіну да апошняга тэрміну Сарва пакінуў жылы блок з надзеяй апынуцца ў патрэбны момант у патрэбным месцы.

Не атрымалася.

— Спадар Сарва, новае забойства! — неўзабаве выйшаў на сувязь Гамалій.

— Хто? — інспектара раздзірала бяссільная лютасць. Ізноў аларм-сістэма не падала сігнал трывогі.

— Прафесар Нік Хеймніц. Сектар дэ-шэсць. Індывідуальны рабочы бокс нумар адзін-адзінтры.

Сарва вылаяўся і сарваўся з месца. Каля бокса сабраўся натоўп, у паветры вісеў незадаволены гул. Да прамога абвінавачвання службы бяспекі ў некампетэнтнасці яшчэ не дайшло, але гэта было толькі пытаннем часу.

— Прапусціце!.. Спадар Цінгулс, прашу вас забяспечыць мне ўмовы для працы! — па кіўку начальніка аховы супрацоўнікі службы бяспекі прыступілі да навядзення парадку. У боксе застаўся толькі інспектар.

Сарва апусціўся на калені і адкрыў чамаданчык з інструментамі. Чатыры гадзіны карпатлівага абследавання нічога не далі, што не магло не адбіцца на настроі Сарвы.

— Кажуць, забойствы — справа рук неалудзітаў, — сказаў начальнік медыцынскай служ­бы пасля таго, як санітары забралі ўпакаванае ў патолагаанатамічны мяшок на маланцы цела Хеймніца.

— Што, прабачце?

— Па навуковым гарадку цыркулююць чуткі, што ў «Элізіум» атрымалася пракрасціся аднаму ці нават некалькім сапернікам навукова-тэхнічнага прагрэсу. І цяпер яны ад слоў перайшлі да прамога дзеяння.

У словах Гамалія мелася пэўная рацыя, але... Ці не занадта прафесійна для дылетантаў?

— Кожны з забітых з'яўляўся кіраўніком навуковай школы. Ці не праз гэта іх забілі?

— У такім выпадку даводзіцца казаць пра дыверсанта, спадар Гамалій!.. Калі ласка, звяжыцеся са мной, калі будзе гатовае заключэнне!

— Абавязкова, спадар Сарва!

Застаўшыся сам-насам, інспектар апусціўся ў крэсла і задумаўся. Нешта не давала яму спакою. Але што?.. Страціўшы надзею адшукаць адказ, Сарва набраў крыві забітага ў пластыкавую прабірку для ўзораў і адправіўся да сябе для чарговага даклада камісару Айнбунду. Яшчэ ніколі расследаванне не было такім цяжкім.

— Што ж тут адбываецца? — фактаў катастрафічна не хапала.

— Спадар Сарва, можаце зайсці! — па сканчэнні дзвюх гадзін патэлефанаваў начальнік ме­дыцынскай службы.

— Дзякую! — азнаёміўшыся з заключэннем, інспектар сунуў аркушы ў папку. — Ці магу я скарыстацца вашым электронным мікраскопам?

— Так!

Растравы электронны мікраскоп дазваляў атрымліваць карціну паверхні аб'екта да адной дзясятай нанаметра. Сарва размазаў па прадметным століку фібрынавы згустак і ўключыў электронную гармату, сумешчаную з электроннымі лінзамі. Вынік збянтэжыў:

— Нанаробаты!

Гамалій наблізіўся да манітора, але словы скепсісу з яго вуснаў не зляцелі — Сарва не памыліўся.

— Экзэмпляр відавочна нежыццяздольны!.. Спадар Гамалій, ці не выкарыстоўвалі вы нанаробаты для лячэння прафесара Хеймніца?

— У гэтым не было неабходнасці — хапала і традыцыйных метадаў. Як і ў выпадку з Жаўновым, Таўсам і Бабрукам.

— Я хацеў бы зрабіць аналіз крыві забітых!

— Ваша права!

— І падрыхтуйце медыцынскія карты ўсіх чацвярых.

У крыві Жаўнова і Бабрука нанаробатаў не аказалася, а вось у Таўса інспектар выявіў прысутнасць іншародных цел. Версія начальніка медыцынскай службы не знайшла пацвярджэння. Забойствы былі падобнымі на прамысловы шпіянаж, што пацвярджалі і медыцынскія карты — ніводзін з чацвярых навукоўцаў лячэння з дапамогай нанаробатаў не праходзіў.

— Хто мае допуск да рэплікатараў? — інспектар ажывіўся быццам ганчак, які ўзяў след.

— Я і ўсе загадчыкі аддзяленнямі.

Не прамовіўшы больш ні слова, інспектар накіраваўся да начальніка аховы і запатрабаваў выдаць яму асабістыя справы медыкаў. Раздражненне Цінгулса абмежавалася толькі незадаволеным позіркам.

Сарва вярнуўся да сябе і паглыбіўся ў вывучэнне аркушаў сінтэтычнай паперы.

— У яго ж маецца доступ да архіва ДНК-дактыласкапіі! — бліжэй да поўначы рэбус быў раз­гаданы. Не хапала толькі аднаго, самага важнага элемента: адказу на пытанне аб матывацыі злачынцы.

У думках накідаўшы справаздачу камісару Айнбунду, інспектар выцягнуў камунікатар з намерам звязацца з начальнікам Дэпартамента. Гэта яго і выратавала: адлюстраваны ў сэнсарным экране водбліск прымусіў Сарву зваліцца на падлогу і перакаціцца пад прыкрыццё стала. Рука пацягнулася да пісталета, але схапіла толькі паветра.

Інспектар утаропіў позірк і абмёр: голем цалкам складаўся з нанаробатаў.

У наступнае імгненне на стол абрынуўся магутны ўдар, які разваліў яго напалам. Правая рука голема ўяўляла сабой бродакс — сякеру з шырокім трапецападобным палатном, прастакутнай бародкай і байком.

Сарва ледзь паспеў выбрацца.

Адчайны рывок у пошуках выратавання скончыўся нічым — стык паміж дзвярыма і сцяной аказаўся шчыльна залеплены нанаробатамі. Іх злучэнне было мацнейшым за зварное шво.

Сарва не мог дазволіць сабе кідацца ў паніку. Праз адсутнасць зброі не заставалася нічога іншага, як манеўраваць. Вось толькі наколькі хопіць сіл? Памяшканне малое, а рухі голема за­надта імклівыя...

Інспектар так і не зразумеў, у які момант у галаве нарадзілася выратавальная думка. Працягваючы ўхіляцца ад удараў, Сарва вырваў з кішэні пропуск і зламаў яго. Цераз вечнасць у дзверы забарабанілі.

— Дапамажыце! — інспектар адчуў, што пачынае задыхацца.

Палатно задрыжала ад націску, але ўсё ж такі выстаяла.

— Падрывайце! — звышвострае лязо распарола рукаў курткі і рассекла плоць. Боль асляпіў.

— Усе назад! — данёсся да Сарвы голас Цінгулса, пасля чаго загрукаталі стрэлы. Нанаробаты пачалі рухацца — адтуліны хутка зацягваліся. На шчасце, «разумны пыл» на рэплікацыю запраграмаваны не быў — дзвярное палатно павалілася на падлогу. Супрацоўнікі службы бяспекі неадкладна сканцэнтравалі агонь на големе. Асаблівай шкоды кулі яму не рабілі.

Начальнік аховы першым уварваўся ў жылы блок і, працягваючы націскаць на спускавы кручок, выштурхаў інспектара ў калідор, у рукі падначаленым. Супрацоўнікі рванулі прэч па калідоры.

Не звяртаючы ўвагі на шчыльны агонь, голем кінуўся даганяць.

— Вы... павінны... арыштаваць... Гама... лія! — рэальнасць паплыла. Інспектар з велізарнай цяжкасцю захоўваў свядомасць. Нанаробатам удалося параніць яго яшчэ двойчы. — І патрэбна... магутная... крыніца... электра... магнітнага... выпраменьвання!

Адзін з супрацоўнікаў паўтарыў распараджэнні Сарвы ў мікрафон гарнітуры, пасля чаго разам з напарнікам павялічыў хуткасць. Голем не адставаў.

Прафесійная падрыхтоўка падначаленых Цінгулса аказалася на вышыні — ім спатрэбілася ўсяго дзве з паловай хвіліны для таго, каб падрыхтавацца да сустрэчы з големам. Імпульснае напружанне генератара Маркса ў дваццаць мегавольт рассеяла яго ў пыл.

Супрацоўнікі службы бяспекі акуратна пасадзілі інспектара на падлогу каля сцяны і заняліся яго ранамі. Неўзабаве падаспеў і медык. Сарва быў рады пачуць, што парэзы несмяротныя.

— Гамалій!

— Не хвалюйцеся, спадар Сарва, начальнік медыцынскай службы арыштаваны! — да інспектара наблізіўся Цінгулс. — А цяпер я хацеў бы пачуць тлумачэнні!

Аповед Сарвы шмат часу не заняў.

— Я не магу зразумець аднаго — што прымусіла перспектыўнага вучонага забіваць сваіх калег?

— Усё вельмі проста, спадар Цінгулс! Сын Гамалія памёр ад множнай міеломы — раку касцявога мозгу, і начальнік медыцынскай службы не проста страціў веру ў навуку, а пачаў успрымаць яе ў якасці непасрэднай віноўніцы смерці Яніса. Гамалій помсціў... А мяне ён планаваў забіць таму, што я занадта блізка падабраўся да разгадкі. «Разумны пыл» перасоўваўся па вентыляцыі і кантраляваў камп'ютарныя сістэмы бяспекі. І калі б не выпадковасць...

КОШТ ПАМЫЛКІ

Прайшло ўжо амаль дзве гадзіны, як пасажырскі зоркалёт «Гераклід Пантыйскі» павінен быў стартаваць, а пасадку на рэйс Месяц—Марс да гэтага часу яшчэ не абвясцілі. З прычы­ны каранальнага выкіду масы ў напрамку чацвёртай планеты ад Сонца адзначаліся шматлікія парушэнні ў працы электраабсталявання зоркалётаў. Паводле папярэдніх разлікаў Службы кантролю касмічнай прасторы, рассейванне магнітнага воблака мусіла адбыцца праз шэсць з паловай гадзін.

У адрозненні ад іншых пасажыраў, якія проста забівалі час, інспектар Ратаўт Сарва вырашыў заняць чаканне карыснай справай. Складанне справаздач з'яўлялася адным з абавязкаў паліцэйскага. За панарамнымі вокнамі распасціралася бязмежная брудна-шэрая раўніна. Адзінай яркай плямай на ёй была будоўля чарговай калоніі. Рухі велізарных механізмаў выклікалі інтарэс выключна ў дзятвы.

Сарва адолеў траціну справаздачы, калі перыферычны зрок зафіксаваў змену ў пейзажы. Варта было павярнуць галаву, як у поле зроку трапіў сюррэалістычны агністы грыб, што імкліва вырастаў над будаўнічай пляцоўкай.

Дзеці завішчалі ад захаплення, у воклічах дарослых чуўся спалох і нават страх. Усе прыхіліліся да шкла, пакрытага шматслаёвай нанаструктурнай металакерамічнай плёнкай. Грыб ператварыўся ў шар, які праз некалькі імгненняў лопнуў, нібы мыльная бурбалка. Нябачная сіла зваліла будаўнічую тэхніку і параскідала людзей.

Забыўшыся на справаздачу, Сарва паспяшаўся ў пункт аховы касмадрома. Унутры панаваў сапраўдны вэрхал.

— Вы бачылі?

— Зараз жа пакіньце службовае памяшканне! — запатрабаваў адзін з супрацоўнікаў Служ­бы бяспекі, заступаючы інспектару дарогу. «Гарм Хорт», — значылася на бэйджы.

— Я — паліцэйскі! — Сарва прадэманстраваў супрацоўніку значок Дэпартамента.

— Сувязь з «Гіпархам Нікейскім» адсутнічае! — выгукнуў нехта. У наступнае імгненне пункт аховы апусцеў: усе супрацоўнікі, за выключэннем дзяжурнага афіцэра, кінуліся да тэхнічнага сектара.

Інспектар рушыў услед за супрацоўнікамі на будаўнічую пляцоўку, дзе маглі прыдацца яго веды і ўменні ў галіне медыцыны. Абслуговы персанал дапамог супрацоўнікам Службы бяспекі, медыкам і Сарву апрануцца ў скафандры, пасля чаго зборная каманда заняла месцы ва ўсюдыходах.

Здавалася, што прайшла вечнасць, перш чым вонкавыя створкі шлюзавай камеры нарэшце адчыніліся і шматтонныя машыны пакацілі да «Гіпарха Нікейскага». Дарогі ў яе традыцыйным разуменні не існавала, і ўсюдыходы рухаліся напрасткі, аб'язджаючы варонкі ад мікраметэарытаў і буйныя камяні.

Ужо на пад'ездзе да будаўнічай пляцоўкі Сарва зразумеў, што адбылася сур'ёзная аварыя з чалавечымі ахвярамі. Акрамя ўсяго іншага гэта азначала, што інспектару як афіцыйнаму прадстаўніку Дэпартамента трэба будзе затрымацца на спадарожніку Зямлі на нявызначаны час.

Адным з плюсоў вакууму з'яўлялася тое, што ў беспаветранай прасторы пажар распаўсюджвацца не мог. Таму ратавальнікі адразу ж распачалі пошукі тых, хто выжыў, і кінуліся аказваць ім медыцынскую дапамогу. Улічваючы тое, што за зорную экспансію даводзілася плаціць крывёй, у распараджэнні будаўнікоў мелася адмысловая тэхніка для раз­бору завалаў і ратавання людзей. Справіліся хутка: нізкая сіла прыцягнення і вялікая колькасць будаўнікоў дазволілі працаваць, не губляючы ні хвіліны. Як і меркаваў Сарва, без ахвяр не абышлося.

— Чатыры чалавекі з пятнаццатай будаўнічай брыгады, — сумна рэзюмаваў Хорт, — яшчэ шасцёра атрымалі траўмы рознай ступені цяжкасці.

Некалькі хвілін на агульным канале сувязі панавала гнятлівае маўчанне. Першым яго адважыўся парушыць інспектар:

— Я павінен агледзець месца здарэння!

— Дазвольце яшчэ раз зірнуць на ваша пасведчанне, спадар э... — у мітусні начальнік аддзялення Службы бяспекі асаблівай увагі на спецыялізацыю Сарвы не звярнуў.

— Сарва. Інспектар Сарва.

— Дэпартамент пазаземных крымінальных расследаванняў... Перашкаджаць я вам не маю права, але суправаджаць павінен. Такія правілы!

Інспектар кіўнуў, прыхапіў з ўсюдыхода свой чамаданчык з інструментамі і накіраваўся да модуля, у якім адбыўся выбух. На месцы высветлілася, што ў разбураным ледзь не да падмурка шматсектарным модулі размяшчаўся ядзерны рэактар. На шчасце, будаўнікі толькі пачалі мантаж, а паліва планавалася прывезці праз чатыры тыдні. У адваротным выпадку наступствы маглі аказацца катастрафічнымі.

— Спадар Хорт, няхай вашы людзі ачэпяць месца здарэння!.. І папярэдзьце начальніка змены, каб ён увесь час знаходзіўся ў межах даступнасці! Мне трэба будзе задаць яму сякія-такія пытанні.

— Добра! — начальнік аддзела пачаў аддаваць распараджэнні па службовым канале.

Модуль нагадваў з'едзены карыесам гнілы зуб. Пад нагамі храбусцела корка з запечанага рэгаліту і кампазітных матэрыялаў. Разлічваць знайсці якія-небудзь сляды было неразумна: у модулі натапталі так, як быццам тут прайшоў статак сланоў. Тым не менш Сарва ўзброіўся магутнай лупай і пачаў агляд з гусенічнага робата на радыёкіраванні. У момант выбуху машына знаходзілася блізка ад эпіцэнтра, таму і ператварылася ў груду закуранага металалому, у якой з вялікай цяжкасцю ўгадвалася першапачатковая форма.

Агляду наводзіў на некаторыя высновы, аднак Сарва вырашыў не спяшацца: у прафесіі паліцэйскага дэтэктыва гэта было недарэчна. Інспектар выцягнуў газавы храматограф і пачаў вадзіць па робаце сілікагелевым алоўкам.

— Вадарод. Кісларод. Плацінавая чэрнь, — даныя аналізу прымусілі інспектара задумацца: прыбор не выявіў нават драбнюткіх часціц выбуховых рэчываў. — Зрэшты, гэта яшчэ ні пра што не кажа!

У практыцы Сарвы мелася нямала выпадкаў, калі злачынцы падыходзілі да справы па-сапраўднаму творча. За робатам прыйшла чарга варонкі — інспектар узяў некалькі проб гары ў вакуумную прабірку з намерам пазней прааналізаваць іх з дапамогай растравага электроннага мікраскопа.

Расколіны ў керамічным бетоне падмурка паказвалі на кірунак ударнай хвалі. Па іх глыбіні нескладана было разлічыць тратылавы эквівалент выбуху.

Сарва павольна рухаўся па спіралі і праз некаторы час дабраўся да двух балонаў. Дакладней, да таго, што ад іх засталося.

— Падобна на тое, што выбухнулі менавіта яны... — інспектар схіліўся над балонамі і выдаткаваў гадзіну на іх агляд, асаблівую ўвагу надаўшы вентылям. — Зноў плацінавая чэрнь! Спадар Хорт, калі ласка, запрасіце начальніка змены... І загадайце затрымаць усю пятнаццатую брыгаду да асобага распараджэння.

Хорт звярнуўся да падначаленых, а Сарва вярнуўся да балонаў, падсвядома адчуваючы, што адказ варта шукаць менавіта ў іх. Характар будаўнічых работ у калоніі выкарыстання вы­буховых рэчываў не прадугледжваў.

— Канш Мажуль, начальнік змены. Вы хацелі мяне бачыць?

— Так, спадар Мажуль! — інспектар машынальна кінуў погляд на манометр. Запас кіслароду пакуль не патрабаваў папаўнення. — Скажыце, калі ласка, ці добра вы ведалі загінулых?

— Па праўдзе кажучы, не. Пятнаццатая будаўнічая брыгада прыбыла з Тытана ўсяго два дні таму.

— Вы азнаёміліся з асабістымі справамі будаўнікоў? — Сарва дастаў з паясной сумкі планшэт і пачаў дакументаваць адказы Мажуля.

— Прагледзеў, — не стаў падманваць начальнік змены. — Працы на аб'екце шмат: на ўсё проста не хапае часу.

— Гэта значыць, ніякай упэўненасці ў тым, што ў складзе брыгады не магло аказацца асоб з псіхічнымі адхіленнямі або тых, хто прытрымліваецца радыкальных поглядаў, у вас няма, спа­дар Мажуль?

— Да чаго вы хіліце? — начальнік змены нахмурыўся. Пытанне інспектара яму відавочна не спадабалася, таму што ставіла пад сумнеў яго прафесійную прыдатнасць.

— У складзе брыгады мог апынуцца чалавек ці нават некалькі, якія маглі мець злы намер. Канкурэнцыю ніхто не адмяняў... Калі я правільна памятаю, «Гіпарх Нікейскі» належыць Злучаным Штатам Амерыкі?

— Так.

— Ворагаў у іх хапае.

— Медыкі не знайшлі на целах загінулых слядоў выбуховых рэчываў, спадар Сарва! — уключыўся ў размову Хорт. З таго, што ён не чуў паведамлення, інспектар зрабіў выснову: з начальнікам аддзела звязаліся па службовым канале.

— Тэрарыстычны акт аўтаматычна не азначае самагубства, спадар Хорт. Падарваць генератар маглі і іншыя рабочыя. У тым ліку і з паралельных брыгад... Спадар Мажуль, колькі ўсяго рабочых задзейнічана на пабудове калоніі?

— Больш за дзве тысячы чалавек. Дзве тысячы сто шэсцьдзясят дзевяць чалавек, калі быць зусім дакладным.

— Дзве тысячы сто шэсцьдзясят дзевяць патэнцыйных падазроных! — прыгнечана пакруціў галавой Хорт.

— А што магло выбухнуць, спадар Мажуль? — праігнараваўшы словы начальніка аддзела, спытаў інспектар.

— Гэта магло быць што заўгодна, спадар Сарва. Мы выкарыстоўваем вадарод, кісларод, бензол, спіртавыя лакі, сухі цырконій, метанол, дыэтылавы эфір і мноства іншых лёгкіх на загаранне рэчываў і вадкасцяў.

— Плацінавую чэрнь?

— Так, спадар Сарва. Плаціна, асабліва ў дробнадысперсным стане, з'яўляецца вельмі актыўным каталізатарам многіх хімічных рэакцый.

— Чым непасрэдна займалася пятнаццатая будаўнічая брыгада? — стыло пакідала на экра­не планшэта ўсё новыя адзнакі.

— Зварачныя работы тэрмічнага класа. У брыгады маецца восем робатаў, аснашчаных плазматронамі з кіслародам у якасці рабочага цела.

— Вы не выкарыстоўваеце электронныя пучкі, спадар Мажуль? У вакууме гэта было б больш рацыянальна!

— Спецыфіка праекта — ніякай электронна-прамянёвай зваркі. Зварачныя работы праводзяцца ў кіслародным асяроддзі: дыспетчар з дапамогай кампрэсара высокага ціску запаўняе адсек або сектар паветрам, пасля чаго робат прыступае да працы. Аператар пры гэтым знаходзіцца на адлегласці трох метраў ад яго, што выключае некарэктнае выкананне праграмы. Перад пачаткам змены робатаў аглядае інжынер-тэхнолаг — так што ні пра якое перапраграмаванне не можа ісці і гаворкі!

— Не трэба цалкам давяраць камп'ютарам, спадар Мажуль!

— Толькі не ў нашым выпадку, спадар Сарва! Кожны робат абсталяваны блакатарам — пры любым адхіленні ўсе сістэмы аўтаматычна адключаюцца.

Ад развіцця тэмы інспектар адмовіўся.

— Пры якой тэмпературы праводзіцца зварка?

— Дзесяць-пятнаццаць градусаў па Цэльсіі са знакам плюс.

— Плазматрон мог справакаваць выбух?

— Выключана! Канструкцыя надзейная, правераная часам.

— Што наконт іншых крыніц?

— Усе віды электрычнага абсталявання старанна ізаляваныя. Іншыя гарэлкі адсутнічаюць. Ніякіх крыніц адкрытага агню. Робат выраблены са сплаваў, якія не даюць іскру.

— Хто-небудзь з пятнаццатай брыгады курыў?

— Зварку праводзяць у скафандрах, спадар Сарва. Сам кісларод не гарыць і не выбухае.

— Ён толькі падтрымлівае гарэнне... Балоны з кіслародам мелі якую-небудзь адмысловую маркіроўку?

— Вядома! На іх былі нанесеныя ўсе знакі, прадугледжаныя інструкцыямі па тэхніцы бяспекі.

— Маркіроўку было лёгка прачытаць?

— Зблытаць кісларод і вадарод не маглі ні на газанапаўняльнай станцыі, ні падчас правядзення работ. Знакі прадубліраваныя колерам балонаў: вадарод — цёмна-зялёны, кісларод — блакітны. Дальтонікаў у аператары зварачных робатаў не бяруць. Выключэнняў ніякіх!

— Мне не дае спакою плацінавая чэрнь. Яна ж прымушае вадарод загарэцца?

— Парашок злучае вадарод з кіслародам пры хатняй тэмпературы, пазбаўляючы тым са­мым ад неабходнасці дадатковага падагрэву. Плацінавая чэрнь каштуе шмат, але лепшага каталізатара вадародных рэакцый няма.

— Тупік, спадар Сарва? — спытаў Хорт, убачыўшы выраз задуменнасці на твары інспектара.

Замест адказу Сарва пачаў мераць крокамі сектар і паўтараць:

— Вадарод. Кісларод. Плацінавая чэрнь.

Так працягвалася не менш за чвэрць гадзіны.

— Спадар Мажуль, а плацінавая чэрнь можа аказацца небяспечнай у прысутнасці кіслароду?

Начальнік змены адказаў не адразу:

— У выпадку, калі змясціць кісларод у кантэйнер з вадародам.

— Ці ў герметычны сектар? — сэрца інспектара забілася хутчэй. Падсвядомасць падказвала Сарву, што ён знаходзіцца на правільным шляху.

— Навошта камусьці ствараць вадародную атмасферу? Неабходнасці ў ёй няма.

— Калі толькі вадародная атмасфера не з'яўляецца звыклым асяроддзем...

— Брыгада з Тытана! — ахнуў начальнік аддзела.

— На Тытане азотна-вадародна-метанавая атмасфера, у якой струмень кіслароду злучыцца з навакольным вадародам, калі яго нагрэць у прысутнасці плацінавай чэрні. А струмень вадароду — не... У пятнаццатай брыгады быў жа першы працоўны дзень, спадар Мажуль?

— Так.

— Сіла звычкі: дыспетчар цалкам машынальна пачаў нагнятаць у сектар не кісларод, а вадарод, а аператар робата з абсалютнай упэўненасцю ў тым, што працуе ў бяспечным асяроддзі, уключыў плазматрон...

КСЕНАЦЫД

З арбіты Тытан выглядаў як мутна-аранжавы шар. Наяўнасць некалькіх слаёў вуглевадароднага смогу, якія ўтварыліся з прычыны фатолізу ў верхніх пластах атмасферы, не дазваляла назіраць паверхню другога паводле велічыні спадарожніка ў Сонечнай сістэме ў аптычным дыяпазоне. Зрэшты, глядзець там не было на што, бо Тытан прыкладна напалову складаўся з вадзянога лёду і напалову — са скальных парод. Спадарожнік Сатурна цікавіў навукоўцаў таму, што быў падобны на Зямлю на ранніх стадыях развіцця. Мелася і яшчэ адна прычына прысутнасці на Тытане людзей: запасы вуглевадародаў у мясцовых азёрах у некалькі разоў перавышалі агульныя запасы нафты і газу на Зямлі.

«Джардана Бруна» павольна збліжаўся з міжнароднай касмічнай станцыяй «Сатурні Луна», чаму інспектар Ратаўт Сарва быў невымоўна рады: камандзіроўка падыходзіла да канца. Радасць азмрочвала ўсведамленне таго, што злачынец пазбег пакарання: бортінжынер Монтвіл Хацілоўскі замест смерці абраў турэмнае зняволенне.

— Хутка будзеце дома! — усміхнуўся Ямант Сконец, камандзір станцыі.

— Прызнаюся вам, спадар Сконец, з усёй маёй любоўю да вандраванняў, часам яны вельмі стамляюць.

— Нічога не зробіш, спадар Сарва, — спецыфіка працы дэтэктыва!

Інспектар падхапіў няхітры багаж і ў суправаджэнні камандзіра станцыі накіраваўся да стыковачнага вузла. Перад унутранымі створкамі шлюзавай камеры падаў сігнал камунікатар.

Ніколькі не сумняваючыся ў тым, што прыйшло паведамленне ад камісара Айнбунда, Сарва дакрануўся да піктаграмы на сэнсарным экране.

— Чатырнаццаць гадзін таму знікла сувязь з субмарынай «Хрысціян Гюйгенс». Загадваю вам правесці расследаванне абставін радыёмаўчання.

Да паведамлення быў прымацаваны інфармацыйны пакет. «Хрысціян Гюйгенс» вёў пошук слядоў прэбіятычных злучэнняў у Моры Кракена, паралельна вывучаючы прылівы, берагавую лінію і эвапарыты — хімічныя ападкі, якія выпалі з перанасычаных раствораў. Пакет змяшчаў у сабе кароткія тактыка-тэхнічныя характарыстыкі субмарыны і спіс членаў экіпажа.

Пакуль інспектар знаёміўся з дасланай інфармацыяй, да Сконца прыйшоў радыст з тым, каб перадаць радыёграму.

— Падобна на тое, што развітанне адкладаецца на няпэўны час, спадар Сарва! Я атрымаў загад садзейнічаць вам у расследаванні!.. Што будзем шукаць?

— Субмарыну!.. Карта Мора Кракена ў вас знойдзецца?

— Безумоўна! — мужчыны вярнуліся на капітанскі мосцік, дзе камандзір станцыі вывеў на цэнтральны дысплэй аб'ёмную карту найбуйнейшага з мораў Тытана. Плошча вуглевадароднага мора, якое размяшчалася ў паўночным паўшар'і, складала прыкладна чатырыста тысяч квадратных кіламетраў, сярэдняя глыбіня даходзіла да ста шасцідзесяці метраў.

— Апошні раз «Хрысціян Гюйгенс» выходзіў на сувязь адсюль! — Сарва тыкнуў сты­лом у кропку на карце. Праграма імгненна вылучыла месца ядавіта-зялёным маркерам. — Улічваючы максімальную хуткасць руху субмарыны — тры з паловай метры ў секунду, — радыус раёна пошукаў складае каля ста пяцідзесяці кіламетраў. Нам спатрэбіцца актыўны ўльтрагукавы санар!.. Усю апаратуру з «Уюна» давядзецца зняць: патрэбна месца для балонаў з дыхальнай сумессю і пасажыра!

— Двух пасажыраў, спадар Сарва! Вопыту кіравання спецыяльнай тэхнікай у вас няма. Дый з пераходам на «Хрысціян Гюйгенс» могуць узнікнуць праблемы.

— Маеце рацыю! — не стаў спрачацца Сарва. — Да таго ж, субмарыну трэба будзе яшчэ падняць на паверхню.

— Я аддам у ваша распараджэнне, спадар Сарва, нашага тэхніка — аператара «Уюна» Мітку Каўруса.

На тое, каб вызваліць міні-субмарыну ад навуковага абсталявання, загрузіць у яе балоны і ўсталяваць санар, пайшло амаль дзве гадзіны. Яшчэ гадзіна была выдаткавана на пагрузку ахоўнай капсулы з «Уюном» у шматразовы транспартны човен. Яго канструкцыя забяспечвала здольнасць вытрымаць гіпергукавую хуткасць уваходжання ў атмасферу Тытана і гарантавала магчымасць максімальнага зніжэння над паверхняй Мора Кракена.

Калі падрыхтоўка была скончана, Сарва і Каўрус занялі месцы ў міні-субмарыне. На пасажыраў «Уюн» разлічаны не быў, і два чалавекі ў масіўных скафандрах змясціліся ўнутры з вялікай цяжкасцю. Асвятленне адсутнічала, так што давялося запасціся хемілюмінесцэнтнымі крыніцамі святла.

— Як толькі «Уюн» пагрузіцца, сувязь знікне. Так што, калі захочаце што-небудзь сказаць нам, давядзецца ўсплываць! Радыст будзе дзяжурыць пры перадатчыку круглыя суткі!.. Поспехаў!

— Дзякую, спадар Сконец!

Лёгкае страсенне корпуса і выкліканы гэтым кароткачасовы стан бязважкасці сведчылі на карысць таго, што човен адправіўся ў адысею.

За бяспеку спуску турбавацца было не варта: корпус чоўна серыі «Ламп» абараняла нанаструктурнае металакерамічнае пакрыццё. Пяць слаёў брані без цяжкасці спраўляліся з сонечным ветрам, касмічным ды сонечным выпраменьваннем і вытрымлівалі перагрузку ў пятнаццаць g.

Альтыметра ў міні-субмарыне не было, і Сарву не заставалася нічога іншага, як арыентавацца на ўласныя адчуванні. Да вышыні ў сто дваццаць кіламетраў ад паверхні мела месца моцная турбулентнасць. На васьмідзесяці яе змяніў поўны штыль, а ніжэй за шэсцьдзясят на­гадала пра сябе дыферэнцыяльнае кручэнне, якое падала з вышынёй. Тое, што човен трапіў у зону паміж шаснаццаццю і васьмю кіламетрамі — у разрэджаны пласт аблокаў, якія складаліся з сумесі вадкага метану з азотам, — пацвярджаў фарсіраваны рэжым работы тармазных рухавікоў.

Каля самай паверхні напрамак ветру, які да таго супадаў з кірункам кручэння спадарожніка, змяніўся, што стварыла спрыяльныя ўмовы для завісання над булёнам з этану, прапану, ме­тану, цыяніду вадароду, бутэну, бутану і ацэтылену. Як і было агаворана на станцыі, перад скіданнем капсулы адзін з пілотаў пастукаў па корпусе гаечным ключом. Удар ад сутыкнення з вадкасцю атрымаўся нямоцны, аднак напалохаць быў здольны.

— Як самаадчуванне, спадар Сарва? — пацікавіўся Каўрус пасля таго, як «Уюн» захістаўся на хвалях.

Адсек афарбаваўся ў сакавіты зялёны колер.

— Бывала і горш. Пачынайце!

Для таго, каб тэхнік мог кіраваць міні-субмарынай, інспектару давялося пацясніцца, хоць, здавалася, зрабіць гэта не ўяўлялася магчымым. Сарва вырашыў, што аптымальным будзе рух па спіралі без апускання. Такі спосаб дазваляў не толькі пашырыць маштаб пошуку, але і не перагружаў трохкілаватны тэрмагенератар Стырлінга. Ва ўмовах працы амаль у крыягенным асяроддзі Тытана лішняе цяпло генератара магло выклікаць з'яўленне і закіпанне кандэнсату.

Каўрус манеўраваў, Сарва перабіраў версіі. Сувязь з «Хрысціянам Гюйгенсам» магла абарвацца ў выніку мноства прычын, пачынаючы ад простай паломкі радыёперадатчыка і заканчваючы штормам.

Час расцягнуўся да бясконцасці. Інспектар ужо было падумаў, што курсіраванне ніколі не скончыцца, аднак тут тэхнік паведаміў:

— Ёсць адлюстраваны сігнал! Зюйд-зюйд-вест, дваццаць два кабельтавы!

На экране радара субмарына мела падабенства з семем сланечніка. Рухаўся «Хрысціян Гюйгенс» прама, на мінімальна магчымай хуткасці, і гэта нараджала надзею на тое, што нічога сур'ёзнага не адбылося.

— «Хрысціян Гюйгенс», адкажыце «Уюну»! — Каўрус перабраў усе радыёчастоты, але на ніводнай з іх субмарына не адказала. — «Хрысціян Гюйгенс», калі вы чуеце мяне, але не маеце магчымасці адказаць, падайце сігнал!

Некалькі хвілін нясцерпнага чакання скончыліся нічым.

— Іду на збліжэнне! — тэхнік дакрануўся да джойсціка, і міні-субмарына накіравалася насустрач «Хрысціяну Гюйгенсу». У хуткім часе на дысплэі, злучаным са знешняй відэакамерай, з'явілася цьмяная пляма. Каўрус змяніў рабочы рэжым асвятляльнай устаноўкі. Яркі прамень ударыў па корпусе, дазволіўшы разгледзець субмарыну ў дробных дэталях. — Пашкоджанняў корпуса не адзначаю!

«Уюн» павольна апісаў круг вакол «Хрысціяна Гюйгенса». Люкі капсул, дзе захоўваліся аварыйна-сігнальныя буі, былі задраены. Як і аварыйныя люкі — насавы і кармавы. Што б ні здарылася, экіпаж субмарыны па-ранейшаму знаходзіўся ўнутры.

У памяці Сарвы адразу ўсплылі ўспаміны. «Эрнст Юліус Эпік».

«Уюн» нагнаў субмарыну, і Каўрус з першай спробы зрабіў пасадку на корпус «Хрысціяна Гюйгенса»: тэлескапічныя электрамагнітныя захваты не далі магчымасці навукова-даследчаму судну сарвацца. Работа ювелірная — патрабавалася сумясціць люкі, каб герметычныя прысоскі патрапілі дакладна ў гнёзды. Адразу па заканчэнні стыкоўкі пачала адпампоўвацца вадкасць.

— Ціск выраўнаваны, спадар Сарва! Можам заходзіць!

Сказаць аказалася лягчэй, чым зрабіць: пакідаць міні-субмарыну трэба было нагамі наперад, цераз вузкі тэхнічны лаз, у прыцемках. Інспектар мімаволі пацешыўся таму, што не пакутуе на клаўстрафобію. Унізе гарэла толькі дзяжурнае асвятленне.

Першай дзіўнай асаблівасцю, з якой давялося сутыкнуцца Сарву і Каўрусу, з'яўлялася поўная адсутнасць кіслароду.

— Хм... Працуе! — каб пераканацца ў тым, што газааналізатар спраўны, тэхнік нават некалькі разоў энергічна страсянуў прыбор.

— Што з монааксідам вугляроду? — інспектар западозрыў пажар. Погляд машынальна скіраваўся па машынным аддзяленні ў пошуках слядоў агню.

— Норма, а вось узровень вуглякіслага газу проста зашкальвае!

— На «Хрысціяне Гюйгенсе» выкарыстоўваўся сухі лёд? — цвёрды дыяксід вугляро­ду ўжываўся ў навукова-даследчых работах для атрымання нізкіх тэмператур, падчас выпрабаванняў некаторых вузлоў і агрэгатаў.

— Не, спецыфіка эксперыментаў была зусім іншай.

Сарва выцягнуў свой планшэт і пачаў уносіць даныя. Як толькі скончыў, сказаў:

— Наперад!

Каб нічога не прапусціць, тэхнік і інспектар запалілі нашлемныя ліхтары. Ісці было лёгка: субмарына аказалася абсталявана генератарам штучнай гравітацыі. Не лішняе пры шматмесячнай вахце. А вось назваць праход прасторным не паварочваўся язык.

Машыннае аддзяленне займалі механізмы, без якіх «Хрысціян Гюйгенс» быў толькі грудай металалому.

— Будзьце ўважлівыя, спадар Каўрус. Der Teufel steckt im Detail!..

— Разумею, спадар Сарва! — тэхнік раз-пораз спыняўся, каб пераканацца ў спраўнасці абсталявання «Хрысціяна Гюйгенса». Ён жа першым і выявіў другое дзівацтва. — Чорт!

— Што? — інспектар рэзка павярнуўся. У прамень ліхтара патрапіла шэрая слізь, у якой былі выпэцканыя зацягнутыя ў пальчатку пальцы Каўруса. Да алеяў і змазкі яна не мела ніякага дачынення.

— Гэта што яшчэ за дрэнь такая? — тэхнік затрос рукой, спрабуючы стрэсці слізь, але халадцападобнае рэчыва трымалася моцна.

— Спакойна, спадар Каўрус! Ніякай небяспекі няма! — чым бы ні з'яўлялася слізь, тканіну скафандра яна не прапаліла.

Тэхнік супакоіўся, а інспектар узяў пробу слізі ў вакуумную прабірку, пасля чаго дазволіў Каўрусу выцерці руку. З дапамогай лупы Сарва пачаў разглядаць рэчыва, якое лужынкамі рознага памеру і кансістэнцыі пакрывала кажух паветранага кампрэсара.

— Дакладна арганіка!.. Падобная на вараную ў муканазальным сакрэце медузу, — інспектар зусім не адчуваў агіды: спецыфіка прафесіі накладвала свой адбітак на псіхіку. — Але адкуль біялагічныя ўзоры ў машынным аддзяленні?.. Спадар Каўрус, я папрашу вас паглядзець пад машынамі — магчыма, знойдзеце якую-небудзь тару!

— Нічога няма! — праз некалькі хвілін паведаміў тэхнік, і мужчыны рушылі далей. Перагародачныя дзверы ў сумежны адсек былі задраеныя, але не заблакіраваныя. Гэта магло служыць яшчэ адным доказам таго, што нічога надзвычайнага на борце не здарылася.

Ні ў жылых памяшканнях, ні ў складах, ні на камбузе, ні ў кают-кампаніі нікога не аказалася. Як і раней, ніякіх слядоў узгарання, уцечкі таксічных рэчываў або разгерметызацыі корпуса. Тэрмометр паніжэння тэмпературы не паказваў.

— Усё гэта вельмі дзіўна, спадар Сарва! Я дапускаю, што стыкоўку «Уюна» яны маглі і не заўважыць, але ж мы б'ём малаткамі па пераборцы праз кожныя дзесяць метраў! Мёртвага падняць можна!.. Дзе водгук?

— Я пакуль не гатовы даць адказ на ваша пытанне! — у адрозненне ад тэхніка, інспектар не меў права на сумнеў. Рабіць высновы можна будзе толькі пасля праверкі апошняга — насавога адсека, у якім размяшчаліся лабараторыі. — І тут слізь!

Сарва быў цалкам упэўнены ў тым, што ўзоры студзяністага рэчыва акажуцца ідэнтычнымі, і ўзяў яшчэ дзве пробы: адну — на камбузе, другую — на складзе расходных матэрыялаў для навуковага абсталявання.

Праходзячы міма прыбіральні, інспектар машынальна націснуў на ручку.

— Замкнёна знутры!

— Думаеце, там хто-небудзь ёсць, спадар Сарва?

— Не будзем выключаць такога варыянта! — інспектар пагрукаў малатком па дзвярах, а затым мужчыны разам ударылі ў палатно плячыма. Хліпкі замок вылецеў з гнязда.

На ўнітазе сядзеў чалавек.

Размяшчэнне цела і стан скурнага покрыва адназначна паказвалі на тое, што навуковец памёр ад асфіксіі.

— Дайце больш святла! — Каўрус уключыў ручны ліхтар, і Сарва схіліўся над целам. — Абтурацыйную асфіксію выключаю... кампрэсійную таксама... падазрэнне на рэфлекторную асфіксію і анаксію...

— Не зразумеў ніводнага вашага слова, спадар Сарва!

— Гэты чалавек не патануў, яго не павесілі, не задушылі, у яго дыхальныя шляхі не траплялі іншародныя прадметы, грудную клетку і жывот не заціскалі, дыхальныя адтуліны не забітыя. А вось пазбавіць паветра маглі. Не выключаны смяротны зыход і праз спазмы галасавой шчыліны ад раздражняльных рэчываў або ўздзеяння паніжанай тэмпературы. Больш дакладна можна будзе сказаць толькі пасля аўтапсіі... Зараз я сфатаграфую цела, і мы вернемся да пошукаў!

Дапаможныя адсекі і капітанскі мосцік падзяляла сховішча балонаў з вадкім кіслародам — аварыйны запас. Рэгенерацыя паветра на «Хрысціяне Гюйгенсе» ажыццяўлялася з дапамогай выкарыстання калоній цыянабактэрый і прымянення KO2 — надпераксіду калію. Балоны былі пакрытыя тоўстым слоем студзяністага рэчыва.

— Манометры паказваюць нуль! — сказаў Каўрус, калі прайшоў уздоўж стэлажа, які сягаў да самай столі. — Ушчыльнікі на ўсіх балонах пашкоджаны!

Сарва наблізіўся да стэлажа і ўзброіўся лупай. Тэхнік меў рацыю: балоны былі дэфармаваныя: у тоўстым метале зеўралі мікраскапічныя расколіны. І ўсе яны з'явіліся ў выніку вонкавага ўздзеяння.

— Не магу зразумець — навошта?

— Мяне, спадар Каўрус, больш цікавіць адказ на пытанне «як»!.. Прабіць у балоне з графенавым напыленнем дзірку магчыма толькі з дапамогай адмысловага абсталявання!.. У выпадку экстраннай неабходнасці ў кіслародзе дастаткова ўсяго толькі павярнуць вентыль... — інспектар зноў скарыстаўся лічбавым фотаапаратам.

У цэнтральным адсеку Сарва і Каўрус наткнуліся ажно на тры целы. Менавіта такія моманты інспектар больш за ўсё ненавідзеў у сваёй працы.

— Божухна! — прамень ручнога ліхтара дробна дрыжаў. Тэхнік аказаўся ўражлівай натурай. Інспектар відавочна падаўся яму цынікам — Сарва пачаў дзяжурны прафесійны агляд цел.

Каб вынесці вердыкт, спатрэбіліся тры чвэрці гадзіны:

— Асфіксія!.. У капітана глотка, насавая і ротавая поласці забітыя сліззю, — тое, як здрыгануўся Каўрус, не мог схаваць нават скафандр. — Патрэбны біяхімічны аналіз крыві. Хоць...

— Што «хоць», спадар Сарва?

— Усе прыкметы гіперкапніі — стану, выкліканага празмернай колькасцю вуглякіслага газу ў арганізме. Дыханне спынілася праз параліч нервовай сістэмы... Я павінен убачыць бартавы журнал! — інспектар кінуўся да камп'ютараў, але аказалася, што камандзір субмарыны вёў запісы на паперы. Прычым не сінтэтычнай, а звычайнай. Гэта з'яўлялася грубым парушэннем карабельнага статута.

У той час, як Сарва гартаў бартавы журнал, Каўрус праверыў працаздольнасць усіх сістэм «Хрысціяна Гюйгенса». Ніякіх няспраўнасцяў.

У поўнай цішыні прайшло некалькі хвілін.

— За мной! — інспектар нечакана ўскочыў і, схапіўшы бартавы журнал, літаральна пацягнуў тэхніка за сабой. Пры гэтым Сарва ігнараваў усе пытанні Каўруса. Праскочыўшы тэхнічны адсек, мужчыны трапілі ў лабараторны, застаўлены разнастайнай навукова-даследчай апаратурай так, што свабодным заставаўся толькі нешырокі праход да насавой дыферэнтнай цыстэрны.

Астатнія члены экіпажа знаходзіліся на працоўных месцах.

Тэхнік ад душы вылаяўся — надзеям сустрэць каго-небудзь жывога не наканавана было спраўдзіцца. Каўрусу не патрабавалася падказка Сарвы для таго, каб зразумець, ад чаго памерлі навукоўцы.

Інспектар закруціў галавой, а затым накіраваўся да аднаго з лабараторных сталоў, на якім у спецыяльных храміраваных зацісках быў пахаваны ледзяны керн. Шкляны каўпак, якім быў на­крыты ўзор, перасякала невялікая скразная расколіна.

— Цяпер вы растлумачыце, што адбываецца? — спытаў тэхнік, калі інспектар нарэшце адпусціў яго руку.

— Адказ мы знойдзем тут!.. Лёд падобны на дрэва: слаі, што знаходзяцца ніжэй, старэйшыя за тыя, што вышэй. Па іх, як па колцах дрэва, мы можам узнавіць бесперапынную і дэталёвую карціну геалагічных змяненняў у інтэрвале фарміравання керну... Бачыце гэтыя дробныя ўкрапіны? — тэхнік кіўнуў. Лёд нібы пасыпалі макам. — Калі верыць запісам капітана «Хрысціяна Гюйгенса», знойдзеныя на глыбіні адзінаццаці метраў арганізмы — гэта форма жыцця з альтэрнатыўнай біяхіміяй. Аблігатныя аэробы.

— Як вы сказалі?

— Аэробы. Ад спалучэння грэцкіх слоў αηρ — паветра і βιοζ — жыццё. Гэта арганізмы, якія маюць патрэбу ў вольным малекулярным кіслародзе для сінтэзу энергіі. А «аблігатны» азначае, што ім для клетачнага дыхання патрабуецца кісларод. У працэсе дыхання кісларод выкарыстоўваецца аблігатнымі аэробамі як канчатковы акцэптар электронаў. Аблігатныя арганізмы добра развіваюцца выключна пры вольным доступе кіслароду.

— І прычым тут аэробы?

— Вось гэта нам і трэба высветліць! — Сарва дастаў з чамаданчыка хірургічны нож і з яго дапамогай адкалупаў кавалачак ільду з двума зернямі аэробаў унутры. Пераканаўшыся ў тым, што чыстага покрыўнага шкла не знайсці, інспектар выцер адно з іх і змясціў узор на прадметны столік.

— А чаму б нам не скарыстацца данымі, атрыманымі экіпажам, спадар Сарва? — Каўрус стараўся не запэцкацца ў слізі, якая пакрывала не толькі гарызантальныя, але і вертыкальныя паверхні.

— Баюся, спатрэбіцца занадта шмат часу. Дазволю сабе перафразаваць вядомае выслоўе: эксперымент — лепшы настаўнік, — інспектар старанна працёр растравы электронны мікраскоп і пасля праверкі прыбора распачаў абследаванне.

Праз паўтары гадзіны высновы капітана «Хрысціяна Гюйгенса» пацвердзіліся.

— І як толькі гэтыя арганізмы здолелі выжыць на Тытане? — аб'ёмная мадэль аэробаў на дысплэі мімаволі прыкоўвала позірк. Элементы складваліся ў мудрагелістую мандалу.

— Нягледзячы на нізкія тэмпературы, крыявулканізм і высокі ціск, на Тытане існуе дастаткова падстаў для пачатку хімічнай эвалюцыі, спадар Каўрус. Апошні запіс адносіцца да часу размарозкі ўзору. Капітан піша, што агульная колькасць аэробаў перавышала тры сотні адзінак.

— А засталося толькі два тузіны, — на твары тэхніка пачало праступаць разуменне.

— Згодна з законам захавання масы, нішто не можа ўзнікнуць з нічога, і ніяк не можа тое, што ёсць, знішчыцца... Слізь не магла паўстаць з ніадкуль!.. Давядзецца паўтарыць вопыт!.. Спадар Каўрус, вы павінны сысці!

— Я не ваш падначалены, спадар Сарва! І нікуды не збіраюся сыходзіць!

— Гэта можа быць небяспечна для вашага жыцця!

— Не думаю, што вы б паставілі пад лішнюю рызыку ўласнае... Вам ад мяне так проста не адчапіцца!

— Добра! — кіўнуў інспектар, зразумеўшы, што спрачацца бессэнсоўна.

У якасці месца для эксперыменту быў абраны герметычны бокс з куленепрабівальным шклом і магутнымі выцяжкамі. Кіраванне маніпулятарам узяў на сябе Сарва. Цеплавы прамень за лічаныя імгненні падпаліў лёд, аднак ніякай рэакцыі не адбылося. Тады інспектар правёў комплексную лабараторную праверку аэробаў.

— Вы ўпэўненыя, што справа ў аэробах, спадар Сарва? — пацікавіўся тэхнік, убачыўшы, што інспектар чакаў зусім іншай рэакцыі.

Замест адказу Сарва зноў пачаў гартаць бартавы журнал, спужаўшыся, што прапусціў штосьці важнае. Нічога новага выціснуць з тэксту не ўдалося. Гэта прымусіла інспектара задумацца.

— Падобна на тое, што давядзецца прыслухацца да вашай рады, спадар Каўрус! — Сарва сеў за камп'ютар і ўвайшоў ва ўнутраную сетку «Хрысціяна Гюйгенса». Працаваць у тоўстых пальчатках было нязручна, таму інспектар скарыстаўся алоўкам.

— Ну што? — пацікавіўся Каўрус, калі Сарва адсунуў клавіятуру.

— Упэўнены, разгадка наўпрост звязана з чужой формай жыцця, але я ніяк не магу ўхапіцца за ніць Арыядны!.. Нечага не хапае. Аднаго, але вельмі важнага элемента!

— А з чаго вы ўвогуле вырашылі, спадар Сарва, што адказ варта шукаць менавіта ў гэтых вашых аэробах?

— Прадчуванне, спадар Каўрус!.. Падсвядомасці часам падуладна бачыць тое, што не можа ўбачыць розум! — інспектар наблізіўся да куленепрабівальнага шкла і прыціснуўся да яго шлемам.

— Ці не лічыце вы, спадар Сарва, што экіпаж «Хрысціяна Гюйгенса» забілі аэробы?

— Гэта ж космас, спадар Каўрус. Тут можа здарыцца ўсё, што заўгодна! — Сарва выклаў змесціва вакуумнай прабіркі на прадметны стол, затым зноў узяўся за мікраскоп. — Аднастайная бесструктурная маса... Маецца падабенства з карыяплазмай, але... Ні храмаціна, ні ядзерка, ні ўнутрыядзерных гранул, ні бялковага ядзернага матрыкса... Дзіўнае стварэнне!

Тэхнік зірнуў на дысплэй з-за пляча інспектара: ніякай сувязі паміж сліззю і аэробамі не назіралася.

— У такім выпадку адкуль узялася слізь?.. У бартавым журнале ніякіх згадак пра яе няма... — Сарва адчыніў дзверы бокса і зайшоў унутр. Аэробы не падавалі прыкмет жыцця, што яшчэ больш узмацняла асацыяцыю з макавымі зернямі. — Ці я памыліўся ў пабудове прычынна-выніковай мадэлі?

Інспектар у задуменні наблізіўся да лабараторнага стала і пасля некалькіх хвілін бясплённых разважанняў падаўся наперад. У наступнае імгненне аэробы з сілай ударылі ў пярэдні шчыток шлема, прымусіўшы Сарву інстынктыўна адскочыць, а Каўруса — вылаяцца.

— Ім патрэбен кісларод, — сказаў інспектар, калі сэрца перастала калаціцца аб рэбры. — То дамо яго ім!

Варта было слабаму струменю паветра патрапіць на зярняткі, як аэробы зведалі імклівую метамарфозу. Новае стварэнне захоўвала сваю форму нядоўга — вакуум прымусіў чужую форму жыцця ператварыцца ў слізь. Датчыкі зарэгістравалі рэзкі выкід дыяксіду вугляроду.

— Экспанентны рост выключна ў прысутнасці кіслароду... Мы знайшлі забойцу, спадар Каўрус!

НОВЫ БЕРМУДСКІ ТРОХВУГОЛЬНІК

Радыёграма з Зямлі на імя Ратаўта Сарвы, інспектара Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў, была атрымана, калі навукова-даследчы брыг «Абуль-Хасан Алі ібн Абдурахман ібн Юнус ас-Садафі аль-Місры» знаходзіўся за чатырыста тысяч кіламетраў ад Урана. У графе «адпраўшчык» значыўся інспектар Айнбунд.

— Прадпісваю вам накіравацца ў пояс Эджворта-Койпера, да цэнтаўра Хірон, дзе прыступіць да высвятлення абставін знікнення турыстычнага судна «Жан-Жак Русо». На месца вас даставіць яхта «Аякс». Дадатковыя інструкцыі атрымаеце ў Геда Дальніковіча, капітана «Аякса».

Загад да вяртання Сарва прыняў устойліва — за час службы ён даўно прывык да пастаянных раз'ездаў. Інспектар сабраў рэчы і па заканчэнні тармажэння надзеў скафандр, а затым прайшоў у шлюзавую камеру. Праз чвэрць гадзіны яхта састыкавалася з брыгам.

— Добры дзень, спадар Сарва! Дазвольце прадставіцца — Гед Дальніковіч. Мне даручана ўвесці вас у курс справы і аказаць садзейнічанне ў правядзенні расследавання. Прашу за мной!

Матрос, які суправаджаў капітана, пазначыў намер узяць багаж інспектара, аднак Сарва спыніў яго:

— Я сам!

Каюта, у якой пасялілі інспектара, аказалася прасторнай і раскошнай. Сарву яшчэ не даводзілася падарожнічаць у такіх выдатных умовах. Не хацелася і думаць пра тое, у колькі абыдзецца фрахт «Аякса» — яхта належала мільярдэру Яну Гартэлю.

— Спадар Гартэль падахвоціўся дапамагчы Дэпартаменту добраахвотна. — Быццам прачытаўшы думкі інспектара, сказаў Дальніковіч. — Справа ў тым, што на «Жан-Жаку Русо» ляцеў яго малодшы сын Рымша, які пасля трагічнай гібелі Якгінта, старэйшага сына, застаўся адзіным спадчыннікам.

— Раскажыце пра тое, што адбылося, спадар Дальніковіч! — Інспектар дастаў планшэтны персанальны камп'ютар і падрыхтаваўся рабіць пазнакі.

— Сувязь з «Жан-Жакам Русо» знікла каля трыццаці дзвюх гадзін таму. Пошук пры дапамозе радыётэлескопаў і радараў, якія генерыруюць спецыяльныя хвалі, што не рассейваюцца ў прасторы і дазваляюць ігнараваць доплераўскае зрушэнне частаты, нічога не даў. Навуковы зонд «Ра», які знаходзіўся ў раёне знікнення «Жан-Жака Русо», не знайшоў ані судна, ані абломкаў.

— Колькі чалавек было на борце «Жан-Жака Русо»?

— Сто трыццаць чатыры, плюс трыццаць дзевяць членаў экіпажа і абслуговага персаналу. Канчатковай кропкай турыстычнага маршруту значыўся Квавар — адзін з самых буйных транснептунавых аб'ектаў.

Сарва адкрыў Зорны атлас. Каменныя пароды і вадзяны лёд — не самае прыгожае месца Айкумены. Зрэшты, de gustibus non est disputandum.

— Сігналаў бедства «Жан-Жак Русо» не падаваў. Буйных астэроідаў, якія маглі б справакаваць аварыю, паблізу няма.

— Піраты?

— Рымшу суправаджалі ўзброеныя целаахоўнікі. Да таго ж «Жан-Жак Русо» праектаваўся з разлікам на актыўную абарону — у выпадку нападу піратаў экіпаж мог пратрымацца да прыбыцця дапамогі.

— Тэарэтычна. Сярод членаў экіпажа маглі апынуцца людзі, здольныя на выкраданне Рымшы Гартэля з мэтай атрымання выкупу. «Жан-Жака Русо» маглі сагнаць.

— Не думаю, спадар Сарва.

— Вось як?.. А дазвольце пацікавіцца, спадар Дальніковіч, адкуль у вас такая ўпэўненасць? — Інспектар адарваўся ад планшэтнага персанальнага камп'ютара і з недаверам паглядзеў на капітана.

— Раён цэнтаўра Хірона карыстаецца благой славай. «Жан-Жак Русо» — не першае судна, якое там прапала. Два месяцы таму бясследна знік брыг «Карл Янскі», год назад — грузавік «Майкл Фарадэй», да гэтага зніклі грузапасажырскі «Шарль Месье» і рабатызаваны бот далёкага пошуку «Нептун-Х». Ні ў адным з выпадкаў ратавальнікі нічога не выявілі. Ведаеце, як празвалі гэты раён? Новы Бермудскі трохвугольнік!

— І ведаючы пра гэта, спадар Гартэль усё ж дазволіў сыну адправіцца да Хірона?

— Рымша Гартэль — паўналетні. Да таго ж турыстычны маршрут пралягаў у баку ад Хірона.

— Тады як жа «Жан-Жак Русо» апынуўся побач з цэнтаўрам?

— Баюся, што не змагу адказаць на гэтае пытанне, спадар Сарва. Як мяркуецца, уся справа ў непаладках навігацыйнага абсталявання.

У планшэтным персанальным камп'ютары з'явілася новая адзнака — патрабаванні да бяспекі пасажырскіх судоў турыстычнага профілю былі драконаўскімі. Сарва зверыўся з Зорнымі атласам — чорных дзір вакол Хірона адзначана не было. Даныя аб іншых анамаліях адсутнічалі.

— Колькі часу нам спатрэбіцца, каб дабрацца да Хірона?

— На «Аяксе» ўсталяваны звышмагутны гіперпрывод апошняй мадэлі. З улікам часу, неабходнага на разлік каардынат, не болей за адзінаццаць гадзін.

— Дзякую за дапамогу!

— Звяртайцеся!

Час, які застаўся да пагружэння ў гіперпрастору, інспектар выдаткаваў на вывучэнне інфармацыі, якая тычылася Хірона. (2060) Хірон ставіўся да астэроідаў групы цэнтаўраў. Яго пэрыгелій знаходзіўся ўнутры арбіты Сатурна, а афеліі — непадалёк ад арбіты Урана. Хірон быў незвычайны тым, што валодаў комай, характэрнай для каметнага цела, аднак па памерах у пяцьдзясят тысяч разоў перавышаў сярэдні аб'ём камет, і быў больш суразмерны з вялікім астэроідам, да якіх яго першапачаткова і аднеслі. Шчыльнасць цел — к'юбівана, плуціна, астэроідаў, ледзяных груд — не дазваляла меркаваць, што «Жан-Жак Русо» мог з імі сутыкнуцца.

— Ніякай актыўнасці піратаў! — Сарва спецыяльна паслаў запыт у Дэпартамент. — Будзем разбірацца на месцы!

Сігнал абвесткі аб хуткім апусканні на «Аяксе» дублявалі — да інспектара прыйшоў адзін з членаў экіпажа. Сарва ўладкаваўся ў супрацьперагрузачным кокане і, не жадаючы губляць часу, заняў яго складаннем справаздачы аб папярэдняй справе і знаёмствам з Універсальнай энцыклапедыяй. Рух у гіперпрасторы нічым адметным не запамінаўся.

Праз дзесяць гадзін трыццаць хвілін «Аякс» прыбыў да Хірона. Цэнтаўр нагадваў шар, з'едзены ржой.

Сарва вырашыў прыняць Хірон у якасці кропкі адліку — перш-наперш інспектар праверыў яго пры дапамозе дыстанцыйна кіраваных ботаў, забяспечаных відэакамерамі з раздзяленнем матрыцы ў сто восемдзесят мегапікселяў. Дадаткова апараты неслі дэтэктары металу, цеплавізары, сканеры, а таксама ўльтрафіялетавыя і інфрачырвоныя спектрометры.

Пошук нічога не даў.

— Спадар Дальніковіч, хай «Аякс» пачынае рухацца па спіралі, якая пашыраецца. Загадайце, каб экіпаж неадкладна дакладваў аб любых адхіленнях у працы прыбораў. Der Teufel steckt im Detail!

— Не хвалюйцеся, спадар Сарва, Д'яблу ад нас не схавацца!

Пацяклі доўгія гадзіны пакутлівага чакання. Інспектара прыгнятала інертнасць, але іншага шляху знайсці «Жан-Жака Русо», акрамя пошуку ў наваколлях Хірона, не было. Перабраўшы ўсе патэнцыйныя версіі, Сарва пераключыўся на вывучэнне гісторыі астэроіда, спадзеючыся знайсці падказку ў дакументах касмічных агенцтваў і справаздачах місій. Як аказалася, у «новым бярмудскім трохвугольніку» зніклі яшчэ чатыры судны. Колькасць зніклых без вестак набліжалася да адзнакі ў тры сотні чалавек.

— Шкада, Старнэт недаступны.

Інспектар меркаваў, што Гартэль палічыць патрэбным нанесці яму візіт, аднак час ішоў, а мільярдэр не з'яўляўся.

— У спадара Гартэля — параліч левай паловы цела з прычыны перанесенага інфаркту міякарда, — патлумачыў Дальніковіч, калі Сарва звярнуўся да яго з пытаннем, — перасоўвацца самастойна ён не ў стане. Калі вы будзе патрэбны, спадар Сарва, вас запросяць.

Час ад часу інспектар уздымауся на верхнюю палубу, дзе была ўладкавана абсерваторыя, абсталяваная магутнымі радыётэлескопамі. Капрыз мільярдэра, але менавіта дзякуючы гэтаму капрызу да зыходу другіх сутак Сарва і выявіў зніклы «Жан-Жак Русо».

— А гэта што такое? — Увагу інспектара прыцягнуў дзіўны водбліск, які доўжыўся не даўжэй за імгненне. Здавалася, быццам абсалютны змрок побач з каметай нечакана ажыў. — Спадар Дальніковіч, мне патрэбен адзін з вашых ботаў!

— Добра, спадар Сарва, — данеслася з інтэркома. — Кажыце каардынаты!

«Аякс» удвая паменшыў хуткасць і выпусціў бот. Некалькі бясконца доўгіх хвілін тэлеметрыя транслявала толькі цемру, а затым карцінка пачала мяняцца — чарната павольна набывала абрысы, пакуль не ператварылася ў пляскаты авоід, які не меў нічога агульнага з творамі Прыроды.

— Гэта ж зніклы «Жан-Жак Русо»! — ахнуў капітан. — Што з ім сталася?

Каб распазнаць у гладкай, нібы паліраванай, аплыўшай тушы турыстычнае судна, патрабавалася задзейнічаць усе рэсурсы ўяўлення. Занадта ўжо моцным было адрозненне ад першапачатковай формы «Жан-Жака Русо».

— Прырода мудрагелістая, але не настолькі, каб стварыць дакладную копію «Жан-Жака Русо»!

Інспектар вымушана прызнаў, што капітан мае рацыю.

— Спадар Гартэль прыносіць прабачэнні за тое, што не можа з'явіцца асабіста для таго, каб засведчыць сваё шанаванне, — у рубцы кіравання з'явіўся адзін з целаахоўнікаў мільярдэра, — і выказвае шчырую падзяку, спадар Сарва! Ваша праца будзе ўзнагароджана!

— Перадайце гаспадару Гартэлю, што я абмяжуюся вуснай падзякай.

Па загадзе Дальніковіча яхта пачала тармажэнне з паралельным змяненнем курсу. На манеўр сышло больш за гадзіну. На працягу гэтага часу апаратура аналізу «Аякса» была нацэлена на авоід.

Вынікі ашаламілі — корпус «Жан-Жака Русо» падвергнуўся глыбокай прамяністай карозіі. У выніку магутнага імпульсу цалкам выпарыліся знешнія карабельныя надбудовы і механізмы, а асноўны і аварыйны ўваходныя люкі аказаліся залітаваныя, ілюмінатары, шчыліны прыбораў назірання, тэхнічныя адтуліны — шчыльна закаркаваны. Нягледзячы на тое, што абалонка была выраблена з тугаплаўкага металу, яна аплыла, нібы воск. Па характарыстыках метал набліжаўся да абсалютна чорнага цела — ні ў аднаго з прыбораў «Аякса» прабіць скарынку не атрымалася.

— Што будзем рабіць, спадар Сарва?

Інспектар адарваўся ад дысплэя з данымі, якія штосекундна змяняліся, і адказаў:

— Выкрываць. Час гуляе супраць нас — будзем зыходзіць з таго, што на борце ёсць жывыя і ім патрабуецца тэрміновая дапамога!

Гартэль відавочна прадбачыў нешта падобнае — у распараджэнні капітана аказаліся і неабходныя спецыялісты, і патрэбнае абсталяванне. Людзі знаходзіліся ў гатоўнасці — ужо праз трыццаць хвілін бот быў гатовы да выхаду.

Інспектар падахвоціўся ляцець з тэхнікамі.

На Гартэля працавалі лепшыя — у гэтым Сарва пераканаўся вельмі хутка. Бот паволь­на падплыў да «Жан-Жака Русо», і спецыялісты неадкладна ўзяліся за справу. Неўзабаве высветлілася, што патрапіць унутр судна не так проста — фулерытавыя наканечнікі бураў не вытрымлівалі, энергія ў акумулятарах з дыфтарыда ксенону расходавалася занадта хутка. Не ўзяла метал ані плазменная, ані лазерная рэзка.

— Калі і крыягенная не дапаможа, будзем узрываць! — паведаміў старшы каманды.

Скарынка толькі трохі паддалася вадкаму азоту. У якасці выбуховага рэчыва была абраная сумесь гексанітрагексаазаізавюрцытану і актагену. «Ultima ratio» спрацаваў як належна — накіраваны выбух прабіў у корпусе «Жан-Жака Русо» дзірку, прыдатную для праходу. Каб пазбегнуць разгерметызацыі турыстычнага судна тэхнікі выкарысталі сферу са звышмоцнага палімернага матэрыялу, ціск у якой раўняўся ціску паветра ў адсеках «Жан-Жака Русо».

Лічыльнік Гейгера павышэння радыяцыйнага фону не зафіксаваў, таму людзі Гартэля марудзіць не сталі — адзін за адным яны ступілі на борт турыстычнага судна. Насуперак чаканням, унутры «Жан-Жак Русо» цалкам не пацярпеў, калі не лічыць пашкоджання камунікацый, якія размяшчаліся ў непасрэднай блізкасці да ашалёўкі.

Ляцелі нездарма — са ста сямідзясяці трох пасажыраў «Жан-Жака Русо» выжыла сто сорак пяць чалавек. У тым ліку і Рымша Гартэль. Радасць мільярдэра не ведала межаў. Пасажыры «Жан-Жака Русо» са слязамі на вачах абдымалі тэхнікаў і абсыпалі іх падзякамі.

Па прычыне гібелі капітана, старэйшым афіцэрам на турыстычным судне застаўся першы памочнік. Яго інспектар і выклікаў першым для дачы паказанняў.

— Спадар Маркуш, раскажыце пра тое, як усё адбылося! — Каб не прапусціць ні адной дэталі, Сарва ўключыў лічбавы дыктафон.

— Мы стартавалі з Сатурна дзесяць дзён таму. Маршрут звыклы, даўным-даўно адпрацаваны. Усё ішло строга па плане да таго часу, пакуль «Жан-Жак Русо» не зблізіўся з Хіронам. Навігацыйная апаратура раптам нібы звар'яцела. Усе спробы ліквідаваць непаладкі ні да чаго не прывялі... У нейкі момант мы адчулі рэзкае павышэнне тэмпературы, за якім рушыла ўслед магутнае страсенне корпуса. Па часе гэта заняло не больш за дзве хвіліны... Сітуацыя заставалася пад кантролем да таго часу, пакуль не высветлілася, што мы ў пастцы...

— Паніка?

— Не без гэтага, спадар Сарва. Большая частка загінула з-за няўмення захоўваць кантроль над сваімі эмоцыямі і эгаізму... Мне прыйшлося ўзяць камандаванне на сябе і наводзіць на борце парадак... Некаторыя супакоіліся толькі пасля таго, як да іх былі ўжыты меры фізічнага ўздзеяння. На жаль, іншага выйсця, як застрэліць самага буянага пасажыра, які пагражаў бяспецы судна, у мяне не было...

Інспектар злавіў сябе на тым, што Маркушу яшчэ рана быць капітанам, паколькі ён прымаў неабходнасць занадта блізка да сэрца. Доўг капітана — не дапусціць на караблі бунту.

— Мы паспрабавалі падаць сігнал бедства, але перадатчыкі не працавалі... Іншыя спробы нагадаць пра сябе таксама не ўвянчаліся поспехам... Горш за ўсё было тое, што мы не маглi зразумець, што здарылася.

— «Жан-Жак Русо» трапіў пад накіраваны ядзерны ўдар, у выніку якога ашалёўка ператварылася ў аднастайную масу. Скарынка паралізавала працу абсталявання і ўсіх сістэм, з прычыны чаго судна ператварылася ў груду металалому. Вам невымоўна пашанцавала, спадар Мар­куш, што «Жан Жак Русо» заўважылі. Судна магло стаць брацкай магілай — скарынка экрануе любыя віды выпраменьвання.

Бледнасці на твары першага памочніка дадалося.

— Спецыялістам яшчэ трэба правесці поўны аналіз, але ўжо цяпер зразумела, што мы маем справу з выпраменьваннем, якое разбурае крышталічную структуру рэчыва, дробнячы яго да атамнага ўзроўню з наступнай рэкамбінацыяй малекул і буйнейшых адзінак. Ролю каталізатара выконвае пастаяннае магнітнае поле — электронны зарад на паверхні «ЖанЖака Русо» спрыяў інтэнсіфікацыі працэсу рэкамбінацыі.

— І адкуль узялося гэта выпраменьванне, спадар Сарва?.. Прыборы не адзначылі наяўнасці якіх-небудзь крыніц.

— Гэта нам і трэба высветліць.

Апытанне іншых сведак зацягнулася да глыбокай ночы. За выключэннем асобных дэталяў, паказанні цалкам супадалі.

— І што вы пра гэта ўсё думаеце, спадар Сарва? — пацікавіўся капітан, які вырашыў наведаць інспектара ў яго каюце.

— Мы павінны знайсці крыніцу, спадар Дальніковіч. У адваротным выпадку караблі будуць знікаць і далей. Вы можаце адсачыць маршрут руху «Жан-Жака Русо»?

— Думаю, што так, — пасля працяглай паўзы адказаў капітан, — але на гэта можа сысці некалькі дзён, а то і тыдняў.

— Пачынайце прама зараз!

Дальніковічу і ў галаву не прыйшло пярэчыць. Сарва разважыў правільна — не той чалавек Гартэль, каб не расплаціцца па абавязку. Мільярдэр узяў на сябе і клопат пра турыстаў — на покліч «Аякса» адгукнуліся караблі, якія знаходзіліся паблізу.

У велізарным багацці меліся і свае плюсы — праз чацвёра сутак штучны інтэлект яхты выдаў вынік.

— Няма неабходнасці выклікаць паліцэйскі крэйсер, спадар Сарва, — сказаў Дальніковіч, бачачы, што інспектар мае намер звязацца з Дэпартаментам. — Спадар Гартэль гатовы аддаць «Аякс» поўнасцю пад вашу ўладу.

— Ніхто не ведае, што нас чакае. Крыніцай выпраменьвання можа аказацца ўсё, што заўгодна.

— У рандэву адправяцца выключна добраахвотнікі, спадар Сарва. Камандуйце!

Разумна вырашыўшы, што залішняя рызыка можа толькі нашкодзіць, інспектар выслаў наперад два боты, а таксама загадаў задзейнічаць усе прыборы назірання і аналізу, якія меліся на «Аяксе».

— У выпадку найменшай небяспекі неадкладна адварочвайце, спадар Дальніковіч!

— На гэты конт можаце не хвалявацца, спадар Сарва. Я не дапушчу, каб хто-небудзь з маіх людзей пацярпеў.

Гартэль таксама падахвоціўся ляцець, хоць інспектар праз капітана і целаахоўнікаў спрабаваў адгаварыць яго пад падставай смяротнай небяспекі, якая патэнцыяльна магла пагражаць экіпажу «Аякса».

— Спадар Гартэль прасіў перадаць, што ён не прывык адступаць! — данёс да Сарвы словы мільярдэра Дальніковіч.

На шостыя суткі боты бесперашкодна дасягнулі арбіты Хірона. Інспектара ўсё мацней асільвалі сумневы ў правільнасці абранай тактыкі, аднак адмаўляцца ад пошуку ён не спяшаўся. І не памыліўся.

Варта было толькі першаму робату апусціцца на арбіту астэроіда, як раптам знікла тэлеметрыя.

— Машынам — стоп! — Закрычаў Дальніковіч. У наступнае імгненне ўключыліся насавыя тармазныя рухавікі. Інерцыі не назіралася, таму што хуткасць «Аякса» была невялікай. Другі бот, які рухаўся ў тысячы кіламетраў ззаду першага, спыніўся. — Максімальнае набліжэнне!

Кадры на цэнтральным дысплеі пачалі хутка мяняцца, пакуль увесь экран не заняў першы бот. Апарат ператварыўся ў запечаны антрацытавы шар.

— Хто-небудзь бачыць крыніцу? — інспектар беспаспяхова спрабаваў разглядзець на шэра-чорным фоне хоць нешта. — Спадар Дальніковіч, трэба разлічыць траекторыю!

Праз некалькі хвілін, якія здаліся вечнасцю, штучны інтэлект выдаў каардынаты.

Форма аб'екта паказвала на яго тэхнагенны характар.

— Ваенны зонд! — рэзюмаваў Сарва. — Калі мне не змяняе памяць, савецкі... Бачыце чырвоны сцяг з сярпом-молатам і абрэвіятуру «СССР»?

СПАЙК

Зіма ў Паўднёвым паўшар'і Марса выдалася як ніколі халоднай — тэмпература нават днём рэдка паднімалася вышэй за адзнаку ў дзвесце дзесяць кельвінаў. З неба раз-пораз сыпаў цвёрды дыяксід вугляроду, які разам з густым туманам над Раўнінай Элады зусім не надаваў прывабнасці нізіне ўдарнага паходжання.

Расследаванне гібелі прафесара Ждана Гідлеўскага было скончана — інспектар Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў Ратаўт Сарва закрыў ноўтбук і з задавальненнем адкінуўся на спінку крэсла, выцягнуўшы ногі, якія гудзелі. Для ўстанаўлення забойцы прыйшлося прыкласці нямала намаганняў — інжынер-фізік аказаўся на рэдкасць цямлівым і вынаходлівым злачынцам.

Аднак атрымаць асалоду ад заслужанага адпачынку інспектару не дазволілі — нагадаў пра сябе камунікатар, які знаходзіўся ў рэжыме вібрацыі. Па танальнасці Сарва заключыў, што прыйшло паведамленне ад камісара Айнбунда.

— Што і патрабавалася даказаць! — Падазраючы, што атрымае новы загад, інспектар дакрануўся да піктаграмы. І не памыліўся: — Вам прадпісваецца тэрмінова выехаць у раён Патэры Амфітрыты, на станцыю «Джавані Скіяпарэлі», і высветліць прычыны радыёмаўчання.

Да паведамлення былі прымацаваныя тэкставы дакумент у некалькі старонак і файл з аўдыязапісам. Сарва прабег вачыма па тэксце: персанал, характар работ у калоніі, план-схема, коды доступу, кароткія інструкцыі. Нашмат цікавейшым аказаўся аўдыяфайл. Як толькі інспектар націснуў на кнопку прайгравання, дынамік літаральна выбухнуў крыкамі, напоўненымі нянавісцю і злосцю. Крыкі разводзілі гукі ўдараў. Як мог зразумець Сарва, смяротных.

Запіс доўжыўся ўсяго чвэрць хвіліны, але прымушаў кроў стыць у жылах.

— Дзіўным у іх атрымаўся апошні сеанс сувязі! — Інспектар вывеў на дысплэй панарамную карту Раўніны Элады і хутка адшукаў шчытападобны вулкан. «Джавані Скіяпарэлі» размяшчаўся за дзвесце пяць кіламетраў ад «Веста Мелвіна Слайфера». — Не менш за дзесяць гадзін маршу.

Сарва накіраваўся да кіраўніка калоніі.

— Спадар Замосцін, мне патрэбны ўсюдыход, а таксама запас паліва, кіслароду, вады і харчавання з разліку на аднаго чалавека на пяць сутак.

— Усюдыход я вам дам, спадар Сарва. Пра паліва, кісларод, харчаванне і ваду таксама можаце не турбавацца. Але ці разумна будзе адпраўляцца да Патэры Амфітрыты ў адзіночку?.. Мікракратэры зімой вельмі небяспечныя.

— Космас наогул вельмі небяспечнае месца, спадар Замосцін.

— Вымушаны настойваць на тым, каб вы ўзялі з сабой чалавека, спадар Сарва. Усе нашы экіпажы складаюцца з двух-трох каланістаў. Я ніколі не дарую сабе, калі з вамі што-небудзь здарыцца!.. Неспакойна ў нас!

Памеркаваўшы, інспектар быў вымушаны прызнаць, што кіраўнік калоніі мае рацыю. Марс — не месца для безразважнай рызыкі.

— Добра, толькі падбярыце разумнага чалавека.

— Монтаўт Юдзін. Былы армейскі пілот. Магістр тэхнічных навук. Механік ад Бога.

— Перадайце яму, што мы выязджаем праз гадзіну.

Час, які заставаўся да выезду, Сарва выдаткаваў на вывучэнне плана-схемы і запамінанне кодаў. Зборы былі нядоўгімі — інспектар абыходзіўся мінімумам рэчаў. І не толькі ў камандзіроўках.

У прызначаную гадзіну Юдзін чакаў Сарву ў ангары, ужо апрануты ў скафандр.

— Рады знаёмству! — Поціск рукі былога армейскага пілота аказаўся моцным, а ўсмешка выклікала прыхільнасць. — Можам выязджаць.

Мужчыны занялі месцы ва ўсюдыходзе, і шматтонная машына мякка скранулася з месца. Працэдура шлюзавання заняла некалькі хвілін.

Знешні кругавы агляд забяспечвалі камеры відэаназірання, здольныя захоўваць працаздольнасць ва ўмовах агрэсіўнага асяроддзя і якія давалі высокую якасць відарыса. Вось толькі глядзець не было на што — наколькі хапала вачэй, цягнулася абсыпаная камянямі рознага памеру брудна-шэрая раўніна.

У хуткім часе Сарва пераканаўся, што пагадзіўшыся з прапазіцыяй кіраўніка калоніі, не пралічыўся: Юдзін па-майстэрску знаходзіў дарогу, вядучы ўсюдыход на максімальна магчымай ва ўмовах перасечанай мясцовасці хуткасці. Механіку нават не патрабавалася спраўджваць маршрут з сістэмай спадарожнікавай навігацыі. Каб не губляць часу, інспектар падключыўся да Старнэту і праз пошукавую сістэму сабраў усю даступную інфармацыю пра «Джавані Скіяпарэлі». Станцыя была абсталявана па апошнім слове тэхнікі і праектавалася для распрацовак аптымальнага спосабу тэрафармавання. Працавалі на ёй выключна вядучыя навукоўцы.

— Цяпер зразумела, чаму такая тэрміновасць. — Сам таго не заўважыўшы, Сарва выказаў свае думкі ўслых.

— Што, прабачце?

— Спадар Юдзін, як вы лічыце, што магло адбыцца на станцыі?

— Хутчэй за ўсё, справа ў нейкіх тэхнічных непаладках. Вулкан патухлы, зрухаў кары ў раёне Патэры Амфітрыты не назіраецца, рэльсатрон надзейна абараняе «Джавані Скіяпарэлі» ад мікраметэарытаў, каранальны выкід масы гасяць фурытавыя купалы, тэрарыстам незаўважанымі да станцыі не падабрацца...

— Верагоднасць таго, што абодва перадатчыкі адначасова зламаліся, імкнецца да нуля. Ёсць жа яшчэ Старнэт і механічная сігнальная сістэма. За «Джавані Скіяпарэлі» вядзецца кругласутачнае назіранне з арбіты.

— Небяспечнейшым за чалавечы фактар можа быць толькі фактар тэхнагенны, спадар Сарва.

Інспектар кіўнуў і, выцягнуўшы планшэтны персанальны камп'ютар з паясной сумкі, завёў новую справу. Звышмоцныя падвесныя рысоры памякчалі трасяніну.

Да станцыі дабраліся на дзве з паловай гадзіны раней, чым разлічваў Сарва — Юдзін трымаў рытм і не рабіў прыпынкаў. Патэрна Амфітрыта займала ўвесь гарызонт, але ў параўнанні з зямнымі горнымі пікамі не ішла, паколькі памерамі вулкан не выйшаў — яго вышыня складала больш за кіламетр семсот метраў, а нахіл схілаў не перавышаў аднаго градуса. Ніякіх прыкмет вулканічнай актыўнасці інспектар не выявіў. Герметычнасць купалаў парушаная не была.

— Усе антэны цэлыя, — Сарва загадаў Юдзіну спыніць усюдыход за тры кіламетры ад станцыі, каб разгледзець наваколлі «Джавані Скіяпарэлі» і саму станцыю ў лічбавы стэрэабінокль з дваццаціразовым аптычным трансфакатарам. — Актыўнасці не назіраю. Сляды вакол адсутнічаюць...

Апошняе патрабавала дадатковай праверкі — снегапад не спыняўся другія суткі.

— Вы ўзброеныя, спадар Юдзін?

— Безумоўна!

Не прайшло і паўтара месяца з таго часу, як на калонію «Рэнэ Жары-Дзелож» напалі піраты. Выключаць магчымасць паўтарэння атакі было нельга. Сарва пашкадаваў аб тым, што не валодае армейскім цеплавізарам, які дазваляў «бачыць» нават праз тоўсты метал і керамічны бетон.

— Паспрабуйце звязацца з імі, спадар Юдзін!

— «Джавані Скіяпарэлі», гэта — усюдыход «Марсаход-Чатыры»! Адказвайце! — На працягу наступных трыццаці хвілін механік безвынікова перабраў усе частоты, пасля чаго пачаў падаваць сігналы азбукай Морзэ пры дапамозе галагенных пражэктараў, якія былі ўсталяваныя на даху машыны.

Нічога.

— Не падобна на засаду, — інспектар задзейнічаў трансфакатар на максімальнае набліжэнне. — Піраты пастараліся б прывабіць нас унутр...

— Я б на іх месцы скарыстаўся рэльсатронам.

— Рэйкавым паскаральнікам мас яшчэ трэба ўмець карыстацца, спадар Юдзін. На вежы батарэі нікога няма... Уперад, толькі павольна! Калі што...

— Я ведаю, што неабходна рабіць у экстранных сітуацыях, спадар Сарва.

Праз дваццаць хвілін усюдыход спыніўся перад шлюзавай брамай. Ніякіх слядоў узлому яна не мела. Інспектар адкінуў ахоўны шчыток на панэлі доступу і ўвёў лічбалітарны код. Праз некалькі імгненняў створкі павольна папаўзлі ў бакі, што паказвала на тое, што абсталяванне абясточана не было. Унутраныя створкі таксама расчыніліся без праблем.

— На ўсялякі выпадак падрыхтуйце зброю, спадар Юдзін!

Просьба запазнілася: механік ужо дастаў пісталет.

Перш за ўсё Сарва ўключыў газааналізатар. Ніякіх старонніх прымешак у паветры прыбор не выявіў, тым не менш здымаць шлемы мужчыны не сталі. Святлодыёдныя лямпы працягвалі гарэць у дзяжурным рэжыме.

— Усё як звычайна. За выключэннем таго, што нас ніхто не сустракае. — Задуменна вымавіў інспектар.

— Яны не маглі не заўважыць нас. — Механік захоўваў спакой, аднак быў гатовы ў любы момант пусціць у ход зброю. Сам Сарва таксама не апускаў пісталета.

Са шлюзавай камеры мужчыны патрапілі ў доўгі калідор, па абодва бакі якога цягнуўся шэраг аднолькавых дзвярэй з нанесенай пад трафарэт маркіроўкай з лічбаў і літар лацінскага алфавіту. Надпісы больш заблытвалі. Калі б ні план-схема станцыі, Сарве і Юдзіну прыйшлося бы доўга блукаць па «Джавані Скіяпарэлі».

— Пачнём з агляду цэнтральнага адсека, кают-кампаніі і радыёрубкі.

Механік пярэчанняў не меў, і мужчыны пакрочылі па калідоры.

Інспектар машынальна рушыў поглядам па сценах і столі ў пошуках слядоў узгарання і знакаў ад куль і аскепкаў, але нічога такога не сустрэў. Падобна на тое, што ад версіі пра напад піратаў прыйдзецца адмовіцца. Тыя ніколі не дзейнічалі настолькі акуратна.

— Больш падобна на почырк спецслужбаў. — У камп'ютары з'явіліся новыя адзнакі.

Пошукі працягваліся нядоўга: ужо ў цэнтральным адсеку мужчыны наткнуліся на трупы.

— Крыві як на бойні... — нахмурыўшыся, рэзюмаваў Юдзін. Пісталет ішоў за поглядам механіка.

Пакрытыя страшнымі ранамі, мужчынскія і жаночыя целы ляжалі покатам, пасярод разбітай офіснай мэблі і разгромленага абсталявання.

— Будзьце на варце, спадар Юдзін!.. Ні адной агнястрэльнай раны, — інспектар схаваў пісталет і, узброіўшыся лічбавым фотаапаратам, пачаў рабіць здымкі, імкнучыся нічога не прапусціць. Дзвесце пяцьдзясят гігабайт памяці дазвалялі захаваць бойню ў дэталях. — Шматлікія гематомы ад удараў тупымі прадметамі... колатыя раны... ірваныя... рубленыя... рэзаныя... Хм, маюцца нават укушаныя...

Сарва спрабаваў рухацца так, каб не наступаць на рукі і ногі. Рабіць гэта было няпроста.

— Д'ябал! — Інспектар спыніўся і з цяжкасцю праштурхнуў захраснуўшы ў горле камяк.

— Што? — Юдзін нават не павярнуўся, працягваючы сачыць за цэнтральным адсекам.

— Гэтаму чалавеку перагрызлі горла, — Сарва схіліўся над целам.

— Вы хочаце сказаць «перарэзалі»?

— Не, спадар Юдзін. Менавіта перагрызлі, і зрабіла гэта жанчына! — Сляды крыві на зубах не пакідалі месца для сумненняў. Ды й прыкус характэрны. — Парэзы на твары пацярпелага відавочна пакінутыя доўгімі пазногцямі.

Інспектар пры дапамозе пінцэта змясціў кавалачкі скуры з цягліцавымі валокнамі ў вакуум­ную прабірку і пазначыў яе чорным маркерам.

— Не валодаючы іншай зброяй і не маючы магчымасці захоўваць вертыкальнае становішча цела з-за закрытага пералому абедзвюх ног, жанчына, напэўна, загрызла калегу...

— Гэта ж да якога стану трэба дайсці? Проста як дзікія звяры!

На працягу наступных паўтара гадзін Сарва аглядаў і фатаграфаваў трупы, уносіў даныя ў планшэтны персанальны камп'ютар і спрабаваў знайсці рацыянальнае тлумачэнне таму, што адбылося. Усё паказвала на тое, што навукоўцы ўступілі адзін з адным у рукапашную схватку.

— Нават смяротна параненыя яны спрабавалі забіваць... Псіхапраграмаванне?.. Наўрад ці — занадта складана нават для спецслужбаў. Бясконцае мноства разнастайных фактараў, ігнараванне любога з якіх разбурыць увесь план... Прымус?.. Не, хто-небудзь дакладна б адмовіўся... Масавае вар'яцтва?

— Кожны вар'яцее па-свойму! — Нагадаў механік. — А тут ва ўсіх аднолькавыя сімптомы. Наркотыкі?!

— Тэарэтычна магчыма, спадар Юдзін. Але каб увесь персанал за адзін раз прыняў наркатычны прэпарат?.. Не тыя гэта людзі! Я яшчэ магу дапусціць, адзін, два, тры чалавекі... Аднак каб два тузіны рознатыповых асоб, — інспектар адмоўна паматаў галавой.

— Іх маглі атруціць.

— Такога варыянту я б не стаў выключаць, спадар Юдзін... Трэба ўзяць кроў на аналіз!

Патрэбнай колькасці аднаразовых шпрыцаў у распараджэнні Сарвы не аказалася, таму мужчынам давялося адправіцца ў медыцынскі пункт. Дарога пралягала міма кают-кампаніі і радыёрубкі. У абодвух модулях ляжалі трупы са слядамі гвалту на целе.

— На вайне такога не сустракаў. — Прыгнечана паківаў галавой Юдзін, крануўшы падсумак з запаснымі абоймамі.

Абодва перадатчыкі былі разбітыя ўшчэнт.

— Спадзяюся, растравы электронны мікраскоп і астатняе абсталяванне ў іх у парадку!

Сарва правёў дзяжурны агляд цел і выдаткаваў чвэрць гадзіны на фатаграфаванне, пасля чаго мужчыны працягнулі рух.

Медыцынскі пункт размяшчаўся ў процілеглым канцы станцыі. Кроў была ўсюды: на падлозе, сценах і нават столі. Цёмна-карычневыя рагі ціснулі на псіхіку, і толькі прафесійная вытрымка дапамагала захаваць розум.

Замкі на шафах у медыцынскім пункце былі ўзламаныя, а біксы з хірургічнымі інструментамі пуставалі.

— Лепшай зброі не знайсці! — рэзюмаваў інспектар і выцягнуў пісталет.

— Думаеце, хто-небудзь яшчэ застаўся ў жывых, спадар Сарва?

— Будзем спадзявацца! — Сарва выграб з шафы ўсе герметычныя ўпакоўкі, а затым набраў пластыкавых прабірак. Біяхімічны аналіз крыві варта было зрабіць па ўсіх, без выключэння. Вельмі дарэчы прыйшоўся аўтаматычны настольны аналізатар.

Жывых знайсці не ўдалося — Сарва і Юдзін літаральна перавярнулі «Джавані Скіяпарэлі» ўверх дном, не робячы перапынкаў на прыём ежы. Кавалак не лез у горла.

Лабараторыя была разгромленая, але да радасці інспектара, мікраскоп не пацярпеў. Пераканаўшыся ў наяўнасці электрычнага току ў ланцугу, Сарва ўключыў біяхімічны аналізатар.

— З Богам!

Бачачы, што інспектар зусім не рэагуе на знешнія раздражняльнікі, механік узяў на сябе адказнасць за яго ахову. Юдзін не выключаў верагоднасці нападу з боку ацалелага альбо ацалелых. Экзашкілет скафандра дазваляў трымаць пісталет на вісу колькі хочаш.

Прайшло не менш за пяць гадзін, перш чым Сарва скончыў. Выпрабоўваць цярпенне Юдзіна інспектар не стаў.

— Усе параметры, за выключэннем поўнай адсутнасці трыптафану, больш-менш у норме... Трыптафан — гэта біялагічны прэкурсор, гэта значыць рэчыва, якое ўдзельнічае ў рэакцыі, якая прыводзіць да з'яўлення мэтавага рэчыва, сератаніну. А сератанін гуляе ролю нейрамедыятара ў цэнтральнай нервовай сістэме, палягчаючы рухальную актыўнасць, дзякуючы ўзмацненню сакрэцыі субстанцыі Р у канчатках сэнсарных нейронаў шляхам уздзеяння на іанатропныя і метабатропныя рэцэптары...

— Прабачце, вы не маглі б зрабіць зніжку на мой узровень інтэлекту, спадар Сарва?

— Вядома. Сератанін рэгулюе імпульсіўную цягу, агрэсіўнасць, трывогу і палавыя паводзіны, адыгрывае важную ролю ў працэсах згортвання крыві, удзельнічае ў кантролі тэрмарэгуляцыі, у рэгуляцыі судзінкавага тонусу, а таксама працэсаў сэнсарнага ўспрымання. Прыгнёт сератанінэргічнай сістэмы выклікае ўзбуджальны эфект і абумоўлівае растарможанасць у паводзінах...

— Што з вамі, спадар Сарва? — занепакоіўся механік, бачачы, што інспектар замер, утаропіўшы позірк у нікуды.

— Д'ябал! — праз некалькі імгненняў да інспектара вярнулася жвавасць. — Як жа я адразу не зразумеў?.. Дэфіцыт або інгібіраванне сератанінэргічнай перадачы з'яўляецца адным з фактараў фармавання дэпрэсіўных станаў, дакучлівых расстройстваў, цяжкіх формаў мігрэні, а яшчэ агрэсіі... Агрэсіі!

Сарва паваліўся ў крэсла і, скінуўшы пальчаткі, забарабаніў па клавішах, уводзячы новую дырэктыву.

— Так і ёсць: відавочныя сляды прымусовай актывацыі дафамінэргічных сістэм!.. Нейрамедыятараў агрэсіі!.. Але чым выклікана спыненне сінтэзу сератаніну? — інспектар адчуваў, што разгадка блізкая. — Паветрана-кропельны механізм перадачы інфекцыі?.. Кантактны?.. Гемакантактны?.. Ін'екцыя?.. Спадар Юдзін, мне патрэбна ваша дапамога!

— Усё, што ў маіх сілах, спадар Сарва!

Мужчыны распранулі некалькі трупаў, і інспектар пры дапамозе магутнай лупы пачаў паўторны, нашмат больш пільны агляд.

— Атрымліваецца, аліментарны?!.. Але што маглі есці ўсе? Харчовыя перавагі ў людзей розныя... Падобна на тое, спадар Юдзін, што вы маеце рацыю: персанал сапраўды атруцілі.

— І якім шляхам?

— Ямо мы рознае, але абыходзіцца не можам без аднаго...

— Вады!

— Так, спадар Юдзін! Вада з'яўляецца аптымальным спосабам заражэння для віду Homo sapiens. На «Джавані Скіяпарэлі» цэнтралізаваная сістэма падачы вады. Дастаткова інфіцыраваць рэзервуар... Cui bono? Cui prodest? Часам у расследаванні ўсталяванне матываў злачынца — ледзь ці не самая складаная частка... Матываў можа быць мноства: тут і дыверсія, і самагубства, і помста, і памылка... Хоць, апошняе я выключаю — занадта спецыфічнае рэчы­ва... Спадар Юдзін, мне зноў патрабуецца ваша дапамога!

— Я гатовы!

— Мы павінны знайсці любую зачэпку, здольную праліць святло на гэтае жахлівае злачынства. І пачнём мы з абследавання рэзервуара і аналізу вады.

РЭЗАНАНС

Рэзервуар з прайшоўшай шматразовы рэцыкл вадой знаходзіўся ў паўночным крыле «Джавані Скіяпарэлі». Перад тым, як увайсці ўнутр тэхнічнага памяшкання, Сарва ўважліва агледзеў замок, панэль доступу і стык паміж дзвярным палатном і сцяной.

— Ніякіх слядоў узлому. — Інспектар увёў код, які складаўся з шасці лічбаў, і дзверы расчыніліся. На першы погляд ні рэзервуар — таўстасценная цыстэрна аб'ёмам дзесяць тон, ні абсталяванне вонкавых пашкоджанняў не мелі, аднак прымаць гэта на веру інспектар не збіраўся. — Спадар Юдзін, як механіка я прашу вас падвергнуць самай дбайнай праверцы ўсе механізмы. А я пакуль вазьму пробу вады для аналізу.

— Добра! — Юдзін схаваў пісталет і ўзяўся за справу.

Інспектар забраўся на цыстэрну па прыстаўной металічнай лесвіцы і пасля агляду набраў код, разблакіраваўшы замкі люка. Для таго каб акунуць прабірку ў ваду, Сарва выкарыстаў тэлескапічную штангу, якую падабраў у лабараторыі. Пры поглядзе няўзброеным вокам старонніх прымешак не назіралася.

— Нейкі час я буду адсутнічаць, спадар Юдзін. Паспрабуйце нічога не прапусціць. Der Teufel steckt im Detail! Д'ябал крыецца ў дэталях!

На шляху да лабараторыі інспектар наткнуўся на мерцвяка, які адрозніваўся ад астатніх навукоўцаў тым, што быў апрануты ў скафандр. Беспарадак у амуніцыі і зблытаныя шлангі сістэмы забеспячэння жыццядзейнасці паказвалі на тое, што чалавек збіраўся ў жудаснай спешцы. На таблічцы, якая размяшчаецца на грудзях, значылася «Барыс Майнц».

— Накіроўвацца ён мог толькі да шлюзавай камеры. — Сарва сфатаграфаваў труп і зрабіў новыя адзнакі ў планшэтным персанальным камп'ютары.

Аснашчэнню станцыйнай лабараторыі мог пазайздросціць любы вядучы навукова-даследчы інстытут. Інспектара займала толькі тое абсталяванне, пры дапамозе якога можна было правесці комплексны аналіз вады. І зноў лёс усміхнуўся Сарву — прыборы не пацярпелі.

Гравіметрычны і нефеламетрычны аналізы, інфрачырвоная спектраскапія, цытраванне, фотаметрыя, іанаметрыя — нішто не выявіла слядоў заражэння.

— Ці я памыліўся ў пабудове прычынна-выніковай мадэлі, ці ж хімічны агент валодае здольнасцю поўнага растварэння ў вадзе... — для таго, каб цалкам выключыць памылку, Сарва праверыў вынікі двойчы. — Нічога... Спадар Юдзін, атрымалася што-небудзь выявіць?

— Нічым не магу вас парадаваць, спадар Сарва.

— Сумна.

— А што ў вас?

— Мне не ўдалося выявіць ні хімічнага, ні біялагічнага агента, які б выклікаў інгібіцыю сінтэзу сератаніну, спадар Юдзін... Чакаю вас у цэнтральным адсеку — неабходна прагледзець запісы з камер відэаназірання.

— Я не заўважыў ні адной.

— Запэўніваю вас — падобныя аб'екты ў абавязковым парадку абсталёўваюцца сістэмай відэаназірання. І нярэдка персанал ніхто не ставіць у вядомасць.

Як і меркаваў інспектар, здымка на «Джавані Скіяпарэлі» вялася. Праўда, не ва ўсіх памяшканнях. У рэзервуарным модулі камера відэаназірання мелася.

— Выдатна!

Тэчка з запісамі аказалася абаронена паролем, і Сарву прыйшлося прымяніць усе свае хакерскія ўменні. Вельмі дарэчы прыйшоўся партатыўны дэшыфратар падраздзяленняў спецыяльнага прызначэння.

— Мяркуючы па стане трупаў, смерць наступіла каля дваццаці трох — дваццаці пяці гадзін таму, — інспектар уключыў рэжым зваротнага прайгравання запісу і паскорыў яго ў два, чатыры, а затым восем разоў. Праз чвэрць гадзіны Сарва ляпнуў па клавішы прабелу. На позірк Юдзіна ён адказаў: — Малюнак не мяняецца працяглы час.

— Я нічога не заўважыў.

Інспектар некалькі разоў прагнаў запіс наперад-назад і сказаў:

— Зроблена прафесійна, але недастаткова добра для таго, каб не заўважыць злепліванне... Цяпер паглядзім, хто меў доступ да базы даных «Джавані Скіяпарэлі»... — на дысплэі з'явіліся чатыры каляровых фатаграфіі. На адным са здымкаў быў Барыс Майнц. Сарва вярнуўся да трупа і абшукаў яго. Не знайшоўшы нічога цікавага, інспектар накіраваўся ў жылую ячэйку інжынера-геадэзіста. — Магчыма, я памыляюся...

Ячэйка развеяла ўсе сумневы — на падлозе чарнела пачварная клякса, што засталася ад вогнішча, а ўсе гарызантальныя паверхні пакрываў белаваты парашок, у якім Сарва прызнаў вогнетушыльны састаў. Абкуродымленым кавалкам металу мог быць толькі назапашвальнік на жорсткіх магнітных дысках.

— Дастатковай колькасці часу для таго, каб пазбавіцца ад доказаў, у Майнца не было, таму ён выдраў запамінальную прыладу і плюхнуў на яе этылавы спірт, — увагу Сарвы нечакана прыцягнула невялікая прабірка, што завалілася пад ложак. Ад полымя пластык дэфармаваўся, аднак герметычнасць захаваў. — Мяркуючы па ўсім, адкінула выбуховай хваляй... У лабараторыю!

Інспектар падвергнуў самотную кроплю вадкасці, якая цудам захавалася ўнутры прабіркі, хімічнаму аналізу.

— Quod erat demonstrandum!.. Засталося толькі высветліць, хто мог быць зацікаўлены ў гібелі «Джавані Скіяпарэлі».

Аднавіць даныя з пашкоджанага назапашвальніка аказалася справай нялёгкай — Сарва скарыстаўся USB-кішэняй і спецыялізаванай паліцэйскай праграмай-рэаніматарам.

— Майнца выкарыстала транснацыянальная карпарацыя «Тэраформ».

— Канкурэнтка «Міжнародных зялёных тэхналогій», якая выйграла тэндар на тэрафармаванне Марса і якой належаў «Джавані Скіяпарэлі»?

— Цалкам дакладна, спадар Юдзін! Майнца выкарыстоўвалі ўсляпую — інжынер-геадэзіст усвядоміў маштабы катастрофы, калі стала занадта позна. Іначай, пэўна, пастараўся б пакінуць станцыю да таго, як агент ператварыў персанал у прагных да крыві істот.

— Але навошта «Тэраформу» забіваць?

— Банальная помста, спадар Юдзін. Праект тэрафармавання Марса — прынадны кавалак, а канкурэнцыі ніхто не адмяняў.

— Божа, сорак два чалавекі! — жахнуўся механік.

— Калі гаворка заходзіць пра вялікія грошы, аб этычных нормах забываюць! — Сарва дастаў камунікатар і набраў паведамленне для інспектара Айнбунда.

— Чаму ж Майнц паспрабаваў знішчыць «жорсткі дыск»?

— Інжынер-геадэзіст баяўся адказнасці за зробленае і спадзяваўся на тое, што яму ўдасца выратавацца.

— Але не паспеў, паколькі яго нагнала адплата ў выглядзе ашалелых калег...

— Цалкам дакладна, спадар Юдзін! — Паведамленне было адпраўлена. — Майнц відавочна не чакаў, што ўсё так павернецца... Прапаную адпачыць — працы ў нас будзе яшчэ шмат.

— Не маю нічога супраць.

Аднак планам не наканавана было спраўдзіцца: інспектар атрымаў новае прадпісанне ад начальніка Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў.

— Вас зменіць дэтэктыў Ладо. Адпраўляйцеся на навукова-даследчую станцыю «Ціха Бра­ге» і вызначце прычыну самагубстваў андроідаў. Механік Юдзін перадаецца ў ваша распараджэнне да заканчэння расследавання...

— Неабходна змяніць балоны з дыхальнай сумессю, падзарадзіць акумулятары ў скафан­драх і адпачыць перад выездам. Да «Ціха Браге» — больш за семсот кіламетраў. Я праверу ўсюдыход.

Сарва падключыўся да Старнэту з аднаго са стацыянарных камп'ютараў станцыі і ўвёў у акно пошукавай сістэмы «Ціха Браге». Вынікаў было атрымана так шмат, што інспектару прыйшлося ўдакладніць запыт.

Навукова-даследчая станцыя ўяўляла сабой трэніровачны лагер на базе закінутай шэсць гадоў таму кітайскай шахты, у якой праводзіліся даследаванні з мэтай вывучэння руху літасферных пліт. Цяпер на «Ціха Браге» рыхтавалі робатаў для працы на Тытане. Спадарожнік Сатурна выклікаў жывую цікавасць з прычыны таго, што запасы вуглевадародаў у яго морах, азёрах, лакунах і каналах у некалькі разоў перавышалі агульныя запасы нафты і газу на Зямлі.

— Прапаную павячэраць і адысці да сну, спадар Сарва.

— Не маю нічога супраць.

Каб эканоміць запас кіслароду, мужчыны знялі шлемы. Паветра на станцыі было іянізаваным, з лёгкім прысмакам медзі. Кранаць прадукты на камбузе не сталі — не хапа­ла толькі падчапіць заразу Ні Сарва, ні Юдзін не мелі ўяўлення аб тым, як доўга агент можа захоўваць свае ўласцівасці.

Інспектар абышоўся адным цюбікам сублімаванай ежы, а механік выціснуў у сябе цэлых тры: па фізічных параметрах былы армейскі лётчык пераўзыходзіў Сарву ледзь ці ні ўдвая. Спаць вырашылі ва ўсюдыходзе: крэслы былі нашмат камфортнейшыя за паходныя карэматы з поліэстру і аэрагелевага напаўняльніка. Машына да таго ж замыкалася знутры. Перад тым, як заснуць, інспектар пакінуў калегу паведамленне.

Ноч прайшла спакойна, і ў сем трыццаць па зямным часе ўсюдыход узяў курс на «Ціха Бра­ге». На пяцідзясятым кіламетры знешнія відэакамеры зафіксавалі яркую іскру — узлётна-пасадачны модуль. Прыбыў дэтэктыў Ладо.

Палову шляху пераадолелі без праблем, а потым здарылася паломка: машына раптам па­чала хутка губляць хуткасць, пакуль не ўстала канчаткова. Камп'ютарная дыягностыка непаладак адказу не дала.

— Ненавіджу праклятыя законы Мэрфі! — Юдзін выбраўся з усюдыхода і, адкінуўшы ахоўны кажух, з галавой нырнуў у рухальны адсек. Важдаўся доўга, а калі вылез, рэзюмаваў: — Рамонт зойме дзве гадзіны.

— Я дапамагу.

Справіліся хутчэй — начальнік «Джавані Скіяпарэлі» не памыліўся, вызначыўшы Юдзіна як механіка ад Бога. Астатнюю частку шляху Сарва прыводзіў у парадак запісы.

«Ціха Браге» быў прыкметны здалёк — лагер літаральна патанаў у святле галагенных пражэктараў. Жылыя і навуковыя модулі ахоплівалі выпрабавальныя ангары паўколам.

— Невядомы ўсюдыход, назавіце сябе! — ажыла караткахвалевая радыёстанцыя за пяць кіламетраў ад лагера.

— Тут інспектар Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў Сарва! Мне даручана разабрацца з самагубствамі андроідаў.

— Усё ў парадку, можаце праязджаць! — адказ рушыў услед праз паўзу. — Накіроўвайцеся да ангара нумар восем!

Блукаць не прыйшлося — усе модулі неслі лічбалітарную маркіроўку.

— Магу я ўбачыць вашы дакументы, спадары? — Сарву і Юдзіна сустрэў галоўны інжынер Яўцяг Гельмольд. — Мы чакалі вас пазней... Усё ў парадку. Сардэчна запрашаем на «Ціха Браге»!.. Прашу ісці за мной — я пакажу вам вашы жылыя ячэйкі. Думаю, адпачынак вам не перашкодзіць.

— Я хацеў бы неадкладна прыступіць да справы, спадар Гельмольд. Адпачыць лепш не мне, а спадару Юдзіну.

— Як пажадаеце, спадар Сарва!.. Прызнаюся шчыра — куратары праекта патрабуюць найхутчэйшага адказу.

— Грошы! — з разуменнем кіўнуў інспектар. Галоўны інжынер пратэставаць не стаў — Зямля па-ранейшаму занадта моцна залежала ад энергетычных рэсурсаў.

Юдзін застаўся ў ячэйцы, а Сарва, узяўшы чамаданчык з інструментамі, пайшоў за Гельмольдом, які падахвоціўся паказаць месца здарэнняў.

— У агульнай складанасці пакончылі з сабой чатыры андроіды. Дзясяты з прычыны прымусовай разгерметызацыі скафандра ў выпрабавальным басейне з метан-этанавай сумессю. Дзевятнаццаты схапіўся за аголены кабель напружаннем трыста восемдзесят вольт, узламаўшы папярэдне размеркавальны электрашчыт. Пяцьдзясят дзявяты лёг пад уключаны гідраўлічны прэс, саракавы абліў сябе гідраксідам меціла і шоргнуў запальнічкай.

— Андроіды былі спраўныя? — Сарва дастаў планшэтны персанальны камп'ютар і пачаў рабіць у ім пазнакі.

— Тэхнікі ўважліва агледзелі кожнага, але ніякіх дэфектаў не знайшлі. Прадбачачы вашае наступнае пытанне, адказваю — спецыялістаў ніжэй пятага разраду на «Ціха Браге» не бяруць, і кожныя шэсць месяцаў тэхнікі здаюць экзамен на прафпрыдатнасць.

— Стомленасць металу? — Мужчынам раз-пораз сустракаліся андроіды, якія адрозніваліся ад людзей толькі вуглаватай татуіроўкай над правай надброўнай дугой. Флюарэсцэнтная туш дазваляла адрозніваць знак здалёк.

— Дзясяты і дзевятнаццаты на «Ціха Браге» чацвёрты месяц, саракавы паступіў тры з паловай тыдні таму, пяцьдзясят дзявятага даставілі на пазамінулым.

— Характар трэніровак, якія праводзяцца на станцыі, не мог выклікаць збояў у праграме або прывесці да паломак?.. Тытан цяжка назваць месцам з высокім каэфіцыентам жыццяпрыгоднасці.

— Міжнародны канцэрн «ІнтэрРобаТэх» спраектаваў для метан-этанавых мораў і азёр Тытана спецыяльныя мадэлі андроідаў, якія адрозніваюцца асаблівай трываласцю знешняй абалонкі і высокай надзейнасцю ўнутраных сістэм. Проста ўзяць і зламацца андроіды не маглі!

— Але ўсё ж зламаліся... Скажыце, спадар Гельмольд, а вы абсалютна ўпэўненыя ў сваіх людзях?

— Вы намякаеце на тое, што хто-небудзь з іх мог перапраграмаваць андроідаў? — рушыў услед ківок інспектара. — Любыя карэктывы ў нейрасінаптычны чып можна ўнесці выключна ў прысутнасці мінімум двух праграмістаў. Прычым кожны раз пары змяняюцца. Канкурэнтам прыйдзецца завербаваць усіх нашых спецыялістаў!

— А якая колькасць каманды праграмістаў?

— Дваццаць чатыры чалавекі, не лічачы тых, каго на «Ціха Браге» прыцягваюць для сезон­ных работ. Аднак за часовымі работнікамі заўсёды асаблівы кантроль!

— Стапрацэнтнай гарантыі не дае нават татальны кантроль!.. Я хацеў бы атрымаць спіс усіх часовых работнікаў з моманту адкрыцця станцыі.

— Я распараджуся.

— Хто правярае працаздольнасць андроідаў пры атрыманні іх з заводскіх цэхаў?

— Камісія з пяці чалавек на чале з начальнікам станцыі. Запэўніваю вас, спадар Сарва, андроід з бракам атрымаць допуск да работ на «Ціха Браге» не можа!

— Не ўсякі спецыяліст зможа выявіць праграму-крата, спадар Гельмольд.

— На «Ціха Браге» працуюць самыя лепшыя! — Галоўны інжынер шчыра верыў у тое, што казаў. Інспектар не стаў аспрэчваць сказанае, а зрабіў адмысловую адзнаку: у свеце лічбавых тэхналогій статус першага атрымалі вельмі хутка, а гублялі яго яшчэ хутчэй.

Першым прыпынкам стаў гідраўлічны прэс. Глядзець тут было асабліва не на што — раздушанага андроіда прыбралі, і толькі абведзены чырвонай фарбай контур паказваў на месца, дзе знайшлі цела. Па яго становішчы Сарва зрабіў выснову пра тое, што няшчасным выпадкам гэта быць ніяк не магло. Роўна як і забойствам. Да аналагічнага заключэння інспектар прыйшоў пасля агляду акумулятарнага модуля і генератарнай.

У басейне нумар чатыры Сарва затрымаўся — нягледзячы на высокую агароджу па перыметры, мелася даволі высокая верагоднасць таго, што андроіда маглі сапхнуць. З гэтай прычыны інспектар старанна праверыў усё вакол, але выявіць якія-небудзь сляды, здольныя наштурхнуць на разгадку, не здолеў.

— Вы праверылі запісы з камер відэаназірання, спадар Гельмольд?

— Зразумела, спадар Сарва. У першую чаргу. Ніякага вонкавага ўздзеяння на андроідаў не аказвалася.

Словы галоўнага інжынера Сарву не пераканалі:

— З вашага дазволу, спадар Гельмольд, я хацеў бы ўбачыць арыгіналы.

— Як пажадаеце, спадар Сарва! — Галоўны інжынер не стаў нагадваць пра тое, што спецыялісты неаднаразова праглядалі запісы.

— Дзе трупы? — Інспектар сфатаграфаваў басейн з розных ракурсаў.

— Мы трымаем целы на восьмым складзе.

Складскі модуль відавочна прызначаўся для захоўвання малагабарытных прадметаў і грузаў. Большая частка памяшкання пуставала. Тэмпература ўнутры трымалася на адзнацы ў мінус сорак пяць градусаў па Цэльсіі, з-за чаго Сарва і Гельмольд надзелі цёплыя курткі з капюшонамі.

Насуперак чаканням, новай інфармацыі агляд андроідаў не даў.

— Самазабойцы... Але як у пазітронным мозгу магла з'явіцца думка, цалкам ненатуральная для робата?.. Спадар Гельмольд, усе вашы андроіды вымушаныя насіць татуіроўкі на твары?

— У абавязковым парадку, спадар Сарва. Як яшчэ адрозніць робата ад чалавека?

Галоўны інжынер і інспектар накіраваліся ў камандны модуль, дзе Гельмольд перакінуў на USB-флэш-назапашвальнік Сарвы ўсе файлы, якія цікавілі яго. Аб'ём даных атрымаўся невялікім, так што прагляд і экспертыза шмат часу не адабралі.

— Nihil! — Інспектар быў гатовы прыняць версію галоўнага інжынера, але нейкая ўнутраная стрэмка не давала спакою. — Як можа спалучацца несумяшчальнае?

Спроба схапіцца за нітку Арыядны кожны раз цярпела фіяска.

Сарва знайшоў Юдзіна ў сталовай.

— Як прасоўваецца расследаванне?

— Пахваліцца пакуль няма чым, — сышоў ад адказу інспектар, не настроены дзяліцца з кім-небудзь рабочымі гіпотэзамі. Паспешнасць у расследаванні толькі шкодзіла справе.

Кармілі на «Ціха Браге» смачна, аднак аддаць належнае кулінарнаму майстэрству кухара Сарва быў не ў стане: ён працаваў сківіцамі чыста механічна, таму што яго цалкам займала асэнсаванне таго, што адбылося.

— Самагубства — прыкмета істоты, якая сумняваецца. Робат кіруецца праграмай, якая не пакідае месца для сумневу. Такім чынам, каб здзейсніць самагубства, робат павінен сумнявацца... І як прымусіць андроіда зрабіць гэта?

Нейкая дробная, але вельмі важная дэталь была выпушчаная.

— Але што?

Вярнуўшыся ў жылую ячэйку, Сарва ўзяўся за спіс часовых работнікаў. Для ўдакладнення дэталяў прыйшлося звярнуцца па дапамогу ў Дэпартамент. Ні адзін з тэхнікаў і праграмістаў не выклікаў падазрэнняў.

— Гэта яшчэ больш усё заблытвае.

Варочаючыся ў ложку, інспектар зразумеў, што заснуць не зможа, і адправіўся да басейна. З боку мармытанне Сарвы можна было лёгка прыняць за трызненне.

Спыніўшыся ля адной з лесвіц, інспектар выцягнуў з кішэні планшэтны персанальны камп'ютар і адкрыў файл, маючы намер яшчэ раз прайсціся па запісах у пошуках выпушчанага элемента.

Слабы рух паветра за спінай Сарва не заўважыў, а хутчэй адчуў. Вось толькі часу на манеўр ужо не засталося. Адзінае, што паспеў зрабіць інспектар, — гэта змяніць вугал павароту галавы.

У наступнае імгненне на патыліцу абрынуўся ўдар жахлівай сілы...

Сарва зваліўся ў метан-этанавую сумесь, падняўшы фантан пырскаў. На шчасце, інспектар не толькі не страціў прытомнасці, аднак і аказаўся ў стане ўчапіцца рукамі за ніжнюю перакладзіну лесвіцы. Улічваючы сілу ўдару і глыбіню басейна, шанцаў ацалець у Сарвы не было.

Праз вечнасць інспектар сабраўся з сіламі і падцягнуўся, адчуваючы слабасць ва ўсім целе. Вестыбюлярны апарат бунтаваў, і ў Сарвы толькі цаной неймаверных намаганняў атрымалася выбрацца з басейна. Аддыхаўшыся, інспектар з трэцяй спробы надаў целу вертыкальнае становішча. Каб зноў не ўпасці, прыйшлося схапіцца за борцік.

Планшэтны персанальны камп'ютар ператварыўся ў аладку — ён пацярпеў не толькі ад сустрэчы з металічнай апорнай бэлькай, але і трапіў пад чаравік забойцы — у Сарвы не заставалася сумненняў у тым, што яго хацелі забіць. Для страхоўкі па камп'ютары прайшліся цвёрдым тупым прадметам.

— Але за што?.. Я ж ні на крок не пасунуўся ў расследаванні!

Думкі блыталіся, і інспектар вымушана адмовіўся ад асэнсавання таго, што здарылася. Вар­та было як мага хутчэй звярнуцца па медыцынскую дапамогу — крануўшы рану рукой, Сарва запэцкаў яе ў крыві.

Сіл хапіла толькі на тое, каб дабрацца да жылой ячэйкі. Інспектар паваліўся на падлогу, ледзь прыадчыніўшы дзверы.

— Што за нахабства? — Юдзін не збіраўся хаваць раздражнення. Успыхнула святло, ад якога Сарву зрабілася горш. — Божа, спадар Сарва, ды вы паранены!

З напарнікам інспектару пашанцавала — былы армейскі пілот дакладна ведаў, што яму неабходна рабіць. Прафесійна спыніўшы кроў, механік па інтэркаму звязаўся з медыцынскім пун­ктам. Дзяжурны медык у суправаджэнні аднаго з аператараў прыбыў у ячэйку ўжо праз дзве хвіліны. Сарву беражліва паклалі на каталку.

— Як ён, спадар Рам? — перш за ўсё пацікавіўся галоўны інжынер, як толькі пераступіў парог дыягнастычнага кабінета.

— Пагрозы жыццю няма, — рэзюмаваў дзяжурны медык па заканчэнні азнаямлення з вынікамі камп'ютарнай тамаграфіі. — Галаўны мозг не пацярпеў... Анальгетыкі разам з фізіятэрапеўтычнымі працэдурамі і поўным спакоем паставяць інспектара на ногі праз тры-чатыры дні!

— Баюся, што ў нас няма столькі часу — чвэрць гадзіны таму скончыў самагубствам яшчэ адзін андроід.

— Хворы, вам катэгарычна нельга ўставаць! — літаральна наляцеў на інспектара дзяжурны медык.

— Расказвайце! — запатрабаваў Сарва тонам, што не церпіць пярэчанняў. Дзяжурны ме­дык толькі прыгнечана паківаў галавой.

— Цела выявіў інжынер Вітаўт Галінгрумс у другім сімулятары субмарыны. Трыццаць першы адсек сабе галаву герметычным люкам, націснуўшы на кнопку аварыйнага закрыцця пры дапамозе тэлескапічнай штангі.

— Д'ябал! — спыніць трэніроўкі было не ў кампетэнцыі інспектара, хоць ён і зрабіў спробу дамагчыся гэтага праз камісара Айнбунда.

— Тэхнікі ўжо працуюць на месцы.

— Нават не ўздумайце, спадар Сарва! — сказаў дзяжурны медык, бачачы намер інспектара.

— Вам патрэбны поўны супакой!

— Укаліце мне абязбольвальнае, спадар Рам, і дазвольце рабіць сваю працу!

— Я ўмываю рукі!

— Мае інструменты! — галоўны інжынер адправіў аператара па чамаданчык.

Юдзін і Гельмольд дапамаглі Сарву дабрацца да месца здарэння. Ад ін'екцыі галава нібы налілася свінцом, затое думкі сталі блытацца менш.

І зноў усё паказвала на самагубства.

— У такім выпадку, чаму ж на мяне напалі?.. Які мой крок мог справакаваць атаку?.. Спа­дар Гельмольд, мне неабходны запіс з камеры відэаназірання, якая ўсталяваная ў модулі з басейнамі. І як мага хутчэй! — Інспектар дакараў сябе за тое, што не запатрабаваў запіс адразу. Наступствы ўдару аказаліся больш сур'ёзнымі, чым ён меркаваў. — Дзе знаходзіцца сімулятар?

Нягледзячы на тое, што галава належала андроіду, уражанне яна вырабляла жудаснае. Сар­ву хапіла ўсяго трох хвілін для таго, каб вынесці вердыкт:

— Самагубства!

Па просьбе інспектара галаву трыццаць першага аднеслі ў медыцынскі пункт, дзе змясцілі ў тамограф. На пярэчанне Рама Сарва проста паказаў яму значок.

Нават ведаў інспектара хапіла на тое, каб зразумець, — у пазітронны мозг былі ўнесены карэктывы. Невялікія, але ініцыяваўшыя працэс змены першапачатковых установак. Рука Сарвы машынальна пацягнулася да пояса, але пальцы сціснулі не планшэтны персанальны камп'ютар, а паветра.

— Спадар Гельмольд, мне патрабуецца дадатковая інфармацыя аб часовых работніках.

— Падазраяце, што хто-небудзь з іх мог запусціць чарвяка?

— Так!

Мужчыны прайшлі ў камандны модуль, дзе інспектар, не звяртаючы ўвагі на пульсуючы тупы боль, узяўся за прагляд даных. Што канкрэтна шукаць, Сарва пакуль не ўяўляў, спадзеючыся на тое, што падсвядомасць сама выявіць падказку.

— Скажыце, спадар Гельмольд, а чаму Гербурту Жабенцяю заплацілі так мала? Аб'ём працы ён выканаў велізарны.

— Начальнік станцыі застаўся незадаволены вынікамі працы Жабенцяя.

— Што не магло ні пакрыўдзіць праграміста — паслужны спіс у яго выдатны! — У асабістай справе ні адзінай зачэпкі выявіць не ўдалося, таму інспектар звярнуўся па дапамогу да калег з Дэпартамента. — Нічога кампраметуючага, за выключэннем... Спадар Гельмольд, збярыце ўсіх вашых андроідаў у адным месцы!

— Для чаго, спадар Сарва?

— Правядзём следчы эксперымент.

— Добра! — Галоўны інжынер пайшоў, а інспектар уключыў запіс, зроблены ў модулі з басейнамі. Вось Сарва заходзіць, шпацыруе па рампе, спыняецца ля борціка... а далей запіс абрываўся.

— Вельмі ўжо падазроны збой праграмы!

Каментаваць словы механіка інспектар не стаў — з'явіўся галоўны інжынер.

— Вас чакаюць у канферэнц-зале, спадар Сарва!

— Дзякую! — Стан інспектара прыкметна палепшылася, але ішоў ён, не адпускаючы пляча механіка. Перш чым увайсці, Сарва паправіў адзежу андроіда, выдадзеную яму наўзамен мокрага камбінезона.

Ні адзін твар не паўтараўся двойчы.

Інспектар абвёў доўгім позіркам робатаў і сказаў:

— Папрашу падняць руку тых, хто лічыць сябе несапраўдным!

— Што за трызненне? — Нахмурыўся галоўны інжынер, перш чым ускінуліся першыя рукі.

— У свой час Жабенцяй спавядаў панпсіхізм.

— Ніколі пра такое не чуў!

— Гэта прадстаўленне аб усеагульнай адушаўлённасці прыроды. Ад старажытнагрэцкіх слоў nav — «усё» і ψυχή — «душа».

— Чалавек вольны верыць ва ўсё, што заўгодна!.. Якое дачыненне ваш гэты панпсіхізм мае да андроідаў?

— Непасрэднае, спадар Гельмольд. Жабенцяй пазнаёміў андроідаў «Ціха Браге» з паняццем душы. І цяпер яны пачалі задумвацца аб уласнай сутнасці...

— Нешта я не зусім добра вас разумею, спадар Сарва.

Кіўнуў і Юдзін.

Сарва пачаў тлумачыць:

— Робаты запраграмаваныя паводзіць сябе як людзі. Яны і лічаць сябе людзьмі. Але варта толькі паказаць ім на тое, што яны іншыя... Сапраўдным людзям не патрэбныя ні татуіроўкі на твары, ні ідэнтыфікацыйнае адзенне!.. Адсутнасць душы ва ўяўленні андроідаў робіць іх толькі копіямі. А копія, якой бы цудоўнай ні была, заўсёды горш за арыгінал, спадары.

— І ўсведамленне гэтага факту аказалася для андроідаў шокам, — з разуменнем кіўнуў механік. — У такім выпадку навошта камусьці спатрэбілася нападаць на вас?

ІДЭНТЫФІКАЦЫЯ

— Баюся, спадар Юдзін, што я не змагу адказаць на вашае пытанне, паколькі не маю ні найменшага ўяўлення аб тым, хто з шасцісот трох чалавек і сямідзесяці двух андроідаў мог на мяне рабіць замах.

— Вы лічыце, што наступствы карэкцыі праграмы могуць аказацца настолькі сур'ёзнымі, спадар Сарва? — Словы інспектара Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў галоўнаму інжынеру навукова-даследчай станцыі «Ціха Браге» відавочна не спадабаліся.

— Так, спадар Гельмольд. Андроіды — гэта ўсяго толькі чалавекападобныя робаты, аднак гэта зусім не азначае, што ім не хочацца стаць людзьмі... Спецыфіку чарвяка можа ведаць толькі яго стваральнік — Гербурт Жабенцяй.

На твары галоўнага інжынера адбілася заклапочанасць — Гельмольд прыкідваў, колькі «Ціха Браге» будзе каштаваць адладка андроідаў.

— Я неадкладна звяжуся з камісарам Айнбундам — няхай запатрабуе ў пракуратуры ордэр на арышт Жабенцяя.

Начальнік Дэпартамента патэлефанаваў першым:

— Як прасоўваецца расследаванне, Сарва?

— Скончана, спадар камісар. — З-за адлегласці, якая падзяляла Зямлю і Марс, сігнал прыходзіў са спазненнем. — У бліжэйшы час адпраўлю вам папярэднюю справаздачу.

— Вы выдатна папрацавалі, Сарва! Абяцаю адзначыць вас у рапарце... У мяне ёсць для вас новае заданне: вяртайцеся на «Джавані Скіяпарэлі». З дэтэктывам Ладо страчана сувязь.

— Зразумеў, спадар камісар.

— А што ў вас з голасам, Сарва?

— Проста крыху стаміўся.

— Спадар Замосцін ласкава пагадзіўся дазволіць спадару Юдзіну суправаджаць вас. Перадайце механіку, што яго садзейнічанне будзе ўзнагароджана.

— Абавязкова, спадар камісар. — Інспектар дакрануўся да піктаграмы завяршэння размовы і схаваў камунікатар. — Збірайцеся, спадар Юдзін, мы вяртаемся на «Джавані Скіяпарэлі».

— Вам бы адпачыць, спадар Сарва, — спагадліва заўважыў механік.

— У дарозе адпачну. — Інспектар сумняваўся ў тым, што стрымае слова: трэба было аднавіць па памяці даныя па справе пра агента-актыватара дафамінэргічных сістэм і скласці справаздачу аб расследаванні на «Ціха Браге». Разбіты планшэтны персанальны камп'ютар заменіць ноўтбук.

— Я пайду рыхтаваць усюдыход да выхаду.

Сарва адправіў паведамленне Айнбунду, пасля чаго вярнуўся ў жылую ячэйку, каб сабраць рэчы. Як заўсёды, іх быў мінімум. Сукупнасць фактараў — дзеянне лекаў, купанне ў метан-этанавай сумесі, удар па галаве, напружанне апошніх дзён — прывяла да таго, што прысеўшы перавесці дух інспектар, сам таго не заўважыўшы, пагрузіўся ў сон.

— Спадар Сарва! — Інспектар прачнуўся ад таго, што яго інтэнсіўна штурхалі. — Усё гатова. Можам ехаць.

Галоўны інжынер зайшоў у шлюзавы адсек, каб развітацца і яшчэ раз выказаць падзяку за дапамогу.

— Жадаю ўдачы, спадары!

Знешнія створкі самкнуліся, і ўсюдыход узяў курс на «Джавані Скіяпарэлі».

Пасля некалькіх безвыніковых спроб скласці справаздачу, інспектар папрасіў механіка пабудзіць яго праз чатыры гадзіны і дазволіў Марфею заключыць сябе ў абдымкі. Сон пайшоў на карысць — Сарва адчуў сябе нашмат лепш. Прыкласці сагравальны кампрэс да патыліцы, знаходзячыся ў скафандры, інспектар не мог, таму ён уключыў шыйна-пазваночны сегмент сістэмы абагравання на максімум.

Даўно адышлі ў нябыт часы, калі працаваць у жорсткіх шматслойных пальчатках, надзьмутых ціскам паветра знутры, было сапраўднай пакутай. Аднак пэўныя цяжкасці з працай на клавіятуры ноўтбука Сарва ўсё ж адчуваў. Трэніраваная памяць дазволіла інспектару аднавіць ход падзей, не выпусціўшы ні адзінай дэталі.

Навукова-даследчая станцыя паказалася на гарызонце бліжэй да вечара таго ж дня. Сар­ва загадаў Юдзіну спыніць машыну за кіламетр ад «Джавані Скіяпарэлі» і залез на дах усюдыхода, каб разгледзець станцыю ў лічбавы стэрэабінокль. Пры выглядзе дзіркі ў фурытавым купале модуля паўночнага крыла сэрца інспектара забілася часцей. Менавіта ў тэхнічным памяшканні, што страціла герметычнасць, і знаходзіўся рэзервуар, атручаны інжынерамгеадэзістам Майнцам.

— Падобна на тое, «Тэраформ» замятае сляды... Спадар Юдзін, прыгатуйце зброю!

Колькі ні глядзеў на станцыю Сарва, прыкмет жыццёвай актыўнасці так і не выявіў.

— Мяне не пакідае адчуванне deja vu... Наперад!

Шматтонная машына, мякка калыхаючыся на няроўнасцях, пакаціла да «Джавані Скіяпарэлі». Знешнія шлюзавыя створкі аказаліся зачыненымі. Інспектару прыйшлося выбірацца з усюдыхода. Адкінуўшы крышку з панэлі доступу, Сарва ўвёў лічбалітарны код. Створкі засталіся на месцы, прымусіўшы інспектара нахмурыцца.

— Не зразумеў! Я што, набраў няправільную паслядоўнасць?

Сарва рэанімаваў успаміны і зноў увёў пароль. І на гэты раз шлюзавая камера не адчынілася.

— Няўжо Ладо змяніў код? Але навошта?.. А калі гэты зрабіў нехта іншы? — Рука інспектара машынальна легла на кабуру, вялікі палец сарваў зашпільку, а погляд рушыў па версе модуляў.

Не знайшоўшы нічога падазронага, Сарва выцягнуў камунікатар і, знайшоўшы ў тэкставым дакуменце код доступу, паўтарыў спробу ўвайсці ў сістэму. Праз імгненне сістэма бяспекі адчыніла замкі.

— Падобна на тое, я ўсё ж такі недзе зрабіў памылку.

— Для вашага стану, спадар Сарва, гэта даравальна. Скажу вам як былы армейскі пілот — з траўмамі галавы лепш не жартаваць.

Інспектар кіўнуў і першым увайшоў у шлюзавую камеру. Асвятленне адсутнічала, што наводзіла на думку аб тым, што адбылася аварыя. Адзінай крыніцай святла заставалася панэль доступу. Пераборкі атрымлівалі энергію ад аварыйнага генератара.

У калідоры было цёмна — усе святлодыёдныя лямпы былі разбітыя.

— Выбухнула знутры. Падобна на тое, што скокнула напружанне... — інспектар уключыў лакатар частот у надзеі, што прыбор дазволіць звязацца з дэтэктывам Ладо.

— Які наш план? — пацікавіўся Юдзін, які суправаджаў погляд рухам ствала.

— Будзем зыходзіць з таго, што дэтэктыў Ладо мае патрэбу ў тэрміновай медыцынскай дапамозе. Раздзелімся і абшукаем станцыю

— Не самае разумнае рашэнне, спадар Сарва, — не стаў хаваць свайго скепсісу механік.

— Можаце прапанаваць што-небудзь іншае, спадар Юдзін? — механік адмоўна паматаў галавой. — У такім выпадку прыступайце да вобыску памяшканняў паўднёвага крыла, а я пачну з модуля, у якім знаходзіцца цыстэрна... Перамоўную прыладу не адключаць! У выпадку небяспекі адкрывайце агонь на паражэнне!

— Ёсць!

— І не забудзьцеся праверыць запас дыхальнай сумесі!

У дадатак да нашлемнага ліхтара Сарва ўключыў яшчэ і ручны. Каб мець магчымасць манеўру, інспектар прыматаў ліхтар да правай рукі пры дапамозе ліпкай стужкі.

Як і раней, ніякіх слядоў узгарання, знакаў ад куль і аскепкаў у калідоры Сарва не знайшоў. Не трапляліся яму і сляды прысутнасці старонніх.

Калідор упіраўся ў цэнтральны адсек, прайшоўшы які інспектар трапіў у трэці лабараторны модуль. Трупы нікуды не дзеліся, і Сарва мімаволі парадаваўся таму, што на ім скафандр — целы пачалі раскладацца. Раз-пораз трапляліся сведчанні працы дэтэктыва Ладо.

— Спадар Юдзін, што ў вас?

— Працягваю пошук, спадар Сарва. Пакуль нічога.

За трэцім лабараторным модулем размяшчаліся рамонтныя майстэрні. У адрозненне ад папярэдняга наведвання «Джавані Скіяпарэлі», інструменты і матэрыялы былі раскіданыя па падлозе. Сарва прымеціў адну заканамернасць — усё валялася так, як быццам атрымала магутны імпульс з аднаго боку. Таго, дзе знаходзіўся тэхнічны модуль з рэзервуарам для вады.

Газааналізатар вылучыў прысутнасць мікрачасціц сажы ў паветры. Варта было толькі паднесці прыбор да кратаў вентыляцыйнай камеры, як паказчыкі пачалі расці прама на вачах. Унутры нядаўна бушаваў пажар. Падазрэнні Сарвы пачалі абрастаць целам.

Інспектар узяўся за крэмальерны замок і пасля невялікага намагання павярнуў яго. Як толькі металічныя пальцы выйшлі з пазоў, пераборку з велізарнай сілай штурхнула наперад. Разам з ёй і Сарву. Інспектар паспеў згрупавацца і перакатам праз плячо пагасіў інерцыю.

Прычына адсутнасці паветра высветлілася неадкладна — люк з тэхнічнага модуля ў генератарнай быў адчынены. Сарва павольна наблізіўся да дзіркі. Пераборка аказалася пасечанай асколкамі і несла на сабе сляды сажы. Пры выбуховай дэкампрэсіі люк заклінавала, што тлумачыла адсутнасць паветра ў генератарнай. Засланкі ў вентыляцыйнай шахце былі апушчаны.

Інспектар асцярожна ўсунуўся ў дзірку, гатовы ў любы момант адскочыць і пусціць у ход зброю. Пасечаная асколкамі цыстэрна ляжала на падлозе, якая амаль на паўметра ў вышыню была заліта вадой. На паверхні плавала разнастайнае смецце, сярод якога асабліва вылучаліся кавалкі пластыкавых бочак ёмістасцю дзвесце пяцьдзясят літраў. Праз дзірку ў купале віднелася Зямля.

— Дэтэктыў Ладо? — Адказам Сарву стала цішыня. — Дэтэктыў Ладо?

Калі дзе і мог знаходзіцца калега, дык толькі за рэзервуарам. Да яго і накіраваўся інспектар. Выбух літаральна развярнуў прамысловую помпу. Газавы храматограф не выявіў слядоў выбуховых рэчываў. Не мелася і метак вонкавага ўздзеяння.

— Замыканне?.. Ужо вельмі ўдала побач з помпай і цыстэрнай аказаліся бочкі з палівам!

Дэтэктыў Ладо ляжаў на баку, прыціснуты масіўнай металічнай апорай, якая ў свой час падтрымлівала рэзервуар. Становішча цела не пакідала ніякіх сумневаў у тым, што калега мёртвы, тым не менш Сарва кінуўся да Ладо. У думках ён звяртаўся да Бога з просьбай, каб усё аказалася не настолькі дрэнна.

Шчыток на твары пакрывалі россып дробных расколін і цёмна-карычневыя пацёкі крыві. Раскалоць шлем апора не змагла, а вось зламаць шыйныя пазванкі...

Інспектар ад душы вылаяўся. Ён не прылічаў дэтэктыва Ладо да сваіх сяброў, але якое цяпер гэта мела значэнне?

— Спадар Юдзін? — праз некаторы час выклікаў механіка Сарва. — Спадар Юдзін, вы мяне чуеце?.. Спадар Юдзін?

Інспектар паляпаў пальчаткай па шлеме, аднак сувязь так і не аднавілася. Мяркуючы па ўсім, нешта выйшла з ладу, калі Сарва здзяйсняў перакат.

— Спадар Юдзін? — Так і не атрымаўшы станоўчага выніку, інспектар сунуў пісталет у кабуру і пайшоў да пераборкі, маючы намер паклікаць механіка. За два крокі ад люка той нечакана прыйшоў у рух і зачыніўся, выклікаўшы рабізну на вадзе. — Толькі гэтага не хапала!

Сарва паспрабаваў увесці код доступу, аднак пераборка па-ранейшаму заставалася нерухомай. Пра тое, каб зрушыць яе ўручную, не магло ісці і гаворкі: пераборкі рабілі на сумленне.

— Спадар Юдзін? — Раптам інспектар адчуў, што пачынае задыхацца. Гэта было тым дзіўна, што манометр паказваў восемдзесят два працэнты напоўненасці балонаў з дыхальнай сумессю. Сарва крутануў вентыль, аднак жыватворны кісларод у лёгкія не лінуў. — Што за чорт?

Балоны былі заключаны ў кофр з вугляпластыку, узмоцнены каркасам са сплаву тытану з ірыдыем. Каб прабіць ахоўную абалонку, прыйшлося б прыкласці нямала намаганняў. Перакат і нават падзенне са шматметровай вышыні з'яўленне расколіны ў ахоўнай абалонцы выклікаць не маглі.

Нягледзячы на прыкладаныя намаганні, захоўваць спакой аказалася няпроста — няхітрыя разлікі паказвалі, што жыць інспектару засталося ўсяго нейкіх дзве ці тры хвіліны. Стрэлаў Юдзін не пачуе. Нават дзірка ў купале не давала шансу на выратаванне...

Дзесьці ў грудзях варухнуўся першабытны страх.

Але тут погляд Сарвы ўпаў на труп дэтэктыва Ладо. Не губляючы часу, інспектар кінуўся да калегі. Перад вачыма ўсё мацней скакалі яркія іскры, тым не менш Сарва здолеў разгледзець стрэлку. Манометр паказваў паўтара працэнта. Цалкам дастаткова для таго, каб паспрабаваць удачы.

Ціск на мозг рос, сэрца рвалася з грудзей, перад вачыма стаяла крывавая заслона, але інспектар знайшоў у сабе сілы памяняць балоны. Сарва ніколі б не падумаў, што звычайны кісларод можа быць такім цудоўным на смак...

Аддыхаўшыся, інспектар узяўся за пошукі таго, што магло быць карысным у якасці лесвіцы. Дзіркі ў купале размяшчалася ледзь правей за цыстэрну. Пры пэўным спрыце ўлезці на купал не складзе цяжкасці.

Сарва адчуў паварот крэмальернага замка нейкім шостым пачуццём. Яно ж загадала целу ўпасці побач з дэтэктывам Ладо і выцягнуць пісталет. Скрозь стуленыя павекі інспектар бачыў, як павольна прыадчыніліся пераборка, і з праёму выйшаў чалавек у скафандры, з пісталетам у руцэ. Не пазнаць механіка было немагчыма.

Не кажучы ні слова, Юдзін нетаропка рушыў да Сарвы, трымаючы яго на прыцэле. Інспектар стараўся дыхаць радзей, баючыся таго, што ўздыманне і апусканне грудзей можа яго выдаць. Наблізіўшыся, былы армейскі пілот некалькі разоў адчувальна штурхнуў Сарву. Пераканаўшыся ў тым, што ён не падае прыкмет жыцця, механік схаваў пісталет і пачаў метадычна абшукваць інспектара.

— Пазбаўляецеся ад доказаў, спадар Юдзін? — Сарва расплюшчыў вочы.

Калі механік і асалапеў, то толькі на імгненне. У наступнае яго рука памкнулася да зброі. Інспектар ударыў першым — спатрэбіўся папярэдне прытоплены напаўпусты балон. Удар прыйшоўся ў перадплечча. Пісталет выпаў з рукі Юдзіна і вухнуў у брудную ваду. Механік адказаў штурхялём нагі, і завязалася лютая сутычка.

Юдзін быў мацнейшы фізічна і меў большы запас дыхальнай сумесі. Не варта было скідаць з рахункаў і вайсковае мінулае. Сарва мог супрацьпаставіць яму набытыя ім у паліцэйскай акадэміі навыкі і жаданне выжыць.

Дапамагла выпадковасць — механік зачапіўся нагой за абломак апоры і падставіўся пад удар. Разумеючы, што другой спробы не будзе, інспектар уклаў ва ўдар усю рэшту сіл.

Юдзін паваліўся як падкошаны.

Інспектар замкнуў на руках механіка кайданкі і прываліў яго спінай да сцяны. Амаль уся дыхальная сумесь была выдаткаваная. Зусім не выпрабоўваючы згрызот сумлення, Сарва запазычыў адзін з двух поўных балонаў у механіка, а затым прывёў яго ў пачуццё.

— Вы працуеце на «Тэраформ», спадар Юдзін?

— Пайшоў ты! — Зразумеўшы, што ў яго не атрымаецца вызваліць рукі і атакаваць інспектара, былы армейскі пілот заскрыгатаў зубамі. Яго погляд быў поўны нянавісці.

— Умейце ж прайграваць, спадар Юдзін!.. Хочаце ведаць, калі ў мяне з'явіліся першыя сумневы? Пасля таго, як я заўважыў на вашым камбінезоне свежую пляму метан-этанавай сумесі. Кропля магла трапіць на вас толькі ў басейне.

— Якая, да д'ябла кропля?.. Забыўся, ці што, як мы з Гельмольдам дапамаглі табе дайсці да сімулятара?

— Кропля трапіла на ваш камбінезон раней, да таго, як я вярнуўся ў жылую ячэйку, якую вы, па вашых словах, не пакідалі.

— Менавіта так. Я спаў!

— Чаму ж тады тэмпература вашага ложка была такой нізкай?.. Ці не з-за таго, што вы про­ста не паспелі сагрэць яго?.. А адкуль на мысках вашых чаравікаў драпіны?.. Яшчэ ўвечары іх не было.

— Ды я мог падрапаць чаравікі дзе заўгодна!

— Падрапаць і футболіць электронную прыладу — дзве абсалютна розныя рэчы, спадар Юдзін. Ды і зусім інакш выглядае чалавек, разбуджаны пасярод ночы... Гэтыя факты вы можаце абвясціць галаслоўнымі абвінавачваннямі, аднак як быць з ператрусам і спробай забойства?

Адказу не было. Механік выдатна разумеў, што гэты факт крыць наўпрост няма чым. Дзеянні былога армейскага пілота любы суд адназначна ацаніў бы як прызнанне віны.

— Вы забілі дэтэктыва Ладо, абставіўшы забойства як няшчасны выпадак — кароткае замыканне паблізу бочак з палівам. Аналагічна вы мелі намер паступіць і са мной — дастаткова было аслабіць муфту шланга падачы дыхальнай сумесі і вывесці з ладу манометр... Падазраю, што труп Майнца доказам больш не з'яўляецца. А ноўтбук я нібыта мог страціць.

— Як усё ў цябе складна атрымліваецца, Сарва! Табе б пісьменнікам працаваць!

— Der Teufel steckt im Detail! Іншы б на маім месцы мог і не прыдаваць значэння дробязям, спадар Юдзін, але я стараюся ніколі нічога не выпускаць, паколькі ні адзін злачынец, якім бы геніяльным ён ні быў, прадугледзець усё не ў стане... Выхад у вас толькі адзін, спадар Юдзін, — чыстасардэчнае прызнанне! Толькі ў гэтым выпадку вы зможаце трапіць пад дзеянне праграмы па абароне сведак... «Тэраформ» асечкі вам не даруе.

— Ты маеш рацыю, Сарва. Як найміт я больш не існую! — Юдзін пракусіў каўнер камбінезона і адразу ж абмяк. Ці мог інспектар спыніць самагубства?

Сарва прыгнечана паківаў галавой і дастаў камунікатар. Належала давесці да ведама камісара Айнбунда аб завяршэнні справы.

ВЫБУХОВАЯ ДЭКАМПРЭСІЯ

Цела загінулага ад рукі найміта транснацыянальнай карпарацыі «Тэраформ» дэтэктыва Кгеўкгоўда Ладо інспектар Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў Ратаўт Сарва перанёс у медыцынскі пункт, дзе паклаў на свабодны ложак і накрыў прасціной. Труп механіка Юдзіна інспектар таксама вырашыў не пакідаць у тэхнічным памяшканні.

Не атрымаўшы новых інструкцый ад камісара Еінара Айнбунда, Сарва заняўся дадатковым зборам, ацэнкай і сістэматызацыяй доказаў злачыннай дзейнасці «Тэраформа». Дэтэктыў Ладо не паспеў прарабіць і траціны працы.

Паведамленне з новым загадам паступіла, калі інспектар уносіў у ноўтбук удакладненыя даныя пра агента-актыватара дафамінэргічных сістэм — ператрус Монтаўта Юдзіна дазволіў атрымаць дадатковую інфармацыю.

— Чатыры гадзіны таму ў выніку сутыкнення з касмічным смеццем адбылася аварыя на міжнароднай касмічнай станцыі «Жэрар Анры дэ Вакулёр». У выніку разгерметызацыі навукова-даследчага модуля загінулі тры астранаўты — прафесар Гродвіл Дамарод, бортінжынер-два Кунц Чэрпер і геолаг Мізгір Лабар. Бот прыбывае праз гадзіну.

Інспектар толькі прыгнечана паківаў галавой — паведамленні камісара Айнбунда заўсёды адрозніваліся крайнім лаканізмам, якому мог пазайздросціць любы са спартыатаў. Але рабіць няма чаго — загад ёсць загад.

Бот, які формай нагадваў грушу, апусціўся побач з усходнім шлюзам «Джавані Скіяпарэлі» дакладна ў паказаны час. З апарата выйшаў незнаёмы Сарве дэтэктыў, у якога інспектар не пасаромеўся праверыць дакументы. Нельга выключаць таго, што «Тэраформ» паўторыць спробу знішчыць доказы.

— Тут — усе матэрыялы, — сказаў Сарва, скапіраваўшы даныя са свайго ноўтбука на камп'ютар кандыдата ў дэтэктывы Жмырэні. — Усяго добрага, калега!

Як толькі інспектар заняў месца ў супрацьперагрузачным крэсле, з паскарэннем у чатыры g бот стартаваў на арбіту Марса. Насавыя відэакамеры перадавалі малюнак на дысплей, дзякуючы чаму Сарва атрымаў магчымасць разгледзець «Жэрара Анры дэ Вакулёра» ўжо на падлёце.

Аб'ект касмічнага смецця да маштабных разбурэнняў модуля не прывёў, але яго памераў і хуткасці з лішкам хапіла на тое, каб прабіць дзірку ў звышмоцным корпусе МКС. На шчасце, модуль пагасіў інэрцыю смецця, у адваротным выпадку ахвяр магло быць і больш.

— Калі б «Жэрар Анры дэ Вакулёр» сышоў з арбіты... — Сарва валодаў досыць развітым уяўленнем.

Станцыя была абсталявана манеўровымі рухавікамі, якія прызначаліся для карэкцыі становішча. Але не факт, што іх магутнасці хапіла б, каб утрымаць МКС на арбіце.

Праводзіць стыкоўку ўручную не прыйшлося — андрагін-перыферыйны агрэгат дазволіў аўтаматычна злучыць станцыю і бот. Інспектар прайшоў праз шлюзавую камеру і апынуўся на борце «Жэрара Анры дэ Вакулёра», дзе яго сустрэў камандзір МКС.

— Будзем знаёмыя — Скурда Хіжа.

— Вельмі прыемна! — Сарва адказаў на поціск рукі. Дзякуючы таму, што на станцыі працаваў генератар штучнай сілы цяжару, аб бязважкасці можна было забыць.

— Гэта я папрасіў камісара даслаць вас, спадар Сарва.

— Падазраю, тое, што здарылася не з'яўляецца няшчасным выпадкам?

— Менавіта так!

— А дазвольце пацікавіцца, што прымушае вас так думаць, спадар Хіжа?

— Інтуіцыя, спадар Сарва. Менавіта па гэтай прычыне я і вырашыў звярнуцца па дапамогу да былога аднакласніка.

Інспектар кіўнуў — для неафіцыйнага расследавання цалкам падыходзіла і прадчуванне. Мужчыны прайшлі доўгім калідорам, які ўпёрся ў кластар кают, адна з якіх была прыгатаваная для Сарвы. З багажу ён узяў толькі чамаданчык з інструментамі, без якіх не абыходзілася ні адно расследаванне.

Інспектар вырашыў пачаць з агляду месца здарэння. Замест звыклага стыла і планшэтнага персанальнага камп'ютара Сарве прыйшлося скарыстацца нататнікам і механічным алоўкам.

— Дэфармаваны ніт урэзаўся ў навукова-даследчы модуль пад вуглом прыкладна ў трыццаць градусаў. З прычыны рэзкага падзення ціску паветра загінулі тры чалавекі. Бортінжынер Сташ Багнавец, які праводзіў планавы прафілактычны агляд абсталявання, знаходзіўся звонку і толькі цудам ацалеў — калі б хуткасць ніта была вышэй, страховачны фал мог і не вытрымаць... Мы прыйшлі!

Апранаць дубль-скафандры не было патрэбы — экіпаж «Жэрара Анры дэ Вакулёра» замураваў прабоіну пры дапамозе герметычнай палімернай лапкі і клею з высокай адгэзіяй. Унутры модуля панаваў хаос.

— Сіла ўдару аказалася невялікай, аднак ніт трапіў прама ў электрахімічны генератар. Тое, што не паспеў зрабіць вакуум, дарабіла ўдарная хваля.

Інспектар з вялікай цяжкасцю выцягнуў з пераборкі злапомны ніт і сунуў яго ў грыпер, папярэдне падвергнуўшы агляду ў магутную лупу. Ашалёўка пакінула на кранутым карозіяй метале характэрныя меткі.

Сарва выдаткаваў амаль дзве гадзіны на тое, каб агледзець модуль. Для гэтага прыйшлося павазіцца. Газавы храматограф выявіў сляды хлоргідрату і воднага раствору хларыду цынку ледзь ці не на ўсіх паверхнях.

— Пакуль няма нічога, што пацвярджала б вашу версію, спадар Хіжа.

Камандзір МКС у адказ толькі паціснуў плячыма.

Інспектар узброіўся лічбавым фотаапаратам і пачаў рабіць фатаграфіі. Свае каментары Сар­ва запісваў на дыктафон.

— У якім стане знаходзіцца Багнавец? — Скончыўшы са здымкай, інспектар зноў пачаў рабіць запісы ў нататніку.

— Лекар кажа, у яго шок другой ступені.

— Гэта значыць гаварыць ён можа. Мне трэба задаць Багнаўцу сякія-такія пытанні.

— Думаю, Аршан будзе не супраць.

Медыцынскі модуль размяшчаўся ў процілеглым канцы станцыі. Па шляху інспектар удакладніў у камандзіра МКС асобныя дэталі.

Насуперак запэўненням Хіжы, з'яўленню Сарвы Аршан не ўзрадаваўся:

— Да хворага нельга, у яго — субкампенсаваны шок!

— Мы ўсяго на некалькі хвілін! — Інспектар паспрабаваў абысці лекара, але той быў на варце. Яшчэ і рукі выставіў, перапыняючы дарогу.

— Хвораму неабходны поўны спакой!.. Неадкладна спыніце тыкаць мне ў твар вашым знач­ком! Ну і што, што вы паліцэйскі? Галоўны тут я!

— Вісвід Білюнавіч! — Загадваць Хіжа не мог. Заставалася толькі прасіць.

— Клятва Гіпакрата патрабуе ад мяне ставіць дамінанту інтарэсаў хворага на чале кута! — Лекар быў настроены вельмі рашуча.

— Спадар Аршан, ды прапусціце вы дэтэктыва, — за спінай лекара з'явіўся апрануты ў ха­лат мужчына сярэдніх гадоў, — усё роўна ж прыйдзецца адказваць на пытанні паліцыі. Я — адзіны сведка.

— Я не дазваляў вам уставаць! — Незадаволенасць Аршана імгненна пераключылася на Багнаўца. Погляд лекара не абяцаў бортінжынеру нічога добрага.

— Магу адказаць і лежачы ў ложку.

— Пра якую рэмісію можа ісці гаворка, калі сам хворы не хоча акрыяць?.. Не больш за паўгадзіны! І апрануць халаты!

Бортінжынер вярнуўся на сваё месца, пасля чаго інспектар прыступіў да допыту:

— Скажыце, спадар Багнавец, а ў момант аварыі паблізу станцыі не было іншых караблёў або ботаў?

— Не, нічога такога, — падумаўшы, адказаў бортінжынер, — я б абавязкова заўважыў!

— Дамарод, Чэрпер і Лабар маглі выратавацца?

— Ні адзінага шансу... — на вачах Багнаўца нечакана выступілі слёзы. — Прашу прабачэння, Гродвіл быў маім лепшым сябрам...

Інспектар паслужліва падаў бортінжынеру насоўку і задакументаваў адказ. Багнавец выклікаў спачуванне — Сарва добра ўяўляў, наколькі цяжка яму давялося. Космас па-ранейшаму заставаўся варожым людзям.

— Папраўляйцеся! — Камандзір МКС і інспектар пакінулі медыцынскі модуль і накіраваліся да шлюзавай камеры: Сарва меў намер агледзець уваходную адтуліну. — Вы можаце займацца сваімі справамі, спадар Хіжа!

— Калі спатрэбіцца мая дапамога, звяртайцеся!

Да корпуса праз кожны метр былі прывараны клямары, што дазваляла дабрацца да патрэбнай кропкі, не уключаючы ранцавы ракетны рухавік. Інспектар прайшоў па маршруце бортінжынера і пераканаўся ў тым, што яго словы адпавядаюць праўдзе. Узяўшы пробу акаліны і сажы, Сарва зрабіў з паўсотні фотаздымкаў з розных ракурсаў і вярнуўся на борт.

— Мне патрэбны дазвол скарыстацца вашай лабараторыяй, спадар Хіжа.

— Асістэнты вам патрабуюцца? — адгукнулася ўнутраная перагаворная прылада.

— Зладжуся сам.

Інспектар пачаў з рэнтгенафлуарэсцэнтнага аналізу. Узрост ніта набліжаўся да паўтары сотні гадоў. Высокатрывалы стрыжань быў выраблены з легіраванай сталі з нізкім утрыманнем вугляроду шляхам выкарыстання гарачай высадкі і накаткі разьбы. Працяглы кантакт з электрамагнітным і карпускулярным выпраменьваннем Сонца, а таксама касмічным пылам, плазмай і вадародам пакінуў на метале свой адбітак.

Нашмат больш цікавымі аказаліся вынікі спектральнага аналізу сажы.

— Гексанітрагексаазаізавюрцытан. Эпсілон-форма... Але адкуль?

Сінтэз поліцыклічнага нітраміна з'яўляўся шматстадыйным працэсам і быў магчымы толькі ў спецыяльнай лабараторыі. Каб выключыць верагоднасць памылкі, Сарва праверыў вынікі тройчы.

— Спадар Хіжа, вы не маглі б падысці ў лабараторыю? — Інспектар не рызыкнуў пытаць па перамоўнай прыладзе.

— Буду праз чвэрць гадзіны.

Сарва заняў час дадатковым аналізам ніта. Слядоў выбуховага рэчыва на стрыжні выяўлена не было.

— На борце станцыі ёсць выбухоўка? — пацікавіўся інспектар, ледзь камандзір МКС пераступіў парог лабараторыі.

— Так, «Жэрар Анры дэ Вакулёр» выкарыстоўваецца як перавалачная база для калоній і навукова-даследчых станцый. Грузавыя караблі дастаўляюць нам кантэйнеры, а мы затым ботамі адпраўляем груз па прызначэнні.

— Хто ў курсе змесціва кантэйнераў?

— Я, мой намеснік і кладаўшчыкі. Разгрузачна-пагрузачныя работы праводзяцца з выкарыстаннем робатаў... А чаму вы пытаецеся пра выбуховае рэчыва, спадар Сарва? — нахмурыўся камандзір МКС.

— Я выявіў мікрачасціцы гексанітрагексаазаізавюрцытана ў прабітай нітам дзірцы.

— Гэта значыць... — навіна не дадала Хіжу радасці.

— Давайце не будзем спяшацца з высновамі, спадар Хіжа!

— Так, вядома. Вы маеце рацыю, спадар Сарва.

— Кантэйнеры можна адкрыць незаўважна для навакольных?

— Ахова да склада не прадстаўленая, аднак патрапіць унутр старонні не можа. Патрэбна карта допуску.

— Падмануць камп'ютар не так складана, як здаецца, спадар Хіжа... Правядзіце мяне на склад!

Інспектар уважліва агледзеў сканер сістэмы бяспекі, але слядоў узлому не знайшоў.

— Знаёмцеся, спадары. Інспектар Сарва, кладаўшчык Нікула. Станка Гутаравіч, інспектару трэба агледзець кантэйнеры для «Эразма Рэйнгольда».

— Вы ведаеце правілы, Скурда Якубавіч. Без вашага пісьмовага загаду — нельга!

— Паперу і ручку! — Праз некалькі хвілін загад быў складзены, і Сарва атрымаў магчымасць трапіць у сектар, дзе захоўваўся гексанітрагексаазаізавюрцытан.

На складзе знаходзіліся чатыры кантэйнеры рознага памеру. Выцягнуўшы з несэсэра магутную лупу, інспектар агледзеў іх, надаўшы асаблівую ўвагу пломбам, замкам і швам.

— Падобна на тое, што прадчуванне вас не падманула, спадар Хіжа... Спадар Нікула, адкрыйце гэты кантэйнер!

— Нельга!

— Спадар Нікула, павінен папярэдзіць вас аб адказнасці за перашкоду выкананню службовых абавязкаў! — перайшоў на афіцыйны тон Сарва. — Зараз жа адкрывайце! Усю адказнасць я бяру на сябе!

Кладаўшчык паглядзеў на камандзіра МКС. Хіжа кіўнуў, і Нікула адкрыў кантэйнер. На першы погляд усё было на месцы. Тым не менш інспектар папрасіў кладаўшчыка зверыць колькасць адзінак захоўвання з вопісам. Праверка доўжылася амаль гадзіну.

— Не хапае ста пяцідзесяці грам гексанітрагексаазаізавюрцытана! — разгублена рэзюмаваў Нікула.

— Der Teufel steckt im Detail!.. Пляценне тросіка пломбы на кантэйнеры нумар тры адрозніваецца ад астатніх. Ды і сам адбітак выглядае змазаным... Спадар Хіжа, які колькасны склад экіпажа?

— Трыццаць адзін чалавек, дакладней ужо дваццаць восем.

— Будзьце ласкавы, падзяліце людзей на чатыры партыі і адпраўце ў кают-кампанію!

— Навошта?

— Пры кантакце з гексанітрагексаазаізавюрцытанам на скуры доўгі час застаюцца мікрачасціцы. Я хачу праверыць рукі ўсіх вашых падначаленых. І пачну з асоб, якія маюць до­пуск да склада.

Праз паўгадзіны першая партыя выстраілася ў чаргу перад дзвярыма кают-кампаніі. Сарва старанна апрацоўваў кісці рук сілікагелевым алоўкам, пасля чаго ўносіў даныя газавага храматографа ў нататнік.

Насуперак чаканню, праверка нічога не дала.

— Ці то злачынец прадбачыў і такі паварот падзей, ці то я няправільна звязаў прычыну і следства... — задуменны погляд інспектара спыніўся на спісе. Дваццаць сем чалавек... — Хто не з'явіўся?

На сінтэтычнай паперы адсутнічалі імя і прозвішча бортінжынера.

— Аршан напэўна забараніў яму падымацца, — Сарва сунуў газавы храматограф і нататнік у чамаданчык, а затым адправіўся ў медыцынскі модуль.

— Зноў вы? — Лекар сустрэў інспектара ў штыкі. — Мала таго, што вы падвергнулі мяне зневажальнай працэдуры праверкі, як быццам якога-небудзь крымінальніка, дык яшчэ маеце нахабства парушаць спакой хворага!

— Спадар Аршан, я прама зараз магу арыштаваць вас за тое, што вы перашкаджаеце мне рабіць сваю працу. Хочаце даведацца, што гэта такое — турэмнае зняволенне?.. Запэўніваю вас — прыемнага мала!

Падзейнічала.

— Як самаадчуванне, спадар Багнавец? — спытаў Сарва, заходзячы ў бокс.

— На жаль, медыцына пакуль не навучылася вылечваць душэўныя раны, спадар Сарва!.. Будзеце зноў мяне дапытваць?

— Не. Я тут з тым, каб правесці праверку. Не хвалюйцеся, спадар Багнавец, — гэта простая фармальнасць!.. Засталіся толькі вы.

— Калі гэта неабходна...

Рукі бортінжынера аказаліся чыстымі.

— Дзякуй за садзейнічанне, спадар Багнавец! — Інспектар вярнуўся ў каюту, дзе пагрузіўся ў роздум. Расследаванне патрабавала змены тактыкі.

Безвынікова праседзеўшы над запісамі тры гадзіны, Сарва пакінуў каюту ў надзеі, што змена становішча дазволіць каталізаваць разумовую дзейнасць. Ногі самі прывялі яго да медыцынскага модулю.

— ...я вымушаны падаць скаргу аб парушэнні рэжыму на імя камандзіра станцыі! — Дзякуючы прачыненым дзвярам інспектар атрымаў магчымасць чуць Аршана. — Што гэта за звышлімітаваны перарасход вады?

Сарва нарэшце зразумеў, што здалося яму дзіўным. Рукі Багнаўца былі занадта чыстымі.

— Я думаю, абвінавачванне ў парушэнні бальнічнага рэжыму — не самае страшнае, што пачуе спадар Багнавец!

Інспектар пайшоў ва-банк і не прайграў — плечы бортінжынера паніклі, галава апусцілася.

— Раскажаце ўсё самі, спадар Багнавец?

— Я не хацеў забіваць! Не ведаю, што на мяне найшло... Усё з-за праклятай рэўнасці — закранула тое, што Дамарод атрымаў дадатковае фінансаванне, а мне грант не далі.

— Ды як вы маглі? — накінуўся на бортінжынера лекар. Сарву прыйшлося заклікаць да спакою.

— Вы выкарысталі гексанітрагексаазаізавюрцытан, інсцэніраваўшы забойства пад няшчасны выпадак. Так? — Рушыў услед ківок Багнаўца. — Прапажу выбуховага рэчыва вы спадзяваліся спісаць на памылку пры камплектацыі. Які кладаўшчык не памыляецца?

Бортінжынер зноў кіўнуў.

— Як вы праніклі ў склад?

— Там прымітыўная сістэма бяспекі, абыйсці якую здолеў бы і школьнік малодшых класаў... — казаў Багнавец ціха. — Я выкраў выбухоўку і ўсталяваў яе на корпусе модуля. Я разлічыў усё дакладна — страховачны фал не павінен быў абарвацца. У якасці адцягваючага манеўру спатрэбіўся ніт, знойдзены мной падчас аднаго з выхадаў у адкрыты космас... Д'ябал, навошта я адважыўся на гэта?

Бортінжынер абхапіў галаву рукамі. Нельга было выключаць верагоднасці таго, што Багна­вец зноў гуляе.

— А Чэрпер і Лабар чым вінаватыя? — Парушыў цішыню інспектар.

— Выпадковыя ахвяры. Я не меркаваў, што Дамарод возьме з сабой кагосьці яшчэ.

«ЭНІГМА»

У тым жа нататніку, у якім рабіў запісы па справе бортінжынера Сташа Багнаўца, інспектар Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў Ратаўт Сарва накідаў і тэкст радыёграмы для камісара Айнбунда

— Спадар Аршан, вы не маглі б перадаць паведамленне спадару Хіжу?

— Безумоўна, спадар Сарва! — Аркуш сінтэтычнай паперы перавандраваў у рукі лекара, стаўленне якога да інспектара кардынальна змянілася.

— І няхай дашле ахову!

— Добра! — Аршан пайшоў.

— Я не схільны чытаць людзям натацыі, спадар Багнавец, таму не буду вас ні ў чым вінаваціць. Проста адкажыце: ваш праект сапраўды быў такім важным для вас?

Абхапіўшы галаву ў запозненым раскаянні, бортінжынер слаба кіўнуў.

Сарва прываліўся да сцяны і, не зводзячы позірку з Багнаўца, падумаў пра тое, якімі ўсё ж такі дробязнымі бываюць часам людзі. Пазбаўляць чалавека жыцця толькі з-за таго, што ён працуе лепш? Што перашкаджае самому працаваць гэтак жа?

Вылучаны ў якасці ахоўніка дужы інжынер-энергетык Саргер не прымусіў сябе чакаць. Інспектар здаў яму бортінжынера, пасля чаго накіраваўся ў сваю каюту, дзе меў намер скласці справаздачу аб праведзеным расследаванні і прысвяціць нейкі час адпачынку. Патрэбна было таксама звязацца з «Джавані Скіяпарэлі» і спытаць у Жмырэні аб стане спраў.

Ігнараваны да гэтага страўнік нагадаў пра сябе з новай сілай.

— Не зашкодзіла б і павячэраць!

Вырашыўшы, што голад будзе толькі перашкаджаць разумовай канцэнтрацыі, Сарва змяніў маршрут. Гатавалі на «Жэрары Анры дэ Вакулёры» смачна, з-за чаго інспектар правёў у сталовай больш часу, чым планаваў.

Завяршыць укладанне справаздачы Сарву не далі.

— Спадар Сарва, тэрміновая радыёграма! — сунуў галаву ў каюту радыст.

— Дзякую! — інспектар слізгануў позіркам па каардынатах і спыніўся на тэксце: — Паўтары гадзіны таму адбылося сутыкненне абсталяванага эксперыментальным гіперпрыводам карвета «Сяргей Пятровіч Капіца» з неапазнаным суднам. У выніку аварыі чатыры чалавекі атрымалі траўмы рознай ступені цяжкасці. Магчыма замах на Вількгола Юхно, кіраўніка Еўрапейскага касмічнага агенцтва. Прадпісваецца правесці расследаванне. Брыг за вамі высланы...

Праз чвэрць гадзіны Сарва быў гатовы да выхаду. Брыг належаў да каланізацыйнай службы Еўрапейскага саюза і вёз будаўнічыя матэрыялы для калоній Ганімеда. Для таго каб забраць інспектара, «Сазігену Александрыйскаму» прыйшлося змяніць курс і выйсці з гіперпрасторы.

Сустрэў інспектара першы памочнік капітана:

— Лейтэнант Рыгор Даліла. Прашу ісці за мной, спадар інспектар!

Каюта, выдзеленая Сарве, пахваліцца памерамі не магла. Роўна як і іншыя — праекціроўшчыкі брыга свядома адмовіліся ад камфорту дзеля максімальнага аб'ёму карыснай прасторы. Зрэшты, камфорт цікавіў інспектара менш за ўсё.

— Апусканне ў гіперпрастору праз дваццаць дзевяць хвілін. Рэчы вы можаце пакінуць тут.

Пад супрацьперагрузачныя коканы быў выдзелены асобны адсек. Даліла і Сарва ра­зам з іншымі членамі экіпажа занялі месцы ў коканах. Пасля абнулення лічыльніка зваротнага адліку ўключыўся гіперпрывод.

Спецыфіка падарожжа ў гіперпрасторы заключалася ў тым, што аб руху касмічнага карабля можна было меркаваць выключна па змене лічбаў на атамным гадзінніку. Інспектару міжволі ўспомніўся бунт яго ўласнага арганізма пры першым апусканні.

Праз восем з нечым гадзін, працягласць якіх наблізілася да вечнасці, «Сазіген Александрыйскі» прыбыў да месца сутыкнення, якое размяшчалася недалёка ад арбіты Юпітэра. Выбраўшыся з кокана, Сарва адразу ж накіраваўся на капітанскі мосцік.

Вакол «Сяргея Пятровіча Капіцы» дрэйфавалі аварыйна-рамонтнае судна, брыг прыватнай ахоўнай кампаніі і буксір. У некаторым аддаленні павольна круціўся вакол уласнай восі віноўнік сутыкнення. Інерцыю абодвух судоў прымусова патушылі.

Пасля таго, як аб прыбыцці інспектара было даложана на брыг, за Сарвам выслалі бот. Паводле атрыманых з Зямлі інструкцый, капітан карвета вылучыў лейтэнанта і двух матросаў у дапамогу інспектару. На борт перайшлі, надзеўшы скафандры.

— Куды спачатку? — пацікавіўся пілот. Сістэма сувязі аўтаматычна знайшла патрэбную хва­лю.

— Давайце да «Лятучага галандца»! — загадаў Сарва, разглядаючы касмічны карабель, які ўрэзаўся ў карвет. Калі яго канструкцыяй і быў прадугледжаны андрагін-перыферыйны агрэгат, састыкавацца бот усё роўна не мог — корпус чужога судна нібы акунулі ў гарачы шакалад, а затым багата прыцерушылі з усіх бакоў разнастайным смеццем і пылам.

— Такое ўражанне, што карабель падарожнічае сярод зорак ні адну тысячу гадоў, — сказаў Даліла.

— Не думаю, што яго ўзрост гэтакі вялікі, спадар лейтэнант. Абрысы хоць і невыразныя, але дазваляюць аднесці судна да пачатку эпохі касмічнай экспансіі... — Сарва адмовіўся ад намеру адшукаць адпаведнасць у Зорным атласе — у каталогу значыліся толькі судны, узрост якіх не перавышаў паўстагоддзя, і адкрыў на ноўтбуку Універсальную энцыклапедыю. — Хм... Няма даных. Прыйдзецца звярнуцца па дапамогу да Еўрапейскага касмічнага агенцтва. Магчыма, архівы дапамогуць растлумачыць сітуацыю.

Інспектар зрабіў некалькі фотаздымкаў загадкавага судна з тым, каб пазней адправіць іх інфармацыйным пакетам на Зямлю.

Нягледзячы на тоўстую скарынку, па меры набліжэння да «Лятучага галандца» на яго борце пачалі праступаць грэцкія літары.

— αἴνιγμα... Энигма. Даволі сімвалічна, вы не лічыце, спадар лейтэнант?

Даліла толькі развёў рукамі.

Тэхнікі без справы не сядзелі — на «Энігме» быў замацаваны аварыйны купал, які сваёй формай нагадваў Hirudinea. Прызначэнне купала заключалася ва ўраўнаважанасці ціску звон­ку і ўнутры судна, а таксама ў палягчэнні працы ратавальнікаў.

— Паветра на караблі няма, — паведаміў пілот, скідаючы хуткасць бота. — І прычынай таму з'яўляецца не разгерметызацыя, а яго поўнае расходаванне.

Рука Сарвы пацягнулася да планшэтнага персанальнага камп'ютара. Інспектар са спазненнем спыніў сябе, пасля чаго выцягнуў нататнік і механічны аловак. На паперы пачалі з'яўляцца першыя запісы.

— Эксперты кажуць, — працягваў пілот, — што «Энігма» падарожнічае ў космасе больш за мільён гадоў!

Даліла свіснуў, а Сарва нахмурыўся — касмічны карабель відавочна быў створаны людзьмі. Занадта ўжо характэрная форма. Ды і бартавое імя...

— Гіперпрыводам «Энігма» не абсталявана, аднак судна як быццам вывалілася з гіперпрасторы... Калі б яго хуткасць была большай, карвету магло і не пашанцаваць.

У словах пілота мелася рацыя — масай і памерамі «Энігма» пераўзыходзіла карвет у тры разы.

— Добра яшчэ рэактар быў заглушаны!

Бот завіс за сотню метраў ад «Энігмы». Пілот адстрэліў пірапатрон — да карабля паляцелі фалы з магнітнымі прысоскамі на канцах. Стукнуўшыся аб корпус, яны намёртва замацаваліся на ім.

— Поспехаў!

Інспектар, лейтэнант і два матросы перабраліся на «Энігму». Абедзве рукі Сарвы былі занятыя, і з гэтай прычыны чамаданчык з інструментамі інспектар прымацаваў да сябе з дапамогаю наручнікаў.

Карыстаючыся прадстаўленай магчымасцю агледзецца, Сарва закруціў галавой. Тэарэтычна, «Энігма» магла пратараніць «Сяргея Пятровіча Капіцу», але для тарана патрабавалася прыцягненне масы спецыялістаў рознага профілю. Захаваць сакрэтнасць пры такім раскладзе было немагчыма. Існавалі больш эфектыўныя і танныя спосабы ліквідаваць Юхно.

— Ды і не маглі на борце карвета не заўважыць набліжэнне такога гмаху, хай нават усе прыборы назірання і кантролю разам выйшлі са строю, — ілюмінатары размяшчаліся па ўсіх баках «Сяргея Пятровіча Капіцы».

Ускосна на карысць версіі аб немагчымасці тарана сведчыла і тое, што пілот карвета не паспеў зрэагаваць на небяспеку, пры тым што хуткасць «Энігмы» была невялікай. Інспектар не спяшаўся лічыць тое, што адбылося наўмысным нападам.

— Festina lente!

Купал быў абсталяваны шлюзавай камерай, праз якую Сарва, Даліла і матросы патрапілі ўнутр «Энігмы». Нагнятаць паветра ў адсекі ратавальнікі не сталі — за столькі гадоў абшыўка напэўна страціла герметычнасць. Ды і які сэнс марнаваць паветра, калі і так зразумела, што жывых на борце няма.

Знутры «Энігма» выглядала яшчэ больш убога — шматлікія сляды карозіі, тоўсты пласт пылу на ўсіх гарызантальных паверхнях, смецце, курыва і адчуванне поўнай занядбанасці.

Ратавальнікі ўстанавілі на «Энігме» мабільныя генератары штучнай сілы цяжару, дзякуючы чаму рызыка парваць скафандр аб абломкі перагародак была зведзена да мінімуму.

— Пілот ніколькі не перабольшыў! — Даліла сунуў палец у пыл, каб праверыць глыбіню пласта.

У нататніку з'явіўся новы запіс.

— З чаго пачнём, спадар інспектар? — Даліла ўключыў нашлемны ліхтар, таму што святла аўтаномных хемілюмінесцэнтных крыніц было відавочна недастаткова.

— З капітанскага мосціка. Паспрабуем знайсці бартавы журнал! — ратавальнікі далі Сарву план «Энігмы».

Квартэт павольна пайшоў па праходзе. Перыядычна інспектар рабіў фатаграфіі і ўносіў у нататнік даныя агляду. У адным з адсекаў мужчыны наткнуліся на шкілет. І без медыцынскага заключэння было відавочна, што чэрап і косткі належаць чалавеку.

Сарва апусціў чамаданчык на падлогу, выцягнуў з несэсэра магутную лупу, пасля чаго ўважліва агледзеў лахманы, надаўшы асаблівую ўвагу нашыўкам.

— ...ASA... NASA! Нацыянальнае ўпраўленне па паветраплаванні і даследаванні касмічнай прасторы... Я магу дапусціць, што ў далёкім мінулым на Зямлі магла існаваць высокаразвітая цывілізацыя, аднак паверыць у тое, што там таксама меліся ЗША і НАСА... Ну ўжо не! — інспектар акуратна зрэзаў скальпелем нашыўку і сунуў яе ў грыпер.

У хуткім часе Сарва знайшоў новае пацвярджэнне таго, што «Энігму» стварылі яго сучаснікі.

— Тлумачальныя надпісы зроблены на англійскай мове ў яе паўночнаамерыканскім варыянце... Звярніце ўвагу на дату, спадар лейтэнант.

— Дванаццаць — сямнаццаць? — Даліла няўцямна ўтаропіўся на агрэгат, паверсе якога ішлі арабскія лічбы.

— Каляндарны фармат «месяц—дзень—год» з'яўляецца ўнікальным для Злучаных Штатаў Амерыкі... Шкада, год вырабу не разабраць!

Абсталяванне, сустрэтае квартэтам, было даўно састарэлым, з-за чаго ў мужчын складвалася ўражанне, быццам яны патрапілі ў які-небудзь тэхналагічны музей. На капітанскім мосціку знайшліся яшчэ шкілеты — два ў крэслах за пультам кіравання і адзін на падлозе.

— Гэтыя двое прынялі гвалтоўную смерць, — сказаў на заканчэнне Сарва, скончыўшы агляд костак. — А вось і прылада забойства!

Інспектар вывудзіў з пылу ржавы клінок.

— Таўро «Randall Made Knives», калі мне не здраджвае памяць. Пачатак дваццаць першага стагоддзя... Падобных супадзенняў проста не бывае!.. Спадарства, прыступайце да пошуку бартавога журнала. Гэта павінен быць тоўсты сшытак!

Мужчыны літаральна перавярнулі капітанскі мосцік уверх дном, але шуканага так і не знайшлі.

— За столькі гадоў папера магла ператварыцца ў пацяруху.

— Вы маеце рацыю, спадар лейтэнант! А яшчэ бартавы журнал маглі схаваць, весці ў камп'ютары або знішчыць.

Няварта было і думаць аб тым, каб вывудзіць інфармацыю са старажытных камп'ютараў без прыцягнення спецыялістаў.

— Адна надзея на архіў Еўрапейскага касмічнага агенцтва... Спадары, давайце раздзелімся і праверым каюты. Не выключана, хто-небудзь з членаў экіпажа мог весці дзённік ці якім-небудзь іншым спосабам задакументаваў надзвычайнае здарэнне.

Даліла і Сарва адправіліся ў кают-кампанію, а матросы ўзяліся за ператрус кают.

Адсутнасць кіслароду дазволіла захавацца шматлікім рэчам, уключаючы кнігі. Па выхадных даных інспектар зрабіў выснову пра тое, што надрукавалі іх у першай чвэрці дваццаць перша­га стагоддзя ў ЗША і Вялікабрытаніі.

— Часавы прамежак мы ўстанавілі. Засталося толькі зразумець, што здарылася з «Энігмай»!

Пільны вобыск не даў ні адзінай падказкі датычна абставін адысеі даўжынёй у мільён гадоў.

— Штучнае старэнне? — Сарва задумаўся. — Які сэнс гэткага неэканомнага расходавання велізарных запасаў энергіі?.. Мільён гадоў... Нібы «Энігма» правалілася ў часавую анамалію... Стоп!.. Спадар лейтэнант, звяжыцеся з капітанам. Няхай на Зямлі правераць, ці былі адзначаны падчас палёту «Энігмы» кратовыя норы ў раёне Юпітэра!

— Пошук можа зацягнуцца, спадар інспектар.

— Не думаю. Маштабы экспансіі не параўнаць з цяперашнімі. Дакументаў наўрад ці будзе шмат. І ўсе яны даўным-даўно пераведзены ў лічбавы выгляд.

Адказ на абодва запыты прыйшоў праз адзінаццаць з паловай гадзін — ратавальнікі пабудзілі Сарву і ўручылі яму радыёграму.

— Зоркалёт «Энігма» стартаваў з мыса Канаверал штата Фларыда дзевятнаццатага красавіка дзве тысячы дваццаць першага года. Мэта місіі — вывучэнне Нептуна і Плутона. Знік шостага лютага дзве тысячы дваццаць трэцяга года ў раёне Сатурна. Прычына невядомая.

Якой-небудзь інфармацыяй аб кратовай нары паблізу Сатурна ЕКА не валодала.

— Тупік?

— Чаму ж, спадар лейтэнант?.. Тое, што даныя аб кратовай нары адсутнічаюць, зусім не азначае, што гэтай самай кратовай нары альбо чагосьці падобнага няма... Мы ляцім да Сатурна!

— Спадзяецеся знайсці там кратоваю нару, спадар інспектар?

— Так.

— Мы будзем шукаць іголку ў стозе сена! — нагадаў Даліла. — Мы не маем ні дакладных каардынат, ні спецыяльнага пошукавага абсталявання. Не забывайце аб тым, што кратовая нара можа быць блукаючай.

— А яшчэ яна можа калапсаваць, спадар лейтэнант... Абсталяванне возьмем на аварыйнавыратавальным судне, для мінімізацыі памераў раёна пошуку падключым штучны інтэлект «Сазігена Александрыйскага», Зямля падстрахуе пры дапамозе радыётэлескопаў. Працу трэба дарабіць, у адваротным выпадку, навошта наогул было за яе брацца?

Нягледзячы на тое, што Далілу апаноўвалі сумневы, ён кіўнуў. Шукаць кратовую нару вынікала хоць бы таму, каб не дапусціць паўтарэння інцыдэнту з «Энігмай».

— Тэарэтычна, у нас ёсць усе шанцы... Капітану спатрэбіцца пісьмовы загад.

— Лічыце, ён у яго ўжо ёсць!

Як і меркаваў Сарва, пераконваць камісара Айнбунда ў важнасці працягу пошуку не было неабходнасці. Камандзір «Сазігена Александрыйскага» атрымаў пакет дакументаў, пасля чаго каманда брыга разам з экіпажам аварыйна-выратавальнага судна прыступіла да дэмантажу сканераў.

На разлік каардынат гіперпрасторавага калідора, мантаж абсталявання ў насавым адсеку, вылічэнне перыметра пошукаў кратовай нары і перагрузку зондаў пайшло больш за дваццаць дзве гадзіны. Кожная пара рабочых рук была на ўліку, таму інспектар узяўся за працу нароўні з усімі.

Навігатар вывеў «Сазігена Александрыйскага» за дзевяноста тысяч кіламетраў ад разліковага месца знікнення «Энігмы». Сканеры неадкладна прыступілі да працы, а для разведкі былі высланы зонды.

Галоўным крытэрыем пошуку з'яўлялася спалучэнне значнага магнітнага поля, моцнай гравітацыі і прысутнасць цёмнай энергіі. З прычыны таго, што для стабільнага існавання кратовай нары дастаткова было колькі заўгодна малой колькасці фантомнай матэрыі, сума шчыльнасці энергіі і ціску астатняй яе часткі павінна была раўняцца нулю.

У якасці штаба пошукавай аперацыі Сарва выбраў капітанскі мосцік — балазе дазвалялі паўнамоцтвы, якімі ўзнагародзіў інспектара начальнік Дэпартамента.

— Ёсць навіны з Зямлі, спадар лейтэнант? — пацікавіўся інспектар, сочачы за тэлеметрыяй. Надзея была слабай — радыётэлескопы не маглі засекчы кратоваю нару пры малым яе памеры і ў выпадку, калі кратоваю нару закрывала перашкода. Таму Сарва не здзівіўся, калі пачуў:

— Скажэнне спектра электрамагнітнага выпраменьвання не адзначана. Перыядычная змена яркасці зорак адсутнічае.

— Працягваем пошук!

Дасягнуўшы меркаванага пункту знікнення «Энігмы», зонды скінулі хуткасць да нуля і зрабілі шэраг аналізаў. Ні адзін з іх адхілення ад нормы не выявіў. Даліла тактоўна маўчаў, дазваляючы Сарву сабрацца з думкамі. Інспектара не магло суцешыць тое, што даных першапачаткова быў мінімум.

— Хай зонды пачынаюць рух па спіралі!

Аператар задаў новую праграму, і цяпер адначасова даводзілася назіраць за чатырма рознымі малюнкамі. Апрацоўку даных, якія паступалі з зондаў і сканераў, узяў на сябе штучны інтэлект «Сазігена Александрыйскага».

На дзявятыя суткі нават Сарву стала зразумела, што наяўнымі сродкамі кратовую нару не знайсці. Да таго ж інспектар атрымаў новае, тэрміновае прадпісанне.

Прызнаваць паражэнне было цяжка. Сарва ўздыхнуў і сказаў:

— Мы зрабілі ўсё, што ад нас залежыць. Вяртаемся!

КРАТОВАЯ НАРА

Як бы цяжка ні было распісвацца ва ўласным бяссіллі, але затрымліваць і далей «Сазіген Александрыйскі» інспектар Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў Ратаўт Сарва не меў права. Пошук будуць весці іншыя.

— Брыг даставіць вас на амерыканскую арбітальную станцыю «Кронас», спадар інспектар, — сказаў першы памочнік капітана «Сазігена Александрыйскага», — праз два дні курсам на Уран пройдзе каланіяльны транспарт «Тур Хейердал». Ён забярэ вас.

Сарва кіўнуў, высілкам волі прымушаючы сябе пераключыцца на новую справу — выбух у лабараторыі пантрапалогіі на спадарожніку Умбрыэль. Інспектар павінен быў высветліць, хто стаіць за тэрарыстычным актам, у выніку якога загінула васямнаццаць чалавек.

— Я буду ў сябе! — Сарва вярнуўся ў каюту і, сабраўшы рэчы, сеў за справаздачу, у думках зганіўшы механіка Юдзіна за пабіты планшэтны персанальны камп'ютар. Дзякуючы гаджэту можна было сэканоміць шмат часу.

Зоркі ў ілюмінатары паплылі — брыг па чарзе ўключэннем і выключэннем манеўровых рухавікоў прыступіў да развароту. Па заканчэнні манеўру корпус нямоцна задрыжаў — уключыўся тэрмаядзерны рухавік: адлегласць да Сатурна была невялікай, і капітан не палічыў патрэбным выкарыстоўваць гіперпрывод.

Інспектар пагрузіўся ў працу з галавой і з прычыны гэтага не адразу ўсвядоміў, што здаецца яму няправільным. Рухавік працаваў у фарсіраваным рэжыме, прычым ляцеў «Сазіген Александрыйскі» не наперад, а назад. Каб пераканацца ў тым, што адчуванні яго не падманваюць, Сарва прыпаў да ілюмінатара.

— Мосцік, што адбываецца? — Сарва паспрабаваў звязацца з экіпажам па інтэркаме, аднак не меў поспеху: дынамікі адгукнуліся толькі белым шумам. Машынальна праверыўшы, ці на месцы пісталет, інспектар выглянуў у калідор і адразу наткнуўся поглядам на матросаў, якія беглі. — Спадарства, што здарылася?

— Нас зацягвае ў чорную дзірку! — не спыняючыся, адазваўся адзін з мужчын. У голасе матроса чуліся ноткі панікі. І нядзіўна — гравітацыйнае прыцягненне чорных дзір было настолькі вялікае, што захоплівала не толькі рэчыва, але і выпраменьванне.

— Чорт! — Сарва зразумеў усё адразу: «Сазігена Александрыйскага» зносіла ў кратовую нару, якую брыг беспаспяхова шукаў дзевяць сутак. Інспектар кінуўся на капітанскі мосцік, а па адсеках загучаў узмоцнены гучнагаварыцелем металічны голас:

— Экіпажу неадкладна заняць месцы ў супрацьперагрузачных коканах! Экстраннае апусканне!

Задума капітана была простай: сыход у гіперпрастору. Немалая верагоднасць таго, што ў кропцы выйсця брыг можа сутыкнуцца з нябесным целам, цьмянела ў параўнанні з тым, што прадказвала сустрэча з сінгулярнасцю.

У адсеку, дзе размяшчаліся супрацьперагрузачныя коканы, панаваў сапраўдны хаос — экіпаж як быццам забыўся аб тым, што месцаў хопіць на ўсіх. Паніку ўзмацняла занадта павольная змена лічбаў на лічыльніку зваротнага адліку.

«Не паспець!» — апякла страшэнная думка.

Не дазваляючы пачуццям авалодаць сабой, інспектар залез у свабодны кокан і згрупаваўся ў чаканні штуршка. Здавалася, ход часу з кожным імгненнем толькі запавольваецца.

Рызыкуючы выклікаць перагрэў рухавіка, капітан спрабаваў выціснуць з яго максімум, але безнадзейна прайграваў. Гравітацыйнае поле не хацела выпускаць сваю ахвяру. Сарва злавіў сябе на ірацыянальным жаданні падвесці атамны гадзіннік — да васьмі нулёў яшчэ так доўга...

Вібрацыя корпуса «Сазігена Александрыйскага» расла, разам з ёй мацнела і трывога інспектара. Кратовая нара з роўнай ступенню верагоднасці магла злучаць як адзін і той жа Сусвет у розных частках, так і два розныя Сусветы. Існавала яшчэ адна прычына для турботы — патэнцыйная непраходнасць кратовай нары. У гэтым выпадку ў экіпажа не мелася ні адзінага шанцу калі-небудзь наогул убачыць Зямлю.

За пяць хвілін да пагружэння ў гіперпрастору аўтаматычна актываваліся коканы. Шум устрывожаных галасоў і вібрацыя зніклі. Аднак пачуцця заспакаення гэта не прынесла — працэдура запуску гіперпрывода адымала празмерна шмат часу.

У рэшце рэшт лічыльнік абнуліўся, і Сарва не змог стрымаць крык радасці, які рваўся з грудзей. Рушыў услед нямоцны штуршок, які прымусіў зоркі ў ілюмінатары пачаць зрушэнне ў адваротны бок. Празрыстыя сценкі кокана дазвалялі прасачыць за рэакцыяй экіпажа — на тварах людзей чыталася палёгка.

Першыя прыкметы, якія паказвалі на тое, што нешта пайшло не так, інспектар заўважыў ужо праз чвэрць хвіліны пасля ўключэння гіперпрывода. Кручэнне «Сазігена Александрый­скага», якое мела цэнтрабежны характар, набірала сілу, яго не здолелі схаваць нават супраць­перагрузачныя коканы. Незамацаваныя прадметы з велізарнай хуткасцю лёталі па адсеку. На шчасце, ні адзін з іх не валодаў дастатковым памерам для таго, каб прабіць кокан.

Колькі працягваўся гэты вар'яцкі карагод, Сарва не ўзяўся б сказаць дакладна — стрэлкі хранометра, то паскараючыся, то запавольваючыся, нечакана пабеглі назад. Атамны гадзіннік зусім спыніўся. Скрыўленне прасторы і часу кранула і зоркі — абсыпаная серабрыстымі бліскаўкамі бэжавая мантыя космасу саступіла месца малочнай белізне. З'явілася адчуванне бясконцага падзення, якое прымусіла інспектара перавесці ўстрывожаны погляд на дысплэй сістэмы падтрымання жыццядзейнасці.

— Працуе...

Людзі рэагавалі па-рознаму, але іх усіх аб'ядноўвала адно — страх. І чым глыбей апускаўся брыг, тым больш намаганняў патрабавалася прыкласці для таго, каб утрымліваць пачуцці пад кантролем.

Канструкцыя кокана дазваляла выбрацца з яго самастойна, чым Сарва не прамінуў скарыстацца. Інспектар не мог дапусціць, каб страх трансфармаваўся ў паніку. За выключэннем лёгкага расстройства вестыбулярнага апарату, Сарва не зазнаў іншых непрыемных адчуванняў. Нізкі гул, які суправаджаў работу гіперпрывода, адсутнічаў. Не працаваў і тэрмаядзерны рухавік.

— Мосцік, адкажыце!.. Інспектар Сарва выклікае мосцік! Адкажыце!

Інтэркам маўчаў.

Адзін за адным члены экіпажа выбіраліся з коканаў і збіраліся ў групы, кожная з якіх мела свой пункт гледжання на тое, што адбываецца. Сярод астранаўтаў пераважала разгубленасць. І гэтая разгубленасць мацнела ад адсутнасці інфармацыі.

— Мосцік, адкажыце!

— Можаце не старацца, спадар інспектар! — у адкрытым люку стаяў лейтэнант Даліла. — Капітан застрэліўся. Першы пілот звар'яцеў, а другога прыйшлося напампаваць заспакаяльным... На няшчасце, у спешцы была зададзена няправільная паслядоўнасць каманд, з прычыны чаго гіперпрывод разладзіўся...

Экіпаж загуў, і першаму памочніку прыйшлося заклікаць да парадку — Даліла не горш за Сарву разумеў, да чаго можа прывесці паніка. Дапамога інспектара прыйшлася як нельга дарэчы.

— Як старшы афіцэр, я прыняў рашэнне заглушыць абодва рухавікі — паліва яшчэ спатрэбіцца для рэгенератараў паветра. Радыст пасылае сігнал бедства праз кожныя чатыры хвіліны, але баюся, што ніхто нас не пачуе...

— Мы ўсе тут памром! — не вытрымаў нехта ў задніх шэрагах. — Як на праклятай «Энігме»!.. Трэба ратавацца! Айда да аварыйна-выратавальных ботаў!

Экіпаж выплюнуў звар'яцелага ад страху механіка.

Выбрацца з адсека можна было толькі адзіным шляхам — праз люк, які блакіравалі Сарва і Даліла. Механік ірвануў напралом, але справіцца з двума моцнымі мужчынамі аказаўся не ў стане. Інспектар паваліў Бака Знайду на падлогу і захліснуў на яго руках аднаразовую пластыкавую сцяжку. Прымяняць зброю для навядзення парадку не прыйшлося — натоўп застаўся на месцы.

— Я прашу ўсіх супакоіцца! — сказаў Даліла, выставіўшы перад сабой рукі далонямі наперад. — Мы спалілі шмат паліва для гіперпрывода, але яго ўсё яшчэ застаецца досыць для вяртання. Трэба толькі адрамантаваць гіперпрывод!

Сарва ў думках ухваліў тактыку лейтэнанта — людзі здольныя на многае, калі ім падараваць надзею. Зараз галоўнае — не аслабляць кантроль над сітуацыяй.

— Разыходзьцеся па працоўных месцах! — запатрабаваў Даліла. — Знайду я адпушчу адра­зу, як толькі ён ачуняе!

Экіпаж прыйшоў у рух, каб у наступнае імгненне зноў збіцца ў натоўп.

— А калі не атрымаецца? — выгукнуў бортінжынер Гедбут Філюціч.

— Атрымлівае перамогу толькі той, хто змагаецца да канца! — палічыў неабходным умяшацца інспектар. — Не забывайце, мы знаходзімся не ў чорнай дзіры, а ў кратовай нары, гэта значыць тунэлі ў прасторы. А тунэль мае на ўвазе не толькі ўваход, але і выхад.

— «Энігму» выкінула з гэтай самай нары праз дзве сотні гадоў!

— «Энігма» не магла развіць хуткасць, якая перавышае хуткасць святла, Гедбут! — нагадаў Даліла, і гэта вырашыла зыход справы.

Інспектар дапамог лейтэнанту давалачы механіка да яго каюты, а затым агледзеў цела капітана «Сазігена Александрыйскага». Усё паказвала на самагубства.

— Паміж намі, спадар лейтэнант, гіперпрывод сапраўды можна адрамантаваць? — Спытаў Сарва пасля заканчэння агляду.

— Можна, спадар інспектар, але для гэтага прыйдзецца прыкласці максімум намаганняў — памылку заўважылі занадта позна. З іншага боку, усё магло скончыцца нашмат больш сумна... — павісла нядоўгая паўза. — Пры любым раскладзе мы не павінны сядзець, склаўшы рукі.

Даліла падзяліў экіпаж на дзве змены, у кожнай з якіх былі прызначаныя людзі, якія адказвалі за фіксаванне параметраў знешняга асяроддзя. Веды аб кратовых норах да гэтага часу заставаліся пераважна тэарэтычнымі. Насуперак асцярогам, збояў у працы кантрольнавымяральнай апаратуры не назіралася.

Цяжкая фізічная праца адцягвала экіпаж ад змрочных думак, але канчаткова пазбавіць ад страху не магла: падзенне ў бездань працягвалася. Каб хоць неяк падзяляць дзень і ноч, Сарва прапанаваў выкарыстоўваць пясочны гадзіннік, які належаў капітану. Свае адчуванні інспектар старанна фіксаваў на сінтэтычнай паперы, маючы намер у далейшым змясціць аркушы ў герметычна залітаваную тытанавую капсулу. Сарва быў рэалістам: ваяж у рынгхоле мог зацягнуцца на стагоддзі.

Малочная бель за бортам «Сазігена Александрыйскага» не мяняла ні колер, ні кансістэнцыю, з-за чаго пры поглядзе ў ілюмінатар складалася ўражанне, што брыг застаецца нерухомым. Вось толькі падмануць арганізм было немагчыма.

За чацвёра сутак, якія працягваўся рамонт, у памяці інспектара адклаліся толькі смяротная стомленасць і жудасны ціск вечнасці. Нават сон не дазваляў забыцца.

— Усё гатова! — Даліла выглядаў пастарэлым на два дзясяткі гадоў: яму прыходзілася цяжэй за ўсіх.

Сарва апусціўся ў суседняе крэсла і звярнуў свой погляд на дысплэй, на якім адзін за адным афарбоўваліся ў зялёны колер вузлы і модулі гіперпрывода.

— Тэхнікі праводзяць тэсціраванне сістэм. Як толькі скончаць, зможам стартаваць.

— Выдатна!

Даліла нечакана змяніў тэму:

— Як вы думаеце, спадар інспектар, колькі часу прайшло там, у нармальным свеце?

— Не маю ні найменшага ўяўлення, спадар лейтэнант, — прызнаўся Сарва. — Можа год, можа два. Ці дзесяць гадоў, ці сто... Даведацца пра гэта мы зможам толькі пасля таго, як выберамся з кратовай нары. Любыя развагі на гэтую тэму будуць не больш чым сафістыкай, толку ад якой — нуль.

— У нас толькі адна спроба — рамонт вычарпаў усе нашы рэсурсы.

— Кратовая норма можа аказацца калапсуючай. І тады сама выпхне брыг.

— Зноў тэорыя... На практыцы ўсё можа пайсці зусім не так.

Лейтэнант застаўся на капітанскім мосціку, дзе былі ўсталяваныя спецыяльныя коканы, якія дазвалялі кіраваць «Сазігенам Александрыйскім», а інспектар вярнуўся да экіпажа. У людзей ніяк не атрымлівалася пазбавіцца ад трывогі.

— Усё будзе добра! — сказаў Сарва, каб хоць неяк падбадзёрыць астранаўтаў. Мяркуючы па тварах, члены экіпажа паставіліся да рэплікі інспектара скептычна. Адна толькі надзея падтрымлівала людзей.

Замест лічыльніка зваротнага адліку выкарыстоўвалі пясочны гадзіннік. Гіперпрывод запрацаваў яшчэ да таго, як упала апошняя пясчынка. Але ні праз хвіліну, ні праз гадзіну пейзаж за ілюмінатарамі ніколькі не змяніўся. Інспектар тым не менш быў на сто працэнтаў упэўнены ў тым, што брыг рухаецца да выхаду.

Не маючы магчымасці сачыць за цягам часу, экіпаж мог давяраць толькі ўласным адчуванням. Паводле ацэнак Сарвы, прайшлі не менш за восем гадзін, перш чым малочная бель стала патроху цямнець. Яшчэ праз дванаццаць пачалі праступаць зоркі. Аднак выдыхнуў інспектар толькі пасля таго, як «Сазіген Александрыйскі» ў рэшце рэшт вываліўся з пасткі.

Экіпаж сустрэў вызваленне крыкам «Ура! », ад якога ледзь не разляцелася на дробныя аскепкі арміраванае шкло ілюмінатараў. Людзі абдымалі адзін аднаго і плакалі.

Сарва прайшоў на капітанскі мосцік, імкнучыся не думаць пра тое, куды і ў які час трапіў брыг.

— Ёсць дзве навіны, спадар інспектар, — сказаў Даліла, масіруючы віскі. — Добрая і дрэнная. З якой пачаць?

— З добрай.

— Мы ў Сонечнай сістэме. Непадалёк ад Юпітэра. І на ўсіх парах аддаляемся ад кратовай нары.

— А дрэнная?

— Нам ніхто не адказвае.

У інспектара засмактала пад лыжачкай. Няўжо «Сазіген Александрыйскі» трапіў у мінулае, у якім спадарожнікі-рэтранслятары яшчэ нават не з'явіліся?

Аднак асэнсаваць сказанае Сарва не паспеў — на экране радара з'явілася пазнака касмічнага карабля, а яшчэ праз імгненне — другога, нашмат большага па памерах. Прычым другое судна з'явілася літаральна з ніадкуль, ды яшчэ і за некалькі метраў ад першага. Нават штучнаму інтэлекту было не па сілах прадухіліць сутыкненне.

Катастрофы не здарылася — абодва касмічных карабля рухаліся на мінімальнай хуткасці.

Інспектар і сам не зразумеў, што прымусіла яго крыкнуць:

— Трансфакатарам — на максімальнае набліжэнне!

— Гэта ж «Энігма» і «Капіца»! — Ахнуў Даліла, калі пікселі склаліся ў выразную карцінку.

НА ВОБРАЗ І ПАДАБЕНСТВА

Інерцыя накіроўвала касмічныя караблі ў розныя бакі. Калі «Сяргей Пятровіч Капіца» мог выкарыстаць для тармажэння рухавікі, то «Энігма» гэтай магчымасці была пазбаўленая. Амерыканскі зоркалёт павольна, але дакладна зносіла да Юпітэра. З сілай, якая выключала ўсякую магчымасць утрымацца на арбіце.

— Ёсць сувязь з Зямлёй! — Паведаміў радыст, які з'явіўся на капітанскім мосціку. — Нас пытаюць, чаму мы змянілі курс.

— Для іх жа яшчэ нічога не адбылося! — Капітан «Сазігена Александрыйскага» лейтэнант Рыгор Даліла задумаўся. Паўза расцягнулася на некалькі хвілін. — Пакажыце ў радыёграме паломку гіперпрывода і збой у рабоце навігацыйнага абсталявання. І паведаміце ім пра аварыю.

— Зразумеў! — кіўнуў радыст і пайшоў.

— Трэба дапамагчы параненым, спадар лейтэнант, — нагадаў інспектар Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў Ратаўт Сарва, пераканаўшыся ў тым, што відэакамеры, знятыя з аварыйна-выратавальнага судна, зафіксавалі сутыкненне.

— Вале, курс на карвет!

Брыг прыступіў да манеўру развароту, а Сарва склаў паведамленне для камісара Еінара Айнбунда, сцісла выклаўшы падзеі апошніх дзён. Прычым паспрабаваў зрабіць гэта так, каб у начальніка Дэпартамента не ўзнікла ніякіх сумненняў у адэкватнасці падначаленага. Мелася яшчэ адна нагода для турботы — знішчэнне лабараторыі пантрапалогіі. Інспектар валодаў мінімумам інфармацыі аб тым, што здарылася на Умбрыэле.

— Увогуле, а хіба здарылася?

Улічваючы тое, што «Сазіген Александрыйскі» выбраўся з кратовай нары да таго, як адбылася аварыя, можна было выказаць здагадку, што лабараторыю яшчэ не знішчылі. З гэтага вынікала, што Сарва валодаў магчымасцю прадухіліць тэрарыстычны акт.

— Спадар лейтэнант, мне неабходна тэрмінова адправіць радыёграму на Зямлю!

— Калі ласка!

Інспектар атрымаў зусім не той адказ, які чакаў: камісар Айнбунд у жорсткай форме запатрабаваў тлумачэнняў з нагоды таго, адкуль Сарва мог даведацца пра атаку, калі ў адкрытыя крыніцы інфармацыя не трапляла. Прыйшлося адпраўляць разгорнутую радыёграму.

Брыг прыватнай ахоўнай кампаніі прыбыў першым. Спыняў «Энігму» буксір.

Маючы на руках падмацаваную відэазапісам падрабязную справаздачу аб сутыкненні, інспектар зусім не здзівіўся таму, што начальнік Дэпартамента вырашыў накіраваць яго для высвятлення абставін знішчэння лабараторыі. Лейтэнант Даліла зноў стаў кампаньёнам Сарвы.

— Стартуем адразу, як толькі падыдзе «дойная карова» і мы зможам папоўніць запас паліва, спадар інспектар!

Памятаючы пра тое, што «Tempori parce», Сарва вырашыў не чакаць прыбыцця судна забеспячэння, і прыступіў да вывучэння матэрыялаў, дасланых Дэпартаментам, і выбару тактыкі расследавання. Лабараторыя на спадарожніку Урана эксперыментавала ў галіне генетычнага мадыфікавання людзей для фарсіраванага асваення планет, прыдатных для засялення. Выкарыстанне чалавечага матэрыялу было ў разы танней за прымяненне робатаў і ўзвядзенне масіўных ахоўных купалаў. Да таго ж нават самыя дасканалыя андроіды часам былі не ў стане выканаць працу, падуладную чалавеку.

Умбрыэль, які складаўся ў асноўным з льдоў з істотнай доляй каменя, выбралі для досведаў па змяненні характарыстык чалавечага цела невыпадкова — спадарожнік быў ідэальным месцам для ажыццяўлення праекта, які грамадская думка магла і не ўхваліць.

У дванаццаць дваццаць тры на пульт дзяжурнага паступіў сігнал бедства — на яхце «Радамант» выйшаў з ладу скачковы гіперпрывод, з прычыны чаго судна страціла кіраванне. Усе спробы пілота змяніць траекторыю падзення ні да чаго не прывялі, і праз дзве з паловай хвіліны яхта ўрэзалася ў навукова-даследчы цэнтр. Загінулі васямнаццаць чалавек, яшчэ дваццаць дзевяць атрымалі раненні рознай ступені цяжкасці. У тым, што здарылася адразу ж западозрылі тэракт — «Радамант» урэзаўся дакладна ў лабараторыю. Падчас агляду месца здарэння версія атрымала пацвярджэнне — на абломках яхты былі выяўленыя мікрачасціцы цыклытрыметылентрынітраміна.

— Калі гэта — тэрарыстычны акт, чаму ні адна з арганізацый і груп да гэтага часу не ўзяла на сябе адказнасць за атаку? — нахмурыўся інспектар. Тэрарысты ўсіх масцяў любілі нагадваць пра сябе прынародна. І чым меншай лікам і маргінальнейшай была арганізацыя, тым гучней яна старалася заявіць пра сваё існаванне.

Расследаванне толькі пачалося, таму разлічваць на поўную інфармацыю не варта было. Да моманту, калі Сарва скончыў азнаямленне з радыёграмай, падрыхтоўка да апускання ў гіперпрастору была скончаная.

— Займайце месца ў супрацьперагрузачным кокане, спадар інспектар! — у каюце з'явіўся Даліла. — Стартуем праз дваццаць хвілін.

— Выдатна! — Сарва пераканаўся ў тым, што інструменты, без якіх не абыходзілася ні адно расследаванне, на месцы, пасля чаго сабраў рэчы і прайшоў у адсек. — Вы нешта хацелі, спадар Знайда?

— Хацеў падзякаваць за тое, што спынілі мяне, спадар інспектар! — кіўнуўшы, выпаліў механік. — Калі б не вы, я мог назаўсёды застацца ў праклятай нары. Вы выратавалі мне жыццё!

— Не варта перабольшваць, спадар Знайда! Лейтэнант Даліла і я проста рабілі сваю працу.

— Не, спадар інспектар. Я ваш даўжнік! — Механіку абавязкова патрабавалася пабачыцца з інспектарам: брыг ляцеў да Ганімеда.

— Давайце пагаворым пра гэта іншым разам! — Сарва замкнуў контур і надаў целу гарызантальнае становішча, якое не мяняў аж да таго моманту, пакуль «Сазіген Александрыйскі» не прыбыў да Умбрыэля.

Паверхня спадарожніка адлюстроўвала менш пятай часткі падаючага святла, з прычыны чаго Умбрыэль выглядаў як крануты карозіяй асколак гарматнага ядра. Па меры таго, як брыг набліжаўся да спадарожніка, станавілася добра адрозным мноства кратараў рознага памеру, сярод якіх асабліва вылучаўся Ванда з незвычайным светлым колам на яго дне. З усіх спадарожнікаў Урана толькі Аберон пераўзыходзіў Умбрыэль па колькасці кратараў.

Адметнай рысай Умбрыэля, як і іншых буйных спадарожнікаў Урана, з'яўлялася таксама сістэма каньёнаў, накіраваных з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад. Пазбаўленыя імёнаў стварэнні толькі ўзмацнялі падабенства спадарожніка з гарматным ядром.

Праекціроўшчыкі лабараторыі пантрапалогіі скарысталіся тым, што Умбрыэль з'яўляецца сінхронным спадарожнікам, і адсутнасцю ў яго атмасферы. Пацямненне задняга паўшар'я ў выніку пастаяннай бамбардзіроўкі часціцамі магнітасфернай плазмы, якія рухаліся па арбіце нашмат хутчэй за Умбрыэль, давала магчымасць схаваць навукова-даследчы цэнтр ад старонніх вачэй.

Стараннямі другога пілота брыг завіс на арбіце Умбрыэля і выпусціў бот, на борце якога Сарва і спусціўся на спадарожнік. Калі б не вугальна-чорная дзірка, якая ўтварылася ў выніку выбуху і дысанавала з брудна-шэрым керамічным бетонам купала, інспектар ніколі б не здолеў заўважыць навукова-даследчы цэнтр.

— І рэйкатронаў зусім не відаць.

Пасадку ніяк нельга было назваць мяккай — замест тыпавой узлётна-пасадачнай пляцоўкі выкарыстоўваўся вызвалены ад камянёў і лёду адносна роўны ўчастак мясцовасці. Варта было Сарву пакінуць борт, як адразу ж уключыўся рэжым аўтапілота, і бот пачаў імкліва набіраць вышыню.

Месца пасадкі і навукова-даследчы цэнтр падзялялі паўтара кіламетра, таму мясцовая служба бяспекі даслала за інспектарам усюдыход.

— Маёр Радзівон Мадзін, часова выконваючы абавязкі начальніка цэнтра, — акрамя намесніка палкоўніка Тавілы Голдзіна, адхіленага ад выканання службовых абавязкаў да заканчэння расследавання, у машыне было двое мужчын. — Гатовы адказаць на любыя вашы пытанні, спадар Сарва!

Усюдыход крануўся, а інспектар выцягнуў нататнік і механічны аловак, пасля чаго спытаў:

— А як наогул атрымалася так, што яхта змагла праскочыць ахоўны перыметр?

— Па разліках, зробленых камп'ютарам, месца падзення «Радаманта» размяшчалася за семсот трыццаць дзевяць метраў ад Цэнтра. Тэрарыст увёў дзяжурнага ў зман, паказаўшы, што на борце яхты знаходзяцца трое дзяцей. На мяжы «мёртвай зоны» «Радамант» раптам змяніў курс і набраў хуткасць. Ліміт часу не дазволіў распачаць што-небудзь.

— Дзяжурны знаходзіўся на посце адзін? — Сарва канспектаваў адказ, выкарыстоўваючы аднаму яму зразумелыя скарачэнні.

— Па інструкцыі нашы супрацоўнікі дзяжураць па двое, але ў момант атакі на посце заставаўся толькі сяржант Юркгонт Саліта, памочнік дзяжурнага.

— Вось як? — інспектар адарваўся ад запісаў і паглядзеў на маёра. — А дзяжурны ў той час дзе быў?

— У лейтэнанта Цешыма Каганца здарыўся востры прыступ расстройства страўніка, і афіцэр быў вымушаны звярнуцца да ўрача.

— Дзіўнае супадзенне. Вы не знаходзіце, спадар Мадзін?

— Сімуляцыя мела бы сэнс, калі б яхта атакавала не лабараторыю, а дзяжурную часць, і памочнікам заступіў супрацоўнік з недастатковым узроўнем падрыхтоўкі. Саліта служыць у Цэнтры трэці год, да таго ж адрозніваецца падвышанай стрэсаўстойлівасцю.

— Што дыягнаставаў медык? — інспектар вярнуўся да запісаў. Пісаць у тоўстых пальчатках было нязручна, і Сарва даў сабе слова як мага хутчэй абзавесціся новым персанальным планшэтным камп'ютарам.

— Гастраэзафагеальнарэфлюксную хваробу. Гэта стан, пры якім...

— ...адбываецца закід змесціва страўніка назад у стрававод. Калі апошні раз праводзілася медыцынскі агляд асабістага складу? — праз няроўнасці мясцовасці літары скакалі па аркушы.

— Медыцынская камісія праводзіцца кожныя чатыры месяцы, спадар Сарва. З часу папярэдняга прайшло паўтара.

— Часу на тое, каб захварэць, больш чым дастаткова... Каганец у вас колькі?

— Амаль чатыры гады.

— Праблемы з праходжаннем тэсту лаяльнасці ў Каганца або Саліты былі? — Пры прыняцці на службу кандыдаты старанна адбіраліся. Выпадковыя людзі трапіць ні на адзін з рэжымных аб'ектаў не маглі.

Інспектар некалькі разоў абвёў кружком слова «крот». Нават самая лепшая сістэма бяспекі зусім не гарантуе, што скрозь яе не праточыцца варожы агент.

— Не, — адмоўна хітнуў галавой у шлеме маёр і схапіўся за ручку на дзверы, калі ўсюдыход затармазіў занадта рэзка.

— Вы карыстаецеся паліграфам?

— З людзьмі працуе псіхолаг. Гэта нашмат больш надзейна, чым слепа верыць машыне, спадар Сарва.

Побач са сцяной валяліся абломкі «Радаманта», вакол якіх мітусіліся людзі ў скафандрах з нашыўкамі, якія паказвалі на іх прыналежнасць да службы бяспекі. Мяркуючы па каляровай гаме, прысутнічалі тут не толькі мясцовыя супрацоўнікі. Абломкі і аскепкі сартавалі, каб затым аднесці ў дзве вялікія вайсковыя палаткі.

— ДНК тэрарыста выявіць атрымалася? — пацікавіўся Сарва, калі мужчыны пакінулі ўсюдыход.

— Пакуль не. Выбух быў занадта моцным. — Маёр павёў інспектара да знешніх створак шлюзавай камеры.

— Як толькі знойдзеце, неадкладна паведаміце!

— Абавязкова, спадар Сарва.

Інспектар вырашыў пачаць з агляду лабараторыі. Да гэтага часу калідоры былі вызваленыя ад абломкаў. Праведзены пры дапамозе газавага храматографа першасны аналіз выявіў прысутнасць на кавалках спечанага керамічнага бетону часціц гексагену ў колькасці, якая паказвала на тое, што выбуховага рэчыва на борце «Радаманта» было не менш за тону.

— Знайсці такую колькасць можна толькі на складзе... — Сарва зрабіў у нататніку пазнаку: «Праверыць горназдабыўныя і будаўнічыя кампаніі на прадмет згубы цыклатрыметылентрынітраміна».

Ад лабараторных модуляў практычна нічога не засталося, тым не менш інспектар выдаткаваў больш за дзве гадзіны на агляд. Атрымаць новую інфармацыю не ўдалося.

— Спадар Мадзін, папрасіце медыка, які праводзіў агляд лейтэнанта Каганца даць мне эпікрыз. І выклічце сяржанта і лейтэнанта на пост.

Неабходнасць у скафандры адпала, і Сарва не без задавальнення пазбавіўся ад яго.

Дзяжурная часць размяшчалася ў тым самым крыле, што і лабараторыя, але за пяцьдзясят метраў ад яе. Керамічны бетон і масіўныя металаканструкцыі пагасілі ўдарную хвалю не да канца — рамонтная брыгада займалася ліквідацыяй пашкоджанняў.

— Мне патрэбны запіс перамоў сяржанта Саліты і тэрарыста! — маёр кіўнуў, і дзяжурны афіцэр перакінуў аўдыяфайл на USB-назапашвальнік, які інспектар сунуў у кішэню, паколькі з'явіліся лейтэнант і сяржант. — Спадар Каганец, я папрашу вас пачакаць, а з вамі, спадар Саліта, мы пагаворым tete a tete.

Мадзін вылучыў у распараджэнне Сарвы невялікі кабінет непадалёк ад актавай залы. Інспектар прапанаваў сяржанту прысесці, апусціўся ў крэсла сам і ўслед за гэтым уключыў лічбавы дыктафон.

— Скажыце, спадар Саліта, вам не даводзілася сустракацца ў Цэнтры з людзьмі, незадаволенымі характарам даследаванняў, якія праводзяцца ў лабараторыі пантрапалогіі?

Сяржант, калі і здзівіўся пытанню, выгляду не падаў.

— Не, спадар Сарва.

— А лейтэнант Каганец?

— Ніколі! — адказаў Саліта без паўзы, што падштурхоўвала да пэўных высноў. Аднак спяшацца з вердыктам Сарва не стаў.

— Колькі вы ўжо знаёмыя?

— Два гады.

— Вялікі тэрмін. За гэты час можна даведацца чалавека вельмі добра... Ці выказваў лейтэ­нант Каганец калі-небудзь сімпатыю экстрэмістам?

— Лейтэнант Каганец — узорны супрацоўнік!

— Расслабцеся, спадар Саліта! Інструкцыі патрабуюць правяраць усе версіі... Так што наконт сімпатыі?.. Падумайце добра, перш чым адказаць!

— Ніколі.

— Адабрэнне?.. Можа быць не прама, а ўскосна?

— Не, — сяржант без цяжкасці вытрымаў погляд інспектара.

— Можаце быць вольныя, спадар Саліта. І запрасіце, калі ласка, лейтэнанта Каганца!

Сяржант пакінуў кабінет. Літаральна праз імгненне ў дзверы пастукалі.

— Заходзьце!.. Сядайце, спадар Каганец! З вашага дазволу, я хацеў бы задаваць вам шэраг пытанняў.

— Прашу!

— Строга паміж намі: сяржант Саліта здольны на здраду?

— Ды як вам наогул магла прыйсці ў галаву настолькі абсурдная думка? — зніякавеў лейтэ­нант.

— Служба такая, спадар Каганец. Дык што, ці мог сяржант Саліта свядома падставіць пад удар лабараторыю пантрапалогіі? — інспектар уважліва сачыў за рэакцыяй лейтэнанта.

— Я нават такой думкі не дапускаю, спадар Сарва!

— У сяржанта Саліты не было праблем асабістага характару?

— Нічога такога. Ён бы мне абавязкова распавёў!

— А што, сяржант Саліта распавядае вам пра ўсё, што адбываецца ў яго жыцці, спадар Кага­нец? — здзівіўся інспектар.

— Мы — сябры!

— Нараканні па службе ў сяржанта Саліты маюцца? — інспектар скасіў вочы на лічбавы дыктафон. Святловыпрамяняльны дыёд відэазапісу працягваў гарэць чырвоным.

— Адны заахвочванні і падзякі.

— Сяржант Саліта азартны?

— Ні разу не бачыў яго гульцам, спадар Сарва.

— Зразумела!.. Што ж, не маю права вас больш затрымліваць, спадар Каганец!

— Заўсёды да вашых паслуг!

Застаўшыся адзін, інспектар некалькі разоў праслухаў аўдыяфайл і не знайшоў нічога, што ішло бы насуперак з расповедам Мадзіна. Пра матывацыю смяротніка заставалася толькі здагадвацца — тэрарыст да самага апошняга імгнення не выходзіў з ролі пілота страціўшага кіраванне судна. Каб нічога не забыцца, Сарва перанёс свае меркаванні па справе на паперу.

Нават дурню было зразумела, што без дакладных каардынатаў пратараніць лабараторыю немагчыма.

— Радыёмаяк або ўцечка інфармацыі? — абедзве гіпотэзы мелі як свае плюсы, так і свае мінусы. Сам Сарва болей схіляўся да таго, што Цэнтр атакавалі па пеленгу. Вось толькі верагоднасць выявіць радыёмаяк імкнулася да нуля.

Прынеслі эпікрыз, і інспектар выдаткаваў нейкі час на яго вывучэнне, а затым склаў тэкст паведамлення для камісара Айнбунда з просьбай праверыць, ці не знікаў са складоў гексаген у вялікіх колькасцях, а таксама сабраць інфармацыю аб усіх асобах, якія атрымалі допуск да кіравання яхтамі за бліжэйшыя паўгода.

Шукаць Мадзіна не прыйшлося — у якасці штаба аперацыі маёр абраў актавую залу.

— Хто-небудзь заявіў аб сваёй датычнасці да тэрарыстычнага акта?

— Цішыня, спадар Сарва.

— Што з парэшткамі пілота? — ідэнтыфікацыя па дэзаксірыбануклеінавай кіслаце магла даць ключ да асобы смяротніка: дадзеныя аб усіх пілотах касмічных караблёў у абавязковым парадку ўносіліся ў геномную бібліятэку.

— Шукаем.

Цвяроза ацэньваючы шанцы захавання арганічнага матэрыялу ў эпіцэнтры выбуху, асаблівых надзей на ДНК-дактыласкапію інспектар не ўскладаў. Але — а раптам?

— Скапіруйце мне ўсю інфармацыю, сабраную да гэтага моманту!.. І перадайце на Зямлю вось гэта. — Выдраны з нататніка аркуш перавандраваў да маёра. Мадзін прабег па тэксце позіркам і, паклікаўшы ад'ютанта, аддаў яму паперу. — Я буду ў кабінеце.

Сабраных службай бяспекі матэрыялаў аказалася так шмат, што Сарву на азнаямленне з імі спатрэбілася больш за дзесяць гадзін, на працягу якіх інспектар тройчы рабіў паўзы для таго, каб выпіць гарбаты і падсілкавацца. Выявіць зачэпку так і не ўдалося.

Адчуваючы набліжэнне стомы, Сарва вырашыў вылучыць хоць бы пару гадзін на сон. Але перад адпачынкам мэтазгодна наведаць часова выконваючага абавязкі начальніка Цэнтра.

— Нічым не магу парадаваць вас, спадар Сарва! — мітусні ў штабе дадалося: Мадзіну даводзілася адначасова каардынаваць дзеянні некалькіх груп.

— Зямля адказала?

— Па вашым запыце інфармацыі пакуль няма, — маёр адгукаўся, косячыся на дысплэй: у ла­ток лазернай друкаркі падалі аркушы з раздрукаванымі фотаздымкамі абломкаў «Радаманта».

— Дазвольце! — інспектар і сам не зразумеў, што ж прымусіла яго выхапіць з латка адзін з аркушаў. Буйным планам быў узяты аплаўлены кавалак металу. Першапачатковая форма не адгадвалася, аднак Сарва не стаў ігнараваць голас падсвядомасці. — Дзесьці я ўжо гэта бачыў... Спадар Мадзін, дзе артэфакт, з якога рабілі здымкі?

— У другой палатцы, — кінуўшы погляд на набор лічбаў унізе здымка, — адказаў маёр. — Загадаеце прынесці?

— Неадкладна!

Пяць хвілін здаліся інспектару вечнасцю. Займеўшы асколак, Сарва выцягнуў з несэсэра магутную лупу і пачаў яго разглядаць. З кожным імгненнем у інспектара расла ўпэўненасць у тым, што яму даводзілася бачыць нешта падобнае і раней. Аднак Сарва ніяк не мог успомніць, што і калі.

— Гэта пакуль застанецца ў мяне! — страціўшы надзею знайсці адказ, інспектар сунуў абломак у грыпер і вярнуўся ў кабінет. Адкінуўшыся на спінку крэсла і выцягнуўшы ногі, нейкі час Сарва намагаўся вывудзіць з памяці ўспаміны, але быў вымушаны капітуляваць. Сон наваліўся адразу, варта было толькі заплюшчыць вочы.

Абуджэнне атрымалася рэзкім, віной чаму з'яўляўся адказ, які ўсплыў з падсвядомасці.

— Паўмесяц і крыж!.. Атрымліваецца, што яны перайшлі ад слоў да прамога дзеяння?

Двуадзіны сімвал належаў сінкрэтычнай — хрысціянска-мусульманскай — радыкальнай арганізацыі, якая выступала за традыцыйныя каштоўнасці, што ў іх разуменні зводзілася да абавязковага выканання ўсіх рэлігійных прадпісанняў, устаноўленых адкрыццём волі Бога.

З інспектара зляцеў увесь сон.

— Калі Бог стварыў чалавека на ўласны вобраз і падабенства, атрымліваецца, любая спроба фізічнай змены людзей з'яўляецца ўмяшальніцтвам у Божы промысел... І нават больш — багаборніцтвам!

Сарва пачаў складаць тэкст новай радыёграмы камісару Айнбунду. За гэтым заняткам інспектара і заспеў ад'ютант маёра Мадзіна.

— Спадар Сарва, знойдзеныя парэшткі тэрарыста. Спецыялісты прыступілі да геномнай дактыласкапіі.

Інспектар паспяшаўся ў лабараторыю.

Вынікі былі атрыманы праз гадзіну. Яшчэ тры сышло на ідэнтыфікацыю асобы пілота і ўсталяванне яго сувязі з «Паўмесяцам і крыжам». Астатняе ўжо было справай тэхнікі.

МАЎКЛІВЫ ГРУЗ

Да завяршэння расследавання інспектару Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў Ратаўту Сарве патрабавалася выкрыць памагатага тэрарыста-смяротніка. За­дача не з простых — персанал навукова-даследчага цэнтра налічваў больш за тысячу чалавек. Любы мог забяспечыць «Паўмесяц і крыж» каардынатамі лабараторыі пантрапалогіі.

— Спадар Мадзін, хто-небудзь пакідаў Умбрыэль да або адразу пасля тэракта?

Маёр пераадрасаваў пытанне аднаму са сваіх памочнікаў. Той дзелавіта адстукаў па клавіятуры і праз некалькі імгненняў сказаў:

— Не.

Са слоў Мадзіна інспектар ведаў, што для таго, каб пакінуць Цэнтр, патрабаваўся спецыяльны дазвол, падпісаны палкоўнікам Голдзіным і начальнікам службы бяспекі.

— Зрэшты, калі злачынец выкарыстаў для навядзення «Радаманта» радыёмаяк, у яго мелася дастаткова часу, каб схаваць яго, не выклікаючы падазрэнняў... Спадар Мадзін, ператрус модуляў што-небудзь даў?

— Пакуль нічога, спадар Сарва.

Улічваючы цягу праекціроўшчыкаў Цэнтра да гігантаманіі і мініяцюрныя памеры шпіёнскага абсталявання, шанцы выявіць радыёмаяк зводзіліся да нуля. Асабліва, калі яго запраграмавалі на самазнішчэнне пасля выканання задання.

— Апаратура не зафіксавала ніякіх кадзіраваных сігналаў?

— Нічога.

— Значыць, варта шукаць чалавека. Мне патрэбны спіс персаналу Цэнтра.

— Збіраецеся праверыць усіх на паліграфе, спадар Сарва? — Маёр здагадаўся аб тым, што распачне інспектар, без асаблівай цяжкасці.

— Менавіта, спадар Мадзін.

— Чым я магу дапамагчы вам?

— Разбіце людзей на групы па дваццаць чалавек і адпраўляйце ў мой кабінет.

— Праверка зойме шмат часу і зусім не абавязкова дазволіць знайсці «крата», — палічыў патрэбным нагадаць маёр.

— Усё залежыць ад правільнасці фармулёўкі пытання!.. Першымі няхай прыйдуць супрацоўнікі службы бяспекі як маючыя допуск да сакрэтнай інфармацыі.

Перш чым прыступіць да агляду, Сарва накідаў спіс пытанняў, адкалібраваў прыбор і прыбраў з кабінета ўсё, за выключэннем двух крэслаў і стала. Яны былі выраблены з пластыка і не падыходзілі ў якасці зброі.

З невялікага спіса толькі адно пытанне мела ярка выражаны правакацыйны характар. Інспектар ніколькі не сумняваўся ў тым, што рэакцыя члена «Паўмесяца і крыжа» будзе адрознівацца ад рэакцыі нармальнага чалавека. І не памыліўся.

— Іншыя багі маюць такое ж права на жыццё, як і Гасподзь хрысціян, іўдзеяў і мусульман!

Сяржант Саліта, які манатонна ківаў услед за адказамі «так», раптам страпянуўся і сустрэўся позіркам з інспектарам.

— Ці не так, спадар Саліта?

Рэакцыя сяржанта была цалкам прадказальная — ён кінуўся на Сарву з намерам учапіцца яму ў горла. Інспектар ужыў прыём з арсенала самба і захліснуў на запясцях Саліты аднаразовую сцяжку. Сяржант паспрабаваў вырвацца, аднак разарваць пластык яму аказалася не па сілах.

— Мае віншаванні, спадар Сарва! — працягнуў руку для поціску маёр, калі інспектар даставіў у штаб арыштаванага.

— Не спяшайцеся, спадар Мадзін. Мне яшчэ трэба будзе праверыць астатніх. Справу трэба даводзіць да канца або не брацца за яе наогул!

Завяршыць пачатае інспектару не дазволілі — на імя Сарвы прыйшла радыёграма ад начальніка Дэпартамента камісара Айнбунда. У суседнім сектары паліцэйскі катар наткнуўся на падазронае судна. Пры спробе збліжэння барк «R-257», пазбаўляючыся ад грузу, паспрабаваў сысці ў гіперпрастору, аднак быў нагнаны патрульнымі.

Ляцець мелася на «Сазігене Александрыйскім». Аказваецца, увесь гэты час брыг заставаўся на арбіце Урана — у лейтэнанта Грыгора Далілы зноў паўсталі праблемы з гіперпрыводам.

За інспектарам даслалі бот.

— Рады зноў бачыць вас, спадар Сарва! Падобна на тое, сам лёс супраць таго, каб мы расставаліся надоўга, — усміхнуўся Даліла. — Каардынаты нам давялі, гіперпрывод гатовы да работы. Так што можам стартаваць прама цяпер.

— Выдатна! — Інспектара прыгнятала бяздзейнасць.

Насуперак асцярогам, механіка Знайду Сарва не сустрэў. Мяркуючы па ўсім, ён быў заня­ты на абслугоўванні гіперпрывода. Экіпаж размясціўся па супрацьперагрузачных коканах, і «Сазіген Александрыйскі» пагрузіўся ў гіперпрастору. Падарожжа працягвалася крыху менш за дзве гадзіны.

У той час як барк дрэйфаваў у касмічнай прасторы, паліцэйскі катар падбіраў выкінутыя кантэйнеры, якія інерцыя разнесла на тысячы кіламетраў.

Інспектар паведаміў камандзіру патрульных аб прыбыцці і атрымаў у адказ загад стыкавацца з «R-257». Другі пілот падвёў брыг да барка. Развітаўшыся з лейтэнантам і запэўніўшы механіка, што ў яго яшчэ будзе магчымасць аддаць доўг, Сарва пакінуў борт «Сазігена Алек­сандрыйскага». Тэрмін тэхнічнай эксплуатацыі «R-257» даўно падышоў да канца, тым не менш яго працягвалі выкарыстоўваць для транспарціроўкі сярэднегабарытных грузаў.

Прайшоўшы шлюзавую камеру, інспектар пазбавіўся ад скафандра і ў суправаджэнні ўзброенага аўтаматам патрульнага накіраваўся ў кают-кампанію, дзе Сарву чакаў намеснік камандзіра катара.

— Лейтэнант Доркгуж Пагін.

— Інспектар Ратаўт Сарва. Прыемна пазнаёміцца! Што тут у вас?

— Падазрэнне на кантрабанду, спадар інспектар.

— Ёсць інфармацыя аб характары грузу?

— У накладных указана камп'ютарнае абсталяванне для калоніі на траянскім астэроідзе 5678 QW-44. Што знаходзіцца ўнутры таўстасценных кантэйнераў — невядома. Прыйдзецца павазіцца.

— Дзе капітан барка?

— Узяты пад варту да заканчэння разбору разам з іншымі членамі экіпажа, спадар інспектар.

— Тут або на катары?

— Тут.

— Будзьце ласкавы, запрасіце яго да мяне!

Капітанам «R-257» аказалася жанчына. Сарва прапанаваў ёй крэсла і падрыхтаваўся рабіць запісы ў нататніку.

— Назавіце сябе!

— Афіна Таранда. Камандзір барка «Эр дзвесце пяцьдзясят сем», порт прыпіскі — Месяц.

— Чаму вы спрабавалі схавацца ад паліцэйскіх, спадарыня Таранда?

— Мы прынялі іх за піратаў.

— Вось як?.. Хіба вашы сканеры не распазналі паліцэйскае судна?

— Што перашкаджае піратам замаскіравацца пад паліцэйскіх, спадар інспектар? — Сарва кіўнуў. З часоў Генры Моргана і Фрэнсіса Дрэйка тактыка разбойнікаў амаль не змянілася: здабычу піраты стараліся браць хітрасцю, і самым надзейным спосабам увесці саперніка ў зман з'яўляўся фальшывы сцяг. — Я аддала загад выкінуць два кантэйнеры, каб адцягнуць піратаў, і даць маім пілотам магчымасць прыгатавацца для запуску гіперпрывода.

— Ахвяраваць часткай дзеля цэлага?.. Хай сабе. Але навошта было пазбаўляцца ад усіх кантэйнераў?

— Жыццё даражэй за любы груз, спадар інспектар, якім бы каштоўным ён ні быў. Гіперпрывод на «Дзвесце пяцьдзясят сёмым» маламагутны, яшчэ першай серыі... Хто б даў гарантыю, што піраты не вырашаць пазбавіцца ад сведкі?

— Калі мне не здраджвае памяць, калонія на астэроідзе невялікая. Навошта ім столькі абсталявання?

— Не ведаю, спадар інспектар. Гэтае пытанне вам варта адрасаваць заказчыку. Мы — усяго толькі перавозчыкі.

— Вы ведалі, што знаходзіцца ў кантэйнерах, спадарыня Таранда?

— Ні я, ні мае людзі не маюць звычкі сунуць нос у чужыя справы, спадар інспектар.

— Ухвальная якасць. На жаль, ад адказнасці за саўдзел у злачынстве вызваліць яна не можа.

— «Дзвесце пяцьдзясят сёмы» — грузавое судна. Ніякай кантрабанды мы ніколі не вазілі!.. Не разумею, на якой падставе нас затрымліваюць?

— Самае большае праз шэсць гадзін паліцэйскія збяруць усе кантэйнеры, спадарыня Та­ранда. А пра тое, што вы везлі, я даведаюся ў самы бліжэйшы час!

— І чаго вы чакаеце ад мяне, спадар інспектар? — альбо Тарандзе сапраўды не было чаго хаваць, альбо ёй — самае месца на тэатральных падмостках. У любым выпадку без агляду барка і праверкі кантэйнераў гаварыць з капітанам «R-257» няма пра што.

Сарва выклікаў патрульнага і перадаў яму Таранду, а затым накіраваўся ў грузавы адсек. Метал накіравальных блішчаў, што паказвала на тое, што заказаў у каманды барка хапала.

Старанны агляд адсека нічога не даў, а вось з прыходам лейтэнанта з'явілася першая каштоўная інфармацыя.

— Які б груз ні перавозіў барк, гэта ніякае не камп'ютарнае абсталяванне, спадар інспектар. Кантэйнеры — крыягенныя!

Справа прымала сур'ёзны абарот.

— Што ўнутры?

— Нічога, спадар інспектар.

— Як нічога? — адказ Пагіна збянтэжыў Сарву.

— Ускрылі ўжо два, і абодва пустыя.

— У такім выпадку, навошта Тарандзе было пазбаўляцца ад пустых кантэйнераў? Наяўнасць на борце ёмістасцяў спецыяльнага прызначэння не з'яўляецца падставай для арышту судна. — Сарва задумаўся. — Пачакаем, пакуль не правераць усе кантэйнеры... Спадар лейтэ­нант, трэба правесці хімічны аналіз іх сценак.

— Добра, спадар інспектар. Я перадам на катар.

Сарва прайшоў у рубку кіравання, дзе адзін з патрульных займаўся вывучэннем файлаў з камп'ютараў «R-257».

— Ёсць што-небудзь, вартае ўвагі?

— Нічога такога, што можна выкарыстаць у якасці доказнай базы супраць экіпажа барка, спадар інспектар, — на імгненне адарваўшыся ад дысплэя, адазваўся паліцэйскі.

Каб заняць час, Сарва прыступіў да допыту падначаленых Таранды. Выключаючы асобныя дэталі, паказанні цалкам супадалі. З прычыны таго, што патрульныя развялі экіпаж па розных адсеках, каб пазбегнуць змовы, вызначыцца з тактыкай астранаўты маглі толькі папярэдне — падчас уцёкаў ад катара.

Першыя даныя паступілі праз чатыры гадзіны: кантэйнеры мелі тэхналагічныя адтуліны, якія неслі на сабе сляды карбаранавай кіслаты — самай моцнай з тых, якія дапускалі магчымасць захоўвання ў спецыяльных сасудах. Сценкі кантэйнераў пакрывала плёнка з арміраванага шкла на аснове паладыевай сеткі. Умяшчальнасць бакаў для кіслаты дазваляла гарантавана знішчыць змесціва кантэйнераў.

Інспектар вылаяўся — аднаго толькі факту выкарыстання карбаранавай кіслаты для суда будзе мала. Праўда, надзея яшчэ заставалася — патрульныя правяралі сёмы з васьмі адлоўленых кантэйнераў. Але ёй не наканавана было спраўдзіцца — праз паўтары гадзіны, якія Сарва правёў як на іголках, стала зразумела, што доказаў супраць экіпажа «R-257» няма. Не знайшлося нічога супрацьзаконнага і на жорсткіх дысках.

Выдатна разумеючы, што ні адзін кантрабандыст у цвярозым розуме і цвёрдай памяці ніколі беспадстаўна не выкіне дарагі груз, інспектар вярнуўся ў грузавы адсек і дастаў з несэсэра магутную лупу, а затым апусціўся на карачкі і пачаў міліметр за міліметрам аглядаць рабрыстую падлогу. У практыцы Сарвы не мелася ні аднаго выпадку, каб злачынец наогул не пакінуў ніякіх слядоў.

Шматгадзінная руціна прынесла плён — каля самага люка, у некалькіх сантыметрах ад падлогі, выявілася дзіўная пляма. Праверка пры дапамозе газавага храматографа дала нечаканы вынік — нароўні з малекуламі карбаранавай кіслаты пляма ўтрымлівала хладагент і часціцы арганічнай тканкі. Сарва саскроб узор у пластыкавую прабірку. Электронны мікраскоп знайшоўся ў медыцынскім адсеку катара.

Ведаў інспектара не хапала, таму ён звярнуўся па кансультацыю да суднавага лекара.

— Гэта валакніста-эластычная злучальная тканіна. Эмбрыянальная, калі меркаваць па колькасці мезенхімных клетак.

— Вы ўпэўнены?

— Абсалютна! Клеткі толькі пачалі акумуляваць ліпоідныя рэчывы. Яшчэ няма ніякага дыферэнцыявання калагенавых і эластычных валокнаў. Да таго ж клеткі зусім незалежныя адна ад другой. Адназначна эмбрыён!

— Д'ябал! — Сарве каштавала велізарных намаганняў трымаць сябе ў руках. — Гэта колькі ж іх было ў кантэйнерах?

Аддыхаўшыся, інспектар агледзеў кантэйнеры і загадаў прывесці да яго капітана барка.

— Доўга вы яшчэ збіраецеся трымаць нас пад арыштам, спадар інспектар? — ледзь пераступіўшы парог, накінулася на Сарву Таранда. — Мы не парушалі ніякіх законаў!

— За адну толькі нелегальную транспарціроўку эмбрыёнаў вам пагражае пажыццёвае зняволенне, спадарыня Таранда.

— Не разумею, пра што гэта вы? — ваяўнічы запал капітана «R-257» імгненна вычарпаўся. Ад погляду інспектара не схавалася і змяненне колеру скурнага покрыва.

— А саўдзел у гандлі людзьмі прывядзе вас да вышэйшай меры пакарання, незалежна ад таго, грамадзянамі якой краіны вы з'яўляецеся.

— Што за лухту вы несяце, спадар інспектар?.. «Дзвесце пяцьдзясят сёмы» не вазіў нічога такога! Ніколі!

— Вы яшчэ скажыце, што не мелі ўяўлення аб характары грузу, спадарыня Таранда! — Сар­ва злавіў сябе на тым, што адчувае да капітана барка агіду. — Канструкцыя ў кантэйнераў арыгінальная — у выпадку небяспекі варта толькі адціснуць клапан бака...

Таранда падалася назад. У яе вачах чытаўся жах.

— Тое, што засталося ад замарожаных эмбрыёнаў, выплюхваецца ў касмічную прастору... Ведаеце, спадарыня Таранда, справу можна і не даводзіць да суда. Спроба ўцёкаў...

— В-в-вы н-не ас-ссмеліцц-есся! — ад хвалявання капітана барка пачала заікацца.

— Вы ў гэтым упэўнены, спадарыня Таранда? — Сарва як быццам няўзнак паклаў руку на кабуру, прымусіўшы жанчыну нервова праглынуць сліну. — Прадаваць чалавечыя эмбрыёны тым, хто выгадуе з іх рабоў... Якім жа трэба быць маральным вырадкам, каб заняцца такім?

Вялікі палец інспектара ссунуў зашпільку.

З вачэй Таранды хлынулі слёзы. Яна бухнулася на калені і закрычала:

— Я ўсё раскажу, толькі не забівайце!

ІНКУБАТАР

Выгляд галосячай жанчыны, якая поўзала на каленях і ўмольвала не забіваць яе, прымусіў інспектара Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў Ратаўта Сарву прыбраць руку з кабуры і сказаць:

— На шчасце для вас, спадарыня Таранда, я — чалавек старой загартоўкі. Мне гідкая на­ват сама думка пра тое, што можна забіць бяззбройнага чалавека, хай і не годнага называцца такім... Зараз вы распавядзеце мне пра ўсё! Толькі так вы зможаце захаваць сваё нікчэмнае жыццё.

Вагалася капітан «R-257» нядоўга:

— Няхай будзе па-вашаму!

Інспектар дазволіў Тарандзе напіцца з уласнай пляшкі, уключыў лічбавы дыктафон і дэманстратыўна прысунуў яго да жанчыны.

— Слухаю!

— Кантэйнеры мы загрузілі на Юпітэры шэсць — там дзейнічае перавалачная база, праз якую ідзе вялікая частка нелегальнага гандлю чалавечымі эмбрыёнамі і донарскімі органамі. Задачай «Дзвесце пяцьдзясят сёмага» з'яўлялася дастаўка грузаў на 2011 QF99 — траянскі астэроід Урана.

— Што там?

— Інкубатар фарсіраванага развіцця, дзе эмбрыёны за пяць месяцаў ператвараюць у падгадаваных дзяцей для наступнага продажу.

— Наколькі мне вядома, якія-небудзь паселішчы на астэроідзе адсутнічаюць, — каб выключыць верагоднасць памылкі, Сарва зверыўся з Зорнымі атласам.

— Інкубатар складаецца з пяці модуляў, кожны з якіх пакрыты плёнкай з квантавага метаматэрыялу з адмоўным каэфіцыентам праламлення, які выяўляецца пры адначасовай адмоўнасці дыэлектрычнай і магнітнай пранікальнасці.

— Адкуль просты капітан грузавога барка можа ведаць такія падрабязнасці? — Сарва не стаў хаваць свайго скепсісу. Таранда інстынктыўна ўціснула галаву ў плечы, але адказ дала:

— У мяне ў Інкубатары добры знаёмы працуе. Вучоны-генетык.

— Імя? Прозвішча? — запатрабаваў інспектар, беручыся за механічны аловак.

— Пётр Гушчын.

— Разгрузка праводзіцца ў Інкубатары? — Сарва зрабіў запіс у нататніку, чыстых аркушаў у якім за апошнія дні моцна паменшала.

— Не. За дваццаць чатыры кіламетры ёсць вольная ад лёду і камянёў пляцоўка. Усе гру­зы дастаўляюцца туды, затым усюдыходамі перапраўляюцца ў Інкубатар. Чужому ўнутр не патрапіць.

— Як жа вы сустрэліся з Гушчыным?

— Ён суправаджаў транспартную калону. І пахваліўся, што яго мара пра вялікія грошы нарэшце спраўдзілася.

— Аб ахове Інкубатара Гушчын не згадваў?

— Больш чатырох чалавек за раз я ніколі не бачыла, спадар інспектар. Але ўсе яны былі ўзброены.

— Дзяцей забіраюць з таго ж месца?

— Так.

— Вам вядома, колькі чалавек занята на работах у Інкубатары, спадарыня Таранда?

— Пётр казаў, што ўмовамі кантракта строга забаронена пераходзіць з аднаго модуля ў іншы. У яго модулі працавалі шасцёра.

Задаўшы шэраг удакладняльных пытанняў, Сарва перадаў злачынцу ў рукі паліцэйскіх і накіраваўся на капітанскі мосцік. Абодва старшыя афіцэры — Філюта і Пагін — аказаліся на месцы.

— Спадары, мне тэрмінова трэба пагаварыць з вамі!

Камандзір катара абраў для нарады ўласную каюту. Інспектар выклаў дыктафон на стол і ўключыў прайграванне. Ні Філюта, ні Пагін не прамовілі ні слова, пакуль запіс не падышоў да канца.

— Мы павінны дзейнічаць неадкладна — час гуляе супраць нас! — Сарва адразу перайшоў да справы.

— Вы хочаце ажыццявіць захоп Інкубатара. Я вас правільна зразумеў, спадар інспектар?

— Цалкам дакладна, спадар капітан.

— Валодаючы аб ім толькі той інфармацыяй, якую вы атрымалі ў ходзе допыту Таранды?.. Вы не знаходзіце, што гэта надзвычай рызыкоўна? А калі нас хочуць прывабіць у пастку?.. Больш разумна не лезці наўгад, а паведаміць пра Інкубатар на Зямлю!

— За гэты час злачынцы паспеюць эвакуіраваць Інкубатар — пакуль радыёграма дойдзе да кіраўніцтва, пакуль будзе праведзена разведка 2011 QF99 і спланаваная аперацыя, пакуль да астэроіда прыбудзе група захопу. Мы павінны зыходзіць з таго, што злачынцы ведаюць пра арышт экіпажа барка.

— А калі не?

— Наш сігнал могуць перахапіць — адсюль да астэроіда не так ужо і далёка.

— Дазвольце? — Пагін дачакаўся кіўка Філюты і толькі пасля гэтага працягнуў. — Я лічу, што інспектар мае рацыю: злачынцаў трэба браць! У адваротным выпадку яны паспеюць схаваць канцы ў ваду... Упэўнены, што аховы і персаналу ў Інкубатары мала — чым большае паселішча, тым больш актыўным павінна быць яго забеспячэнне. А залішне высокую актыўнасць суднаў у раёне нічым не вартага ўвагі астэроіда даўным-даўно б заўважылі.

— Не забывайце і пра тое, што «was wissen zwei, wisst Schwein» — што ведаюць двое, ведае і свіння. Чым большая колькасць людзей з'яўляюцца захавальнікамі сакрэтнай інфармацыі, тым вышэй верагоднасць яе выдавання... Мы пакляліся працягваць руку дапамогі тым, хто мае патрэбу ў ёй. Самы час даказаць гэта справай!

Нейкі час Філюта задуменна мераў крокамі каюту, затым ад душы вылаяўся і сказаў:

— Добра, спадар інспектар. Мы ляцім да 2011 QF99. Аднак катар застанецца на месцы да таго часу, пакуль вы не прапануеце мне план аперацыі.

— Timeo Danaos et dona ferentes. Вы чулі пра траянскага каня, спадар Філюта?..

Для ажыццяўлення задуманага Сарва меў патрэбу ў дапамозе Таранды. Капітан «R-257», пачуўшы, што ад яе патрабуецца, спытала толькі адно:

— Магу я разлічваць на змякчэнне прысуду?

— Запэўніваю вас, спадарыня Таранда, суд прыме да ўвагі супрацоўніцтва са следствам.

— Я ўсё зраблю, спадар Сарва! — паліграф для праверкі шчырасці капітана барка не патрабаваўся.

Перад апусканнем у гіперпрастору Філюта сабраў падначаленых у кают-кампаніі і распавёў пра прапанаваны інспектарам план. Ні адзін з паліцэйскіх не стаў адмаўляцца ад удзелу ў аперацыі. Нават наадварот — патрульныя гарэлі жаданнем выпаліць асінае гняздо.

Памеры адсекаў «R-257» не дазвалялі размясціць у ім дадатковыя сорак восем супрацьперагрузчаных коканаў, і патрульным прыйшлося выкідваць за борт усё лішняе. Экіпаж барка змясцілі ў ізалятар катара. Філюта даў дабро на апусканне па заканчэнні працэдуры праверкі бартавога ўзбраення — катар павінен быў падстрахаваць групу захопу, не выходзячы з гіперпрасторы, каб не спудзіць гандляроў рабамі.

Пераход заняў крыху менш за дзве гадзіны. «R-257» выйшаў з гіперпрасторы за пяць ты­сяч кіламетраў ад астэроіда і на малым ходзе рушыў да яго. Дзякуючы таму, што 2011 QF99 па чарзе паварочваўся да барка то адным, то другім бокам, інспектар змог пераканацца ў праўдзівасці слоў Таранды. Радары аказаліся нядзейнымі.

Пагін стаяў за спінай Таранды і ўважліва сачыў за тым, каб капітан барка не падала сігнал трывогі. Засцярога была залішняй — жанчына і не думала пра тое, каб папярэдзіць гандляроў рабамі.

Пілот-паліцэйскі з другой спробы пасадзіў «R-257» па ўказаных Тарандай каардынатах.

— Што далей? — За арміраваным ілюмінатарам распасціралася пазбаўленая жыцця раўніна з кратарамі.

— Будзем чакаць, спадар інспектар. — Капітан барка ніяк не магла даць рады хваляванню. Залішняя нервовасць Таранды магла ўсё сапсаваць, таму Пагін прымусіў жанчыну прыняць заспакаяльны сродак.

У нясцерпным чаканні прайшлі тры чвэрці гадзіны.

— Едуць! — нарэшце паведаміў назіральнік, і праз некалькі імгненняў на гарызонце паказаліся ўсюдыходы, якія колерам зліваліся з паверхняй.

— Не ўздумайце даць задні ход, спадарыня Таранда! — Папярэдзіў Сарва, правяраючы зброю. Апазнавальныя знакі з паліцэйскіх скафандраў прыйшлося зняць, а іх саміх закамуфляваць пры дапамозе дадатковай амуніцыі і аэразольных балончыкаў з фарбай.

Усюдыходы ўзялі «R-257» у паўкола, пасля чаго з машын вылезлі ахоўнікі і накіраваліся да барка. Цяжкага ўзбраення гандляры рабамі не мелі, што не магло не парадаваць паліцэйскіх. Праблем пры затрыманні не паўстала — варта было толькі ахоўнікам, якія нічога не падазравалі, падняцца па трапе, як іх адразу ж скруцілі. Вадзіцелі пахваліцца хвацкай рэакцыяй таксама не маглі. Ператрус усюдыходаў дазволіў атрымаць дакладныя каардынаты базы.

Пакінуўшы арыштаваных пад аховай двух паліцэйскіх, патрульныя расселіся па машынах, аднак калона выехала не адразу — патрабавалася вычакаць прамежак часу, умоўна неабходны для перагрузкі крыягенных кантэйнераў.

Усюдыходы былі абсталяваныя кампрэсарамі, дзякуючы чаму выявіць Інкубатар па слядах колаў не ўяўлялася магчымым — рознанакіраваныя струмені сціснутага паветра ўздымалі воблакі пылу.

Будавалі модульны комплекс прафесіяналы — архітэктура адрознівалася крайнім прагматызмам. Насуперак асцярогам, рэйкатроны Інкубатар не прыкрывалі. Адсутнічалі і любыя іншыя прыкметы прысутнасці сродкаў супрацькасмічнай абароны.

Гандляры рабамі былі настолькі ўпэўненыя ва ўласнай бяспецы, што нават не запатрабавалі назваць пароль. Варта было ўсюдыходам апынуцца ў трох дзясятках метраў ад Інкубатара, як суцэльны маналіт рассекла лінія. Памеры шлюзавай камеры дазвалялі адначасова знаходзіцца ў ёй усім чатыром машынам. І гэта адыграла паліцэйскім на руку, даўшы магчымасць атакаваць усімі наяўнымі сіламі. Гандлярам рабамі не дапамаглі і ўсталяваныя ўнутры камеры відэаназірання — частка патрульных апранула скафандры ахоўнікаў і вадзіцеляў.

— Наперад! — Пагін павёў таварышаў за сабой, ледзь унутраныя створкі разышліся да та­кой ступені, што ў іх мог праціснуцца чалавек у штурмавым скафандры. Інспектар адседжвацца за спінамі патрульных не стаў — не дазваляла вайсковае мінулае.

Перад кожнай з пяці груп стаяла свая задача. І ўсе групы з імі справіліся — Інкубатар быў захоплены да таго, як гандляры рабамі наогул змаглі зразумець, што адбываецца, і арганізаваць хоць бы нейкае падабенства супраціву.

У якасці штаба абралі адміністрацыйны модуль.

— Калі б мы былі менш кемлівымі, злачынцы паспелі бы знішчыць інфармацыю! — у лейтэ­нанта, які кіраваў сілавой аперацыяй, мелася цалкам абгрунтаваная падстава для гонару.

Без ахвяр не абышлося — паліцэйскія застрэлілі аднаго з гандляроў рабамі пры спробе выдаліць даныя з назапашвальнікаў на жорсткіх магнітных дысках. У хуткім часе Сарва пераканаўся ў тым, што інфармацыя, якая захоўвалася ў камп'ютарах Інкубатара, з'яўлялася сапраўднай бомбай — работы вызначаліся вялікім размахам. Значную частку даных гандляры рабамі не паленаваліся зашыфраваць.

— Выклікайце бот! — па загадзе Пагіна патрульныя актывавалі радыёмаяк. Катар не быў разлічаны на такую колькасць арыштаваных, таму гандляроў рабамі прыйшлося змяшчаць у каюты, папярэдне вызваліўшы іх ад усяго, што магло быць выкарыстана ў якасці зброі.

— Пакуль агледжуся, — інспектар праверыў зарад акумулятара ў фотаапараце.

— Будзьце асцярожныя, спадар інспектар!

Інспектар ніколі не вызначаўся бесклапотнасцю — перш чым прыступіць да агляду модуляў, ён праверыў, ці лёгка дастаецца з кабуры пісталет. Інкубатар выклікаў у Сарвышок — вялізныя памяшканні былі цалкам застаўленыя падобнымі на труны капсуламі падтрымання жыцця. І ў кожнай з іх ляжала маленькае дзіця.

Пры адной толькі думцы пра тое, які лёс прыгатаваны гэтым дзецям, у грудзях інспектара пачынаў клекатаць гнеў. Пагоня за грашыма ператварыла людзей у сапраўдных монстраў, якія не заслугоўвалі ніякай ласкі. Кадры атрымліваліся страшныя — Сарва рабіў над сабой намаганне, працягваючы фатаграфаваць.

Праз дзве гадзіны змрочны інспектар вярнуўся ў адміністрацыйны модуль і аддаў лейтэнанту вырваны з блакнота аркуш з паведамленнем.

— Адпраўце радыёграму на імя начальніка Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў камісара Еінара Айнбунда!

— Добра, спадар інспектар. — Лісток перавандраваў да аднаго з падначаленых Пагіна.

— Як прасоўваецца расшыфроўка?

— Крыптаграфічная стойкасць не самая высокая, аднак часу на падбор ключа патрабуе нямала. Райцэр кажа, што ў зашыфраваным кластары змяшчаецца інфармацыя аб пакупніках, а таксама банкаўскія рэквізіты навукоўцаў, якія задзейнічаны ў праекце.

— Тое, што трэба! — Аднаго толькі арышту выканаўцаў было мала. — Паведаміце мне, як толькі ваш чалавек скончыць працу.

— Абавязкова!

Далейшая прысутнасць Сарвы ў модульным комплексе была неабавязковай, таму інспектар вырашыў вярнуцца на катар і прыступіць да допыту гандляроў рабамі.

— Вы не забудзецеся пра сваё абяцанне?

— Можаце не хвалявацца, спадарыня Таранда! — Ліслівы погляд капітана барка выклікаў у інспектара агіду. — Я сваё слова трымаю!

— Не падумайце чаго, спадар інспектар, — забалбатала жанчына, — мне і ў галаву не прыходзіла сумнявацца ў вашай шчырасці, але самі разумееце, патрэбныя гарантыі...

Апынуўшыся на борце катара, Сарва накіраваўся да Філюты.

— У вас выпадкова не знойдзецца лішняга планшэтнага персанальнага камп'ютара, спадар Філюта?

Fueled by Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg