«Цытадэль неба [журнальный вариант]»

Цытадэль неба [журнальный вариант] (fb2) - Цытадэль неба [журнальный вариант] [be] 677K скачать: (fb2) - (epub) - (mobi) - Николай Иванович Гомолко

Мікола Гамолка Цытадэль неба

Навукова-фантастычны раман

Раздзел першы

Шэры зімовы вечар, падсвечаны мігатлівым электрычным святлом, вісеў над горадам. Каменный муры, здавалася, сталі цяжэйшымі, страцілі прывабнасць ліній і форм. Затое можна было любавацца шырокімі прасветамі вокан, вітрынамі магазінаў, высокімі вежамі і аркамі, аплеценымі гірляндамі агнёў і ланцужкамі яркіх неонавых трубак.

Недзе спявае рэпрадуктар. Паветра чыстае, марознае. Лёгка дыхаць на ўсе грудзі. Каля тратуараў высокія ліпы раскінулі вільготныя галіны. Хутка вясна. Яе набліжэнне адчуваецца ў подыхах мяккага нязлоснага ветру, яна заўважаецца ля капяжоў, дзе нарос малады лядок.

На вуліцах, плошчах, на галоўным праспекце шумліва, як днём. Імчацца аўтамашыны, праносяцца высокія аўтобусы і тралейбусы. Па тратуарах няспынна цячэ людская рака. Вось з прадаўгаватага будынка, упрыгожанага мармуровымі калонамі, выбегла дзяўчына. Акшуўшы зіхатлівую далячынь горада гарачым, узрушаным позіркам, яна збегла на асфальтавую дарожку і праз садзік пайшла на вуліцу.

Як легка патануць у натоўпе, растварыцца ў стракатым мільганні капелюшоў, шаіпак, каўняроў, шарфаў, паліто! Але постаць гэтай дзяўчыны, яе паходка адразу кідаліся ў вочы. Чаму, ў яе такі ўсхваляваны твар, пакрыўджаны позірк? Што здарылася?

Наташа глядзіць на знаёмыя абрысы будынкаў, на гаманлівы натоўп — і сэрца яе сціскаецца, замірае ад незаслужанай крыўды. Марыла, спадзявалася, імкнулася да нечага прыгожага і светлага. Дзе ўсё гэта? Як балюча на душы! Яе моцна пакрыўдзілі. Ей рыхтуюць расправу. Трэба змагацца! I не адной, а разам з сябрамі. Фёдараў — хітры нягоднік, і Наташа памылілася, калі спадзявалася толькі на свае сілы.

На скрыжаванні вуліц Наташа спынілася, пачакала, пакуль пройдуць машыны. I вось зялёным агеньчыкам мігнуў светафор. Яна хуценька перабегла праспект, наставіла каўнер паліто, папраівіла белы шарф на галаве і шпарчэй пакрочыла наперад.

На вуліцы Янкі Купалы Наташа падышла да двухпавярховага асабняка. Ён быў абсаджаны з аднаго боку маладымі ялінкамі, а з другога — садам. Наташа адчыніла брамку, узбегла па прыступках і пазваніла.

Дзверы на лесвічную плядоўку адчыніліся, і тоўстая круглатварая жанчына ветліва ўсміхнулася:

— Гэта вы, Наташа? Так рана? У вас-жа комсамольскі сход.

— Ён ужо скончыўся, — з намаганнем прамовіла дзяўчына і зайшла ў пакой. Запаліўшы святло, худенька распранулася. Позірк міжвольна спыніўся на стале. Новенькі гадзіннік… Раскрытая недачытаная кніга… I што гэта — аднекуль пісьмо? Размашысты почырк, знаёмы адрас. Ад Віктара ліст!

Радасць, якая ўзнікла так нечакана, гарачай хваляй прайшлася па душы.

Пісьма Наташа даўно чакала. Што яно прынесла ёй?

Як-быццам баючыся чагосьці невядомага, яна, заплюшчыўшы вочы, разарвала канверт.

У памяці,— выразна i ярка, — паўстаў вобраз Віктара. Рукі закладзены за спіну, твар спакойны, сур’ёзны. Толькі вочы выдаюць яго характар — усміхаюцца, гараць зухаватасцю, маладым запалам.

«Дзень добры, Віктар!» — прашаптала Наташа і разгарнула лісток паперы. I тут-жа знік боль у сэрцы.

* * *

Гэта было некалькі месяцаў таму назад пад Масквой. Яны пазнаёміліся ў Галактыцы — гарадку інстытута міжпланетных зносін. Наташа заканчвала інстытут сувязі і тэлебачання. Віктар вучыўся ў спецыяльнай школе астранаўтаў. Перад выпускам студэнтам інстытута даводзілася многа працаваць. Яны не толькі трэніраваліея на прыём па рацыях розных дэпеш, шыфраваных тэлеграм, але і па некалькі гадзін дзяжурылі ў радыёрубках ракетаапарата.

Аднойчы па ўсяму гарадку разнеслася трывожная вестка. Ракетаплан, якім кіраваў курсант вучылішча Віктар Машук, пацярпеў аіварыю… Па ўсёй трасе ад Масквы да Байкала пачаліся пошукі. У эфір ляцелі пазыўныя. Але дарэмна. Віктар не адказваў. Што здарылася? Катастрофа? Але дзе, у якім месцы? Самалёты, пасланыя на пошукі, без поспеху вярталіся на базы. Не ўдалося адшукаць ніякіх сігналаў у эфіры. Аднак ніхто не хацеў верыць, што Втктар загінуў.

Трое сутак узапар Наташа Гоман сядзела ў апаратнай інстытута, дзяжурыла ля рацыі. Усе, хто заходзіў туды, бачылі яе схіленую над сталом галаву. Чужое гора як-бы звалілася i на яе плечы. Вочы ў Наташы запалі, твар асунуўся.

Асабліва дяжка дзяжурыць ноччу. За акном — цемра, ведер, а ў пакоі ціха-діха. У такі час непрыкметна падкрадаецца сон. Міжволі зліпаюцца павекі. Трэба мець моцныя нервы, волю, каб змагацца з дрымотай. А ў эфіры — цішыня. Змоўклі, зніклі недзе галасы дзесяткаў і содень кароткахвалевых станцый. Прабягаеш па ўсёй шкале, і толькі дзе-ні-дзе зловіш то санлівы голас дыктара, то настойлівы пошчак «марзянкі», то музыку. А нервы напружаны, слых навостраны, як ніколі. Дзе-ж ты, мужны стратанаўт? Што з табою? Чаму маўчыш? Адгукніся!

I зноў пакутлівае чаканне.

У канцы трэдіх сутак Наташа зусім змарылася. Сон пачаў сцінаць. павекі, туманіць свядомасць. I нечакана — уздрыганула, схапілася рукамі за навушнікі. Аднекуль далядеў слабы, ледзь чутны сігнал: «Я — у тайзе… Я — у тайзе… Каардынаты 100° даўжыні, 52° шырыні».

Наташа намагалася зразумець, спіць яна ді не. Не, не спіць. Чаму-ж тады ў 'навушніках зноў дішыня? Дзе тая станцыя, што падала гэты голас? Дзяўчына ўстала, хуценька паправіла настройку радыі. Апарат маўчаў. Недзе далёка плыла навальніца, і ў навушніках цяпер чуўся сухі трэск электрычных разрадаў.

Натаіда глядзела на апарат разгублена і трывожна. Вось загадка! 3 галавы не выходзілі пачутыя каардынаты. Ці то скрозь сон, ці сапраўды прагучалі ў навушніках — дяжка было адгадаць. На ўсякі выпадак Наташа ўзяла аловак і заоісала іх.

Да самай раніды яна пільнавала кожны гук і шолах бязмежнага эфіру. Не, не паўтарыліся больш сігналы. Можна было толькі думаць, што гэта вынік бяссонных начэй. Наташы зрабілася яшчэ больш сумна.

Калі раніцай у пакой забеглі сяброўкі, яна па-ранейшаму сядзела за рацыяй.

— Маўчыць? — запыталася адна з дзяўчат.

Наташа іпрацягнула лісток паперы. Сяброўкі задікаўлена прыніклі да кароткага запісу. Твары іх успыхнулі радасцю.

— Ён жывы!

— Чаго-ж ты маўчыш, Наташка!

Сувязістка павярнулася, ускінула на іх стомлены, сумны позірк.

— Я нічога іпакуль не магу зразумець, — прамовіла яна і расказала ўсё, што было ўначы.

— Я паверу, што ў сне можа ўявіцца ўсё, аб чым думаеш, — прамовіла Зіна Кужаль, — але толькі не каардынаты. Наташка, ты пачула гэта ў эфіры. Даю слова. Не верыш?

Дзяўчаты тут-жа пазванілі начальніку ракетапорта. На месца, якое прыснілася Наташы, быў пасланы самалёт. Увесь гарадок насцярожыўся, чакаючы вестак з далёкага краю.

I вось, якая радасць! Днём з Іркуцка прышла радыётэлеррама. Ракетаплан Віктара быў знойдзены. Каардынаты Наташы правільныя. Астранаўт самалётам вяртаўся ў Маскву. Ніхто так не быў шчаслівы ў гэты час, як студэнты інстытута сувязі і тэлебачання. I не дарэмна. Заслуга ў выратаванні ракета, плана і Віктара Машука належала студэнтцы інстытута Наташы Гоман. Аб ёй гаварылі ўсюды.

Наташа не чула пахвалы. Не дзеля пахвалы яна сядзела трое сутак у апаратнай. I, шбыта адчуваючы, што зрабіла вялікую справу, выратавала чалавека, дзяўчына спала моцна і спакойна. Сяброўкі стаялі ля яе ложка, хацелі разбудзіць, каб паведаміць навіну, але не рашаліся.

Яна яшчэ спала, калі ў інстытут прышоў высокі юнак у лётнай форме. Ён папрасіў пабачыць Наташу Гоман. Студэнткі з несхавакай цікавасцю аглядалі нечаканага госця. Зіна Кужаль, найбольш смелая i рашучая, выйшла наперад, сказала:

— Выклікаць не можам. Яна адпачывае.

Юнак у лётнай форме паўтарыў просьбу.

Дзяўчаты толькі цяпер зразумелі: перад імі Віктар Машук. Будзіць трэба абавязкова.

Наташа выйшла ў вестыбюль у сіняй шаўковай сукенцы. Дзве чорныя касы былі ўкладзены на галаве вянком, і яны асабліва ярка падкрэслівалі прыгажосць яе твару.

Віктар сумеўся, але, паправіўшы непакорны рыжы віхор, радасна падышоў да дзяўчыны.

— Дык вось хто мяне выратаваў! Добры дзень! Рад пазнаёміцца… — Ён моцна паціснуў ёй руку.

Наташа ўсхвалявана глядзела на юнака.

— Значыць, я не памылілася?.. Гэта не сон?.. Вы падавалі сігналы?.. Што-ж здарылася? Раскажыце, — папрасіла яна.

Віктар сеў на канапу, шырокай далоняй прыгладзіў валасы.

— Турбіна расплавілася… Сплаў, мабыць, недасканалы… Здарылася аварыя… Пры пасадцы крыху пабіўся… Вось і ўсё! Калі ачуняў, бачу: уся апаратура патрушчана… Кднуўся да рацыі — не працуе. Два дні сядзеў, рамантаваў. Потым уключыў… батарэі былі вельмі разраджаны… Я ніколі не чакаў, каб мяне хто-небудзь пачуў… I вось вы… Яшчэ раз дзякую вам, Наташа, — шчыра сказаў Віктар. Твар яго расчырванеўся. Юнак камечыў у руках пілотку і, апусціўшы вочы, прамовіў: — Мне расказвалі, як вы мяне шукалі. Я нжолі гэтага іне забуду. Верыце, Наташа?

Зірнуўшы спадылба на хлоспца, Наташа ціха папрасіла:

— Не гаварыце так. Я ведаю, што значыць гора…

Віктар зацікавіўся:

— А ў вас было гора?

— Было. Калі загінуў пры аварыі самалёта мой брат. Засталіся я i мама… Мне нават і сёння цяжка ўспамінаць тыя дні.

Наташа змоўкла, і Віктар убачыў затоены жаль у яе вачах.

— Не хвалюйцеся, Наташа. Я разумею… Я… — Віктар раптам адчуў, што ён хвалюецца: — Я хачу замяніць вам брата…

Гэтыя словы канчаткова расчулілі дзяўчыну. Віктар узяў яе Зс. локаць, ласкава сказаў:

— Давайце пойдзем у сад, Наташа! Я — сябар ваш i брат.

Яны ішлі па шырокай алеі вялікага парку. Вечарэла. Пад голлем кучаравых ліп гарэлі ліхтары. Высока над галавой плыў круглы месяц. Аднекуль з глыбіні гушчару павявала прыемным халадком.

Наташы не верылася, што побач з ёю ідзе той самы чалавек, якога трое сутак шукалі сотні людзей. Ей прыемна было ісці побач з ім. Ён гаварыў мякка, асцярожна. I па зямлі ён ступаў таксама лёгка, амаль нячутна.

Падыходзячы да фантана, Наташа раптам спыталася:

— Скажыце, Віктар, вам было страшна, калі вы зразумелі, што пагражае катастрофа?

— Было крыху боязна, але не страшна, — адказаў юнак.

— Хіба вы не баіцёся смерці?

— Чаго баяцца? Не разумею, — усміхнуўся Віктар. — Я проста ніколі не думаю пра яе.

— А я баюся смерці,— іпамаўчаўшы, прызналася Наташа.

— Ха-ха! А я ніколі нічога не баюся! — сказаў Віктар, i Наташы здалося, што ён хвалько.

У верхавінах дрэў шумеў вецер. 3 гушчару, дзе панаваў таямнічы змрок, плыў прыемны водар. У вясёлкавых кругах месяца варушыліся высокія белыя хмаркі. Было ціха, прыгожа.

Наташа лаправіла на плячах хусцінку.

— Вам холадна?

— Хадземце дамоў,— папрасіла дзяўчына.

Калі ішлі назад, сустрэліся інстытуцкія дзяўчаты. ёй раптам захацелася быць сярод іх, і яна сказала пра гэта Віктару. Віктар нерашуча спытаў:

— А можа я праіводжу вас?..

Наташа падзякавала і адмовілася.

«Дзяўчына з гонарам», — падумаў Віктар.

Надышлі дзяржаўныя экзамены. Наташа закончыла інстытут. Яна атрымала прызначэнне ў Мінск. Перад тым, як прыступіць да самастойнай работы, яна часта сустракалася з Віктарам. Між імі завязалася дружба. Ён прасіў яе застацца ў Маскве, не ехаць у Мінск. Але яна не згадзілася.

Сустрэлі дзяўчыну ў Мінску прыязна, шчыра. Наташа стала адной са зменных дзяжурных на радыёлакацыйных устаноўках. Гэта была цікавая і адказная работа. Хоць на каляндарных лістках значыўся 196… год, але не ўсюды яшчэ на свеце спраўляла сваю ўрачыстасць праўда і свабода.

За акіянам знаходзіўся апошні плацдарм старога свету. Разлютаваныя мільярдэры рыхтавалі вайну супроць Краіны Советаў. На яе тэрыторыю засылаліся шпіёны. Арганізоўваліся правакацыі, дыверсіі.

Ваенная зграя Штатаў шалела. Амаль кожную ноч з заходніх ваенных баз запускаліся ракетапланы, якія праляталі на вялікай вышыні над тэрыторыяй Совецкага Саюза. Ды ў дадатак — паветраныя шары… Днём і ноччу яны блукалі ў неабсяжных прасторах неба на вялізлай вышыні. Іх нельга было не толькі збіць, але і заўважыць няўзброеным вокам.

Служба сувязі і апавяшчэння стаяла на варце.

Наташы прыходзілася нялёгка. Некаторыя ночы былі асабліва трывожнымі. Не паспееш праіводзіць у далёкі шлях паветраны карабель, што ўзняўся з Мінскага ракетапорта, як раптам на малочна-жаўтлявым экране радыёлакатара ўзнікаў чорны язычок. Ён поўз павуком, трывожыў сваёй маўклівасцю. Што пад крыламі няпрошанага паветранага каршуна — бомбы, бактэрыі, газы? Трэба хутка перадаць аб гэтым асобнаму цэнтру супрацьпаветранай абароны, хай рыхтуецца «каршуну» адпаведная сустрэча.

Шэсць месяцаў працавала Наташа. Ні на адным з яе дзяжурстваў не было непаладкаў. Сувязь і назіранне вяліся дакладна. Яна ўнесла нават невялікую рацыяналізатарскую прапанову, як палепшыць прыём далёкіх радыёлакацыйных перадач. Ужо нікога не здзіўляла, што да былой студэнткі прыходзілі раіцца, прасіць парад.

I раптам — непрыемная гісторыя… Дзяўчына, якая працавала ў планавым аддзеле радыёлакацыйнага цэнтра, аднойчы расказала Наташы, што начальнік радыёлакацыйнага цэнтра Фёдараў нядаўна прысвоіў восем тысяч рублёў нібыта за рамонт апаратуры.

Наташа накінулася на сяброўку:

— А ты маўчыш? Раіцца прышла? Што пасля гэтага табе сказаць? Баязліўка ты, вось што! Зараз-жа ідзі ў Соўнаргас, раскажы пра ўсё. Чуеш?

Сяброўка паабяцала. Але мінуў тыдзень, а пра махінацыі начальніка нідзе не было гаворкі. Наташа сама прышла да дзяўчыны.

— Мужнасці нехаіпае? — проста ў вочы ёй кінула Наташа.

— Што наша мужнасць для Фёдарава, — адказала панура сяброўка. — Зацкуе, абняславіць… А навошта гэта мне?

— Якая ты пасля гэтага комсамолка?!

— Не горшая за цябе, — раззлавалася сяброўка. — I чаго ты мяне дакараеш? Я не хачу нічога ведаць. Разумеет?

Наташа схапіла сяброўку за руку, пільна паглядзела ёй у вочы:

— Пачакай, я сапраўды не разумею цябе. Скажы, хто мы тут — госці ці гашадары?

— Фёдараў выкруціцца… Яго не зловіш…

— Злоівяць! — горача ўсклікнула Наташа. — Ведай: лісіцу ловяць хітрасцю, а ваўка — мужнасцю. Мужнасці ў цябе нехапіла, але затое яна знойдзецца ў мяне.

Наташа выйшла з утульнага пакойчыка сяброўкі, поўная злосці i рашучасці. Ну што-ж, гэтую тайну раскрые яна сама. Хай ведаюць, хто такі Фёдараў. Хоць ён і ўсміхаецца кожнаму супрацоўніку і просіць на сходах, каб яго крытыкавалі, але ў сапраўднасці ён хцівы, несумленны: залез у дзяржаўную кішэню.

На наступны дзень аб махінацыі Фёдарава ведаў увесь радыёлакацыйны цэнтр. Сакратар камітэта комсамола, сустрэўшы Наташу, пахваліў:

— Малайчына. Даўно пара ўзяцца за яго…

У бухгалтэрыі запрацавалі камісіі, паявіліся кантралёры.

Фёдараў хадзіў надзьмуты, насуплены. Наташы перадалі, што на адной з вечарынак ён паабяцаў адпомсціць ёй. Наташа толькі ўсміхнулася. Няхай сабе пагражае. Што ён зробіць? Працуе яна сумленна, прэміі атрымлівае.

Але дзяўчына не агледзелася, як непрадбачана, нечакана трапіла ў бяду. Пад вечар, калі заканчівалася дзяжурства першай змены, у радыёлакацыйны цэнтр прышло паведамленне, што ў гарадку Прыдняпроўску над важным заводам упаў варожы паветраны шар. Ад выбуху згарэў адзін цэх. 3 Прыдняпроўску запытваліся, чаму ніхто не паведаміў аб набліжэнні небяспекі.

Дзяжурныя аператары захваляваліся. Адразу пачалі правяраць, у якіх напрамках дзьмулі вятры на працягу апошніх шасці гадзін, перачытвалі запісы ў журналах. Ноч на рэдкасць была спакойнай. Ні на адным экране ніхто не заўважыў пабочных паветраных аб’ектаў. Выказваліся розныя здагадкі… I вось прышоў Фёдараў. Ён папрасіў зводкі надвор’я, журналы з запісамі. Доўга сядзеў, унурыўшыся ў паперы.

Нарэшде, у аператарскую зайшла сакратарша:

— Наташа Гоман, вас проеіць начальнік…

Дзяўчына здзіўлена паціснула плячьіма, устала з крэсла. Яна пайшла між мармуровых калон, на хаду папраўляючы тугую касу. Сяброўкі адчувал! што выклік Наташы ў такі момант не абядае нічога добрага. Ведалі, што палражаў Фёдараў. За прысваенне дзяржаўных грошай яго ледзь не знялі з пасады. Але ён знайшоў мяккія сэрды, даў дзесяткі абяцанняў, і ўся гэтая справа закончылася, як кажуць, лёгкім перапалохам — яму далі суровую вымову.

Зайшоўшы ў кабінет, Наташа ветлі'ва прьгвіталася. Фёдараў сядзеў за сталом з арэхавага дрэва, абкладзены з усіх бакоў папкамі і картамі. На адной з карт дзяўчына заўважыла тлустую чырвоную лінію, праведзеную на 75 квадрат.

— Бачыце, — пачаў Фёдараў, пастукваючы алоўкам па карце, — здарылася няшчасце… Я заўсёды папярэджваў, што лёгкадумнасць і самаўпэўненаець — страшэнныя ворагі чалавека. Вось яны вас і падвялі…

— Мяне? — не паверыла Наташа.

Фёдараў крыва ўсміхнуўся. У вачах яго мільганулі раз’юшаныя агеньчыкі.

— Я ведаю, які ў вас язык. 3 вамі цяжка згаварыцца. Лепш вазьміце карту і падумайце, як атрымалася, што вы не заўважылі ў сваім сектары небяспечны паветраны аб’ект.

Сэрца ў Наташы пахаладзела. Спраўджваліся іпапярэджанні сябровак… Фёдараў нанёс нарэшде загадзя падрыхтаваны ўдар. Ён помспіў…,

Наташа закусіла губу, прымусіла сябе не хвалявацца. А сухі, басавіты гслас не змаўкаў:

— Тут мною ўсё праверана, улічана. Шар 'быў у вашым сектары. Вы яго не заўважылі. Вельмі кепска. Вось і спадзявайся на вас! Скажыце, з вашай радні нікога няма за мяжой?

Гэта было ўжо занадта. Наташа паглядзела гарачым, гнеўным позіркам на тлусты з двайным падбародкам твар Фёдарава і не ўтрымалася, крыкнула:

— Паклёп!.. Несумленна! Вы хочаце мяне ачарніць, зганьбіць. Не ўдасда!

Ад роспачы і крыўды запякло ў горле… Наташа прыкрыла твар рукамі і івыбегла з кабінета. Яе абступілі супрацоўнікі і пачалі распытваць, судяшаць. Але горкая крыўда не давала прамовіць і слова. Наташа выбегла з аператарскай на вуліцу, Ёй хацелася пабыць адной…

Раздзел другі

Здарылася незвычайнае. Упершыню ў гісторыі галоўны горад Штатаў быў разбуджаны глыбокай ноччу. Не, не грымела над ім кананада, не праносіліся варожыя ракетапланы… Начное бязвоблачнае неба было спакойным. На ім, як і заўсёды, гарэлі мільёны зораік. Жыхары горада выбягалі на вуліцы і плошчы, імкліва падымаліся ў ліфтах на верхнія паверхі небаскробаў, узбіраліся на дахі.

Дзесьці заівывалі паліцэйскія сірэны, гулі званы. Здавалася, горад. звар’яцеў. Натоўпы людзей рухаліся да Юніён-сквера. У паветра ўзляталі падкінутыя капелюшы, кепкі, букеты кветак. А нейкі таўсцяк у прыступе радасці раскідваў над натоўпам доларавыя паіперкі…

Высока ў небе, над горадам, вісеў аграмадны шар, асветлены мяккім, жаўтаватым святлом. Вакол яго на чорным аксаміце вышьгні ўсплывалі, расцякаліся агністыя словы: «Месяц — народу Штатаў. Купляйце акцыі на ўчасткі! Вы будзеце самьімі багатымі ў свеце. Адзін долар на Зямлі — мільёны на Месяцы».

Гандлёвы азарт, прага нажывы затуманілі свядомасць буйных і дробных бізнесменаў. Яны крычалі, прабіваліся наперад, падалі, падымаліся і зноў беглі… Твары іх успацелі. Пранырлівыя, сквапныя вочы наліваліся крывёю…

Да самай раніцы бушаваў вялікі горад, абуджаны незвычайнай весткай. I вось з палацаў, гмахаў небаскробаў нібы нехта сарваў зорны, зіхатлівы дыван. Небаскробы цяпер вырысоўваліся шэрымі непрывабнымі веліканамі… Дым і туман запоўніў каменаыя цясніны вуліц. Узышло сонца. Здавалася, некуды знік, патануў дзівосны горад-прывід, сатканы з агнёў і мігатлтага полымя. На яго месцы засталося толькі нагрувашчанне каменя, сталі і шкла.

Першы дзень продажу акцый на ўчасткі на Месяцы… Бізнесмены шалелі ад гарачкі нажывы.

Палац «Кароль Рэсіпублікі», — самы велізарны будынак на Юніён-скверы — зрабіўся падобны на чалавечы мурашнік. Тут размясцілася галоўная маклерская біржа па продажу акцый. На ўсіх пятнаццаці паверхах— больш трох тысяч кас. У аграмадных залах i файэ не бачна твараў людзей — толькі адны капелюшы і модныя кепі. Пад распісанай i аздобленай цяжкай люстрай столлю — сіняватае воблачка ад папяроснага дыму.

У самым канцы палаца ля закратаванага акна высокі і плячысты джэнтльмен, стаўшы на сплеценыя рукі сваіх калег, гаворыць прамову. Слоў не чутно, ён энергічна, з запалам махае рукамі, горда ўстрасае галавой…

I вось на двух супрацьлеглых сценах у плеценых залатых рамах успыхваюць малочна-белыя экраны.

Натоўп замірае. Чорныя капелюшы шчыльней ціснуцца да сцен. На экранах узнжае добрадушны твар сенатара Уолтэра… Ён выцірае хусцінкай з ілба пот, не спяшаючыся, гаворыць:

— Вітаю вас, дарагія суайчыннікі, з вялікім святам. Сёння мы падзелім самы тлусты пірог, які падаравала нам неба. Бачыць бог, мы ўмеем жыць, мы разумеем цану жыцця i яго прыгажосць. У нас існуе права долара i больш ніякага права! Месяц наш, бо ў нас долары. Мы пабудуем там гасцініцы, чыгункі, рэстараны. Калі хочаце заўтра прачнуцца багатымі, купляйце акцыі нашага канцэрна. Сёння кожны квадратны метр Месяца — долар. Заўтра — за гэтую цану вы яго не купіце. Хачу пахваліцца, лэдзі i джэнтльмены. Мой даўні сябар Франк Уэст закупіў Мора Дажджоў. Наступным летам ён запрашае вас адпачыць у яго нябесным санаторыі. Спяшайцеся! Падлічвайце долары! Да вашых паслуг адкрываюцца касы… — закончыў з уздымам сенатар, зняў капялюш з пляшывай галавы, пакланіўся.

Адкрыліся акенцы хрустальных кабін, на сценах i «окнах загарэліся назвы ўчасткаў на Месяцы, лічбы іх кошту. Зашамацелі чэкі… Незвычайны гандаль пачаўся…

Сенатар Уолтэр, заклаўшы рукі за спіну, паважна хадзіў па пакоі. На мяккай з сіняга плюшу канапе сядзелі Фрэнк Уэст i генерал Колінг. Яны густа дымілі цыгаркамі, маўчалі. Паголены твар Колінга блішчаў, як медзь. Пад рыжымі жорсткгмі брывамі варочаліся пукатыя вочы.

Уолтэр спыніўся, паглядзеў у велізарны праём акна і стаў задаволена штосьці паціху насвістваць. Там, на вуліцах, гудзеў натоўп. Там плыло яго багацце. Якая гэта магутная сіла — золата! Яно — дыктатар жыцця, законадаўца, крыніда радасці i асалоды, яно будуе гарады, запальвае агні, ператвараецца ў бомбы…

Золату пакланяюцца, як богу. I вось, нарэшде, прышоў час, калі яно хлынула ракой у яго, Уолтэра, сейфы. Дрыжыце, людзі! Цяпер Уолтэр — кароль Зямлі i Месяца, уладар банкаў і біржы. Там, за акіянам, ёсць дзе i над чым папрацаваць. Ёнпастараецца зрабіць так, каб зноў зашугала вайна. К д’яблу мірнае суіснаванне! Зямля адна, i на ёй павінен панаваць капітал.

Сёння сенатар стаў вядомы ўсяму свету. На стале — куча тэлеграм. У кожнай — віншаванні, пажаданні. Фрэнк Уэст i генерал Колінг прыехалі асабіста павіншаваць сенатара. Уолтэру прыемна гэтая ветлівасць. Яна сведчыць пра тое, якую еілу і ўладу атрымаў ён у Штатах. Ен, Уолтэр, яшчэ падумае і, магчыма, выставіць сваю кандыдатуру на бліжэйшых прэзідэнцкіх выбарах…

Прадаўгаваты, парэзаны маршчынамі твар сенатара ззяў ад радасці і ўзрушанасці. Ён павярнуўся да гасцей і павольна сказаў:

. — Джэнтльмены, вы ведаеце мой дэвіз: не паспею чаго-небудзь пажадаць, а ўжо бяру рукамі. Я загадаў пабудаваць дваццаць касмічных ракет. Я яшчэ перакую, джэнтльмены, наш срабрысты Месяц у золата. Гэта маё слова гонару! Няхай бог пакарае мяне бяссмерцем, калі я не дасягну гэтага.

Фрэнк Уэст непрыкметна зморшчыўся. Яму не падабалася фанабэрыстасць сенатара. Некалі прэзідэнт атамнай фірмы марыў паслаць сваю экспедыцыю на Месяц, адкрыць там першыя ўранавыя руднікі, але Уолтэр пераблытаў яго карты. Цяпер Уэсту прыходзілася цярпліва слухаць самаздаволенага магутнага боса Штатаў, бо ён ведаў, што ад ласкі сенатара ў далейшым будуць у многім залежаць справы яго фірмы,

— Джэнтльмены, запрашаю вас на абед, — сказаў сенатар, падыходзячы да канапы.

Генерал Колінг узняў галаву, прыжмурыў вочы і сказаў:

— Сенатар, вы апярэдзілі мяне. Дзякую за гаеціннасць. Я хачу сказаць, што нас чакаюць у рэстаране «Залаты метэор».

Уолтэр насцярожыўся. У словах генерала ён адчуў нейкі намёк, але ніяк не мог яго разгадаць.

— Прабачце, генерал, — мякка сказаў сенатар, — сёння ў мяне незвычайны дзень. Я ступіў адной нагой на Месяц. Я завалодаў небам… — Вы — мой госць, i я хачу вас бачыць у сваім доме.

— Забыліся, сенатар, — стрымана заўважыў на гэта Колінг, — вы хочаце завалодаць небам, не атрымаўшы дазволу бога…

Уолтэр здзіўлена ўскінуў вочы на генерала. Гэта быў намёк на нейкую ўсемагутную ўладу. Няўжо Колінг — агент, а можа быць і лідэр «Сіндыката забойцаў»? Магутнасць гэтага сіндыката была вядомай на ўсе Штаты, ён кіраваў справамі злачыннага свету ва ўсіх штатах, вёў тайны гандаль, кантраляваў дзейнасць буйнейшых палітычных дзеячоў, сачыў за ростам прыбыткаў мільярдэраў.

Каб не паказаць сваёй разгубленасці, сенатар жартаўліва кінуў:

— Я богу паслаў свае малітвы… — і здзівіўся, што сказаў гэта спакойным, роўным голасам. 'Фрэнк Уэст, адчуўшы сябе лішнім чалавекам, пакланіўся і паспешліва пакінуў кабінет.

Генерал Колінг жаваў цыгарку, абапёршыся на опінку канапы і, пыхкаючы сівым дымам, з дакорам прамовіў:

— Я вас, сенатар, разумею з поўслова. А вы мяне чамусьці не хочаце разумець, — і пацікавіўся — Дарэчы, тут нас не могуць падслухаць, запісаць размову?

— Можаце не хвалявацца. Тут слова — не верабей, а золата. Яно застаецца ў сейфах.

— Калі так, то па даручэнню караля сіндыката я пакідаю тут наша слова. Яно будзе каштаваць нядорага — усяго пяцьдзесят тысяч долараў, — генерал весела зарагатаў. — Скажыце, не чакалі? Ха-ха-ха! Колінг i сіндыкат — што тут агульнае, праўда? Адкрыю вам вочы — я звязан з ім, як неба з Зямлёй. Цяпер, я думаю, вы ўсё зразумелі. Апранайцеся, нас чакаюць!

Уолтэр стаяў у нерашучасці і нейкі момант думаў. Не, пярэчыць сіндыкату нельга.

Ён падышоў да тэлевізара, надіснуў на кнопку і, калі засвяціўся экран, загадаў мітусліваму чалавеку з вусіікамі:

— Паветраны аўтамабіль!

Праз некалькі хвілін Уолтэр сядзеў сярод нахабных малойчыкаў. Гэта былі заправілы злачыннага сіндыката, якія трымалі ў паслухмянасці многіх магнатаў. Уолтэру было вядома, што шчупальцы гэтага сіндыката дасягнулі нават Белага Дома.

Раздзел трэці

Наташа прынікла вачыма да знаёмых, напісаных смелай размашыстай рукой радкоў. Дзяўчыне зрабілася аж горача, калі яна прачытала: «Ты далёка ад мяне. Але нішто нас не разлучыць — ні час, ні адлегласць. Я нікога не заўважаю вакол сябе. Здаецца, іду з табой, усюды толькі з табою…»

Радкі пісьма былі дробненька напісаны. Наташа яшчэ i яшчэ перачытвала ix.

— Віктар! — прашапталі вусны. — Ты прышоў мне на дапамогу. Дзякую табе. Мне дяжка, горка, крыўдна. I ты сэрцам адчуў… Не, не дарэмна я палічыла цябе сваім братам…

Наташа падышла да акна, прыціснулася ілбом да халэднага шкла. Павольна падалі сняжынкі. Там, недзе далёка-далёка, за заслонай черпай ночы, гараць агні падмаскоўнага гарадка. Што робіць цяпер Віктар? У пісьме ён ні словам не ўспамінае пра сваю работу. Ці скора будзе падрыхтавана касмічная ракета на Месяц? У час сустрэч Віктар пра гэта шмат гаварыў.

Каб ён ведаў, як ёй цяжка. Фёдараў — зволіць яе з работы, а можа нават паспрабуе наладзіць суд…

Толькі не! Яна будзе змагацца, яна не дасць сябе ў крыўду. Не ведала дагэтуль Наташа, што ёсць на свеце такія хцівыя людзі! Яна дакажа Фёдараву, што праўда мацней за хлусню і подласць. Праляцеў шар, пажарам знішчан цэх. Але гэта не яе віна…

У пярэдняй зазвінеў званок. У яе пакой зайшлі госці.

— Хаваешся ад нас, Наташа? Забілася ў клетку, як сініца. Хоць-бы зайшла да каго, — з вясёлым дакорам прамовіў Юзік Хлябцэвіч.

Ён быў сакратаром комсамольскай арганізацыі радыёцэнтра. Вясёлы, таварысікі, Юзік часта прыходзіў да аператараў, радыстаў, дапамагаў у працы, быў першым завадатарам на вечарынках.

Разам з ім прышла нізенькая, з чорнымі вялізнымі вачыма, дзяўчынка.

Наташй, убачыўшы гасцей, опачатку разгубілася. Іх прыход для яе быў нечаканасцю. Адклаўшы пісьмо ўбок, яна замітусілася:

— Сядайце, калі ласка, сядайце!

Юзік і дзяўчына прынеслі ў пакой марозную свежасць ночы.

— Ты нас не чакала, Наташа? — заіпытаўся Юзік. — А мы да цябе з навіной.

Наташа запытальна зірнула на яго.

— Прышоў пакет з Маеквы. Просяць цябе ў Галактыку, — адказаў Юзік і зірнуў у твар дзяўчыны, як-бы жадаючы ўбачыць, якое ўражанне на яе зробіць гэтае паведамленне. Потым весела дадаў: — Я чуў, быццам хутка адправіцца ў першы рэйс касмічная ракета. Вось i цябе выклікаюць…

Наташа ўздыхнула з палёгкай.

Юзік адкінуў рукой навісшую над віском пасмачку ільняных валасоў, губы яго строга сціснуліся.

— Мы таксама радуемся за цябе, Наташа. Але ведаеш, Фёдараў будзе пярэчыць. Вылічэнні паказваюць, што быццам шар ляцеў праз твой участаік назірання.

— Юзік! — крыкнула ў адчаі Наташа і кранула яго за плячо. — I ты мне не верыш? Скажы праўду — не верыш? Так?

У яе вачах гарэў ліхаманкавы аганёк трывогі.

— Ты маўчыш, Юзік? Цяпер я разумею: не верыш…

— Веру, Наташа! — адказаў ён і ўстаў з-за стала.

Яны нейкі момант стаялі адзін супраць аднаго, маўчалі. Толькі позіркі іх гаварылі лепш усіх слоў: яны верылі адно аднаму.

Раздзел чацвёрты

Толькі ўвечары сенатар Уолтэр вярнуўся з Сэн-Крытона ў галоўны горад Штатаў. Запылены, успацелы, ён змяніў смокінг на піжаму і пайшоў у ванную. Мыўся доўга, старанна. Потым слуга — малады высокі негр — рабіў масаж. Кроў у жылах запульеавала. Калі ён выйшаў з ваннай, нельга было паверыць, што гэты чалавек правёў увесь дзень у клопатах, быў у ад’ездзе.

У гасцінай на шырокай тахце яго дачка разглядала кніжку з яркай вакладкай. Як толькі ўбачыла бацьку, адклала ўбок кніжку, пайшла насустрач.

— Нарэшце! — прамовіла яна радасна. — Па-а, дзе так доўга бадзяўся? Ледзьве дачакалася…

— Хто хоча жыць пад сонцам, той менш тіавінен бываць пад дахам сваёй вілы, — сказаў сенатар. I, пацалаваўшы дачку ў лоб, запытаў: — Што ты хацела, мая дзяўчынка?

— О, у мяне незвычайная размова… Па-а, гэты вечар будзе нашым святам.

Сенатар зацікаўлена прыўзняў галаву.

— Добра, пойдзем, усё мне раскажаш.

Я'ны ўвайшлі ў сталовую. Гэта была прасторная, высокая зала з двума радамі мармуровых калон. Вокны французскія, да самай ладлогі.

Пасярод залы стаяў круглы стол з некалькімі крэсламі ў чахлах. Тут збіралася чатыры разы ў дзень сям’я сенатара.

Пажылы слуга з сярэбраным ланцужком на грудзях прынёс вячэру і паклаў церад сенатарам картку з іпералікам французскіх він.

— Якое загадаеце падаць?

Уолтэр прабег вачыма картку, тыднуў пальцам у першы радок.

Слуга пачціва сагнуўся і выйшаў са сталовай.

Сенатар быў у настроі. Справы ішлі, як не трэба лепш. Усе надзелы Месяца былі распраданы. Поўным ходам будаваліся касмічныя ракеты. Слава Уолтэра расла з кожным днём. Ён пачаў упэўніваць сябе, што хутка Штаты яго імем будуць дыктаваць сваю волю Зямлі i Небу.

Выпіўшы бургундскага віна, Уолтэр яшчэ больш павесялеў. Ён зірнуў на прыціхшую дачку:

— Ну, расказвай, Элсі. Што ты мне падрыхтавала?

Вочы Элсі гарэлі нецяріплівасцю. Яна падсунулася бліжэй да бацькі, ласкава абхапіла яго плячо рукамі i адважна сказала:

— Поль просіць маёй рукі, па-а. Я дала згоду.

— Што? — сенатар адкінуў убок сурвэтку, здзіўлена вылупіў вочы. Потым дажаваў запхнуты ў рот кавалак вяндліны, выцер рот і, павярнуўшыся да Элсі, спытаў: — Што здарылася, Элсі? Я цябе не пазнаю…

— Я вырасла, па-а! — усклікнула дачка і тонкай белай рукой з бранзалетамі пяшчотна абвіла шыю бацькі.

— Вырасці —вырасла, а калі будзеш разумнець? — спытаў Уолтэр.

На румяных шчоках Элсі з’явіліся плямінкі роспачы, крыўды.

— Па-а, за што ты мяне крыўдзіш?

— За Поля, ён табе не пара.

Элсі ўсхапілася з крэсла. На яе твары няцяжка было заўважыць пакутлівае хваляванне.

— Я яго кахаю, па-а! Ты разумеет, што такое каханне?

Сенатар забарабаніў іпальцамі па стале, потым глыбока ўздыхнуў.

— Каханне, мілая дзяўчынка, пустое слова, — сказаў ён. — Яно для мяне нічога не значыць. Я ацэньваю чалавека толькі tia яго здольнасцях рабіць долары. Калі ён здатны на гэта, усё астатняе само сабой прыкладзецца. Дарэчы, я хацеў табе сказаць: ты можаш скласці добрую партыю з сынам Колінга.

— Па-а, ты ўпарты чалавек… Ты на жыццё глядзіш з вышыні залатой гары. Зразумей, я кахаю Поля, я веру ў яго. Ён разумны, смелы! Ды калі хочаш ведаць, не такі ўжо бедны, ён — багаты…

— Хе-хе-хе! — зарагатаў Уолтэр. Яго па-ранейшаму не пакідаў вясёлы настрой. — Мая дачушка, што ты мне гаворыш? Адзінае багацце ў Поля — яго нахабнасць. I я павінен заўважыць, што ён добра выкарыстоўвае яго…

Элсі замахала рукамі, адыйшла да акна i, рэзка павярнуўшыся, з крыўдай у голасе спытала:

— Па-а, ты можаш зрабіць, каб я была шчаслівая? Скажы, можаш?

— Вядома.

— Тады дай згоду выйсці замуж за Поля.

Уолтэр лагодна ўсміхнуўся і незадаволена пакруціў галавой.

— Эх, молада-зелена! Куды вы спяшаецеся? Хіба не ведаеце, што быстрая рака да мора не даходзіць. Падумаць трэба, памеркаваць. А то раптам: «Любіце Поля, бо я яго люблю!» Не, Элсі, ты клапаціся не толькі аб сабе, але і аб сваім бацьку. А нам ёсць аб чым падумаць.

Уолтэр акінуў позіркам нізкія арэхавыя серванты, што ззялі тонкім хрусталем пас. уды, адкрыты раяль, потым паглядзеў на Элсі, распешчаную знатнасцю і прыгажосцю, i яму раптам стала зразумела, што ён не зможа пераканаць дачку. У яе такі характар! Яна навучылася патрабаваць, браць, не думаючы ні аб чьгм.

— Вось што, Элсі,— сказаў Уолтэр, устаючы з крэсла. — Я выказаў сваё меркаванне. Я хачу цяпер прасіць цябе, каб ты звярнула на яго сур’ёзную ўвагу.

— Па-а, ты не ведаеш Поля, ён разумны, старанны хлопец. Ты з гонарам будзеш называць яго сваім сынам. Дай толькі час — i ты ўпэўнішся, што я казала праўду.

— А што я табе казаў, Элсі,— сенатар падышоў да люстранай сцяны і, агледзеўшы ў ёй свой твар, прадоўжыў: — Час — вялікі суддзя. Мы ўскладзем на яго ўсе свае спадзяванні. Згодна, Элсі?

— Добра, па-а, — Элсі радасна ўстрапянулася, парывіста падышла да бацькі і гіацалавала яго ў шчаку. Вяртаючыся ў свой пакой, яна на развітанне сказала: — Я прымушу вас з Полем стаць сябрамі. Ён табе спадабаецца, па-а. Чакай яго ў сябе сёння…

Павячэраўшы, сенатар вярнуўся ў свой кабінет, сеў у высокае крэсла і заплюшчыў ад стомленасці вочы. Калі сказаць па-праўдзе, жыццё не гіесціла яго. ён, сённяшні сенатар, пачынаў абжывацца з крамы, якую пакінуў пасля смерці бацька. Ужо тады ён зразумеў, што жыццё нічога не аддае так, дарма, што ўсё, чаго хочаш дамагчыся, трэба браць у яго сілай і хітрасцю. Багацце прышло не адразу. За яго не аднаму суперніку давялсся перагрызці горла. Толькі на саракавым годзе жыцця быў сабраны дастатковы капітал. Уолтэр купіў запалкавую фабрыку, потым машынабудаўнічы завод. Праз некалькі год яго выбралі ў сенат, і ён зрабіўся прыкметнай фігурай у сваім штаце. Уолтэр умеў рабіць долары, умеў, як кажуць, выграбаць каштаны з агню чужымі рукамі. Так ён стаў любімдам фартуны.

А час не чакаў. Непрыкметна падкралася старасць. 3 кожным гбдам сенатар адчуваў, што сілы пакідаюць яго. Часта ў гутарках ён крыўдзіўся на ўсявышняга. I вельмі шкадаваў, што яго не існуе ў сапраўднасці. Можна было-б з ім дамовіцца…

Надзеяй і ўцехай для яго была дачка. Уолтэр цішком падбіраў ёй жаніха. Дзіва што! Не ў тым справа, ці будзе ён па сэрду ёй, ці не. Галоўнае — каб на яго можна было спадзявацца. Застанецца-ж капітал у мільярды долараў, дзесяткі магутных прадпірыемстваў, біржы і банкі. Імя Уолтэраў не памрэ разам з ім. Яго павінен захаваць і зберагчы будучы зяць…

I раптам — каіпрыз дачкі… Уолтэр быў-бы менш здзіўлены, калі-б яму паведамілі, што ён абанкруціўся.

Надыходзіў вечар. У кабінеце згушчаўся змрок. За вокнамі гарэла высокае неба, ператворанае гандлярамі падцяжак, кока-кола, мыла i жавальных гумак у велізарную рэкламную вітрыну.

Святло ў кабінеде Уолтэр не запальваў, каб лепш было разважаць.

Нечакана адчыніліся дзверы, і адразу ўспыхнула святло. Сенатар расплюшчыў івочы. Перад ім стаяў высокі малады чалавек з загарэлым тварам, на якім вылучаўся доўгі з гарбінкай нос і велізарныя вочы. Зняўшы з галавы капялюш, ён пакланіўся і ветліва прывітаўся:

— Хэло, сэр! Вось я і прышоў. Вы, мабыць, не чакалі…

Сенатар агледзеў постаць увайшоўшага.

— Як вы мінулі дварэцкага i швейцара?

— Я Поль Арноль, сэр. Ваш будучы зяць!

— Гэта не дае яшчэ вам права заходзіць да мяне без дазволу.

— Вгнаваты, сэр, — зноў ттакланіўся Поль Арноль. — Я ведаю, вы любіце дзелавых i смелых людзей. Я і ёсць адзін з такіх.

— Памыляецеся, містэр, — сказаў сенатар і адвёў убок вочы, не жадаючы глядзець на госця. — Я люблю багатых.

— Затое мы ўдваіх з вамі аднолькава моцна любім Элсі,— усклікнуў госць, i на твары яго бліснула белазубая ўсмешка. — У нас ёсць аснова для перагавораў. Я думаю, мы іх пачнем.

— Вы гэта сур’ёзна?

— Хіба вам Элсі нічога не гаварыла?

Сенатар Уолтэр спачатку прымусіў сябе спакойна назіраць за нахабнай развязнасцю бязвусага малойчыка, але дзёрзкасць Поля перайшла ўсе граніцы, і ён, адхінуўшыся ад спінкі крэсла, надзеў маску таго велічнага i магутнага Уолтэра, якога, затаіўшы дыханне, слухалі ў сенаце, перад якім дрыжалі дробныя, сярэднія і буйныя бізнесмены Штатаў.

Поль быў апрануты даволі прыстойна. Клятчаты пінжак зграбна ляжаў на шырокіх дужых плячах. Яркасіні гальштук з чырвонымі гарошынкамі быў акуратна завязаны.

— Дазволіце сесці? — падыходзячы да крэсла, спытаў Поль.

— Выходзіць, што вы яшчэ не страцілі пачцівасці,— заўважыў сенатар. — Сядайце! Але я спадзяюся не на вашу пачцівасць, а на разважлівасць, калі вы яе яшчэ захавалі.

— Вядома, сэр. Мы — дзелавітыя людзі. Нам без разважлівасці цяжка давялося-б жыць.

— Мудрыя словы, — сказаў сенатар. — I вы нічога лепшага не прыдумалі, абралі найкарацейшы шлях узбагачэння праз каханне да Элсі? Выразумееце, што робіце? Вы ганьбіце мяне, маю сям’ю, — сказаў ён здаўленым, глухім голасам. — Шчога ў вас, малады чалавек, не атрымаецца. Запомніце, усе любяць дабро, але не ўсіх любіць яно!

— Містэр Уолтэр, — сказаў Поль Арноль, ніколькі не збянтэжыўшыся. — Я хацеў сёння засведчыць да вас сваю павагу, сказаць некалькі цёплых, харошых слоў аб Элсі. Вы папракаеце мяне за беднасць. Дарэмна! Я даб’юся высокага становішча ў свеце. Я выходжу на арэну барацьбы з закасанымі па локці рукавамі. У мяне такі закон: ні перад кім не кланяцца, ні ў кога нічога не прасіць. I ведайце — у мяне ўсё будзе!

I прыдзе час, калі вы палічыце за шчасце, што аддалі за мяне сваю дачку.

— Які вы самаўпэўнены! — выгукнуў Уолтэр, i на яго вуснах мільганула нейкая дзіўная зларадная ўсмешка. — Баюся, вы наклічаце на сябе гнеў. Фартуна не любіць такіх!

— Якіх гэта такіх?

— Саманадзейных.

— Дзякую за праўду, сэр. Цяпер я ў некаторай ступені адчуваю вашу прыязнасць да сябе. Вы зразумелі мяне і маё становішча.

— Яно даволі-такзі незайздроснае, — заўважыў сенатар.

— Але не безвыходнае. I ведаеде чаму? — i, не чакаючы адказу, ён весела сказаў: — Таму што мяне любіць ваша дачка.

— Вы, па-мойму, выказаліся да канда, сэр? — Уолтэр адвярнуўся ўбок, зрабіўшы выгляд, што не звяртае ніякай увагі на госця.

Поль Арноль устаў з крэсла, адкланяўся і пайшоў да дзвярэй.

— 3 вашага дазволу, я забіраю Элсі на вячэру ў мюзік-хол, — сказаў ён. — Вы чуеце, сэр?

Уолтэр нічога не адказаў. Але калі Поль Арноль выйшаў з кабінета, ён заклапочана пачухаў патыліцу і шырока закрочыў па кабінету, сціснуўшы кулакі.

Дачка падвяла! Выдягнула з калоды туза, а ён — пяты. О, божа! За што ты наслаў такі здзек і сорам? Але пакуль яшчэ крудіцца зямля, ён, Уолтэр, не дазволіць, каб яна круцілася не па яго волі. Цяпер усе будзе залежаць ад хітрасді. Пагрозы, як відаць, справе не дапамогуць. Цяпер моладзь такая, што (пераконваць яе вельмі дяжка. Ну што-ж, ён зробіць усё па-іншаму.

Адкрыўшы скрыначку, што стаяла на стале, ён дастаў сігару, закурыў. Паступова добры настрой вяртаўся. У галаве нараджаліся новыя думкі… Галоўнае, — спакой i вытрымка. Удар балючы, жорсткі. Але іскры з вачэй пасыплюцца ў другіх, а не ў яго, Уолтэра…

* * *

Седзячы ў крэсле, сенатар задрамаў. У рудэ ледзьве дымілася сігара. Нечакана паявіўся слуга і паведаміў, што прышоў Фрэнк Уэст.

Уолтэр ажывіўся. Фрэнк Уэст ніколі дарэмна яго не турбаваў, і ён быў заўсёды рады з ім пагаварыць.

— Прасіце! — загадаў паважна сенатар і пайшоў насустрач госдю.

Кароль атамнай фірмы павольна прайшоў праз адкрытыя насдеж

дзверы, модна падіснуў руку гаспадару і, аддыхваючыся, пайшоў да бліжэйшага крэсла.

Зіручна ўсеўшыся, Фрэнк агледзеў кабінет, выдягнуў кароткія ў вузенькіх штанах ногі і спытаў:

— Што вы думаеде, старына? Як далей будзем жыць?

— А што такое? — насцярожыўся сенатар.

— Генуе вялікая небяопека… — сказаў Уэст, разглядаючы ўзор персідскага дывана.

У вачах Уолтэра загарэліся лютыя агеньчыкі.

— Усякая небяспека зычыць долары, сэр!

— На тэты раз будзе не так, — адказаў Уэст і, павярнуўшыся да сенатара, спытаў:

— Вам нічога не гаварыў Колінг?

— Гледзячы пра што!

— Пра вашу марудлівасць, сэр! — адсек Уэст і з дакорам паглядзеў яму ў твар.

— Нічога не разумею. Што вас непакоіць?

— Мора Дажджоў. Сёлета чырвоныя пасылаюць на Месяц экспедыцыю. Яны хочуць пабудаваць навуковы гарадок на Моры Дажджоў… Гэта дакладныя весткі, сэр.

Сенатар заплюшчыў вочы і, адкінуўшыся на высокую спінку крэсла, нейкі момант маўчаў. Здавалася, што ён анямеў.

На стале, у прыгожай з рубінавых каменняў аправе, стаяў атамны гадзіннік. Фрэнк не без задавальнення разглядаў кляймо сваёй фірмы. Што ні кажы, яго гадзіннікамі вымяраецца час жыцця Уолтэра і ўсёй планеты.

I вось сенатар заварушыўся, прыўзняў ацёкшыя павекі. Вочы глядзелі спакойна, разважліва.

— Пакіньце хвалявацца, старына, — сказаў ён ціха. — Мы знойдзем спосаб апярэдзіць рускіх.

— Якім-жа чынам?

— Праз тры месяцы нашлем ракету.

— Чакайце, сэр. Наколькі мне вядома, нашы ракеты яшчэ недасканалыя?

— Так, — ажывіўся сенатар, — вы правільна інфармаваны. Яны могуць даляцець толькі да Месяца i то з цяжкасцю. На зваротны шлях нам не ўдаецца забяспечыць іх палівам.

— Што-ж вы думаеце рабіць? — зацікаўлена ўставіўся ў твар сенатара Уэст.

— У кожнай гульні выгадвае той, хто рызыкуе. Прайграць нам нельга. Мы, — прамовіў ён цвёрда і рашуча, — абвесцім набор добраахвотнікаў на першы касмічны рэйс. Нашы хлопцы даставяць на Месяц флаг Штатаў, перададуць адтуль першае радыёпаведамленне для ўсяго свету.

Фрэнк Уэст пацёр ад задавальнення рукі.

— Слова гонару, вы ўмееце, сэр, лавіць свой лёс за хвост, — сказаў ён з усмешкай. — I проста, i нядорага…

— Вы-ж маеце справу не з кім-небудзь, а з сенатарам Уолтэрам. Запомніце гэта, — прамовіў ён паважна. — Мы хутка прымусім плаціць долары ўс.іх, хто будзе карыстацца нават овятлом Месяца… Хе-хе-хе!

Твар сенатара быў добрадушны. Размашыстым жэстам ён паказаў зямнога спадарожніка на карце, што вісела на сцяне ля канапы, і дадаў:

— Заўтра мы набярэм для яго першых жыхароў.

— Сэр, не жыхароў, а смяротнікаў,— паправіў свайго калегу Уэст.

Уолтэр усміхнуўся.

— Уэст, навошта такі цынізм?! 1х жыццё акупіцца бяссмерцем…

Позна ўвечары Фрэнк Уэст вярнуўся дадому. Ён быў задаволены візітам да сенатара.

Раздзел пяты

Наташа прачнулася ў сем гадзін. За вокнамі стаяў густы, непраглядны змрок. Недзе далёка-далёка, аж за небакраем, нядяжка было прыкмеціць ледзь улоўнае трапятанне святла.

Адхінуўшы фіранку. Наташа доўга ўглядалася ў демру. Мігделі, пераліваліся зоркі. I самая прыгожая, самая буйная сярод іх — Венера. Глядзіш на яе — і здаецца: нехта прымацаваў на небасхіле буйны з блакітна-бэзавым ззяннем алмаз.

За вокнамі нараджаўся новы дзень…

Новы дзень нараджаецца кожны раз па-новаму. Ён узнімае на наш небасхіл не толькі сонца, — ён ксціць да берага жыцця, як хвалі, новыя клопаты, абавязкі, загадвае чалавеку: рабі, стварай, змагайся!

Учора зыходзілі з канвеераў заводаў аўтамашыны, трактары, камбайны. Людзі з задавальненнем думалі: не дарэмна патрачаны час, іх прада дала свае вынікі. Яны ганарыліся гэтым, і ў іх узнікалі новыя мары.

Народзіцца новы дзень — людзі ператвораць гэтыя мары ў жыццё. Ён пашле іх будаваць гарады, асвойваць новыя землі, вырошчваць сады…

Учора на ватманскай паперы канструктары закончылі нраекты складаных машын, станкоў, архітэктары — іпраекты паладаў, стадыёнаў, заводскіх цэхаў, вучоныя на магутных сінхрацыклатронах разгадалі будову драбнейшай часцінкі матэрыі,— цікавыя, незвычайныя здзейснены справы. Але якім-бы ўчарашні дзень ні быў цудоўным і прыгожым, людзі з нецярпеннем, з пачуццем радаснага чакання і хвалявання сустракаюць дзень новы.

Многага чакала ад гэтага дня і Наташа. Пры гэтым разважанні да яе вярнуўся спакойны настрой. Новы дзень быў жаданым i радасным не толькі таму, што яна імкнулася як мага хутчэй сесді за пульт радыёлакатара. Наташа недярпліва чакала сустрэчы з сябрамі. I толькі недзе там, у глыбіні душы, балюча варушылася ўчарашняя крыўда.

Зайшоўшы ў тралейбус, Наташа села на канапку i задуменна пачала разглядаць горад праз размаляваную марозам шыбіну. Дзесяць хвілш язды — i вось ён, радыёлакацыйны цэнтр. Дом, у якім ён знаходзіцца, стаяў у глыбіні двара. Тут расло многа дрэў. Густыя ёлкі, абсыпаныя зіхатлівым інеем, здаваліся як-бы намаляванымі нейкім мастаком.

Ля табельнай дошкі Наташа спынілася і здзіўлена паціснула плячыма. Яе нумарок быў зняты. Няўжо гэта — выпадковасць? Дзяўчына разгублена паглядзела па баках.

У канцы калідора пачуліся крокі. Наташа павярнулася і ўбачыла дзяжурнага па ўчастку.

— Таварыш Гоман, іпазнаёмцеся з загадам, — сказаў ён діха, як-бы неахвотна, і працягнуў паперку.

Перад вачыма дзяўчыны заскакалі нейкія кругі, твар яе балюча перасмыкнуўся. Каб стрымаць сябе, яна прыкусіла ніжнюю губу і ўзяла паперку..

Значыць, усё? Яна ўжо не працуе? Як гэта крыўдна і горка!

Думкі і разважанні дзяўчыны парушыў знаёмы голас.

— Наташка! Пойдзем да Фёдаірава. Там у яго сакратар партбюро…

Дзяўчына павярнулася і з удзячнасцю глянула ў твар Юзіка. Хлопец адчуваў сябе ніякавата. Відаць, загад начальніка быў для яго не меншай нечаканасцю, чым для Наташы.

— Нікуды я не пайду, — адказала діха дзяўчына. — Мне дяжка гаварыць з гэтым чалавекам.

Юзік схапіў яе за руку.

— Ты — комсамолка… Мы пастаім за цябе. Пішы заяву.

— Навошта? — спакойна вымавіла Наташа. — Ці ў мяне ўсе дарогі зышліся ў клін?.. Я паеду ў Маскву. Бывай!

Яна павярнулася і пайшла з аператарскай.

Раздзел шосты

Новы ўпраўляючы ракетным заводам Білі Спайт умела вёў справу. Ён клапаціўся, каб раслі прыбыткі сенатара Уолтэра і яго кампаніі. Ракеты маіркі «Метэор», пабудаваныя заводам, курсіравалі на транспартных лініях.Імі-ж падтрымлівалася сувязь са штучнымі спадарожнікамі «Скарпіён», «Юпітэр», «Гідра», «Змеяносед», запушчанымі Штатамі над Зямлёй два гады назад.

Асабліва старанна працаваў упраўляючы пасля продажу ўчаеткаў на Месяцы, калі пачалі будавацца адначасова дваццаць касмічных ракет. Білі стараўся выслужыцца перад гаспадаром.

Канчатковай канструкцыі касмічнай ракеты яшчэ не было. Затрымлівалася распрацоўка атамнага рухавіка. Але гэта не стрымлівала пачатае мерапрыемства. Касмічная ракета — аграмадны карабель даўжынёй у 200 метраў — складаецца з некалькііх ступеняў. Адна з іх, па задуме канструктараў, павінна мець паветрана-рэактыўны рухавік, другая — праматочны і толькі трэцяя, якая панясе першых пасажыраў у далёкія касмічныя прасторы, — атамны. Праекты першых двух ступеняў былі распрацаваны даволі дакладна. 3 іх пачыналася будаўніцтва цзлай эскадры касмічных караблёў.

Між тым набліжалася небяспека. Рабочыя і служачыя кампаніі ўсё часцей патрабавалі палепшыць умовы працы, паменшыць штрафы.

I вось, нарэшце, — забастоўка…

Сёння рабочыя дзённай змены адмовіліся працаваць. Па цэхах плыў гул людскіх абураных галасоў…

Білі Спайт не чакаў такога павароту справы. Каб супакоіць рабочых і сарваць забастоўку, ён паслаў ва ўсе цэхі сваіх людзей. Але гэта толькі падліло масла ў агонь.

Адразу-ж быў арганізаваны забастовачны камітэт, які вылучыў дэлегатаў для перагавораў з Уолтэрам. Па ўсіх дэхах запелі гудкі. Забастоўка пачалася!

Якраз у гэты час на плоскі дах будынка заводакіраўніцтва апусціўся паветраны аўтамабіль. Усе здагадаліся — гэта машына боса.

Сенатар выйшаў з кабіны, нацягнуў на ўспацелую галаву капялюш і глянуў на заводскі двор. Тое, што ён убачыў, здавалася, ніколькі яго не ўстрывожыла. 3 самазадаволенасцю сенатар падышоў да ліфта і на ім апусціўся ў цэнтральную кантору завода.

— Што тут у вас адбываецца? — уладна спытаў ён у Білі Спайта.

Спайт, тонкі, сухі, з казлінай бародкай, паслужліва падбег да гаспадара і, узяўшы з яго рук капялюш i палку, паклаў на стол. Твар упраўляючага быў разгублены i бездапаможны. Развёўшы рукамі, ён з цяжкасцю прамовіў:

— Нічога не разумею, сэр. Яны бастуюць!

— Заткніде ім горла! Чуеце?

— Але як-жа… — i ён асёкся, не ведаючы, што гаварыць.

— Дзе іх дэлегаты? — рэзка спытаў сенатар. — Прышліде да мяне.

Калі Білі Спайт паведаміў, што сенатар Уолтэр чакае дэлегатаў забастовачнага камітэта, рабочыя здзівіліся. Гэта было неверагодна — сам бос хацеў гаварыць з забастоўшчыкамі.

— Хадзем, хлопцы! — прапанаваў стаіршыня забастовачнага камітэта двум сваім таварышам-дэлегатам.

Сенатар сустрэў іх хоць стрымана, але не варожа. Паівярнуўшыся ў крэсле, ён заіпытаўся:

— Што вам трэба? Якія вашы ўмовы?

— Мы патрабуем павялічыць заработную плату, ліквідаваць штрафы, даваць усім рабочым трохтыднёвы адпачынак за кошт прадпрыемства.

— Усё?

— Так, сэр. Гэта нашы мінімальныя патрабаванні.

Сенатар нахмурыўся. Якое нахабства! Гэтыя чырвоныя ведаюць, калі нанесці ўдар. Цяпер адмовіць ім нельга — забастоўка зацягнецца на некалькі тыдняў. У выніку — марна прападзе не адна тысяча гадзін рабочага часу.

Саркастычна ўсміхнуўшыся, сенатар сказаў:

— У вас, хлопчыкі, дзёрзкія галовы. Баюся, вы іх можаце згубіць. Вашы патрабаванні нерэальныя. Трэба лепш працаваць, хлоіпчыкі, ведаць сваё месца! А яно кожнаму строга вызначана богам.

— Мы думалі, сэр, што вы дзелавіты чалавек… Пайшлі, хлопцы, — сказаў старшыня забастовачнага камітэта і штурхануў перад сабою дзверы.

Сенатар падхапіўся з крэсла:

— Стойце! Паслухайце гаспадара. Перадайце рабочым: я прымаю іх патрабаванні. Хай развязваюць свае кашалькі. Ім будуць сыпацца долары цэлых тры месяцы. Так, так, тры месяцы і ні адной хвіліны больш. А цяпер можаце ісці, — сказаў сенатар, праводзячы дэлегатаў позіркам, поўным знішчальнай пагарды.

Калі дзверы зачыніліся, Уолтэр звярнуўся да Білі Спайта:

— Вы зразумелі мяне?

— Не, сэр, — шчыра прызнауся ўпраўляючы.

— Хе-хе-хе, — самазадаволена зарагатаў сенатар. — Гэта ход канём, містэр Спайт. Гэта — ахвяра, якой патрабуе наш бог.

Білі ўгодлііва ўсміхнуўся.

— Дык слухайце. Тры месяцы — гэта тэрмін, за які я пабудую касмічную ракету «Анаконда». Я павінен апярэдзіць рускіх i быць на Месяцы першым!

Білі Спайт вырачыў вочы. Новы скарочаны тэрмін пабудовы «Анаконды» вымушаў перабудоўваць усю работу на заводзе.

— Вы што, спалохаліся? — углядаючыся ў твар упраўляючага, запытаў сенатар. — Не паспеем?

— Гэтага ніколі не было, сэр, — угодліва адказаў Спайт. — Вашы словы — нашы справы.

Сенатар узбуджана закрочыў па кабінету. Ён гаварыў, гаварыў… Потым, падышоўшы да сцяны, крута павярнуўся, загадаў:,

— Уключыце тэлевізар. Праадрце, ці вярнуліся рабочыя ў цэхі.

Упраўляючы з юнацкай спрытнасцю і рухавасцю выканаў загад гаспадара.

— Рабочыя супакоіліся. Праца аднавілася, — паведаміў ён праз хвіліну.

— Я хачу прайсці па цэхах, — раптам сказаў сенатар.

— Я да вашых паслуг, сэр. — Білі Опайт падаў сенатару капялюш і бамбукавую палку.

Бліскучая нікеляваная брамка аўтаматычна ірасчынілася, і яны ўвайшлі ў цэх. Над галавой вісеў выгнуты між двух высокіх сцен шкляны дах, пераплецены павуціннем металічных канструкцый. У дэху было дяжка дыхаць. Працавалі станкі-аўтаіматы, гулі маторы. У сярэдзіне цэха ішла доўгая лінія канвеера. 3 двух бакоў стаялі кантралёры, сачылі за работай машын.

Сенатар пастаяў з хвіліну, разглядаючы цэх, потым узмахнуў палкай і бадзёра пакрочыў наперад. На прыход гаспадара амаль ніхто з рабочых не звярнуў увагі. Да Уолтэра падбеглі толькі некалькі майстроў і разам са Спайтам пакрочылі ззаду за сенатарам, гатовыя ў кожную хвіліну адказваць на запытанне свайго боса.

Абыходзячы доўгі рад аўтаматычных станкоў, сенатар міжвольна залюбаваўся работай машын, якія самі вярделі свёрдлы, вырэзвалі канаўкі на дэталях, пераносілі гэтыя дэталі на другое месца, шліфавалі іх, выкідваючы потым на ленту транспардёра. Ля маленькага століка стаяў рослы юнак у карычневым камбінезоне. Ен трымаў у руках нейкі валік, разглядаў яго і ўсміхаўся. Уолтэр загадаў Спайту паклікаць рабочага. Той паволі подышоў і з усмешкай сказаў:

— Чым магу служыць, сэр?

У вачах Уолтэра заскакалі халодныя іокрынкі.

— Чаго ты радуешься, дурань? — спытаў ён, губляючы цярпенне.

— Мне весела, вось і ўсміхаюся, — адказаў рабочы. Я ўпэўнен, што за гэта наш паважаны Білі Спайт не аштрафуе?

— Нахабны шчанюк! — прасіпеў сенатар. — Няўжо ты не ведаеш, што жарты на прадпрыемствах маёй кампаніі адменены? Мне тут патрэбны толькі рукі і сіла. Ідзі прэч! — загадаў ён.

Юнак павярнуўся, і бесклапотна засвістаў і пакрочыў назад да століка.

Білі Спайт міргаў павекамі. Д’ябал паднёс бязглуздага малакасоса! Сёння яму, Білі, цэлы дзень не шанцуе.

Уолтэр стукнуў палкай і, паказваючы ёю на станкі, спытаў:

— хМістэр Спайт, вы нічога не бачыце?

— Аўтаматычную лінію, сэр, — паслужліва адказаў упраўляючы.

Сенатар пакруціў галавою.

— Вы — сляпы, Білі, вы нічога не бачыце, апрача свайго носа, — нездаволена гаварыў ён. — Вашы рабочыя прадуюць і ўсміхаюцца. А чаму? — раптам ён павярнуўся ўбок. — Глядзіде — сцены ружовыя, станіны станкоў — чырвоныя. Нехапае толькі чырвонага сцягу! Няўжо вы не разумееце, што чырвоны колер выклікае комуністычныя настроі, непакору? Вы тупы чалавек, Спайт. 3-за вас я губляю долары…

Упраўляючы апусціў галаву.

— Вінаваты, сэр…

— Рабочых трэба прывучаць не да ўсмешак і жартаў, — вучыў сенатар. — Ніколі ў іх не павінна ўзнікаць думка аб забастоўках. Раю вам сёння-ж пафарбаваць сцены цэхаў у чорны колер, станкі і машыны — у зялёны. Чуеце? Вы самі заўтра окажаце, наколькі я практычны і прадбачлівы чалавек.

Білі Спайт палахліва зірнуў у твар гаспадара.

— Усё будзе зроблена, сэр. Вашы думкі падказаны самім богам.

— Вось гэта размова, — прыходзячы ў роўнавагу, адказаў Уолтэр. — Што-ж, на сёння хопіць.

Раздзел сёмы

Наташа доўгі час пазірала ў акно вагона і ніяк не магла адарваць позірку ад шырокіх вясновых прастораў. Палі ўжо былі амаль чыстыя ад снегу. Ля самага чыгуначнага палатна вілася прасёлачная дарога. На ёй то там то тут відаць был i люстр аныя лужыны.

Потым на даляглядзе ўзніклі белыя вежы высотных будынкаў. Масква!.. У вагоне захваляваліся, загрукалі чамаданамі.

Атамавоз спыніўся. Наташа апранулася i 'выйшла на платформу вакзала.

Людскі паток вынес яе да метро. Узбегшы на рухомую дарожку эскалатара, яна раптам успомніла, што ля бліжэйшай станцыі, на Арбаце, жыве яе сяброўка Зіна Кужаль. «Заеду, пагляджу», — рашыла Наташа.

Калі яна падыходзіла да высокага будынка, сонца ўжо заходзіла. Наташа ўвайшла ў пад’езд, паднялася ліфтам на пяты паверх. Расчыніўшы дзверы кабіны, яна тварам у твар сустрэлася з сяброўкай.

— Зіна!

— Наташка! — усклікнула тая, не верачы сваім вачам. — Ці ты гэта?

Яны пацалаваліся.

— Уга, якая ты стала, — з захапленнем гаварыла Зіна. — Пасталела, папрыгажэла. I падрасла нават, здаецца.

Наташа толькі махнула рукой.

— Ужо не расту. Расде толькі лік гадоў. Вядзі паказвай, дзе жывеш. I леіпш аб сабе раскажы. Можа, ёсць іпрьгчына павшшаваць? — хітравата спытала Наташа.

— Ат, не гавары, Наташка. Рана мне выходзіць замуж. Ды i боязна. Раптам памылюся… А вось мой пакойчык, — сказала Зіна, прапускаючы наперад сяброўку. — Цеснаваты, але адной добра.

У пакоі было ўтульна, пахла духамі. Тут стаялі два крэслы, невялікі стол, круглае люстра, якое вісела каля акуратнага чысденькага ложка, і канапка з двума квяцістымі вышытымі падушачкамі.

— Вось бачыш, які ў мяне прастор, — сказала Зіна.

— Дальбог, добра. Прыгожа нават, — шчыра прызналася Наташа. — Я ў Мінску таксама мела пакойчык. У мяне, прызнацца, было горш.

Чорныя нітачкі броваў у Зіны насцярожана падскочылі ўгору. Яна падышла да сяброўкі і, узяўшы яе за рукі, спытала:

— Ты гаворыш аб Мінску, як аб мінулым. Чаму?

— Так, я ў Мінск больш не вярнуся, — i яна пачала расказваць пра сваё жыццё.

— Чакай, я пастаўлю кофе, — перапыніла яе сяброўка. — Ты з дарогі, галодная. За сталом усё i раскажаш.

Зіна выйшла на кухню. Наташа засталася ў пакойчыку адна. Спачатку яна разглядала вышытыя кветкі на падушках, потым падышла да стала, каб паглядзець на партрэт сяброўкі, што стаяў у рамцы. Тут

Зіна, прыжмурыўшы вочы, хітравата ўсміхалася. Якая яна прыгожая! Наташа міжвол'і працягнула руку да карткі. I раптам з-пад рамкі выпаў канверт. Дзяўчына падхапіла яго, хацела пакласці на месца, але аднаго імгнення хапіла ёй, каб прачытаць на канверце зваротны адрас Віктара Машука.

Наташу як-бы ўдарыла электрычным токам. Што гэта? Віктар прысылае пісьмы Зіне? Якія ў іх адносіны? У Наташы ад нядобрага врадчування задрыжалі рукі.

У калідоры пачуліся крокі. Госця паставіла на месца рамку з партрэтам, правяла рукой па ілбе. Хваля абурэння, вострае пачуццё рэўнасді сціснулі грудзі.

Зіна ўбегла ў пакой, клапатліва накрыла стол, дастала з невялікай шафы кубкі і сподкі.

— Ну, вось і гатова!

Але Наташа не чула вясёлага шчэбету сяброўкі. Пакойчык стаў раптам чужым. Захацелася хутчэй выбегчы на чыстае паветра, на волю. А ці так усё гэта, як яна думае? Можа Віктар напісаў Зіне дзелавое пісьмо. I яно ў яе першае і апошняе! Як-жа інакш магло быць — ён-жа прызнаваўся ў глыбокім і шчырым каханні ёй, Наташы! Гэта думка крыху супакоіла яе. Яна ўздыхнула і запыталася:

— Табе Віктар пісьмо толькі адно прыслаў?

— Ды што ты! — усміхнулася сяброўка. — У мене іх дэлая кіпа. Пасля таго, як вы пасварыліся, ён піша толькі мне. I калі бывае ў Маскве, заходзіць.

— Пасварыліся? — здзівілася Наташа і тут-жа спахапілася: яна-ж выдавала сябе! Каб супакоіць сяброўку, яна з сумам дадала: — Атрымалася вельмі недарэчна: па сутнасді, з-за глупства… — Памаўчаўшы хвіліну, папрасіла — Пакажы, калі ласка, хоць адно пісьмо. Ты можаш гэта зрабіць?

— А чаму-ж не, магу! Піша ён прыгожа, ад сэрда…

Зіна адкрыла чамаданчык, выдягнула некалькі каляровых канвертаў. Дрыготкім голасам пачала чытаць:

«Я палюбіў цябе з першага позірку. Я тады-ж зразумеў: нялёгка будзе заваяваць цябе. Так яно i здарылася. Ты была жорсткая, гнеўная, недаступная…»

— У мене такіх пісем не менш, чым у цябе, Зіна, — як-бы скардзячыся, прамовіла Наташа. — I табе, i мне ён маніў. — Яна адкрыла сваю сумку, выцягнула перавязаны чырвонай істужкай пачак акуратна складзеных паперак. — На, паглядзі…

Зіна ўзяла лісты, разгарнула адзін з іх, і ўпілася ў яго вачамі.

— Які нягоднік! — сказала яна діха і адвярнулася да акна.

У маўчанні прайшло некалькі хвілін. Нарэшде Наташа падышла да Зіны i абняла яе за плечы.

— Зіна, табе дяжка? — спытала Наташа.

Сяброўка вырвалася з абдымкаў. Толькі дыханне выдавала яе трывожную ўсхваляванасць.

— Зіна, стыне кофе. Сядай, супакойся!

— Мы вып’ем, Наташка, не кофе, а віна, — раптам прапанавала Зіна, адышоўшы ад акна. — Ты згодна?

— Я ў цябе госць, што паставіш на стол, тое i добра, — адказала Наташа.

Дзіўнае бывае ў жыцці: у цябе гора — месца не знаходзіш, пакутуеш, хвалюешся. Калі-ж гэтае гора з кім-небудзь іпадзеліш — становіцца лягчэй. Так было і ў Наташы з 3інай.

Яны сядзелі за сталом апачатку сумныя, панылыя, вьжазвалі адна другой свае дзявочыя крыўды. Тут-жа, за сталом, яны рашылі не знацца больш з Віктарам, не верыць у яго заляцанні.

Вечарам дзяўчаты спалілі віктаравы пісьмы. Наташа пераначавала ў Зіны, а раніцай паехала ў астранамічны гарадок — Галактыку.

Раздзел восьмы

Поль Арноль прагульваўся па Пятай Авеню, заходзіў у магазіны, каб знайсці добры падарунак для Элсі, падоўгу стаяў ля багатых вітрын. Нарэшце дастаў сігару, закурыў і бестурботна пакрочыў дамоў.

Нечакана да абочыны тратуара падляцеў карычневы лімузін і спыніўся ў адным кроку ад Поля.

Расчыніліся дзверцы, і чалавек з маленькім, круглым тварам, весела кіўнуўшы яму, 'Працягнуў картку.

Поль Арноль ад нечаканасці збянтэжыўся. Не паспеў ён як след аб усі'м падумаць, машына, набраўшы хуткасць, знікла.

Поль паглядзеў на картку. У правым баку, у кутку, віднеўся тлусты надпіс: «Мы — Сёння, Заўтра, Заўсёды!» Гэта быў дэвіз Нябачнай імперыі.

Далей Поль прачытаў:

«Мы абяцалі табе рай не толькі на тым свеце, але i на Зямлі. Калі хочаш апынуцца ў ім, прыходзь у 8 гадзін вечара ў Кложу № 33! «Сябры Д’ябла».

Поль засумаваў. На сёння была назначана сустрэча з Элсі. Як недарэчна ўсё атрымліваецца! Але што зробіш… А палове восьмай Поль на ўласнай машыне выехаў за горад.

На ўскраіне парку ў засені платанаў стаіць нізкі мураваны дом. Поль ведаў: тут адбываюцца патайныя сустрэчы «клавалераў» клана.

Навокал панавала цішыня. Над уваходнымі дзвярамі гарэлі яркія неонавыя лямпачкі. Калі да іх прыгледзецца ўважліва, то можна ўбачыць, што яны ствараюць дакладную копію сузор'я Дракона. Поль асцярожна падняўся па прыступках пад’езда.

Дзверы аўтаматычна расчыніліся, і ён увайшоў у шырокую залу. Тут панаваў поўзмрок. Пасярод залы стаяў высокі шкляны крыж, які свяціўся чырвоным жахлівым агнём. Навокал крыжа сядзела чалавек трыццаць, апранутых у чорныя мантыі.

Гэтае відовішча было знаёмым Полю. Ён ужо больш года лічыўся членам клана «Вялікі Дракон» і добра ведаў усе яго законы і парадкі. Невялікая колькасць «клавалераў» крыху яго здзівіла. Сярод іх ён ласпеў заўважыць галоўных лідэраў Нябачнай імперыі. Поль насцярожыўся. Гутарка, відаць, будзе сур’ёзная.

Ці не правініўся ён у чым-небудзь? Думка працавала хутка, напружана. I вось Поль высока падняў галаву, па-кланаўску скрыжаваў на грудзях рукі.

— Падыйдзі, клансмен, сюды, — загадаў гоўсты чалавек у чорным балахоне.

Поль Арноль паважна і ўрачыста наблізіўся да шклянога крыжа. На сгале, убаку, ляжала цырыманіяльная біблія, а пасярэдзіне стаяла пазалочаная глыбокая чаша.

У зале ўсталявалася цішыня.

— Клансмен Арноль, — сказаў тоўсты чалавек санлівым голасам. — Мы, браты вялікага клана, бачым у тваёй асобе нашага вернага i шчырага клавалера. У цябе дужая рука, вернае вока, смелае сэрца. Ты варты сваіх вялікіх продкаў. Скажы, мы правільна думаем аб табе?

— Правільна, — зараз-жа адказаў Поль. — Я імкнуся быцьтакім…

— Усе прысутныя тут твае браты выконваюць у нашай Нябачнай імперыі абавязкі клавалераў тайнай паліцыі клана. Ты хочаш быць такім, як яны?

— Хачу, — адгукнуўся Поль.

— Ты павінен ведаць нашы мэты i задачы. Мы, клавалеры Нябачнай іміперыі, узялі на себе пачэсны і вялікі абавязак выратаваць Штаты ад неграў, яўрэяў i ад чырвонай пошасці. Штаты — для белых! Мы змагаемся за тэты ідэал, i мы ўпэўнены, што наша справа не загіне дарэмна. Скажы, клансмен Арноль, ці верыш у вялікасць і непераможнасць нашых ідэалаў?

— Так, мае сябры!

Чалавек, што сядзеў у крэсле «Вялікага Дракона», устаў, падышоў да Поля.

— Ты павінен даць клятву вернасці ўласнай крывёй.

Поль Арноль падышоў да пазалочанай чашы, маўкліва працягнуў руку. Хтосьці балюча правёў па ёй лязом.,3 раны пырснула кроў i палілася ў чашу.

Пасля гэтай працэдуры патрэбна было зрабіць Знак Прысвячэння. Поль Арноль пакорліва апусдіўся на адно калена. Што-ж цяпер? Ага, трэба прыкласці руку да сэрда.

— Кляніся! — загадаў яму таўсдяк.

Поль Арноль набраў поўныя грудзі паветра і хутка прагаварыў:

— Клянуся берагчы наш слаўны непераможны флаг. Тры яго колеры ўвасабляюць тры нашых вялікіх ідэі. Клянуся навекі помніць, што чырвоны колер флага будзе нагадваць заўсёды мне кроў, якую я гатоў праліць за яго, белы — змаганне за чысціню і магутнасць нашай белай расы, а блакітны — неба, якое дае нам сілу і магутнасць… Як клавалер клана, я абавязваюся не выдаваць тайн. Калі-ж буду спакушаны д’яблам i развяжацца мой язык, хай мяне пакарае рука брата….

Поль быў модна ўсхваляваны. Урачыстасць і таямнічасць абстаноўкі вельмі ўразіла яго. Закончыўшы клятву, ён апусдіў левую руку і хадеў устаць. Але зрабіць гэта перашкодзіў уладар куклукскланаўдаў. ён паклаў на плячо Поля руку і, абмачыўшы палец у чашу з крывёю, накрэсліў ім на ілбе знак кланаўскага крыжа.

— Устань, рыцар ку-клукс-клана! — усклікнуў ён хрыплым прастуджаным голасам. — Будзь заўсёды гатовы змагацца за Штаты, за нашу «Нябачную імперыю»!

У зале зашумелі. Чорныя пачварныя людзі працягвалі рукі да Поля Арноля.

— Вітаем цябе, наш брат! Ты прышоў у час — у нас шмат работы.

Нарэшце хвіліны ўрачыстасці мінулі. Поль дастаў са скрутка чорны балахон, накінуў яго на плечы. Цяпер ён нічьім не адрозніваўся ад прысутных. Хіба толькі ярчэй, чым у другіх, блішчалі яго вочы ў шчылінах чорнага капюшона.

— Браты! Слаўныя Рыцары! — узняўшы руку ў чорнай пальчатцы, загаварыў чалавек, якому належала крэсла «Вялікага Дракона». — Хопіць размоў. Пара паказаць, чаго варты клавалеры клана. Сёння ў дансінгу «Капітэл» збіраюцца чорнамазыя слухаць свайго спевака Томсана. Мэта іх зборышча зразумелая — яны рыхтуюць здрадніцкую змову.

Чалавек у чорнай пальчатцы прыўзіняў вялізную галаву, схаваную пад востраверхім капюшонам, абвёў усіх прысутных доўгім, праніклівым позіркам.

— Хто хоча быць героем, праславіць навекі сваё імя? — нарэшце запытаўся ён. — Браты мае, звяртаюся да вас!

Угару ўзляцелі сціснутыя кулакі. 3 усіх бакоў лачуліся воклічы:

— Смерць чорным свінням! Смерць!

Сярод дзікіх, раз’юшаных галасоў вылучаўся задорны тэнар Поля Арноля. Ён хацеў даказаць «клавалерам» сваю адданасць клану. Тут, на алтары перад неонавым крыжам, у чашы блішчала яго кроў. Арноль прысягнуў над ёю і пакляўся, што цяпер ён будзе бачыць толькі чужую кроў.

Нечакана неонавы крыж узняўся над галовамі «клавалераў». Усе зразумелі: цырыманіял закончаны. Чорныя постаці заварушыліся, рушылі да выхаду. Маўклівыя, засяроджаныя, выходзілі куклукскланаўцы з залы.

Прьівіды смерці ішлі знішчаць жыццё.

* * *

Уставаць не хацелася. Балела галава, звінела ў вушах. Перад вачыма, нават і тады, калі ён заплюшчваў іх, не знікалі малюнкі ўчарашняй ночы. Добра папрацаваў Поль Арноль. Браты яго клана бачылі, як ён першы расштурхаў неграў, дабраўся да сцэны, збіў з ног спевака Томсана, учапіўся ў яго горла.

А што было далей, цяжка расказаць. Нягледзячы на супраціўленне ўзбунтаваных людзей, ён і «клавалеры» іклана схалілі Томсана і яшчэ дзесяць чалавек неграў, вывезлі іх за горад і доўга збівалі гумавымі палкамі. Білі ўсе па чарзе. Поль памятае, што яго ўдары былі самымі балючьгмі: інегры, калі ён біў, стагналі мацней. На шматкі рвалася іх адзенне, з цела пырскала кроў.

Непадалёку на стале ляжала кіпа ранішніх газет. Поль прагцягнуў руку, узяў «Дэйлі мэйл». Ён прадчуваў, і гэта было так: газета прысвяціла дэлую паласу ўчарашняй падзеі, расказваючы аб усш у загадкавым плане. Поль задаволена ўсміхнуўся: на здымку сярод чорных балахонаў ён іпазнаў сваю постаць. Як добра, што бьгў закрыты твар. Ніхто на свеце не даведаецца, што ў пагроме ў дансінгу «Капітэл» удзельнічаў i ён, Поль Арноль.

Яго стараннасць заўважылі: Поль сёння атрымаў чзк на дзве тысячы долараў і быў вельмі задаволены. Ён скажа сёння Элсі: яе бацька павінен стаць больш ветлівы. Поль Арноль не з такога цеста зроблены, каб над ім здзекаваліся.

Перагармуўшы першую старонку, Поль вылупіў вочы. Сенсацыя! Можна зарабіць пяць мільёнаў долараў за некалькі дзён. «Першы палёт на Месяц, — прачытаў ён і прыўзняўся на ложку, — зробяць бравыя хлопцы Штатаў. У экіпаж набіраецца толькі тры чалавекі. Палёт намечаны ў чэрвені. Патрабуюцца добраахвотнікі. На свеце многа ёоць шчасліўцаў, на тэты раз іх будзе толькі тры. Гэтыя трое праславяць Штаты. Пасля звароту герояў чакае ўзнагарода — пяць мільёнаў долараў!»

Поль адкінуў убок газету і, як ашалелы, саскочыў з ложка. Гэта недаравальна! Ён усё праспаў! Ужо, мабыць, запісаўся мільён добраахвотнікаў…

Ён падбег да тэлефона. Хвалюючыся, набраў нумар касмадрома.

— Я — Поль Арноль, — закрычаў ён у трубку. — Запішыце мяне добраахвотнікаім..

Па яго твары прабег цень абурэння і незадаволенасці. Так, прадчуванне яго не было дарэмным: ужо набрана больш сямі тысяч добраахвотнікаў і запіс спынены.

Панура апусціўшы талаву, Поль вярнуўся назад у спальню. Марудна і неахвотна пачаў апранацца. Потым падняў з падлогі газеты, яшчэ раз паглядзеў іна буйны загаловак сенсацыйнага паведамлення.

I тут Полю Арнолю прыйшла шчаславая думка — папрасіць у сенатара Уолтэра дазволу на першы палёт. Гэта нічога, што запісана больш сямі тысяч добраахвотнікаў. Сенатар — уладар пасажырскай касмічнай ракеты, ён можа зрабіць усё, што захоча.

О, гэта было-б выдатна! Ён, Арноль, вернецца з падарожжа, атрымае грошы, — i тады любы сенатар не будзе, супраць, каб мець такога зяця. Пяць мільёнаў для пачатку, — аб гэтым не снілі ў свой час нават Рокфелер i Морган.

Раздзел дзевяты

На ўскраіне Галактыкі стаіць пяціпавярховы прамавугольнай форімы будынак з масіўнай каланадай. 3 самай раніцы сюды па бліскучых аефальтаваных дарогах, абмытых дажджом, пад’язджалі аўтамашыны.

Раней за ўсіх прыехалі Іван Іванавіч Дзянісаў і Вілі Рэндол. Яны былі апраінуты ў белыя летнія касцюмы. Рэндол — рослы, хударлявы, з добрадушным тварам і светлымі вачыма — хадзіў туды-сюды ля параднага пад’езда, часта прыпыняўся, разглядаючы за імасіўнай чыгуннай агарожай старыя раскідзістыя ліпы; Дзянісаў — круглатвары, з высакім адкрытым ілбом і арліным носам, пажылы, але яшчэ бадзёры і жвавы, сядзеў на лаўцы і чытаў свежы нумар «Огонька».

Калі ля пад’езда спынілася сігарападобная, ззяючая нікелем і шклом аўтамашына, мужчыны хутка падышлі да яе.

— Добры дзень, Надзежда Нікалаеўна! — атрыўзняўшы капелюшы, прывіталіся яны з Хлебнікавай.

— Вы мяне чакалі? — спытала жанчына, папраўляючы загарэлай рукой каштанавыя валасы.

— Як бачыце, — адказаў Рэндол, усміхнуўшыся. — Баяліся, што вы абмінеце гэты дом.

Надзежда Нікалаеўна падхапіла Дзянісава і Рэндола пад рукі, і яны разам сталі ўзнімацца ўверх па мармуровай лесвіцы.

Вось і светлая праеторная зала. На сценах у пазалочаных рамах — карціны вядомых рускіх майстроў жывапісу, пад столлю ззяе хрусталем і золатам велізарная люстра.

Рады крэслаў уздымаюцца амфітэатрам. Тут іпоўна народу. I калі Хлебнікаву заўважылі, стрыманы гул і шэпт прайшоў па радах.

Надзежда Нікалаеўна спьшілася з Рэндолам ля акна. Дзянісаў пайшоў далей да доўгага, пакрытага зялёным сукном стала, што стаяў перад амфітэатрам на ўзвышэнні, узяў у рукі лісток паперы і, звяртаючыся да прысутных, сказаў:

— Таварышы, дазвольце з вашай згоды запрасіць за стол прэзідыума нашых паважаных Надзежду Нікалаеўну Хлебнікаву і Вілі Рэндола.

Па зале прабег хваляй шум і тут-жа сціх. Усталявалася цішыня. Рэндол і Хлебнікава занялі свае месцы побач з Дзянісавым. Надзежда Нікалаеўна, строгая, задуменная, глядзела перад сабою. Сёння будзе абмяркоўвацца адно з вялікіх адкрыццяў эпохі, у якім яна прыняла самы актыўны ўдзел. Яна чула, як нехта ў зале назваў яе імя, але Надзежда Нікалаеўна была паглынута сваімі думкамі.

Хлебнжава ажывілася толькі тады, калі пачула густы бас Дзянісава.

— Сябры! — сказаў Дзянісаў. — Мы сабраліся сюды на важную нараду. Чалавецтва ўжо зрабіла першы вялікі крок, аб якім марыў Цыялкоўскі. Мы стварылі выдатныя збудаванні эпохі — спадарожнікі нашай планеты. Чалавецтва павінна зрабіць другі вялікі крок — пабываць на Месяцы, дасягнуць Венеры і Марса. Як вам вядома, ракета для палёту на Месяц сканструявана і ўжо будуецца на нашых заводах. Гэты касмічны карабель будзе працаваць на атамнай энергіі. 3 дазволу майго шаноўнага сябра Вілі Рэндола скажу: мы, падарожнікі космаса, незадаволены ракетай. Чаму? Вы ведаеце, ракеце трэба браць дзесяткі той вадкага вадарода-акісляльніка. Было многа праектаў і прапаноў, каб вызваліць касмічны карабель ад лішняй нагрузкі. Нам параілі накіраваць на спадарожнікі Зямлі замарожаныя глыбы вады ў сталёвай абшыўцы. Спадарожнікі будуць рухацца па арбіце, і ракета, накіроўваючыся ў касмічны рэйс, можа іх узяць з сабой і буксіраваць да самага канечнага пункта палёту. Гэта вырашыла праблему далёкага падарожжа. Некалькі дзён назад у інстытут мііжпланетных зносін прышла Надзежда Нікалаеўна Хлебнікава і прапанавала ў першым палёце на Месяц выпрабаваць новы від энергіі — энергію святла.

У зале заварушыліся, загаманілі. Хлебнікава абапёрлася рукамі аб падлакотнікі крэсла, і ўбачыла, як раптам успыхнулі цікаўнасцю сотні вачэй.

— Выходзіць, атамная энергія больш непатрэбна, — выгукнуў нехта.

Губы Хлебнікавай уздрыгнулі, яна ўся напружылася і стала побач з Дзянісавым. Іван Іванавіч саступіў ёй месца і, адышоўшы ўбок, сеў побач з Рэіндолам.

Надзежда Нікалаеўна ўсхвалявана пачала:

— Вы дарэмна так думаеце, таварышы. Наадварот, мы павінны выкарыстаць усе багацці ядра, паставіць іх на службу чалавеку. Вы не будзеце пярэчыць, калі я скажу: нельга ў наш час жыць без веры ва ўсемагутнасць навукі. Раней людзі думалі: атам — найдрабнейшая часцінка матэрыі. Навука сказала сваё слова, і перад намі ва ўсёй велічы паўстала цудоўная карціна будовы рэчыва. Вы цяпер ведаеце, што сярод так званых элементарных часцінак, якія ўваходзяць у склад атама, яго ядра, ёсць аднолькавыя па вазе, але рознайменна зараджаныя часцінкі: электрон і пазітрон, пратон і антыпратон. Калі быў адкрыты антыпратон, памятаеце, колькі было розных размоў, гіпотэз, меркаванняў. Многія буржуазныя вучоныя гаварылі: чалавецтва яшчэ не падрыхтавана да такога вялікага, небывалага адкрыцця: моў, яно прывядзе яго да гібелі. У некаторых лабараторыях пачаліся пошукі мінус-матэрыі. Калі-б такія пошукі закончыліся паспяхова, гэта дало-б у рукі асобных людзей страшэнную зброю знішчэнкя. Не па такому шляху іпайшла наша совецкая навука. Мы новае адкрыццё рашылі паставіць на службу чалавеку, каб яно памножыла сілу розуму.

Сябры! Я не адхіляю праекта, па якому будуецца ракета для палёту на Месяц. Я толькі хачу паведаміць, вам, што мы сёння можам не фантазіраваць, а павесці сур'ёзную размову аб стварэнні касмічнага карабля, які здолее не толькі даляцець да Марса, але і наведаць ваколіцы бліжэйшых да нас зорак. Такім караблём можа стаць так званая фатонная ракета. — Надзежда Нікалаеўна змоўкла, перагарнула ў папцы лІсткі запісаў. У зале стала ціха-ціха. Здавалася, людзі перасталі наваг дыхаць.

3 поўнага шырокага твару Дзянісава збегла задаволеная ўсмешка. Ён бачыў, што кароткае навуковае паведамленне Хлебнікавай з’явілася для ўсіх нечаканасцю. Новае адкрыццё знішчала вузкія граніцы, у якіх была заціснута чалавечая мара, давала магчымасць людзям спрачацца ў палёце з іпраменнямі Сонца. Дзянісаў прыгладзіў сіваватую пасму валасоў, што прыкрывала лысіну, зухавата падміргнуў Рэндолу і занляскаў у далоні. I здавалася, у залу хлынуў вадаспад.

Надзежда Нікалаеўна падняла руку, у якой была заціснута хусцінка, просячы ўвагі. Але апладысменты выбухнулі з новаю сілай. Тады яна адпіла са шклянкі глыток вады i пачала гаварыць далей. I зала прыціхла.

— Пакуль мы падрыхтуемся да палёту на Марс, — гучаў яе мяккі голас, — трзба праверыць дзейнасць рухавікоў, што працуюць на энергіі святла. Рухавікі тэтыя складаныя, але невялікія. Яны называюцца фатонныміі, аднак будуць выкарыстоўваць не святло Сонца, а святло атамаў. Так, так, не здзіўляйцеся, іменна святло атамнага ядра. Як яно ўтвараецца? А вось як. У рухавік накіроўваюцца два патокі элементарных часцінак ядра — пратоны i антыпратоны. Няцяжка здагадацца, што яны пастараюцца зліцца разам. Адбудзецца небывалы працэс узнікнення пучка светлавой энергіі. А святло па закону Лебедзева імае ціск. Вось тут i канец нашай тайны: ціск стварае цягавую сілу, i ракета пачне набіраць хуткасць. — Хлебнікавай, відаць, стала горача, яна расчырванелася. Голас яе гучаў па-ранейшаму бадзёра: —Цяпер я даю магчымасць нашьгм касманаўтам зрабіць усе астатнія разлікі. Сёння мы можам зазірнуць не толькі далёка ў нашу будучыню, а нават і пашукаць ля бліжэйшых зорак такія планеты, як наша Зямля. Хто ведае, можа мы там сустрэнем падобных самім сабе людзей і істот.

— Здзіўляючы будзе гэты палёт! — прадаўжала яна. — Ракета можа развіць хуткасць да 290 тысяч кілометраў у секунду, i тады для касмічных падарожнікаў уступяць у дзеянне законы, адкрытыя Эйнштэйнам. Час у ракеце будзе працякаць вельмі марудна ў параўнанні з зямньгм часам. Дзесяць год, патрэбныя для таго, каб наведаць ваколіцы бліжэйшай зоркі, скароцяцца для іх да аднаго года.

Хлебнікава гаварыла спакойна, разважліва, быццам гутарыла з адным чалавекам. Кожнае яе слова прысутныя лавілі, затаіўшы дыханне. Многія назіралі за Вілі Рэндолам, які працаваў у Штатах, а потым пакінуў радзіму з-за праследаванняў. Цікава было ведаць, што думае ён аб навуковым адкрыцці, ці можна практычна рэалізаваць новую энергію.

Доўга Надзежда Нікалаеўна не магла закончыць свайго выступлення. Некалькі разоў яна садзілася на месца, але зноў уставала, каб адказаць на шматлікія пытанні. Нарэшце яна ўзяла ў рукі некалькі запісак і сказала:

— Засталося яшчэ, таварышы, пяць пытанняў. Але на іх я не магу, нажаль, даць пэўнага, адказу. Было-б вельмі добра, каб мой сусед, — i яна паглядзела на Вілі Рэндола, — дапамог мне.

Дзянісаў усміхнуўся Вілі Рэндолу.

Рэндол устаў, і ўсе ўбачылі, які ён сівы і строгі. Але яго вочы, глыбокія, празрыстыя, блішчалі юнадкім агнём.

— Сябры, таварышы, — пачаў Вілі Рэндол з прьгкметным акцэнтам. — Калі гаварыць аб дапамозе, дык трэба проста сказаць — Інстытут ядзерных даследаваінняў і асабіста Надзежда Нікалаеўна не дапамаглі нам, а проста нас вызвалілі з бяды. Фатонная энергія — энергія будучыні. — Ён разгарнуў запіску, паклаў на стол і прадаўжаў: — Тут таварышы цікавяцца, якая цягавая сіла фатоннага рухавіка. Законнае пытанне. Я ахвотна адкажу, але, мабыць, многія здзівяцца: усяго толькі некалькі сот кілограмаў. Мала? Вядома. Усе ведаюць, каб узняць звычайную ракету ў космас нашы атамныя рухавікі развіваюць цягавую сілу ў некалькі мільёнаў тон. А тут толькі нейкая сотня кілограмаў. Гэтай сілы не хопіць, каб нават зрушыць з месца ракету.

Але, сябры, не забывайце: цяжка нагружаны вагон таксама нялёгка скрануць з месца. Аднак, калі даць яму разгон, дастаткова сілы аднаго чалавека, каб не толькі рухаць яго ўперад па рэйках, але нават павялічыць хуткасць руху. Па такім-жа прынцыпу будзе выкарыстоўвацца фатонная энергія. Ракету спачатку прывядуць у рух атамныя рухавікі, нададуць ёй касмічную хуткасць, і толькі тады будзе сэнс уключыць фатонныя рухавікі. Зямля і другія планеты ствараюць у прасторы гравітацыйныя палі, гэта значыць, паліі прыцяжэння. Яны, вядама, тармозяць рух ракеты, ускладняюць ікіраванне ёю. Перад інамі, як бачыце, узнікла задача праварыць эфектыўнасць работы рухавіка на новай энергіі ў складаных умовах касмічнаіга падарожжа. Я думаю, — сказаў усміхаючыся Рэндол, — нашы каеманаўты з радасцю згодзяцца гэта зрабіць.

Іван Лванавіч Дзянісаў кіўком галавы пацвердзіў думіку Рэндола. У зале пачуліся галасы:

— Зробім!

— Абавязкова.

— Давайце новы рухавік!

Вілі Рэндол пагладзіў рукой свае пасівелыя валасы, імкнучыся прыглушыць хваляваінне. Ён загаварыў аб перспектывах бўдучыні, і яго самога захапіла, узрушыла небывала смелая ідэя выкарыстання новай энергіі атамнага ядра.

— Тут патрабуюць ад нас новы рухавік, — сказаў Рэндол, абводзячы дапытлівым іпозіркаім прысутных. — Што я павінен адказаць на гэта? Вядома, толькі адно: рухавік будзе і вельмі хутка. Магу нават вам паведаміць, што ў мяне ўзніклі ўжо сякія-такія думкі аб ім. Таварышы, сёння, як ініколі, хочацца паўтарыць словы Энгельса: «Адна крэпасць за другой капітуліруюць перад націскам навукі…» Нас чакае штурм яшчэ не адной крэпасці. Мы возьмем яе. Мы дадзім у рукі людзей новыя веды для стварэння шчасця працоўнаму чалавецтву.

Зала слухала маўкліва, заварожана. Сотні вачэй глядзелі на рухавага з строгіім хударлявым тварам чалавека, — і ў сэрцах людзей нараджалася гордасць за совецкую навуку, за небывалыя гарызонты новага жыцця, поўнага росквіту i шчасця.

Пасля выступлення Вілі Рэндола некаторыя з інжынераў давалі свае прапановы аб канструкцыі i формах будучага фатоннага рухавіка. Рэндол толькі ўсміхаўся і раз-по-разу паўтараў: «Удала, удала, сябры!»

Сход выбраў асобны камітэт канструктараў пад старшынствам Рэндола, даручыўшы яму весці ўсе работы па канструяванню некалькіх новых рухавікоў.

Выйшаўшы на пляцоўку параднага пад’езда, Рэндол новымі вачамі зірнуў на навакольны свет. Зіхацела залітая сонцам далячынь. Пад белым! халаднаватымі крыллямі воблакаў свежымі струменяімі цурчэла блакітная паветраная рака. Дыміліся, звінелі серабрыстым звонам магутныя фантаны. Між густой зеляніны садоў свяціўся чысты мармур палацаў, бронза ўзнятых на пастаментах скульптур, бліскучыя люстры канапак. I над усім гэтым, — над багатай, прыгожай і чароўнай зямлёй, — ззяла велізарнае сонечнае неба. Цяпер яно не так ужо i далёка ад людзей…

Раздзел дзевяты

Поль зняў нумар у атэлі і, сеўшы за раяль, пачаў іграць нейкую поўзабытую мелодыю. Вадаспад гукаў запоўніў пакой. Поль хваляваўся перад сустрэчай з Элсі.

Два ўтульных пакоі складалі заняты ім нумар атэля. За зялёнай плюшавай шырмай, прыбраны пуховымі падушкамі, стаяў шырокі з арэхавага дрэва ложак. Мэбля была з чорнага дубу, цяжкая, упрыгожаная мудрагелістай разьбой. Пасярэдзіне пакоя — круглы стол. На ім попельніца з марской ракавіны, старая ў скуранай вокладцы кніжка, к арабок духмяных цыгар, калода новых карт.

Полю здалося, што ў нумары халаднавата. Ён устаў з-за раяля. Павялічыць тэмпературу пакоя тут проста: апусці манету ў электранагравальнік, i ты атрымаеш крыху цеплыні. На высокай падстаўцы ўзвышаецца тэлевізар. Ён маўчыць. Але i яго можна прымусіць працаваць: кінь у медную отецыяльную скрыначку некалькі цэнтаў і, калі ласка, — можаш поўгадзіны слухаць i бачыць любую праграму з любога тэлецэнтра Штатаў.

Поль сядзеў за сталом, дыміў цыгарай i не заўважыў, як увайшла Элсі. Яна насцярожана прьшынілася ў дзвярах, трапяткая, лёгкая. Ціха наблізілася да свайго каханага, закрыла рукамі яго твар.

— Хто гэта? — лрытворна спалоханым голасам усклікнуў Поль. Ён абмацаў пальцы Элсі, пазнаў іх і, павярнуўшыся да дзяўчыны, схапіў яе на рукі і пасадзіў сабе на калені.

Яна прьгпала да яго грудзей.

— Разбойнік! Дзе быў учора? Абзваніла ўсе тэлефоны — i як у в аду кануў. Ці не надумаўся здрадзіць?

— Ды што ты, Элсі! Я быў у горадзе. Трэба было зрабіць адну справу. А якую — не пытай, не скажу. Адно ведай — гэта быў сапраўдны бізнее.

Элсі глядзела яму проста ў вочы. Дзяўчына верыла: Поль гаварыў праўду. Тонкі спіральны браслет на рудэ, медальён на шыі, бліскучыя вочы — усё ў Элсі сёння зіхацела. I вось Поль беражліва пасадзіў яе ў крэсла насупраць, закінуў адну нагу на другую і строга спытаў:

— Элсі, скажы шчыра, ты моцна любіш мяне?

Бровы дзяўчыны ўздрыгнулі, ссунуліся на пераноссі.

— Навошта такое пытанне? — здзівілася яіна, абхапіўшы рукамі падлакотнікі крэсла. — Ты-ж мой каханы.

— Ты павінна мець багатага мужа, — сказаў Поль. — А я бедны.

Яна закрыла твар рукамі.

— Ты хочаш мяне пакінуць? Бацькі пабаяўся! — усхліпнула яна.

Поль разняў яе рукі, паклаў іх сабе на плечы і стаў перад ёй на калені.

— Любая, — супакойваў Поль. — Я не настолькі дурны, каб адмовіцца ад цябе. Ты тая, хто мне патрэбны. Я люблю цябе i хачу стаць багатым. Чуеш, багатым! Мне трэба атрымаць тыя пяць мільёнаў долараў, якія абяцае твой бацька падарожнікам на Месяц.

Яна пільна паглядзела яму ў вочы.

— Ты звар’яцеў, — крыкнула яна. — Падумай, што ты гаворыш?

— Элсі, — сказаў ён ціха. — Так, я рызыкую. Ты сама ведаеш: каханне патрабуе подзвігаў. Любое выпрабаванне будзе мне радасцю. Чуеш, Элсі? Калі кахаеш мяне, павінна дапамагчы!

— Што ты хочаш? — зняможана запыталася яна.

— Папрасі свайго бацьку, каб ён залічыў мяне ў экіпаж ракеты. Табе гэта проста зрабіць. Праз тыдзень пасля адлёту з Зямлі я стану багатым. Элсі, я буду тваім мужам, добрым зяцем твайго бацькі…

Дзяўчына абняла яго, глянула ў яго твар.

— Неразумны хлопчык, ты шукаеш смерці… Я так баюся за цябе… Мне страшна…

— Я няўмольны, Элсі, — сказаў ён. — Любоў i золата надаюць чалавеку смеласць, упэўненасць. Ты павінна папрасіць бацьку. Дай мне слова, што пагаворыш з ім. Чуеш, Элсі?

Яна ўстала з крэсла, узбуджана захадзіла па пакоі.

Потым падышла да тэлефона, набрала нумар.

Поль падбег да Элсі і стаў побач з ёю.

— Па, — сказала дзяўчына. — Ты набраў экіпаж ракеты? Ого, больш сямі тысяч добраахвотнікаўі Слухай, па, я хачу спытаць цябе, — толькі адкажы проста i шчыра, — палёт рызыкоўны, ці не? Не! Гэта пэўна? Дзякую, татачка. Я буду сёння з табой гаварыць аб адной важнай справе. Ну, вось і ўсё.

Яна павярнулася, прыгожымі, тонкімі пальцамі ўзяла на стале з карабка цыгарэту, закурыла.

— Калі па сказаў, гэта надзейна і пэўна, — прамовіла яна пасля хвіліннага маўчання.

— Можа сходзім у муніцыпалітэт і абвянчаемся? — спытаў нясмела Поль.

Яна ўздрыгнула, насцярожылася.

— Нашто гэта? Нам бацькі дадуць законнае бласлаўленне— і тады… Ты-ж будзеш багатым, Поль?

— Абавязкова! — сказаў Поль з ноткай злосьці ў голасе. — 3 гэтага выпадку мы павінны пакаштаваць віна. — Ён націснуў на белы сігнальны гузік, і праз некалькі хвілін у нумар увайшоў слуга. Ён з незвычайнай спрытнасцю сервіраваў стол, падаваў закуску і віно.

— Мая маленькая лэдзі, — жартаўліва сказаў Поль. — Ты тут гаспадыня. Вып’ем за лоспех будучага падарожжа, за наша багацце.

Элсі нахілілася да Поля, лацалавала яго.

— Мой маленькі хлопчык, я п’ю за каханне, — сказала яна з шчырым дакорам і маленькімі глыткаімі начала адпіваць з чаркі віно.

Позна ноччу на машыне Поль адвёз Элсі дамоў.

Раздзел адзінаццаты

Масіўная бліскучая цэнтрыфуга ліхаманкава круцілася. Не было чутно нават гудзення матораў. Толыкі сонечныя зайчьгкі непрыкметна мільгалі іпа яе выпуклай, адпаліраванай пакрыўцы. Убаку, за двума столікамі, засланымі звычайнай цыратай, стаялі тры чалавекі ў белых халатах. Высокі мужчына ўзняў руку, паглядзеў на гадзіннік і тут-жа ўзмахнуў флажком. Цэнтрыфуга спынілася. Адна з сценак яе адчынілася, і на бетонную пляцоўку выйшлі два юнакі ў форме лілотаў.

Твары іх былі ўспацелыя, стомленыя. Да юнакоў падбеглі ўрачы, сталі разглядаць прьгооры, прымацаваныя да рук і грудзен шлотаў. Іх засыпалі пытаннямі.

Юнакі паглядалі адзін на аднаго і весела ўсміхаліся. Першага, з рыжым чубам, было лёгка пазнаць. Гэта Вжтар Машук. Другі, бялявы, з нетаропкімі, але ўпэўненымі рухамі, таксама даўні наш знаёмы. Гэта Алег Дрозд, які яшчэ піонерам лятаў на касмічным караблі.

Хлопцам у час работы цэнтрыфугі давялося вытрымаць вялікую перагрузку. Ціск крыві павялічыўся, узрос пульс, але яны адчувалі сябе даволі добра.

Віктар Машук прыгладзіў рукой валасы і, пазіраючы на высокага мужчыну ў халаце, сказаў:

— Я не адчуваю стомленасці, доктар, але вельмі хочацца спаць.

— Усё зразумела, — адказаў адразу той. — У вас, малады чалавек, часцей б’ецца сэрца. Перад трэніроўкай не адпачывалі, так?

— Магчыма.

— Глядзіце, каб гэтага больш не было. Загадваю вам зараз-жа пакінуць трэніровачную станцыю i ехаць у санаторый. Заўтра паўторная трэніроўка. Зразумела? А ў вас, — павярнуўся доктар да Алега, — пакуль што ўсё ў парадку. Трьгмайцеся! Вы будзеце першым кандыдатам у штурманы карабля.

Хлопцы развіталіся і пайшлі ў павільён пераапранацца. Выйшлі адтуль у параднай лётнай форме і накіраваліся да аўтастрады. Непадалёку, на бетоннай пляцоўцы, стаяла машына. Кузаў яе зроблены з лёгкай і трывалай пластмасы. Цяжка было заўважыць, дзе знаходзяцца ў машыне дзверы. Паверхня яе гладкая, суцэльная. Віктар Машук націснуў кнопку, і дзверцы з абодвух бакоў расчыніліся.

Алег сеў за руль, побач размясціўся Віктар. Вывеўшы машынну на магістраль, юнак уключыў аўтамат кіравання. Так больш зручна i надзейна: машына-ж імчыць з хуткасцю больш двухсот кілометраў у гадзіну!

Яна ідзе ціха, не чутно i рокату матора. Матор у яе электрычны. Пад бетон шасейнай дарогі ўкладзены электрьгчны кабель, па якім праходзіць ток высокай частаты. Яны ствараюць пераменнае малнітнае поле. Яно ўзбуджае ў маторы ток, і машына імчыцца.

Хораша ехаць у такіх імклівых наземных ракетах. Па адпаліраваных баках машыны шорхае вецер. Шыпяць, быццам раззлаваныя, гумавыя колы. Узбоч дарогі нельга адрозніць асобных дрэў і кустоў — яны ствараюць суцэльную светлазялёную паласу.

Алег уключыў тэлевізар. Побач з цыферблатам і стрэлкамі прыбораў засвяцілася акенца экрана. Выступала спявачка. Песня яе напоўніла кабіну..

Віктар заплюшчыў вочы, задумаўся. Голас опявачкі велымі падобны да голасу Наташы. Дзе яна цяпер? Віктар учора даведаўся, што яе запрашалі на працу ў Галактыку. «Вось, каб яна прыехала!» — шчыра пажадаў хлопец і ў гэты момант адчуў, як яго раптам штурхнула наперад. Ён расшіюшчыў вочы.

— Прыехалі! — абвясціў Алег, выключаючы матор.

Хлопцы выйшлі з машыны. На франтоне белакаменнага будынка красаваўся надпісь: «Санаторый «Зорны дождж». Навокал шумеў высокі сасновы бор. Пасярод яго ішла шырокая алея з ліпавых дрэў. Было дзіўна бачыць ліпы сярод высокіх бронзавых сосен. Але позірк паступова звыкаўся з такім пейзажам. Алея як-бы надавала лесу новыя фарбы, яго суровасць i змрочнасць былі ўжо не такімі падкрэсленымі.

— Пойдзем адпачываць? — запытаўся Віктар.

— Пайду іпаблукаю па лесе, — адказаў Алег.

— Хіба ты не бачыш, што хутка навальніца будзе.

— Вось i добра: падыхаю азонам.

Алег павярнуў у бок ад асфальтавай дарожкі i хутка трапіў у гушчар. У твар дыхнула моцным сасновым пахам.

Недзе за лесам, набліжаючыся, пагрымлівала хмара. Сінія, бляклыя сполахі маланак адсвечвалі на чорным небе.

Віктар гаварыў праўду: з хвіліны на хвіліну можна было чакаць дажджу. Алег як-бы не прыкмячаў гэтага. Ён, не спяшаючыся, ішоў па лесе, прыпыняўся, прыслухоўваўся да птушынага гоману. Хораша было тут! Усё спявала, цвіло дзівоснымі фарбамі.

Неўзабаве дрэвы расступіліся — і ўдалечыні бліснула люстрам лясное возера.

Юнак цешыўся прыгожым поўкругам берага — у адным баку роўным, пясчаным, а ў другім — высокім, з густым маліннікам. I раптам убачыў: над кручай сядзела дзяўчыіна.

Алег падышоў да дзяўчыны і спьініўся ў нерашучасці. Яна не магла не чуць, што нехта спыніўся за яе спіной, але не звяртала на гэта ніякай увагі.

Возера было спакойнае, маўклівае. На яго паверхні, унізе пад кручай, як у люстры, віднелася постаць дзяўчыны. Алег сумеўся. Які ён нездагадлівы: дзяўчына, не паварочваючыся, бачыла яго, наглядала за ім!

— Добры дзень! — сказаў ён, падышоўшы да самага берага. — Вы не баіцёся навальніцы? Ля вады небяопечна сядзець — можа трапіць маланка.

— Вы не хвалюйцеся за маё жыццё, — адказала дзяўчына, не пазіраючы на Алега, — можа, яно нічога не варта…

— Навошта-ж гэтак? — запярэчыў хлопец. — Чаму ў вас такія с. умныя думкі?

Дзяўчына не адказала.

Яна відавочна хацела, каб Алег не турбаваў яе сваімі размовамі. Але хлопец не адыходзіў ад берага. Ён сарваў травінку і прымасціўся на камені.

У маўчанні прайшло некалькі хвілін. Цяжкая хмара набліжалася да еярэдзіны неба. Усё возера з краю ў край пацямнела. Подзьмуў вецер. Азёрная роўнядзь пакрылася хвалямі. Паветра стала вільготнае, свежае, водырнае.

I вось дзве маланкі — адна ў небе, другая ў вадзе — бліснулі ярка і размашыста. Амаль у тую-ж хвіліну грымнуў гром. 3 кручы пасыпаўся пясок.

Алег зірнуў на дзяўчыну. Яна не зварухнулася, быццам нічога не чула. «Што за ўпартасць? — падумаў юнак. — Набліжаецца навальніца, а яна і не кранецца…»

Удалечыні над возерам павісла мутная сетка дажджу. Алег падхапіўся, крануў дзяўчыну за плячо.

— Вы-ж прамокнеце? — сказаў ён.

Дзяўчына зірнула хлопцу ў твар i, абапёршыся на яго руку, устала.

Пасыпаў дождж, буйны i густы.

— Бяжым, схаваемся! — закрычаў Алег і схапіў дзяўчыну за руку. Яна маўкліва пабегла за ім.

Юнак заўважыў нахіленую з раламі сасну, i яны нырнулі пад яе густы шацёр. Толькі цяпер юнак разгледзеў сваю спадарожніцу. На ёй была простая сукенка ў гарошыну, на плячах — сіняя касынка. Але чаму такі журботны яе позірк? Што прывяло яе ў такую пару на бераг ляснога возера?

I яму раптам захацелася быць разам з ёю, ісці па гэтым лесе ўвесь дзень і ўсю ноч без дарог і сцежак, напрасткі, любавацца зорамі дыхаць цёплымі ранішнімі туманамі…

Дождж спыніўся гэтак-жа нечакана, як і пачаўся. Выглянула сонца, і ўсё навокал заблішчала.

Дзяўчына павярнулася да Алега.

— Бывайце! — кінула яна і сіняватьім воблачкам мільганула між бярозак.

У гэты час Алег заўважыў, што дождж прайшоў i навокал зноў была цішыня. А дзе-ж дзяўчына?

— Чакайце! — устрапянуўшыся, крыкнуў ён і заспяшаўся за ёю.

Але адразу спыніўся. Ён не заўважыў, куды знікла дзяўчына. Яе ўжо нават не відаць..

Доўга Алег не мог уцяміць, як усё гэта здарылася. Прыгожая лясная чараўніца была побач — i вось няма яе. Ён не ведае нават яе імя. Ці сустрэнуцца яны калі-небудзь? Алегу раптам стала сумна.

Непадалёку хвалявалася возера, недзе ў гушчары кугікала птушка. Хоць вакол было столькі хараства d радасці, Алег нібы не заўважаў гэтага.

* * *

Алег прышоў у пакой, закурыў. Ля акна на ложку спаў Віктар. За акном палала вячэрняе неба. Высока над лесам уздымалася густая пара: абмытая дажджом зямля дыхала ў неба. Яно было чыстае, высокае. Усе хмары спаўзлі да небасхілу і ляжалі там, парваныя на шматкі. Тады ён расчыніў акно. Густое паветра адхінула фіранкі, паплыло ў пакой. На ложку заварушыўся Віктар.

— Уставай, вячэру праопіш, — папярэдзіў Алег сябра.

— Я, брат, усё праспаў, нават не чуў навальніцы. Затое не будуць скардзіцца дактары. Заўтра буду ў поўнай форме.

— Днём выспаўся, а ноччу зноў куды-небудзь пойдзеш…

— Нікуды не пайду, даю слова.

— Віктар, — раптам запытаўся Алег, пазіраючы ў акно, — ты сустракаў калі-небудзь лясных чараўніц? Дзяўчат, глядзець на якіх хацелася бясконца.

— Дзівак, гэта табе толькі здалося, што ў цябе такое жаданне, — з паблажлівай усмешкай заўважыў сябра. — Усё ў жыцці надакучае. Нават самыя прыгожыя дзяўчаты…

Алег павярнуўся, нездаволена нахмурыў бровы.

— Памыляешся, Віктар. Вось я ўбачыў сёння дзяўчыну, дык i спапь, мабыць, не буду. Гэта — кавалак сонца, вогненны і прамяністы, гэта ціхая. крыштальнай чысціні крыніца.

— Ну, брат, я бачу, ты нарэшце закахаўся. I павінен сказаць — па самыя вушы. Якая-ж яна з выгляду?

— Смуглявая, вочы цёмныя, даверлівыя, бровы чорныя так і выгінаюцца, уздрыгваюць, косы ўкладзены вянком…

— Пачакай, пачакай! — раптам перабіў яго Віктар. — Гэтую дзяўчыну завуць Наташай?.

Алег паціснуў плячыма. Віктар у нецярплівасці падбег да яго.

— Ды гавары ты — яна? Так?

— Не ведаю, — развёў рукамі Алег. — Можа i яна…

Віктар весела зарагатаў.

— Вось дык пазнаёміўся! Імя дзяўчыны не ведае! Ха-ха-ха!

— А ты не смейся, — сказаў з дакорам Алег. — Гэта было незвычайнае знаёмства. Хоць дзяўчыну гэтую я можа ніколі больш не сустрэну, але памятаць яе буду доўга…

— Ды кінь ты, хлопча, у воблаках лётаць! Прызямліся!

— Табе не зразумець мяне, — уздыхнуў Алег.

Раздзел дванаццаты

— Вы будзеце багатым — у вас ёсць нахабства, — сказаў сенатар Уолтэр, запрасіўшы да сябе Поля Арноля. — Паважаю такіх людзей, цаню. Мая дачка гаварыла са мной, i я згодны на ваш палёт. Дай руку, Поль. Вітаю з будучым поспехам!

3 сенатарам зрабілася нешта незвычайнае: ён стаў лаокавы, уважлівы, на дзіва вясёлы. Поль паверыў у шчырасць гаспадара. Што ні кажы, сэрца не камень, ён не мог быць ворагам сваёй дачцы, перадумаў аб усім, памякчэў.

Яны доўга і падрабязна гаварылі аб будучым палёце.

— Ты павінен для гэтай дарогі мець самае галоўнае — здароўе. Як сябе адчуваеш? ’

— Містэр Уолтэр, каб тут былі ільвы, я наглядна паказаў-бы гэта. А так, калі пахвалюся, вы не паверыце.

Сенатар лагодна ўсміхнуўся.

— Што ні кажы, ты, Поль, добры хлопец. Не дарэмна цябе пакахала Элсі. Праўда, у цябе ёсць недахоп — беднасць, але гэта нічога, ты будзеш шчасліўчыкам.

— Значыць, мая кандыдатура пэўная? — перапытаў Поль, баючыся, каб сенатар не перамяніў сваёй думкі.

— О, так!

— I я магу аб гэтым сказаць Элсі?

— Вядома. Дарэчы, я паклічу яе сюды.

— Я шаную ваша давер’е. Тысячу разоў дзякую за гэта!..

У гэты момант дзверы расчыніліся, і сівы лекай нізка пакланіўся.

— Паклічце міс Элсі, — загадаў яму сенатар.

Хутка яна ўвайшла — у белай сукенцы, шчаслівая, радасная.

— О, мілы Поль! Па вачах бачу ты добра пагаварыў з па, — сказала яна, сядаючы побач з ім.

— Так, ты ўгадала — я адчуваю сябе сапраўды на небе, — згадзіўся Поль. — Цяпер усё вырашана — мы будзем разам! Ці не так, містэр Уолтэр?

— Сэр, я даў слова i выканаю свой бацькоўскі абавязак. Элсі, моцна любі гэтага хлопчыка. Ен непакорны, задзірысты, прагавіты. За ім трэба добрае вока.

— Па, я сёння шчаслівая. Загадай, калі ласка, накрыць стол.

Яны разам увайшлі ў невялікую гасціную. Пакуль гаварылі аб розных гарадскіх навінах, лёкай з незвычайнай спрытнасцю падаваў на стол закуску.

У пазалочаных вядзёрках, напоўненых лёдам, стаяла шампанскае, асобна былі пададзены віны з французскіх і іспанскіх склепаў.

— Гэты маленькі банкет дазвольце адкрыць, — сказаў, лагодна ўсміхаючыся, сенатар, — тостам за перамогу нашай вялікай справы, за славу Штатаў.

Элсі прыемна было бачыць, як бліснулі вочы Поля. Ён ахвотна выпіў і старанна заняўся смажаным фазанам.

Пасля віна размова пайшла больш жвава. Поль Арноль загаварыў з пахвальбой.

— Я не сумняваюся, што апраўдаю давер’е нашага прэзідэнта, нашага народа. Гісторыя Зямлі, можна лічыць, ужо закончана. 3 гэтага часу пачынаецца гісторыя Месяца. I створым яе мы, сыны Штатаў. За Месяц, за пяць мільёнаў долараў, Элсі!

Яе тонкія вусны раскрыліся, i твар асвяціуся ўсмешкай.

— Мой харошы хлопчык, ты сёння двойчы шчаслівыі — сказала Элсі і, нахіліўшыся, пацалавала Поля ў шчаку.

Пасля абеду Поль з Элсі на паветраным аўтамабілі накіраваліся на пагулянку за горад.

…Прайшло два месяцы. Поль заняўся вывучэннем касмічнай ракеты, сакрэтамі яе кіравання. У экіпаж разам з Полем трапілі яшчэ два хлопцы — Макс Вэл, былы рыбак, i негр Роб Пітэрс. Поль займаўся асобна ад іх, ён быў капітанам касмічнага карабля.

Напярэдадні адлёту Поль рашыў пагаварыць са сваімі спадарожнікамі. Яны сустрэліся на ракетадроме ў бары; дзе загадзя быў падрыхтаваны столік.

— Вы будзеце мне вельмі карыснымі ў нашым падарожжы, — адразу сказаў Поль, калі ўсе члены экіпажа сабраліся за сталом. — Мы адкрыем для людзей новы свет, мы паб’ем казырны туз іспанца Калумба, якім ён засланяў любое адкрыццё. Джэнтльмены, — ён перавёў дыханне і прамовіў горача, з энтузіязмам: — Мы не толькі адкрыем новы свет, мы пасыплем нашы жыццёвыя сцежкі доларамі. Макс Вэл, кім ты быў раней?

— Рыбаком, сэр, — з гонарам адказаў Макс.

— Цябе не здавальняла мора? Ці нехапала рыбы?

— Патануў мой бот, i я застаўся з голымі рукамі.

— Не сумуй. Цяпер ты будзеш багатым чалавекам! У цябе ёсць нявеста? — нечакана запытаўся Поль.

— Ёсць, сэр..

— Яна будзе самай шчаслівай нявестай у свеце. Мы першымі трапім на Месяц, мы абшарым яго горы і цясніны, прывязем на Зямлю алмазы, золата, рубіны і сапфіры. Гэта будзе нядрэннае папаўненне нашых кішэняў, у якіх ужо, можаце лічыць, ляжыць пяць мільёнаў долараў.

Макс кісла усміхнуўся:

— О, я малю нашага бога аб гэтым. Аднак, сэр, не забывайце: мы рызыкуем — можам трапіць чорту ў зубы!

Поль Арноль гэтую заўвагу свайго падначаленага сустрэў не зусім ветліва.

— Вы не верыце ў нашую справу? Значыць, не верыце Штатам! — кінуў ён са злосцю ў твар Макса.

— Навошта такія вывады, сэр? — абурыўся ў сваю чаргу рыбак. — Мой бот загінуў у ста мілях ад берага, а мы-ж будзем у нашай пасудзіне значна далей. Я гавару так, каб папярэдзіць вас, капітан. Трэба праверыць усе разлікі ракеты. Некаторыя газеты сцвярджаюць, што наш палёт — авантура!

Арноль насцярожыўся. Яго працяў нервовы халадок нядобрага прадчування. Раней ён не думаў аб небяспецы. Няўжо Макс мае рапыю? Але, успсмніўшы пра Элсі, пра апошнюю размову з сенатарам Уолтэрам, ён супакоіўся. Твар яго зноў палагаднеў.

— Я не думаю, Макс, — паблажліва сказаў ён, — што нас пасылаюць на пагібель. Калі ты чуў што-небудзь такое, дык гэта выдумкі чырвонай прапаганды.

— Дай бог, каб гэта было так, сэр, — сказаў рыбак. — Але перасцярога ніколі не шкодзіць.

— Слухайце, Макс, некаторыя людзі знаходзяць шчасце свайго жыцця ў рызыцы. Вось i мы ў некаторай ступені рызыкуем… — падумаўшы, згадзіўся Поль.

3 Робам Пітэрсам Арноль не гаварыў, нават не пазіраў у яго бок. Ён абураўся, што ў экіпажы ракеты будзе негр, i нават заявіў пратэст адміністрацыі ракетапорта i Уолтэру.

— Скажыце, як трапіла да нас чорная свіння? — зласліва запытаўся ён. — Няўжо з сямі тысяч добраахвотнікаў нельга выбраць падыходзячага хлопца? Я патрабую замяніць яго. Чорная костка на караблі — дрэнная прыкмета!

Уолтэр выслухаў усё гэта, усміхнуўся і з паблажліва-апякунскім выглядам спытаў:

— Скажы, Поль, хто служыць белым у Штатах?

— Негры! — не задумваючыся, адказаў той.

— Дык чаго ты хвалюешся? У тваім экіпажы павінен быць добры, надзейны слуга. Мы табе яго і далі.

Поль закусіў губу, заміргаў вачыма. Пярэчыць далей не было як.

Роб Пітэрс слухаў размову ўважліва, пачціва. Яго шырокі чорны твар зіхацеў пад святлом люстры, нібы адпаліраваны з каменя. Пульхныя губы яго не варушыліся, але чыстыя, вялікія вочы ззялі кемлівасцю.

Відаць было, што гэты чалавек не з тупой пакорлівасцю адносіцца да свайго новага гаспадара. Роб быў партовым грузчыкам, але ў апошнія два гады не працаваў — яму не знаходзілася работы. Ён галадаў, пакутаваў, не меў над галавой даху. Як добра, што ён першы запісаўся ў добраахвотнікі. Цяпер Роб сыты, спакойны, але ў душы незадаволены. Ён, мабыць, мацней за сваіх спадарожнікаў адчуваў рызыкоўнасць палёту, але маўчаў, не гаварыў нікому пра гэта, баючыся згубіць выгаднае месца.

Цяпер ён сядзеў у бары ціха і слухаў гаспадара з паказной ветлівасцю.

— Мне патрэбны адданыя людзі, — гаварыў Поль Арноль. — I мне здаецца, вы разумееце гэта. У вас павінны быць сталёвыя нервы, цвёрдая рука. Цяжкасцей у нас будзе шмат, мы пойдзем ім насустрач, мы іх пераможам. Ніякай самастойнасці ў паводзінах! Усё рабіць па майму загаду і ўказанню. Зразумела?

— Так, сэр, — адказалі Макс і Роб у адзін голас.

— Больш вас не затрымліваю, — сказаў Поль і ўстаў з-за стала. — Жадаю дапіць сваё у бакалах і набрацца сіл на дарогу.

Яго падначаленыя пакланіліся.

Поль Арноль выйшаў з бара.

Макс i Роб яшчэ доўга сядзелі за кубкамі піва, але гаварылі мала. Невядомасць будучыні і вабіла іх і адначасова палохала.

Гэта былі смелыя хлопцы — такімі іх зрабіла жыццё. Яны былі гатовы да ўсяго на свеце. За час падрыхтоўкі да палёту Макс i Роб зблізіліся, але паміж імі яшчэ не было поўнага давер’я.

Роб трымаў сябе замкнута, Макс, наадварот, быў гаваркі. Пра што не спытаешь, усё ён ведае, на ўсё мае сваю думку. Роўнадушным Макс быў толькі да самога сябе i да свайго лёсу.

У зале было шмат народу. Сіняватай хмаркай вісеў пад столлю дым. За бліжэйшым столікам чатыры чалавекі з жылістымі шыямі і кароткімі дужымі рукамі нешта з запалам абмяркоўвалі.

Макс адпіў з бакала і прыслухаўся.

— У іх няма апоры ў жыцці — вось яны і згадзіліся, — сказаў адзін.

— Калі чалавек у роспачы, ён губляе галаву, — глыбокадумна заўважыў другі.

— Мы не можам жыць без сенсацыі і аднаго дня, — прамовіў трэці, i Макс зразумеў, што гутарка ідзе пра іх экіпаж. Ён сумна ўсміхнуўся: «Вось што думаюць пра нас людзі. I куды мы глядзелі, калі ўлезлі ў гэтую справу?»

Да яго слыху зноў данесліся словы. На гэты раз гаварыў, відаць, чацвёрты. Голас яго быў густы, нізкі, працяжны:

— Ёсць упартыя людзі — хочуць абавязкова памерці. Яны шукаюць смерці вельмі настойліва. Па-мойму, гэтыя хлопцы з катэгорыі такіх…

Макс зірнуў на Роба, кіўнуў у бок стала.

— Ты чуеш, аб чым яны гавораць? — спытаў ён.

Роб роўнадушна кіўнуў галавою.

— Хадзем адсюль, — заспяшаўся Макс. — Я не хачу атручваць душу балбатнёй гэтых зайздроснікаў. Як ты думаеш, яны не ад зайздрасці так гавораць? А калі-б ім прапанаваць нашы месцы — мабыць, на сёмым небе сабе былі-б, — сказаў ён неяк няўпэўнена.

Роб устаў з-за стала, пайшоў за Максам да выхаду.

Вечарэла. Над горадам, апярэдзіўшы вячэрнюю зару, успыхнула зарава агнёў.

Па шырокіх тратуарах, паважна, з гонарам несучы сваё сытае цела, шпацыравалі багатыя джэнтльмены. Нават сабакі, якіх вялі яны з сабой, былі ўпрыгожаны каштоўнасцямі.

Роб затрымаў Макса, паказаў рукою ўбок. Непадалёку дарогі пераходзіла група паважных людзей з вялікай світай слуг. Наперадзе іх ішоў калматы дог з бліскучым нашыйнікам і яркім бантам.

— Сабака мільянера, — заўважыў нехта.

На душы рыбака стала змрочна. Хоць у будучым яго вабіла вялікая жыццёвая патрэба, ён цяпер менш, чым калі-небудзь, верыў, што ўбачыць сваю будучыню.

— Роб, — раптам спьгніў Макс таварыша, — ты ведаеш, там у бары гаварылі праўду. Можа, перадумаем?

— Не! — сказаў рашуча негр, і вочы яго заззялі ўпартасцю. — У мяне хворая жонка, разутыя і раздзетыя дзеці. Я павінен пакінуць ім грошы.

Макс з сумам паглядзеў на яго.

— Разумею, — сказаў ён ціха — Такі ўжо наш лёс. Паляцім, Роб, разам! 3 такім, як ты, чалавекам я ахвотна падзялю ўсе нашы будучыя пакуты і няўдачы.

На рагу вуліцы яны цёпла развіталіся.

Раздзел трынадцаты

20 мая 196… года.

Віктар казаў праўду: я кахаю! Сустрэў яе сёння неспадзявана і — разгубіўея. Чаму я такі нерашучы? Зноў не змог пагаварыць з незнаёмай. Толькі паспеў пакланіцца, — і яна знікла ў будынку «Радыёлакацыя неба». Відаць, яна там працуе.

Кажуць, у каханні трэба быць таксама смелым. Я не памыліўся ў той памятны дзень — дзяўчына вельмі прыгожая! Я ўбачыў яе ўсмешку. Не, яна не была пагардлівай. Тэта была ўсмешка сябра, які рад сустрэчы. Але можа я памыляюся?..

Я пакахаў яе з першага позірку — яе твар, голас, яе дзявочую непакорнасць. Адчуваю: яна мая спадарожніца.

23 мая.

Позна ўвечары вярнуўся Віктар, узлаваны, устрывожаны. Я запытаўся: «Што з табою?» Нічога не адказаў, распрануўся і лёг на пасцель. Я доўга стаяў ля яго ложка, стараючыся зразумець, што з ім здарылася…

24 мая.

Віктар прачнуўся раней за мяне. Я паглядзеў на яго твар. Асаблівых змен на ім не прыкмеціў, толькі яго круглыя блакітныя вочы, здалося, страцілі бляск. Ці вытрымае ён сёння трэніроўку? Ужо двойчы яго не дапу-скалі ў цэнтрыфугу. Калі сарвецца і сёння, ён не пройдзе камісіі.

Я памыўся і, вярінуўшыся ў пакой, сказаў: «Віктар, ты на сябе, не надобны. Што здарылася?»

Ён махнуў рукой і з роспаччу прамовіў: «Ведаеш, прыехала Наташа». «Дык чаго-ж ты нос павесіў — радавацца трэба!»

Ён падышоў да мяне, схапіў за плячо і са злосцю спытаў: «Прызнайся, ты заваражыў Наташу?» Я здзівіўся: ці не здурнеў ён? Што ён гаворыць?

Віктар растлумачыў: «Сустрэліся ўчора. Яна не захацела нават гаварыць са мной. А яна-ж мяне выратавала ад смерді. У нас такая была перапіска…»

Я ўстрывожыўся. Няўжо віктарава Наташа i мая незнаёмка — адна і тая-ж дзяўчына?.. Я ў гэта не хацеў верыць. Віктару сказаў: «Ты глупства вярзеш, дружа. Адумайся, ці-ж магла дзяўчына, сустрэўшы выпадкова нават прыгожага хлопца, адразу выказаць свае пачуцці яму, забыцца аб тым, з кім сябравала?». _

Ён падумаў, згадзіўся са мной і, здавалася, крыху супакоіўся. Калі мы пайшлі ў сталовую, ён усё мяне распытваў пра тую дзяўчыіну, якую я сустрэў ля возера ў час навальніцы, дікавіўся яе ростам, колерам валасоў, адзеннем. Я, прызнацца, крыху гаварыў не так. Думаў, няхай чалавек супакоіцца.

27 мая.

Сёння субота. Дзень прайшоў непрыкметна. Мы трэніраваліся ў надзяванні і раздзяванні пусталазага касмічнага касцюма. Выдатны падарунак падрыхтавалі нам інжынеры. Касдюм зроблены з такога матэрыялу, які не гарыць, слаба награецца, затрымлівае касмічныя праменні і—самае важнае — вельмі трывалы.

Скафандр таксама спадабаўся нам: спераду ён шкляны, ззаду металічны. Пры касцюме маецца мініятурная рацыя. Мы свабодна размаўляем адзін з адным. Лёгка дыхаць: ззаду прымацаваны балон, у якім ёсць вялікі запас паветра. Канструктарам і інжынерам давялося многа папрацаваць, каб вырашыць пытанне палёту ў такім касцюме ў беспаветранай прасторы космаса.

Раней касманаўтам прапанавалася браць з сабой асобны пнеўматычны пісталет. Але зараз адмовіліся ад гэтата. Мы будзем мець рэактыўны рухавічок, з даіпамогай якога значна лягчэй перасоўвацца ў прасторы. Спедыяльная атамная батарэя будзе даваць ток для ручнога ліхтара і рацыі.

Мы паспрабавалі хадзіць у такім касцюме па зямлі. Дзе там — вельмі цяжка, нязручна! Затое на Месяцы мы будзем крочыць у ім лёгка, як па Зямлі ў звычайнай вопратцы. У гэтым няма нічога дзііўнага — там мы будзеім важыць у шзсць разоў менш, чым цяпер. На Месяцы слабая сіла прыцяжэння. Некалі на ім было паветра. Але цяпер яго там няма, а калі ёсць, дык вельмі разрэджанае i то дзе-небудзь у глыбокіх кратэрах. Куды-ж яно падзелася?

Малекулы паветра рухаюцца надзвычай хуша, прьгкладна, 2,5 км у секунду. А такая хуткасць дастатковая для адрыву ад Месяца i рассейвання ў міжпланетнай прасторы. Вось, мабыць, паветра і пакінула назаўсёды свайго слабавольнага гаспадара!

Пасля работы я пайшоў у парк. Песні, музыка. Над галавой — зялёны дах, утвораны шатамі дрэў. У праевеце бачу зоркі, а ў поўночна-заходнім баку неба вісіць зіхатлівы Юпітэр.

Я падышоў да танцавальнай веранды. Тут было меога моладзі. Кружыліся пары. Аркестр іграў кракавяк. Калі танец закончыўся, паўз мяне прайшлі дзве дзяўчьшы. У адной з іх я пазнаў «незнаёмку»!

Сэрца маё замёрла — яна тут! Я магу яе бачыць. Ужо адна прысутнасць гэтай дзяўчыны давала мне найвялікшую радасць. Я глядзеў на яе, але яна, мабыць, мяне не заўважала.

Не таюся, я хацеў хоць трохі падабацца гэтай дзяўчыне. Я шукаў з ёю сустрэчы, жадаў звярнуць на сябе ўвагу. Няўжо я не варты яе? Гэтым вечарам спадзяваўся здзейсніць сваю мару — пазнаёміцца з ёю.

Захацелася блізка падысці да дзяўчыны. Я стаяў побач. Яна размаўляла з сяброўкаю, прыцішана смяялася.

Аркестр зайграў «Амурскія хвалі». Гэты старадаўні вальс заўсёды выклікаў у мяне пачуцці нейкага ўздыму, радаснага парьгоання. Не ведаю, адкуль з’явілася смеласць, але я раптам падышоў да дзяўчыны, запрасіў яе на танец. Дзяўчына пайшла са мною ў круг.

— А я вас ледзь пазнала, — сказала яна, даверлта паклаўшы руку на маё плячо.

Мы закружыліся ў танцы. Не, гэта не быў сон. Я адчуваў яе блізкасць, дыханне, позіркі нашых вачэй часта зліваліся ў адзін доўгі, праніклівы і мабыць толькі нам зразумелы позірк. Так, я танцаваў з ёю! Мая мара здзейснілася.

Не ведаю, ці здагадвалася дзяўчына аб маіх пачуццях, калі-ж не здагадвалася, дык яна магла, здаецца, нават чуць, як моцна, усхвалявана б’ецца маё сэрца.

Я запытаў:

— Вы помніце той дзень, калі нас застала ля возера навальніца?

— Вядома, помню, — шчыра адказала яна.

— Вы смелая… — прамовіў я, — адна ў лесе, навальніца з громам— а вам хоць-бы што!

— Якая-ж тут смеласць? — запярэчыла яна.

— Можа, вам было тады цяжка? — выказаў я здагадку.

— Давайце не будзем успамінаць аб тым, — папрасіла дзяўчына.

Нечакана гукі аркестра абарваліся: танец закончаны, Я з дакорам паглядзеў на музыкантаў. Якія нездагадлівыя людзі! Перапынілі танец у той самы час, калі мы разгаварыліся.

Правёўшы дзяўчыну да яе сяброўкі, я адышоў у бок. Раптам перада мною, як з-пад зямлі, вырас Віктар. Позірк вачэй яго быў нейкі дзікі, калючы.

— Алег, — сказаў ён, i я заўважыў, што Віктар з цяжкасцю стрымлівае злосць. — Я хачу ведаць, якое ты маеш права адбіваць у сябра дзяўчыну?

Я паціснуў плячыма:

— Якую?

— Ты танцаваў з Наташай! Я забараняю падыходзіць да яе! Чуеш?

— Віктар, не крычы. Я-ж не ведаў, што гэта Наташа.

Ад Віктара пахла віном. Я баяўся, што ён пачне скандаліць і, узяўшы яго пад руку, адвёў у бок.

— Ты мне зубы не загаварвай, — не мог супакоіцца Віктар. — Так не робяць сумленныя людзі…

— Віктар, адумайся, што ты гаворыш! Мы з ёй сустрэліся выпадкова, я не ведаю нават яе імя.

— Папярэджваю, не чапляйся да яе! Інакш, я за сябе не адказваю.

— Ты многа на сябе бярэш, — не на жарт узлаваўся я.

Ён сярдзіта чмыхнуў носам, адышоў у бок.

Якая непрыемная гісторыя! Я задумаўся. Што рабіць? Вядома, калі Наташа сябравала з Віктарам, аб блізкім знаёмстве з ёю не можа быць і гутаркі.

Мне стала вельмі сумна. Вочы міжвольна шукалі ў натоўпе Наташу.

Дзе яна? Каля яе я ўгледзеў Віктара. Ён кланяўся, запрашаў на танец. Але Наташа адмовілася ісці.

Ну, вось, атрымай, хлопчык, здачы! Гэта мяне падбадзёрыла, прымусіла падумаць аб іх адносінах зусім іншае.

Я ўбачыў, як Віктар схапіў Наташу за руку і пацягнуў яе да агарожы пляцоўкі. Яна ўдарыла па яго руцэ, з абурэннем нешта загаварыла. Нейкае пачуцце падштурхоўвала мяне падысці да іх, стаць на абарону дзяўчыны. Але я стрымаўся.

«Паміж імі была дружба, — разважаў я, — і ў сваіх адносінах няхай разбіраюцца самі…» Я пакінуў танцавальную пляцоўку. Доўга адзін блукаў па алеях парка і вярнуўся дамоў толькі ў поўнач.

28 мая.

Віктар злуецца і амаль не размаўляе са мною. Дзівак! Я жадаю яму толькі дабра. Аб Наташы — ні слова. Мне яе таксама хочацца забыць, але гэта, мабыць, вельмі цяжка. Яна разбудзіла ў душы нейкае невядомае мне да гэтага часу пачуцце. Я нават пачынаю злавацца на самога сябе. Няўжо я такі бязвольны? Да таго-ж, я даў слова Віктару, што не буду перашкаджаць яму ў адносінах яго да дзяўчыны.

Але нават добра разумеючы гэта, я колькі разоў лавіў сябе на думках аб Наташы. Сярод людзей я міжвольна шукаў яе постаць…

Сёння ў інстытуце міжпланетных зносін на чарговай лекцыі нам паведамілі, што ў нашай ракеце будзе пастаўлены дадатковы рухавік, заснаваны на фатоннай энергіі. Прынцып яго дзеяння просты; цягавая сіла карабля ўзнікае непасрэдна ад прамяністай энергіі ядзернай рэакцыі. Мы шчыра ўзрадаваліся. Якая цудоўная перамога нашай навукі!

Я не толькі штурман, мне даводзіцца авалодваць прафесіяй радыста, картографа, метэаролага i нават кіноаператара. Віктар — другі штурман карабля, у дадатак, ён абавязаны будзе весці фізічныя і хімічныя доследы, збіраць мінералагічныя і петраграфічныя калекцыі на Месяцы.

Які будзе экіпаж, мы яшчэ не ведаем. Цяпер ад нас патрабуюць аднаго — вучобы, трэніровак, ведаў.

10 чэрвеня.

Сёння не займаліся. Раніцай усёй школай выехалі на ракетадром. У цэнтры поля ўбачылі аграмадную металічную вежу, у сярэдзіне якой стаяла хвастом уніз ракета. Каля вежы хадзілі людзі, рухаліся аўтамашыны, цягачы. Нам паведамілі: гэта аўтаматычная ракета «Алмаз». Сёння будзе дадзены старт, i яна стане штучным спадарожнікам Месяца.

Сотні апаратаў і прылад, устаноўленых на ракеце, дадуць магчымасць лепш вывучыць Месяц, выбраць надзейную пляцоўку для пасадкі пасажырскага касмічнага карабля. Як гэта правільна, разумна! Мы не маем права рызыкаваць жыццём чалавека. Кожны наш крок у нязведанае павінен быць прадуманы, надзейны. Ракета «Алмаз» пракладзе першую трасу да Месяца, разведае яе. Колькі перашкод i нечаканасцей можа ўзнікнуць на шляху палёту! Самым небяспечным для ракеты з’яўляецца, вядома, сустрэча з метэорамі. Мы іх называем касмічнымі снарадамі.

Нам раздалі карты, на якіх нанесена траса ракеты. Тут разлічана ўсё да драбніц — хуткасць, кожная секунда палёту, участкі касмічнай прасторы. На ёй дакладна паказаны шляхі метэорных патокаў. Іх трэба абмінуць! Інакш праца соцень людзей, якія стварылі ракету, загіне марна..

Хутка час старту. I вось — аграмадная вежа падзялілася на дзве роўныя часткі, якія па рэйках адсунуліся далёка ў бок. На полі на шэрай оеташраванай пляцоўды застыла ракета. У яе тонкае прыгожае цела, яна падобна на стралу, на аграмаднае казачнае кап’ё.

Адзін за адным мы зайшлі ў бетонныя падземныя ўкрыцці. Цяпер мы назіралі за ракетадромам праз тоўстае кварцавае шкло ды праз спецыяльныя падзорныя трубы.

I раптам — што гэта — абвал, землетрасенне? Бетонны дзот цяжка здрыгануўся. Грамавы, раскацісты гул запоўніў прастору. Мільганулі i тут-жа пагаслі ў клубах дыму снапы барвовага шалёнага полымя. Мы павярнуліся да радыёлакатара. На мяккай белесаватай паверхні яго імкліва нёсся ўверх чорны язычок.

У добры час! Разведка паслана. Цяпер можна рыхтаваць сур’ёзны штурм вялікага шостага акіяна i яго цытадэлі — Месяца. Мы — першыя капітаны касмічных крэйсераў, павядзем іх наперад смела і ўпэўнена. Зоркі будуць нашымі маякамі, сэрцы — запаветным компасам.

Ракета «Алмаз» трохступенная. Першыя дзве ступені з паветрана-рэактыўнымі і праматочнымі рухавікамі адпрацавалі і адваліліся. Мы бачым, як яны апускаюцца на Зямлю на парашутах. Цяпер у ракеце працуе атамны рэактар, куды ўпырскваецца вадкі вадарод. Хуткасць палёту павялічваецца. Тры… чатыры… пяць кілометраў у секунду. А вось і праектная— 11,2 кілометра!

Як дакладна працуюць аўтаматы! Радыёімпульсы лакатараў будуць суправаджаць ракету на ўсім яе шляху. Калі спатрэбіцца змяніць курс палёту, ён будзе зменены. I гэта зробіць чалавек з Зямлі, знаходзячыся далёка ад касмічнага карабля…

Цяжка перадаць пачуцце, якое ахапіла нас. Мы крычалі «ўра!», аблымаліся, віталі адзін аднаго з перамогай. I як было не хвалявацца! Услед за гэтай ракетай паляціць другая, у якой будуць людзі, астранаўты.

13 чэрвеня.

«Алмаз» дасягнуў Месяца. ГІалёт гірадаўжаўся крыху болын 50 гадзін. Атрыманы першыя тэлевізійныя перадачы. Мы ўбачылі адваротны бок Месяца. Некаторыя вучоныя сцвярджалі, што там яго паверхня мае форму ўвагнутай чашы. Няпраўда! Тыя-ж самыя горы, кратэры, шчыліны, чорныя правалы — малюнак пустэльнасці і безжыццёвасці.

«Алмаз» стаў спадарожнікам нашага начнога свяціла. Нарэшце мы ўпершыню ўбачылі з далечыні сваю Зямлю. На тэлеэкранах яна з’явілася перад намі ў выглядзе блакітнага шара з прыплюснутымі полюсамі. Дык вось ты якая, маці-Зямля! Цягіер мы бачым i твой твар, такі велічны i прыгожы, што доўга не можам адарвацца ад тэлевізараў.

Сёння ва ўсіх газетах апублікавана паведамленне Акадэміі навук СССР аб старце міжпланетнага карабля «Алмаз». На вуснах усіх — імёны канструктараў і вучоных, дзякуючы намаганням якіх заваявана новая перамога. Нават цяжка сабе ўявіць грандыёзнасць падзеі, што адбылася.

Мы падышлі блізка да Месяца. Бачым яго грозныя бастыёны — востраканечныя горы, нізіны. Табой, Месяц, маглі любавацца закаханыя i паэты, але хадзіць па тваіх прасторах будуць толькі смелыя, з мужнымі сэрцамі людзі.

Ага! Не магу без хвалявання пісаць. Позна ўвечары адбыўся небывалы ў гісторыі чалавецтва салют. 3 ракеты «Алмаз» роўна ў 22 гадзіны па маскоўскаму часу на неасветленую частку Месяца былі пасланы некалькі дзесяткаў снарадаў са спецыяльнай агністай сумессю. Усюды, у «ас, у Азіі і Афрыцы, людзі назіралі за небывальімі фіялетава-сінімі ўспышкамі. Здавалася, на Месяцы пачалася навальніца… Агністыя выбухі і сполахі нагадвалі маланкі. Усе людзі пераканаліся — ракета дасягнула Месяца!

Гэта быў трыумф совецкай навукі, найвялікшая церамога людзей над прасторай. Пройдзена 380 тысяч кілометраў! Я так расхваляваўся, што доўга не мог заснуць. Ці бачыла ўспышкі на Месяцы Ііаташа? Хацелася ведаць, як яна назірала касмічны феерверк? Хоць на душы — радасць, урачыстасць, недзе пад сэрцам жыве туга. Я раней амаль ніколі не ведаў гэтай тугі. Як адчапіцца ад яе? Мабыць, зрабіць гэтага я не здолею. Туга так прывязалася да мяне, як наша ракета да Месяца! Няўжо яна стане маім спадарожнікам? Прызнацца, я баюся гэтага.

15 чэрвеня.

Мы да драбніц вывучаем трасу свайго палёту. Кожны дзень разлікі, задачы, табліцы, вылічэнні. Самастойна складаем нябесныя карты. Завучаны на памяць графік рэйса. Калі-б мяне разбудзілі ноччу і спыталі, з якой хуткасцю будзем ляцець на адлегласці 120 тысяч кілометраў ад Зямлі, я адразу даў-бы беспамылковы адказ. I не дзіўна! Так доўга і настойліва мы рыхтуемся да адказнейшага моманту ў нашым жыцці. Дарэчы, мы будзем ляцець да Месяца не 50 гадзін, як ракета «Алмаз», а 30 гадзін. А тлумачыцца гэта асаблівасцямі астранаўтыкі. У час палёту мы ўключым фатонныя рухавікі, якія дапамогуць павялічыць хуткасць ракеты да 15,2 кілометра ў секунду.

У апошнія дні часта блукаю па лесе. Яго працяжны, крыху тужлівы шум супакойвае, напаўняе нейкай лёгкасцю i бадзёрасцю. Мне здаецца, каб у мяне былі раны, я іх гаіў-бы шумам лесу, яго цішынёй і прахалодай.

Некалькі разоў прыходзіў да ляснога возера, шукаў вачыма знаёмую постаць. Яе не было. Я чакаў, спадзяваўся, i мае наведванні возера зрабіліся яшчэ болей частымі.

Сёння ў мяне асабліва радасны настрой. Нам паведамілі, хто ляціць першым рэйсам на Месяц. Я лячу, лячу да зор! Разам са мной рыхтуецца ў рэйс Віктар. Начальнікам экспедыцыі назначаны Іван Іванавіч Дзянісаў.

На душы ў мяне — радасны непакой перад сустрэчай з чаканым, крыху загадкавым будучым днём. Я цалкам аддаўся марам. Абходжу знаёмыя сцежкі, лугавіны, лясныя сцяжынкі.

Я хутка пакіну цябе, бор, буду сумаваць па табе! Чуеш?

Меднастволы, з цёмназялёнай чупрынай, ён глядзіць на мяне, нічога не адказвае, толькі па-ранейшаму шуміць, шуміць… Можа гэта ён уздыхае, шкадуе аб ростані? Невядома.

Я не прыкмеціў, як падышоў да возера. Над кручай — высокая беланогая бярозка, непадалёку — шэры, патрэсканы камень. Знаёмая сэрцу мясціна! Я міжволі прысеў на камень. Шумелі, каціліся на пясчаны бераг хвалі. Над галавой, пад ледзь прыкметнай вясёлкай, плылі хмары. Я люблю пазіраць на ціхае, спакойнае неба. Яго прастора, халаднаватыя глыбы воблакаў чаруюць сэрца і як-бы астуджаюць пачуцці.

Але па-асабліваму прыгожым становіцца неба тады, калі раптам яно загрукоча, загаворыць магутным, уладным голасам. Хмары ў такі чае робяцца гулкімі, як звон. I хоць іх паласуюць вострыя стрэлы маланак, яны не распаўзаюцца, а плывуць дружна, пагрозліва, і цэлыя вадаспады вады абрушваюцца на палі, лугі, дубровы…

Колькі я сядзеў ля возера, не ведаю. Але нечакана адчуў прыемны подых ветру. Ён даносіў да мяне не вільгаць возера, а пахучую вільгаць далёкіх лугоў, водар кветак.

Я зірнуў на неба. Уга! Блізка навальніца. Хоць вецер не быў модны, але хмары ў вышыні неспакойна варочаліся, закручваліся ў чорны гугі вузел. I не паспеў я ўсхапіцца на ногі, як па лісдях дрэў, па траве закрапаў дождж.

У гэты-ж момант пачуліся дзявочыя галасы. Я ўздрыгнуў. 3 маладога ельніку выбегла некалькі дзяўчат. Яны мітусіліся, шукалі пад дрэвамі схованкі. Нарэшце падбеглі пад старую сасну. Адна дзяўчына адлучылася ад сябровак, заспяшалася да разгалістага нахіленага дрэва.

Вось дык нечаканасць! Гэта-ж Наташа! Я подбегам накіраваўся да нашага знаёмага дрэва. Яна пачула крокі, аглянулася'ў мой бок і ўзрадавана закрычала: «Хутчэй! Хутчэй!»

Мокры, задыханы, я прыпыніўся.

— Як вы сюды трапілі? — запытаўся я.

Яна адказала:

— Хаваюся ад дажджу! I дзіўна — зноў мы з вамі разам…

— Дзякуючы навальніцы…

— Так, — пацвердзіла Наташа, памаўчала нейкую хвіліну, потым дадала: — А ведаеце — гэта добрая прыкмета. Прабачце, як ваша імя?

— Алег.

— Прыгожае імя…

— А я і не заўважаў,— пажартаваў я.

Яна з нейкім сумам i дакорам адказала:

— Імкненне не заўважаць — дрэнная рыса ў людзей. Паступова яны звыкаюцца з гэтым i становяцца чзрствымі.

— Вы мяне ў нечым абвінавачваеде? — павярнуўся я да Наташы i паглядзеў проста ў яе карыя з залатой іскрынкай вочы.

— Так! — адказала яна. — Чаму вы збеглі з танцаў? Помніце?

Я апусціў галаву.

— Не ўмею танцаваць, — нарэшце прамовіў я, каб што-небудзь сказаць. — I мне стала сумна…

— Я сумавала таксама… А вы, мабыць, па сваёй прывычды не заўважылі?

— 3 вамі быў Віктар… А я сябрам не перашкаджаю.

— Ах, вось вы які! Клапоціцеся пра Віктара, а пра мяне не падумалі? — яна, хоць яшчэ ішоў дождж, пабегла да сябровак.

Дзяўчаты весела смяяліся.

Я таксама выйшаў з-пад сасны і паволі пакрочыў па беразе возера. Наташа глядзела мне ўслед, i я інстынктыўна адчуваў — глядзела дакорліва i сумна. Мне хацелася спыніцца, паклікаць яе, каб пайсці разам пад гэтым дажджом. Але я нават не павярнуўся. Ззаду звінеў дзявочы смех, уздыхала пад кручаю возера.

Не, я не быў у роспачы. Я зразумеў, што адбылося жаданае цуда — каханая дзяўчына звярнула на мяне ўвагу. Цяпер у гэтым не было ніякага сумнення. Мне хацелася ісці на край свету, скакаць i спяваць, цалаваць усіх сустрэчных, моцна паціскаць ім рукі ў падзяку за шчасце.

Шумела навальніца. Не толькі ў небе, але і ў маёй душы… I вось на захадзе парваліся, рассунуліся хмары, і ў іх прасвеце па-маладому весела заззяла сінява. Яна была яркая, свежая і нагадвала чысціню марскіх прастораў

.

Раздзел чатырнаццаты

У сталічным прэс-клубе было поўна народу. Тут нараджаюцца сенсацыі і самыя неверагодныя выдумкі, якімі так часта запаўняецца ўся прэса Штатаў. Сюды сабраліся карэспандэнты соцень газет з усіх канцоў свету.

Прэс-канферэнцыю будзе весці Поль Арноль. Ён павінен расказаць аб мэце палёту ракеты «Анаконда» да Месяца, адказаць на пытанні.

Прэс-канферзнцыя яшчэ не пачалася, і ў зале было шумліва. Але нават і ў такой абстаноўцы паміж карэспандэнтамі ішоў ажыўлены абмен навінамі. На століках трашчалі пішучыя машынкі, круціліся дыскі магнітафонаў. Нехапала месц: былі заняты ўсе праходы і нават верхнія балконы.

I вось на ўзвышэнні, дзе стаяў стол прззідыума, упрыгожаны двума сцягамі (зорна-паласатым, нацыянальным, і сінім, галоўнага горада Штатаў), выйшаў прэзідэнт прэс-клуба містэр Дэвід у суправаджэнні Поля Арноля, Макса Вэла і Роба Пітэрса.

У зале пачуўся свіст, рэдкія апладысменты.

Містэр Дэвід, сутулаваты, з маршчыністым, сухім тварам, паставіў на стол традыцыйную срэбную кошку з круглымі вялізнымі вачыма. Гэта азначала: усё, аб чым тут будзе сёння расказвацца, не з’яўляецца сакрэтам і можа смела каментыравацца ў друку.

Уступная прамова містэра Дэвіда была кароткая, строга афіцыйная. I вось настала чарга Поля Арноля. Ён узышоў на трыбуну важным, упэўненым крокам, задаволена ўсміхаючыся.

— Пан старшыня, лэдзі і джэнтльмены! Я разумею цікавасць, якую праяўляюць ва ўсім свеце да нашага незвычайнага падарожжа, — пачаў ён, — Калумб адкрыў некалі Новы свет — Амерыку. Мы ўзялі на сябе болып цяжкі абавязак — адкрыць для Штатаў Месяц. Заўтрашні дзень — выключны дзень у маім календары. Я з сваімі калегамі пакідаю Зямлю. 380 тысяч кілометраў — небывалы шлях. Ён усыпаны золатам, лаўровымі вянкамі славы. Мы прывязем гэтыя вянкі сюды, у наш слаўны горад. Я просты чалавек. Мой бацька — уладальнік невялікага кансервавага завода, мой сябра Макс па прафесіі — рыбак, Роб — грузчык. Усе мы пажадалі ўславіць імя нашых Штатаў, нашага вялікага горада. У нас — самая шчаслівая краіна. Мы выбіраем прэзідэнтамі людзей самых розных прафесій. У нас можна легчы спаць бедняком, а назаўтра прачнуцца багатым. Роўна сто гадзін палёту ракеты дадуць нам 5 мільёнаў долараў. У нашых Штатах — усё для чалавека справы, для яго шчасця i багацця.

Зусім іншыя парадкі заснавалі комуністы. Вы ведаеце, лэдзі і джэнтльмены, што Советы паслалі ракету да Месяца. Яна там i засталася. Вы хочаце ведаць прычыны? Калі ласка — ракеце нехапіла на зваротны шлях паліва.

Нам вядома, што хутка рускія пасылаюць на Месяц другую ракету, на гэты раз з пасажырамі. Але заўважце, экіпажу не паабяцана ніякай узнагароды. Гэта, я скажу, бесчалавечна, жорстка! Яны выхваляюцца сваімі ідэямі. А што такое ідэя? Глупства. Па-мойму, комуністы дрэнныя іменна тым, што яны прымушаюць людзей думаць аб шчасці. А што такое шчасце без золата? Прывід. Падман.

Мы не дэмагогі, мы людзі справы. Можаце паведаміць у сваіх газетах, — падкрэсліў Поль Арноль, — што роўна праз трое сутак сцяг Штатаў будзе красаванца на Месяцы, над кратэрам Каперніка. Пасля гэтага няхай ляцяць усе, каму ўздумаецца, але ім давядзецца падпарадкоўвацца законам Штатаў. У дзень стварэння сусвету бог завяшчаў Месяц нам. Мы чэсна выканаем свой абавязак, возьмем сабе ўсё тое, што нам па праву належыць… Няхай жывуць Штаты! Няхай жыве прэзідэнт!..

Нельга сказаць, што прамова Поля Арноля не выклікала пэўных пачуццяў у журналістаў. Яны даволі шчыра і доўга апладыравалі яму, выкрыквалі прывітанні, энергічнымі жэстамі выказвалі сваю павагу і прыхільнасць. Некаторыя журналісты пакінулі залу і спешна накіраваліся ў рабочыя пакоі, каб перадаць па тэлеграфу, тэлетайпах і тэлефонах у свае газеты першыя весткі аб сенсацыйным выступленні

Стол прэзідыума, за якім сядзелі касмічныя гіадарожнікі, быў акружаны натоўпам фотарэпарцёраў. Пстрыкалі фотаапараты, асляпляльна ўспыхвалі «бліцы».

Па традыцыях прэс-клуба ў хуткім часе адкрыўся форум. Да Поля Арноля пасыпаліся карткі з пытаннямі. Журналісты, як вядома, выйаходлівыя людзі. Яны задалі нямала хітрых пытанняў, над якімі Полю Арнолю давялося паламаць галаву,

Поль урэшце выбіўся з сіл. Яго лоб пакрыўся потам. Ён стомленым позіркам акінуў залу і ўзяў у рукі чарговую картку. Тое, што ён прачытаў, прымусіла яго насцярожыцца. Адразу знікла адчуванне стомленасці. У картцы было напісана: «Брат! Сёння вечарам у Кложы 55 цябе чакае Начны Ястраб. Прыходзь! Не забывай, ты даў клятву сваёй крывёй». Унізе карткі быў змешчаны малюнак чэрапа са скрыжаванымі пад ім кавалерыйскімі шаблямі і стаяў выразны подпіс «Браты Д’ябла».

Поль расхваляваўся. Яшчэ чаго нехапала! Узнікла трывога, што важакі і заправілы клана могуць перашкодзіць здзейсніць запаветную думку. «О, вялікі божа! Пранясі ліха», — прашаптаў Арноль і схаваў картку ў кішэню.

Заключная частка прэс-канферэнцыі прайшла менш цікава. Поль Арноль відавочна быў не ў настроі.

Усё-ж, калі прэзідэнт прэс-клуба стукнуў малатком, абвясціўшы заканчэнне форума, Поля акружыў цесным колам узбуджаны натоўп журналістаў, рэпарцёраў, якія ўрачыста вынеслі яго з прэс-клуба на руках. На шыю Арнолю быў павешаны вялізны вянок з надпісам: «Вялікаму нацыянальнаму герою Штатаў, які пакіне першы чалавечы след на Месяцы».

Сам прэзідэнт прэс-клуба Дэвід праводзіў Поля дадому.

* * *

Роўна ў дванаццаць гадзін ночы Поль Арноль спыніўся ля змрочнага будынка з нейкімі вычурнымі нелюдзямі, высечанымі з каменя, якія нібы ахоўвалі парадны яго пад’езд. На сёння ў клане быў устаноўлены пароль «Судны дзень». Поль падышоў да шкляных дзвярэй. 3 акенца выглянуў «вартавы».

— Судны… — прамовіў Поль ціхім, як-бы здаўле-ным, голасам. Другую частку пароля гаварыць не дазвалялася.

«Вартавы», апрануты ў балахон i маску, націснуў кнопку. Дзверы адчыніліся. Поль прайшоў праз пустынную, без мэблі залу і спыніўся перед вузкімі дзвярамі, абабітымі жоўтай скурай. Тут быў уваход ва ўнутраную залу Кложы. Поль па рытуальнаму звычаю пастукаў у дзверы і пазногцем пальца накрэсліў на ёй круг.

— Заходзьце! — пачуўся рэзкі, непрыемны голас.

Зала, куды ўвайшоў Арноль, была значна меншых памераў, чым першая. Яна таксама была напалову пустая, ледзь-ледзь асветленая. У куце справа гарэў знаёмы неонавы крыж. Усё гэта стварала нейкую трывожную таямнічасць. Хоць Поль не быў баязліўцам, па яго целе прабеглі непрыемныя дрыжыкі.

Здавалася, у зале нікога не было. Але вось у адным кутку нешта заварушылася, засапло. Поль прыгледзеўся. Узмахам рукі клікаў яго да сябе ўладар Кложы. Поль пакорліва падышоў, пакланіўся і зрабіў левай рукой кланаўскі знак прывітання.

— Брат! — сказаў доўгі, сухі чалавек у чорным балахоне і жахлівай масцы. — Я твой суддзя і ўладар — Начны Ястраб. Ты наш верны і надзейны клавалер. Табе добра вядоіма: Штаты ў небяспецы. Трэба знішчыць чорных і чырвоных пачвараў на Зямлі. Ты адзін з тых, хто гатовы гэта зрабіць. Калі-б усе клавалеры былі такія, як ты, роўна праз два гады мы кіравалі-б Штатамі. Добрыя словы сказаны табой сёння нашаму народу ў прэс-клубе. Брат, — чорны чалавек паварушыўся, узяў у рукі неонавы крыж. — Мы — людзі і беззаганнай сумленнасці і высокародства. Мы ганары'мся тым, што адкрылі тайную вайну супраць чорных i будзем хутка ваяваць з комуністамі. Ты першы будзеш біць іх сваім бяспрыкладным подзвігам… Брат! Мы жадаем табе дабра, поспехаў, удачы. Але не крыўдуй на наша слова — ты можаш загінуць, і пянь мільёнаў долараў застануцца ў сейфах сенатара Уолтэра. Ты падумай, брат, як зрабіць лепш.

— Я заключыў кантракт, — адказаў з адчаем Арноль i тут-жа адчуў, што яго дрэнна трымаюць ногі: яны дрыжаць. — У выпадку… — ён запнуўся, потым дадаў: — грошы атрымае бацька.

— Брат! — усклікнуў чорны чалавек, і ў проразях маскі па-кацінаму засвяціліся вочы. — Ты зрабіў памылку. Мы ўсё ведаем! Заўтра ты пакінеш Зямлю і можа быць назаўсёды. Твае браты клавалеры будуць шанаваць тваё имя, будуць помніць твой подзвіг. Ты павінен завяшчаць пяць мільёнаў клану!

Поль Арноль ледзь не застагнаў ад роспачы. Ёнадстуніў крок назад, пахіснуўся і зваліўся-б на падлогу, каб не схапіўся за арэхавую падстаўку, дзе стаяў магнітафон і запісваў усю гэтую размову.

Доўгая чорная рука ўзняла барвовы крыж, паднесла да твару маладога джэнтльмена.

Спакойна, брат, спакойна! Не забывайся, ты — клавалер клана. Мы прынялі тваю кроў, тваё цела.

Поль Арноль убачыў, як аднекуль з цемры выплыў белы ліст паперы, лёг перад ім на круглым маленькім століку.

— Падпішы, брат! Мы — не твой бацька, мы выцягнем альбо грошы альбо жылы з Уолтэра!

Полю здалося, што яму сніцца нейкі цяжкі, страшны сон, што пройдзе хвіліна — і ўсё гэта знікне, развеецца i ён з палёгкай уздыхне.

Але гэта быў не сон. Перад ім у поўзмроку віднелася чорная востраверхая маска, за якой быў схаваны хцівы, жорсткі твар Начнога Ястраба.

О, Поль ведае яго подзвігі! Некалькі дзён ён сам ганарыўся і выхваляўся перад сябрамі-клавалерамі гэтым важатым, лідэрам клана, здзіўляўся яго халоднай разважлівасці, бесцырымоннасці і жорсткаеці,

А цяпер — калі ласка. Сам трапіў у яго бязлітасныя рукі.

Нічога іншага не прыходзілася рабіць, як пакорліва згадзіцца з патрабаваннем Начнога Ястраба.

Поль нахіліўся над столікам і, не чытаючы паперы, падпісаў яе.

— Брат! Будзь гатовы змагацца за свой Гонар, за свой Дом, за Клан i перавагу Белых. Ідзі!.. — каркнуў старэчым, надтрэснутым голасам уладар клана і паставіў неонавы крыж у левы кут залы.

Полю здалося, што яго нехта ўдарыў ззаду. Ён сагнуўся i выбег з жахлівага будынка. Трэба ісці да першай стаянкі таксі. У Поля было адчуванне, быццам нехта нахабна, у прысутнасці людзей, залез у кішэню і забраў усе яго грошы.

Свежае паветра паступова вярнула Поля да сапраўднасці.

Нейкі халодны спалох і збянтэжанасць, якія завалодалі ўсім яго целам у будынку Кложы, зніклі.

Калі як след разважыць, нічога асаблівага не здарылася. Апека клана, вядома, была-б нежаданай. Калі-ж так атрымалася, што-ж, Полю трэба цяпер быць асабліва пільным, асцярожным і абавязкова вярнуцца на Зямлю.

«Калі буду жывы, — разважаў ён, — атрымаю ўсе пяць мільёнаў, з якіх, праўда, давядзецца выдзеліць сёе-тое Максу, ^Робу i, вядома, клану. Аднак я не буду ўсё-ж у пройгрышы. Не, Роб i Макс павінны атрымаць узнагароду яшчэ ў дарозе. Так, так. Тады іх долю атрымае клан, i я стану багатым!»

Поль паскорыў крок. Уперадзе на плошчы чакалі яго ззяючыя лакам раскошныя таксі. Тысяча д’яблаў! Не ўсё прапала, ёсць верныя гарантыі, што і Элсі i долары будуць яго.

Горад яшчэ не спаў. 3 бараў і рэегаранаў даносіліся песні, крыкі, звон шклянак. Але ён нічога не чуў і не заўважаў. Перад вачыма Поля не знікалі твары Макса, Роба, Элсі і барвовы неонавы крыж.

Раздзел пятнаццаты

20 чэрвеня.

Віктар па-ранейшаму мала са мной размаўляе, трымае сябе падкрэслена строга, стрымана. Таму я часцей, чым калі-небуДзь, звяртаюся да дзённіка — майго вернага таварыша. Я давяраю яму ўсе самыя таемныя перажыванні і пачуцці.

Я жыву добра. Калі асалодай жыцця называюць радасць, то яе ў мяне — хоць адбаўляй. У нашай Галактыцы нічога асаблівага не адбылося. Але на свеце ёсць шмат цікавага. Учора газеты паведамілі аб адлёце на Месяц першай касмічнай ракеты Штатаў. Камандзір карабля Поль Арноль сказаў даволі ваяўнічую прамову. Дзівакі! Мала таго, што яны ўжо раскупілі па частках Месяц, яны збіраюцца ўстанавіць пошліны для караблёў іншых краін, якія будуць туды прылятаць.

У Францыі, Балгарыі, Польшчы грамадскасць заяўляе супраць гэтага рашучы пратэст.

Дзеля чаго яны гэта робяць? Вядома, генералы мараць пабудаваць на Месяцы атамныя ваенныя базы, каб трымаць усю Зямлю пад страхам i пагрозай. Уладары кампЯній і манаполій ужо намецілі месцы для сваіх руднікоў! Злосныя, нікчэмныя маньякі!

Прэса Штатаў узняла шалёнае выццё, ганьбіць совецкую навуку, услаўляе ракету «Анаконда». Я ў гэта не веру. Імкненне бізнесменаў да заваёвы Месяца тоіць у сабе якую-небудзь авантуру.

Хто такі Поль Арноль? Гавораць, гэта заядлы бізнесмен, але не прафесійны касманаўт. Ніхто нічога не чуў пра Макса i Роба. Я лічу, што хоць кіраванне ракетай амаль цалкам адбываецца з Зямлі, на барту трэба мець спрактыкаваных і ўмелых людзей. Хто ведае, што можа здарыцца на шляху ў космас.

Я хадзіў на касмадром. Заакіянская ракета якраз праходзіла 170-ю тысячу кілометраў. Спецыяльна вылучаныя інжынеры і вучоныя, якія сочаць за яе падарожжам, сказалі, што графік руху ракеты правільны. Тут быў таксама Іван Іванавіч Дзянісаў. Ён больш за іншых цікавіўся палётам заакіянскіх калег. Яно i вядома. Нялёгка было яму ўсведамляць, што не ён i яго таварышы першымі ступяць на незнаёмую планету.

Нечакана я заўважыў, як спахмурнелі яго вочы. У чым справа? Што такое з Дзянісавым? Не толькі я, але і другія паспелі заўважыць нечаканую змену настрою вучонага. Да яго падышоў галоўны інжынер ракетапарта.

— Што з вамі, Іван Іванавіч? — пацікавіўся ён.

— Прыгледзьцеся да ракеты. Мне здаецца, у ёй адсутнічаюць прапорцыі аб’ёму і велічыні,— сказаў ён трывожным голасам.

— Прашу вас, праверце…

Усе, хто быў у гэтай поўзмрочнай зале, сцены якой служылі своеасаблівымі пультамі кіравання будучымі касмічнымі караблямі, насцярожыліся.

Галоўны інжынер, высокі і добрадушны, падышоў да электроннай лічыльнай машыны, націснуў на нейкія кнопкі і застыў у чаканні. Хутка крайні з апаратаў пстрыкнуў, выкінуўшы на стол паперку з канчатковым вынікам развязанай задачы. Інжынер нейкі момант разглядаў яе, потым таропка падышоў да Івана Іванавіча.

— Глядзіце!

Дзянісаў наблізіў паперку да маленькай сіняй лямпачкі. Раптам ён рэзка ўзняў галаву, павярнуўся да служачых тэлевізійнай станцыі і вучоных.

— Сябры! Адно з двух — альбо нашы супернікі прымянілі для рухавіка ракеты нейкае невядомае нам інтэнсіўнае паліва, альбо… — ён раптам замоўк і, апусціўшы галаву, дадаў: — Вы самі павінны здагадацца…

— Не хопіць, каб вярнуцца назад? — спытаў Вілі Рэндол, які таксама быў тут і асабліва ўважліва сачыў за ходам палёту замежнай ракеты.

Іван Іванавіч зірнуў у вочы Вілі.

— Так, — выдыхнуў ён.

— Але-ж у ракеце зяць Уолтэра! — усклікнуў Рэндол. — Не можа быць, каб сенатар рызыкаваў яго жыццём…

— Э, мілы, пачакай, — спыніў яго Дзянісаў.— Тут можа быць пэўны разлік. Вы не памятаеце, як аднойчы там, у іх Атланце, адзін джэнтльмен, жадаючы разбагацець, застрахаваў сваю маці на 500 тысяч долараў і пасадзіў яе ў самалёт адной багатай кампаніі. I што-ж адбылося? Самалёт на шляху ўзарваўся. Загінула маді джэнтльмена і болып 30 пасажыраў. Што-ж джэнтльмен прыдумаў? Паслаў з маці багаж, у якім была схавана міна. Ён і атрымаў-бы гэтыя 500 тысяч долараў страхавых, каб не паспяшыў і не выкрыў самога сябе. Вось якія бываюць гісторыі ў іх свеце… — закончыў Іван Іванавіч і закурыў.

— Навошта Уолтэру багацець? — запярэчыў нехта. — Арноль небагаты чалавек. Кажуць, бацька яго ўсяго толькі ўладальнік невялікага кансервавага завода.

— Значыць, ён — непажаданы жаніх… — адказаў Дзянісаў. — Адным словам, вясельнага падарожжа ў яго не будзе…

Такое адкрыццё Дзянісава насдярожыла ўсіх. Ракета «Анаконда» праляцела большую частку шляху і ўжо набліжалася да Месяца. Хваляванне за жыццё замежных калег паменшылася. Я ўжо, прызнацца, мала верыў у папярэджанне Дзянісава.

I вось позна ноччу вучоныя, інжынеры, штурманы сабраліся каля аграмаднага тэлевізара. На яркім трапяткім з закругленымі краямі квадраце па-ранейшаму рухалася ракета. Хуткасць яе з кожнай хвілінай павялічвалася. Так, яна падала на Месяц. Мы замерлі ў чаканні: хутка адбудзецца пасадка. Наша насцярожанасць была зразумелай. Гэта-ж адзін з самых адказнейшых момантаў палёту.

Экран мігціць, і ўжо амаль палову яго заняло адлюстраванне васпаватай паверхні Месяца. Яно робіцца усё шырэйшым i шырэйшым, грозна насоўваецца пірамідальнымі пікамі і шырокімі аваламі на экран. Вось ужо Месяц можна добра разгледзець.

— Ракета набліжаецца… — сказаў з нейкім смуткам у гола се Дзянісаў, калі «Анаконда» выйшла на рубеж тармажэння.

Я зірнуў на тэлевізар. На экране ў пярэдняй частцы ракеты як-бы выраслі вусы — пышныя, доўгія. Пачалося тармажэнне. Экран мігцеў, свяціўся, i на ім хвалямі прабягалі нейкія загадкавыя цені. Я паглядзеў на Івана Іванавіча. Ён паклаў на маё плячо руку, спакойна і бадзёра сказаў:

— Малайцы! Тармажэнне правялі правільна.

— Дзе-ж ракета? — усклікнуў нехта.

— Праверце факусіроўку экрана…

Прайшло некалькі хвілін напружанага чакання. I вось у правым баку экрана з’явілася шэрая сігара карабля. Ракета рабіла кругавы аблёт Месяца.

У мяне ў душы была і радасць, i нейкая горыч нездавальнення. Хацелася сказаць Дзянісаву з дакорам:

«Першынство за імі! Нам давядзецца толькі паўтарыць чужыя подз'вігі. Эх, Іван Іванавіч!..»

Не ведаю, якім чынам, але ён адгадаў мае думкі. Падышоўшы да мяне, моцна сціснуў плячо, ціха сказаў:

— Не сумуй, хлопча, перамагае той, хто ўмее чакаць!

Экран на нейкі час патух. Адлюстраванне ракеты адсунулася за рамку, знікла. Хвіліна — i на экране, заняўшы ўсю яго плошчу, узнік твар чалавека з задаволенай, пагардлівай усмешкай на вуснах. На ім быў чорны з іголачкі смокінг, гальштук у буйную гарошыну. Гэта быў^Поль Арноль. Зрабіўшы жэст, дастойны тэатральнага героя, ён загаварыў:

— Містэр прэзідэнт! Лэдзі і джэнтльмены Штатаў і ўсяго свету!

Слухайце і глядзіце нас! Мара чалавецтва здзейснена. Мы наблізіліся да Месяца, ён унізе пад намі. Хэло, сябры! Палёт прайшоў выдатна. Адчуванне ў нас самае найлепшае. Элсі, я в$ру i спадзяюся, ты бачыш мяне. Рыхтуйся да сустрэчы на Зямлі. Мы выканаем заданне Штатаў. Хай ведае ўвесь свет — з гэтай хвіліны наша краіна павялічваецца на адзін штат. Губернатарам яго па волі прэзідэнта прызначаюся я. Для ўсіх прылятаючых на Месяц караблёў устанаўліваецца строгі тарыф — за адну гадзіну стаянкі ў любым месцы плата 2 ООО долапаў. Слухайце і глядзіце ўсе, усе! Першая перадача з барта карабля на Месяцы заканчваецца. Экіпаж ракеты рыхтуецца да пасадкі. Мы разгорнем палотнішча сцяга Штатаў у кратэры Капернік. Няхай жыве новы штат! Слухайце і глядзіце нашы наступныя перадачы.

Хоць Арноль гаварыў на англійскай мове, усе прысутныя ў гэтай зале разумелі яго. Алег паглядзеў на Рэндола. Тэты заўсёды спакойны чалавек сёння нерваваўся. Мускулісты прадаўгаваты твар быў напружаны, вочы звузіліся, і нязменны іх бляск нібы быў патушаны. Зморшчыны на высокім ілбе нібы паглыбіліся, зблізіліся.

Я зразумеў яго настрой. Ён ніколі не мог спакойна адносіцца да самазадаволеных балбатуноў.

Іван Іванавіч Дзянісаў стаў у баку, назіраў за ўсім і ўсміхаўся. Што ён думаў? Цяжка адказаць. Мне здаецца, што ён і пагардліва адносіўся да фанабэрыстага замежнага калумба, але ўсё-ж крыху шкадаваў яго. Няўжо ён угадваў яго незайздросны далейшы лёс? Ці верыў, што совецкая экспедыцыя пахваліцца не такімі подзвігамі? Дакладна на гэта я не мог адказаць.

Мы вярталіся дадому разам з Віктарам. Гаварылі, вядома, пра апошнюю падзею. Я адчуў у яго словах нейкую абыякавасць да будучага нашага палёту. «Усё гэта выдумка, непатрэбшчына! — гаварыў ён. — Месяц… Месяц».

Я, вядома, заспрачаўся з ім. Мы гаварылі горача, потым я спытаў яго: «Можа ты адмовішся ляцець? У цябе-ж такія думкі!»

Ён змоўк і некалькі хвілін ішоў як-бы аб нечым разважаючы. Пасля рэзка спыніўся, сказаў: «А ведаеш, дальбог, адмовіўся-б. Але ты ляціш, і я ад цябе не адстану!» «Баішся, што славу забяру ўсю?» — спытаў я з’едліва. Ен нічога не гэта не адказаў. Бачу я: мы ўсё больш і больш аддаляемся адзін ад аднаго. Шкада!

Я па-ранейшаму думаю аб Наташы. Ці дружыць Віктар з ёю? У апошнія дні нідзе яе не бачыў. Хоць я не веру ў прыкметы, але сустрэча двойчы на адным і тым-жа месцы не так сабе. А як шчыра яна гаварыла! I апошнія яе словы… Не, яна не кахае Віктара, не кахае!

Раздзел шаснаццаты

Сенатар Уолтэр сустрэў Фрэнка Уэста на парозе дома.

— Вельмі рад бачыць вас, — весела прамовіў ён. — Як справы фірмы?

— О-о-о, веры-веры гуд! — падкінуўшы капялюш, задаволена адказаў той.

— Вы не спазніліся. Заходзьце, палюбуйцеся: нашы хлопцы чорту рогі збіваюць. Ведаеце, я сцвярджаў i зараз сцвярджаю: найвялікшым палкаводцам нашага часу з’яўляецца Долар! Ён выйгравае такі рашаючыя бітвы ў свеце, што любы генерал можа пазайздросціць. Як вы думаеце?

Фрэнк Уэст ветліва ўсміхнуўся:

— Я пакланяюся вашаму палкавоццу ўжо болын сарака год і цалкам згодны з вамі ў ацэнцы яго вартасцей.

Доўгі лёкай з вусікамі адчыніў перад імі дзверы. Сенатар праводзіў свайго старога друга ў гасціную.

Справа ў сцяне быў камін, у якім ззялі асветленыя ружовым святлом кавалкі антрадыту. Навокал панаваў поўзмрок, і стваралася поўная йлюзія, што ў каміне гарэла, бушавала спякотнае полымя.

Сенатар падвёў Уэста да супрацьлеглай сцяны, узмахінуў рукою, і ня'бачныя фотаэлементы зараз-жа выканалі загад. Сцяна рассунулася, і яіерад гаспадаром і госцем заззяў флуарэсцыруючымі агнямі аграмадны экран тэлевізара.

— Уключаю Месяц, — не без гонару прамовіў сенатар, настройваючы гапарат;

Нейкі момант экран быў пустынны. ГІа ім прабягалі прадоўжіныя 'хвалі-сполахі. Потым мільганулі нейкія цені, і ў матавым акне заварушыўся, як аграмадны футбольны мяч, Месяц.

— Вось ён, наш прыгажун! — сказаў Уолтэр, самазадаволена патладжваючы тлусты паголены падбародак. — Павінен вас узрадаваць, усё ідзе па плану. Акцыі нашага канцэрна ўзняліся яшчэ на некалькі лунктаў. Вы чулі, сэр? — не паварочваючыся да Уэста, спытаў сенатар.

— Я зайздрошчу вам. Незвычайны рост попыту на акцыі «Ракета знд індустры» выклікаў перапалох у большасці прадпрыемцаў краіны. Іх канцэрны і кампаніі перажываюць спад. I ўсё гэта дзякуючы вам, сэр.

— А мне напляваць на ўсіх! — кінуў сенатар.

Ён настроіў тэлевізар на другую хвалю. Перад позіркам выраслі горныя ланцугі, чорныя шчыліны. I вось рука Уолтэра ўздрыгнула, застыла. У эфіры загучаў яго ласкавы голас:

— Хэло, містэр Арноль! Вельмі рад вас бачыць. Зірніце на мяне, мой хлопчык.

Поль Арноль пачціва пакланіўся, прыклаўшы руку да грудзей. На зіго вуснах застыла радасная ўсмешка.

— Вы добра пастараліся, Арноль! Ты, сказаць па праўдзе, удачлівы, як чорт! Рыхтуешся да пасадкі?

— О, так, сэр! Спадзяюся, вы не забылі: там мяне чакае чэк на пяць мільенаў i мая Элсі.

— Зусім правільна. Калі пасадка?

— Якраз ужо час, — даляцеў вокліч з экрана. — Макс, падрыхтавацца!

Уолтэр i Уэст замерлі ў чаканні. Сенатар, здавалася, хваляваўся. Ён глыбока дыхаў, маршчьгніў лоб. Потым памахаў касмаінаўтам рукой, пажадаў:

— Добрага поспеху вам, сыны Штатаў!

Уэст уважліва сачыў за экранам. Ёндумаў аб моры Дажджоў, аб першых рудніках, якія ён абавязкова там пабудуе, каб распрацаваць уранавыя залежы. Вось калі акцыі і яго фірмы «Уэст, Пэйн энд компані» набудуць вялікі курс.

— Элсі! — паклікаў сенатар. — Элсі! Элсі! Хадзі сюды, будзем разам назіраць за караблём Арноля. Чуеш?

Элсі не прымусіла доўга чакаць. Яна ўвайшла. Валасы яе былі модна завіты, чорнае дэкальтаванае плацце з доўгімі срэбранымі кістачкамі ўнізе блішчэла, пералівалася, быццам сатканае з самацветаў.

— Я хвалююся, па, — сказала яна. — Мне чамусьці робіцца страшна. Хаця-б нічога не здарылася…

— Памаліся богу, табе стане лягчэй, — параіў сенатар.

На экране былі бачны ледзь прыкметныя выбухі матораў. Ракета запаволіла падзенне і пайшла ў кругавы палёт вакол Месяца.

— Вельмі-ж мала працавалі маторы, — сказаў Фрэнк Уэст сенатару.

— Колькі секунд?

— Прызнацца, не заўважыў,— адказаў ён нядбайна. — 3 Элсі загаварыўся. Заўсёды яна з гэтымі сваімі пытаннямі… А што, хіба не вытрыманы графік?

— Пакуль на гэта не падобна. Дзякуй богу, ракета ляціць…

Сенатар Уолтэр узяў Элсі за руку, прыцягнуў да сябе.

— Пазвані у ракетапорт, — сказаў ён клапатліва. — Запытай, чаму ракета не ідзе на пасадку? ^

Элсі першая адчула сэрцам: здарылася нешта етрашнае, непапраўнае. Амаль не ўсведамляючы, што робіць, яна набрала нумар.

— Сенатар! Містэр Уолтэр! — закрычаў Фрэнк Уэст, павярнуўшыся да свайго сябра. — Я нічога не разумею. Растлумачце! Ракета робіць круг вакол Месяца. Яна страціла кіраванне…

Элсі выпусціла з рук трубку: яна ўсё зразумела.

— Поль! О, Поль, няўжо ты загінуў для мяне? — усклікнула Элсі ў адчаі і замітусілася па пакою.

Сенатар сціснуў дрыжачыя рукі дачкі, пасадзіў яе ў крэсла.

— Супакойся, не ўсё яшчэ загінула. Твой хлопчык вернецца, ён будзе жыць!

А сам паспешна звязаўся з ракетапортам. Адтуль паведамілі, што ракета Арноля пачала тармажэнне ў вызначаны час, выйшла на кругавую арбіту Месяца і раптоўна страціла кіраванне. 3 ёю перарвана радыёсувязь. Што адбылося — невядома.

— Ці стане ракета штучным спадарожнікам Месяца? — запытаўся сенатар.

— Не, сэр, — выразна пачулася з трубкі.— Не стане.

— Што-ж рабіць? Як ім дапамагчы?

— Дапамагчы немагчыма. Карабель Арноля роўна праз дзесяць гадзін упадзе на скалы Месяца…

Сенатар ціха апусціў пасівелую галаву, моўчкі выйшаў з гасцінай.

— Па, не пакідай мяне адну! Будзь са мной! — закрычала Элсі ў роспачы.

— Ты павінна змірыцца з лёсам, — лагодна прамовіў сенатар, спыніўшыся. — Поль — нацыянальны герой Штатаў. Ягоне забудуць пакалецні…

Элсі закрыла твар рукамі. Плечы яе затрэсліся ад плачу.

* * *

— Які дзівосны свет! — усклікнуў Макс, аглядаючы праз шырокі ілюмінатар крутыя камяністыя бакі Месяца.

Задаволена свяціўся ўспацелы твар былога рыбака. Хутка яны выканаюць самае важнае заданне — разгорнуць сцяг Штатаў у кратэры Капернік. Цяпер думкі Макса былі скіраваны на Зямлю. Там, у галоўным горадзе Штатаў, для яго падрыхтаваны чэк. Ён будзе мець грошы, купіць самы лепшы рыбалоўны траўлер, зажыве ціха, спакойна, багата. Успамін аб гэтым прымусіў радасна забіцца сэрца. Макс пачаў напяваць нейкі вясёлы матыў.

— Задаволены? — спытаў Поль Арноль — Як бачыде, хлопчыкі, нам пашанцавала. Мы здзівілі ўвесь свет. Гэта называецца чыстая работа. Так, Макс?

— Вядома. Толькі трэба ўдала правесді пасадку.

— Правядзем, не турбуйся. Самае страшнае — ззаду, — адказаў з уласцівай яму самаўпэўненасцю Арноль.

Унізе віднеўся заліў Гарачыні. На ім выразнай паласой ляжала мяжа ночы і святла. I вось ракета трапіла ў густую непраглядіную цемру. Зусім іншым стала неба. На ім па-новаму, прыгожа і ласкава зіхацеў аранжава-блакітны шар Зямлі.

— Палюбуйцеся, якія тут бываюць ночы, — заўважыў Поль.

Макс і Роб прыпалі да ілюмінатараў. Густая, жахлівая цемра акружала іх. Але пад ракетай, на Месяцы, выразна былі відаць скалы, ланцугі гор.

Поль падышоў да пульта кіравання, загадаў Максу зрабіць некалькі фотаздымкаў. Ён прыняў пыхлівую паставу, нядбайна трымаючы ў руках сцяжок Штатаў. На яго твары трапятала ўсмешка захаплення.

— О’кэй! — закрычаў ён, і Макс схаваў фотаапарат. — На пасадку!

Сонца вынырнула з-за зубчатага краю Месяца. Відно, як бяжыць,

адсоўваецца ўсё далей і далей. На Месяцы пачынаецца дзень. Пара!

Вогненныя факелы газавых патокаў успыхнулі ўперадзе ракеты. Яна ўся задрыжала, як-бы нагіружылася.

— Зніжаемся! — усклікнуў Макс, павярнуўшы галаву да ілюмінатара.

Хоць пры тармажэнні ўзнікае не такая ўжо вялікая перагрузка, але падарожнікі не сядзелі, а ляжалі. Толькі Поль Арноль стаяў перад экранам тэлевізара і ўсё нешта гаварыў, перадаваў на Зямлю.

Макс радаваўся ў душы: нарэшце заканчваецца першы этап поўнага нечаканасцей падарожжа. Хутка яны вернуцца на Зямлю. Вядома, ён ажэніцца з Эдзіт, абзавядзецца гаспадаркай. У яго абавязкова будзе каменны домік, аўтамашына. З’явяцца дзеці. Зацвіце садзік ля дома. Кожны дзень яго будуць сустракаць з работы жонка, дзеці. Ён — гаспадар! Яго будуць паважаць, пры сустрэчы кланяцца, паціскаць моцна рукі. I, вядома, стануць жартаваць: «Ну, як, містэр Макс, дапамог вам Месяц?» А ён паблажліва ўсміхнецца, адкажа: «Так, сэр».

У каюце нешта гудзела, сапло. Над галавой вентылятары падавалі свежае халаднаватае паветра. Хоць грудзі сціснуліся ад перагрузкі, Макс не заўважаў удушша. Крыху адчувалася, што адліла ад галавы кроў. Невялікая, малапрыкметная пакута: хутка міне хвіліна — i яны адчуюць здзіўляючую лёгкасць у целе i амаль не будуць важыць…

Нечакана ля пульта кіравання нешта грукнула. Макс i Роб падхапіліся з канапак. На (падлозе нерухома, як мёртвы, ляжаў іх капітан. Макс падбег першы, зірнуў на Поля і ўсё зразумеў.

Трэба-ж было стаяць ля тэлевізара! 3 носа i рота капітана цякла кроў. Вочы былі закрытыя, твар, як ў мерцвяка. Поль страціў прытомнасць.

— Роб, лякарствы! — папрасіў Макс. 3 цяжкасцю перастаўляючы ногі, той падышоў да светлай пластмасавай скрынкі. У гэты-ж час Макс адчуў, што з цела нібы зваліўся вялікі цяжар.

— Слава ўсявышняму! — сказаў ён. — Маторы выключаны. Ляцім па інерцыі.

Рыбак асцярожна падняў з падлогі Поля, паклаў яго на мяккую губчатую канапку і замацаваў спецыяльнымі раменьчыкамі. Роб прынёс лякарствы. Капітану далі панюхаць нашатырны спірт. Ён паварушыўся, але вачэй не адкрыў.

— Містэр Поль! Прачніцеся! — клікаў Макс. — Вы нас бачыце?

Роб прыклаў да грудзей Арноля вуха, прыслухаўся.

— Дыханне неглыбокае, перарывістае, — сказаў ён. — Трэба даць кісларод…"

Адпіхнуўшыся ад сцяны, ён узняўся ў паветра і, як самы віртуозны акрабат, адразу апынуўся ў другім канды каюты. У санітарнай шуфлядзе Роб знайшоў балончык з кіслародам. I сам здзівіўся: як добра паклападіліся аб іх, нават самыя дробязі ўлічаны.

Глынуўшы кісларода, Поль адразу адкрыў вочы і здзіўлена паглядзеў вакол.

— Дзе я? Што са мною? — спалохана спытаў ён і прыўзняўся на канапцы.

— Усё ў парадку! Не трывожцеея, містэр…

— Мы зніжаемся?

— Так, маторы ўжо выключаны.

Поль Арноль адвязаўся ад канапкі, наблізіўся да пульта кіравання і паглядзеў на высотамер.

— 800 кілометраў…— прамовіў Поль іціха, насцярожана. — Чаму мы рухаемся, чорт пабяры? Калі-ж пачнецца пасадка?

— Не ведаю, — разгублена паціснуў плячыма Макс. — Кіруюць пасадкай з Зямлі…

Поль націснуў на кнопку тэлевізара. Успыхнуў экран. Але што за ліха? Ён маўчаў. Што здарылася? Аварыя? Позірк адшукаў бліскучы цыферблат паказчыка гаручага ракеты. Стрэлка стаяла на нулі.

— О, божа! Мы загінулі! — зняможана сказаў Поль і апусціўся ў 'крэсла штурмана. Вочы яго ліхаманкава бегалі па прыладах, як-бы шукаючы ратунку. Потым ён усхапіўся, рэзка павярнуўся ў бок Макса.

— Якога д’ябла ты глядзеў? Як усё здарылася? — загрымеў ён на ўсю каюту. — Адказвай!

— Капітан, палёт праходзіў правільна, — прамовіў штурман. — Вось мае запісы. Потым вы страцілі прытомнасць, i я з Робам ратавалі вас. На маю думку, мала працавалі маторы. Вось мы і ляцім па кругавой арбіце вакол Месяца.

— А чаму іне дзейнічае радыё, тэлевізар? — запытаў капітан і тут-жа ўскрыкнуў:— Адбылася аварыя. Клянуся небам, гэта так! Куды ты глядзеў, Макс? — наступаў на штурмана Арноль. — Ты павінен быў прадухіліць аварыю! Павінен! Што паказвалі лаката'ры?

Макс выцягнуў з апарата плёнку, пракруціў яе праз павелічальны светлавы фільтр. На плёнцы быў адзначаны след двух певялікіх метэораў, якія пранесліся ў 50 кілометрах ад карабля.

— Як бачыце, містэр, — прамовіў Макс. — Метэоры тут ні пры чым_

— Аслы! Ідыёты! Адказвайце, што здарылася! — нерваваўся Поль, размахваючы сціснутымі ў бяссільнай злосці кулакамі.— Ты памрэш, Макс! Ты нас падвёў.

— Містэр Поль, я не прашу літасці, але я не вінаваты…

Арноль стау ля пульта кіравання, круціў рычажкі, націскаў кнопкі. Кантрольныя і вымяральныя прылады былі ў спраўнасці. Тады ён уключыў рэактар і загадаў спецыяльным машынам падаць вадкі вадарод. Яны запрацавалі, але дарэмна: у рэактар не трапляла ніводнай кроплі паліва.

— Містэр Поль, мы дарэмна трацім час, — прамовіў Макс. — Па майму падліку, наша ракета не можа стаць спадарожнікам Месяца. Дазвольце праверыць антэну. Нам трэба звязацца з Зямлёй.

— Ідзіце!

Макс з дапамогай Роба хутка апрануў касмічны касцюм, напоўніў балон паветрам і ўвайшоў у шлюзавую камеру. Роб уключыў вакуумныя домпы, потым адчыніў знешнюю дзверцу ракеты.

Макс злёгку адпіхнуўся нагамі і вылецеў у чорную бездань суеветнай прасторы. Тут-жа азірнуўся: карабель стаяў нерухома на адным месцы. Бось дзіва! I ён сам нікуды не падае, не ляціць, хоць унізе, пад нагамі, жахлівае бяздонне, усыпанае безліччу зорак.

Чакайце, дзе-ж тут ніз, верх, бакі? Яны зніклі. Існуе толькі чорная маўклівая глыбіня, якая праглынула ўсё — і Месяц, і Зямлю, і Сонца, і карабель…

Няўжо ракета стаіць на месцы? Не! Яна ляціць і вельмі хутка. Яе спакой з’яўляецца ўяўным, адносным.

Што-ж здарылася з ёю? Макс уключыў рэактыўны маторчык і касцюмны ліхтар. Наблізіўшыся да срабрыстай сталёвай грамады, ён накіраваў прамень ліхтарыка на антэну.

Антэны не было. Бяда не толькі ў тым, што нехапіла паліва — цяпер няма ніякай магчымасці паслаць у эфір сігналы аварыі, прасіць з Зямлі дапамогу.

Макс пільна агледзеў месца злучэння антэны з бартом карабля. Над сталёвай абшыўкай тырчэў тоўсты медны шпянёк, на якім быў выразна. відаць злом. Не засталося на ракеце і тэлевізійнай антэны.

У сё стала зразумела: ад вібрацыі ў часе тармажэшя яны не вытрымалі. Аграмадны сусвет замкнуўся ў адной кропцы. Цяпер яны былі адарваны ад Зямлі i ад жыцця. 1х карабель ператварыўся ў металічную труну.

— Макс? — пытаўся па радыётэлефону Поль. — Чаго маўчыш? Мы чакаем тваіх вестак. Што з антэнай?

— Бяда, містэр Поль, вялікая бяда, — цяжка ўздыхнуў штурман. — .Мы загінулі, — і ён падрабязна расказаў аб сваім абследаванні.

— Праверце ўсё вакол ракеты, пашукайце ix — i хутка назад.

— Будзе зроблена, капітан!

Макс уключыў маторчык і паімчаўся за карму ракеты. Свой шлях ён не асвятляў. Калі-б антэны па інерцыі ляцелі ўслед за ракетай і знаходзіліся недалёка, яны былі-б добра бачны.

I раптам — што гэта? Уперадзе з’явілася круглая бліскучая зорка, яна з кожнай хвілінай павялічвалася, рабілася ярчэйшай.

Толькі цяпер здагадаўся Макс: гэта-ж совецкая аўтаматычная ракета! Якраз на вышыні 800 км праходзіць яе арбіта. У грудзях Макса затрапятала сэрца. Думка, дзёрзкая, смелая, авалодала ўсёй яго істотай. Цуда! Ці не бог хоча дапамагчы ім. Калі ракета наблізіцца, ёсць магчымасць прычапіцца да яе, забрацца ў яе каюту i даць на Зямлю сігнал аб няшчасці на караблі «Анаконда».

Нядоўга думаючы, Макс на ўсю магутнасць уключыў касцюмны маторчык і паімчаўся наперарэз совецкай ракеце. Адначасова ён перадаваў діа радыё:

— Містэр Поль! Незвычайная навіна: за намі следам ляціць совецкая ракета «Алмаз». Я хачу перасесці на яе, каб выратаваць вас. Не губляйце духу, сэр. Пакуль!

«Алмаз» рухаўся між зор даволі прыкметна. Макс, не зводзячы вачэй, сачыў за ім. Вось ужо бачны не кружок, а гградаўгаватая сігара.

Хутчэй! Хутчэй! Негіадалёку лінія траекторыі яго палёту, Чорная пустэча анямела, толькі Макс ды тры зіхатлівыя кругі — сонечны, зямны i месячны — імчацца па ёй у далеч.

Набліжалася незвычайная сустрэча. Макс напружыўся, падрыхтаваўшыся да емяротнага скачка. Ён ляцеў іне інаперарэз ракеце, а ўперадзе яе. Адлегласць з кожнай секундай скарачалася. I вось над яго галавой прасунулася верацёнападобнае цела сталёвага карабля. Макс раскінуў рукі i, падштурхнуты выбухам газаў партатыўнага рухавіка, ударыўся ў металічную абшыўку «Алмаза». Рукі каўзанулі па металу.

Што гэта? Няўдача? Ды не! Ён за нешта трымаецца. Макс падняў галаву і шчасліва ўсміхнуўся. Пагоня ўдалася. Разлік быў правільны, рукі моцна сціскалі металічную сетку накіравальнай антэны.

— Анаконда! Анаконда! М'істэр Арноль! Дакладваю: аперацыя ўдалася. Хутка буду ў каюце «Алмаза». Вы чуеце мяне? Чуеце?

Адказу не было. I зразумела: іх раздзяляла вялікая адлегласць. Радыётэлефон, што быў у кожнага падарожніка пры касцюме, дазваляў весці размовы толькі на адлегласці 100–200 кілометраў.

Макс журботна паглядзеў назад. «Анаконда» была ледзь-ледзь відаць. Хутка блеклы рухомы агеньчык згубіўся між яркіх пунцовых зорак.

— Да пабачэння, Роб! — прашаптаў Макс, і слёзы навярнуліся на яго вачах. — Не губляй надзеі, дружа. Мы яшчэ спаткаемся. Чуёш?

Эфір маўчаў.

Макс цяпер без рызыкі мог адарвацца ад «Алмаза», абляцець яго з усіх бакоў, пашукаць уваход у ракету: ён набыў тую-ж хуткасць палёту, якую меў совецкі спадарожнік Месяца.

* * *

Сенатар ляжаў на мяккай тахце, праглядаў газеты. Штаты жылі небывалай сенсацыяй. Уся прэса на розныя лады каменціравала загадкавую аварыю на касмічным караблі «Анаконда». Давалі сваё інтэрв’ю самыя буйныя вучоныя Штатаў. Болыпасць з іх прытрымлівалаея думкі, што ракета з’явілася ахвярай сутыкнення з метэарытам. У пацверджанне гэтага яны спасылаліся на раптоўную страту радыётэлесувязі з экіпажам.

У газетах былі змешчаны партрэты Поля, Макса і Роба ў чорных жалобных рамках. «Яны загінулі першымі ў космасе. Іх доўга будуць помніць людзі. Цудоўная, прыгожая смерць. Ім зайздросціць усё маладое пакаленне мужчын Штатаў», — крычалі чорныя тлустыя загалоўкі на першых палосах.

Зусім іншым быў тон прагрэсіўных газет. Іх каментатары абвінавачвалі арганізатараў касмічнага рэйса ў паспешлівасці, давалі падрабязнае апісанне перад пасадкай на Месяц і прыходзілі да вываду, што ракета мела канструктыўныя памылкі, недаробкі.

«У пагоні за бізнесам яшчэ раз даказаны авантурызм планаў некаторых босаў Штатаў. Мы не павінны былі гэтак рызыкаваць. На сумленні Уолтэра i К° жыццё загубленых людзей».

Сенатар, прачытаўшы гэта, зацягнуўся сігарай і задаволена зарагатаў.

— Тысяча д’яблаў! Не заўсёды, аказваецца, бываюць аслы дурнымі, Пішуць, як у ваду глядзяць.

Артыкулы газет яго зацікавілі. Ён ажывіўся, стаў больш уважліва іх праглядаць. Разгарнуўшы газету «Трыбюн», орган Саюза рабочых «Рэспубліканцы за мір», ён аж падхатііўся на ногі. На першай паласе загаловак крычаў: «Загадкавае забойства экіпажа касмічнага кара'бля «Анаконда». Нячыстая ігра Уолтэра. Дзіўная сітуацыя на караблі. Поль быў бедным, нялюбым зяцем».

Не, гэта ўжо нахабства! Праўду кажуць: не прывязаны мядзведзь не скача. Што-ж, ён, Уолтэр, прымусіць гэтых балбатуноў, якія ўзяліся за пяро, пашкадаваць аб сваіх словах. За паклёп і ганьбу яны будуць сядзець за кратамі.

Адкінуўшы ў бок газету, ён пачаў апранацца. Бледны твар са сціснутымі губамі быў роўнадушны, халодны. I ўсё-ж сенатар крыху хваляваўся. Трэба заткнуць горла гэтай газеце, інакш яе выдумка будзе падхоплена другімі,і тады… Што тады будзе, вядома — катастрафічна знізіцца курс акцый, кампанія панясе мільённыя страты, і яго, Уолтэра, дзеяннямі можа зацікавіцца сенацкая камісія. Не, да гэтага ён не дапусціць!

Увайшоўшы ў кабінет, ён зняў трубку тэлефона, набраў нумар. ^

— Містэр Колінг? Гэта вы? Патрэбна ваша дапамога. Вы чыталі„што выдумала газета «Трыбюн»? О, вы здагадлівы чалавек. Сёння-ж будзе пераведзены чэк. Заўтра на абед? Веры-веры гуд! — ён паклаў трубку, і створкі ў нішы сцяны зачыніліся.

Сенатар заклаў назад рукі і ўсхвалявана закрочыў па кабінеце. Бляклыя яго вочы ўспыхнулі, заззялі — ён быў задаволены.

Выклікаўшы слугу, Уолтэр спытаў:

— Элсі дома?

— Так, містэр Уолтэр, у сваім пакоі.

— Скажыце, няхай зойдзе да мяне.

Элсі ўвайшла ў кабінет прыціхшая, задуменная. Яна села на канапку, паклала на калені атласную падушачку і з надзеяй глянула на бацьку.

— Есць новыя весткі, па-а?

— Элсі,— пазіраючы ў расчыненае акно, з несхаванай злосцю прамовіў Уолтэр. — Пакінь пра яго думаць. Не будзь наіўнай — ён не вернецца болып. Ты дачка бізнесмена. Будзь роўнадушнай да лёсу людзей.

— Я яго кахаю, па-а, — сказала ціха Элсі.— Вам гэтага не зразумець…

— Элсі, я ведаю: у цябе глыбокая рана. Пакінь хвалявацца. Я пастараюся залячыць яе.

— Я адзінокая. Мне ніхто не падабаецца, — апусціўшы галаву, сказала яна.

— Ты бязвольная. Няўжо ты нічога не пераняла ад мяне? Я валодаю лёсам мільёнаў людзей, а ты — сэрцам толькі аднаго чалавека, якога цяпер няма ў жывых.

— Па-а, «е гавары так! — заплакала дачка. — Ты зневажаеш мяне!

— Ніколькі, галубка. Я даю табе невялікі ўрок жыцця.

— Гэта ўсё, што ты хацеў сказаць?.

Уолтэр падышоў да канапкі, сеў побач з Элсі.. Яна паклала свае рукі на яго калені, ён пацалаваў іх.

— Ты любіш свайго старога па, любіш? — спытаў ён, пазіраючы ў шырока расплюшчаныя вочы дачкі. Крыху памаўчаўшы, паведаміў: — Ёсць навіна. Мы з табою запрошаны да Колінга на абед. Дамоў вярнуўся яго сын. На Мадагаскары ваенныя дзеянні закончаны. Ён будзе кіраваць ваенным камісарыятам нашага гор ада. Ты, Элсі, павінна зрабіць на яго ўражанне… Я быў-бы вельмі задаволены вашай дружбай…

— Ён свабодны? — ціха, нерашуча спытала Элсі.

— Так. На ўсё астатняе забудзься. Дамовіліся?

Яна сцвярджальна кіўнула галавой і выйшла з кабінета.

Сенатар запаліў сігару, уваткнуў яе ў зубы і толькі цяпер супакоіўся. Справы ішлі на лад. Заўтра нечаканым нападам невядомых людзей будзе разгромлена рэдакцыя газеты «Трыбюн», заўтра ён будзе прысутнічаць на абедзе ў загараднай віле Колінга, заўтра Элсі павінна пакахаць другога…

Раздзел семнаццаты

Неабсяжная пустата прасцёрлася наўкола. Хоць кілометр за кілометрам змяняліся з маланкавай хуткасцю, ніякіх <новых краявідаў тут не адкрывалася. Па-ранейшаму спакойна ў журботным змроку ззялі зоркі, ледзь-ледзь рухаліся Сонца і Зямля.

Затое Месяц, аграмадны, выпуклы, заняўшы ў гэтай дзікай чорнай пустыні самае вялікае месца, хутка мяняў свае фазы. Серп асветленай яго часткі то ўвачавідкі звужаўся, знікаў, то раптам рос, пашыраўся, — і начное свяціла паўставала тады ва ўсёй красе — яркае, зіхатлівае, быццам выкаванае з металу.

Любуючыся пейзажам сусвету і яшчэ раз абдумваючы свой незвычайны ўчынак, які вельмі нагадваў учынак гарэзлівага хлапчука, што на поўным хаду аўтамашыны чапляецца за яе борт, Макс не заўважыў, як адляцеў далёка ў бок ад ракеты. Ён схамянуўся, уключыў маторчык.

Але што гэта? Ззаду ўспыхнуў агністы клубок газаў і тут-жа патух. Сіла аддачы штурханула яго ўперад. I ён стаў набліжацца да «Алмаза». ТІа епіне беглі халодныя мурашкі. Усё зразумела: у балоне скончылася гаручае, прызначанае для маторчыка. Які няўважлівы! Ён паглядзеў на цыферблат манометра. Стрэлка паказвала нуль.

Вядома, штуршка газаў было-б дастаткова, каб наблізіцца да ракеты. Але ён добра не разлічыў і няправільна накіраваў сілу аддачы газаў і ляцеў наўскос да «Алмаза». О, вялікі божа! Бяда, зноў бяда! Макс у адчаі замахаў рукамі, як-бы жадаючы змяніць напрамак руху. Чатырыста метраў, трыста, дзвесце пяцьдзесят… Ён рухаецца, але цяпер паралельна з ракетай. Яшчэ некалькі хвілін пакутлівага чакання.

I вось — усё! Няма ніякай надзеі. Да ракеты засталося не больш двухсот метраў. Макс выразна бачыць шырокія авальнай формы соплы ў яе карме, бліскучыя хваставыя кілі. Але цяпер адлегласць паміж ім і ракетай не памяншаецца і не павялічваецца.

Вялікая трывога апанавала яго. Няўжо гэта канец? ён так і будзе бясконца ляцець побач з ракетай? Праз некалькі гадзін скончыцца ў балоне кісларод, ён задыхнецца, і касмічны холад зробіць з яго цела звычайную ледзяную кроплю.

Нічога на свеце не баяўся Макс, але цяпер спалохаўся. Не хацелася паміраць у адзіноце, у гэтай чорнай ледзяной пустыні. «Людзі, —шаптаў

Макс, — дапамажыце мне. У чым я вінаваты? Чаму адраклася ад мяне Зямля? Я хачу памерці сярод вас, на вашых вачах, на вачах маёй любімай Эдзіт. Я нічога не папрашу для сябе: ні рыбацкага траўлера, ні каменнага дома, ні аўтамашыны. Буду ўзнагароджаны шчасцем, калі ўбачу святло дня і пачую людскія галасы…»

На ілбе Макса выступіў пот. Ракета была на ранейшай адлегласді. Яна вабіла да сябе, клікала зіхатлівай чысдінёй асветленага сонцам борта, рамкай антэны, якая поўгадзіны назад дапамагла яму стаць яе спадарожніцай. Адзін неасдярожны крок— і ўсё прапала. Лёс насміхаўся над ш. Бязмежная пустата душыла сваім страшным, халодным спакоем.

Нягледзячы на безнадзейнасць становішча, душа Макса не магла прымірыцца са смерцю. Напружана прадавала думка. Што-ж рабіць? Рухі рук i ног нічым не маглі дапамагчы. А можа ў балончыку хоць крыху засталося гаручага? У ім ёсць сіфон, ён не даходзіць да дна, i там іншы раз застаюцца кроплі гаручай вадкасці.

«Яны павінны застацца i цяпер, — нашэптваў Максу нейкі ўнутраны голас. — Правер».

Макс дрыжачымі рукамі абмацаў балон, страсянуў яго i тут-жа ўключыў матор. Дарэмна! Спадзяванне не апраўдалася. Зноў усхваляванасць змянілася роспаччу. Так, яму гэтыя дзвесце метраў не пераадолець…

«Стоп! — устрапянуўся Макс. — Няма гаручага — дапаможа фізіка!» I як гэта раней не прыйшло яму ў галаву? Хто змагаецца за жыццё, павінен змагацца ўпарта, хітра, настойліва.

Як адкруціць балон з гаручым? Ён знаходзіцца на спіне, яго вельмі нязручна даставаць рукамі.

Хвілін пятнаццаць завіхаўся Макс, круціўся, як ваўчок, на месцы, ды ўсё-ж свайго дамогся. Балон у яго руках! Макс цяпер глядзеў на гэты балон з вялікай надзеяй. Ён тут не мае ніякай вагі, але ў яго ёсць маса. Калі кінуць балон у прастору, рука набудзе апору i як-бы адштурхнецца ад яе. Выдатны закон! Ён павінен дапамагчы Максу.

Штурман заціснуў у руцэ балон, шырока ім замахнуўся. Намаганне, i балон паляцеў у далеч. Макс адразу заўважыў, што ён як-бы скрануўся з месца, паплыў. Карма ракеты цяпер была зусім блізка. Вось яна — рукой падаць — у нейкіх ста метрах.

Але не прайшло і хвіліны, як выратавальнае збліжэнне раптам прыпынілася. Макс не вытрываў, вылаяўся. Што ў яго ёсць яшчэ ў запасе? Матор? Не шкада. Цяпер ён яму не патрэбны. Кінуўшы i яго ў прастору, Макс падплыў да хваставога кіля карабля.

Нарэшце! Макс глядзеў на адпаліраванае металічнае цела «Алмаза» i не верыў сваім вачам. Няўжо яго не пакінула шчасце? Аддыхаўшыся, ён толькі цяпер адчуў, як моцна стаміўся. Нядобра ныла сэрца, звінела ў вушах, кружылася галава.

Хоць-бы ў каюту. Там паветра, цеплыня, спакой. Ён адразу паведаміць па радыё і тэлебачанню аб аварыі на «Анакондзе», ён раскажа аб сваіх прыгодах.

Але моцна білася сэрца, не хацелася рухацца, варушыцца. Многа цяпер ён даў-бы, каб можна было раптам распрануцца, легчы ў белую мяккую пасцель, ні аб чым не думаць, ні аб чым не клапаціцца.

Макс акшуў позіркам сусвет. Яму ўявілася, што ён плыве ў сваім рыбацкім баркасе па акіяне, у чорную глыбіню якога закінуты непамерна вялікі зорны невад. Ужо злоўлены, трапечуцца ў ім дзівосныя фантастычныя рыбы…

Марудзіць нельга! Ужо няма болынай палавіны кісларода. Хочацца піць і есці. Але як дабрацца да каюты?

Макс асцярожна прапоўз між хваставога апярэння ракеты і апынуўся перад роўнай адпаліраванай паверхняй знешняй абшыўкі. Калі рухацца па ёй паволі, гэта вельмі рызыкоўна. Прагледзіш — і зноў апынешся ў далечыні ад карабля.

Вунь уперадзе віднеецца падобная на чашу антэна. За яе трэба ўчапіцца рукамі. Для гэтага патрэбны спрыт, разлік, упэўненасць рухаў. Макс напружыўся і, модна адштурхнуўшыся нагою аб грэбень кіля, паляцеў уперад. Яму стала страшна, закружылася галава. Але рукі дзейнічалі спрытна. Яны сдіснуліся якраз тады, калі наткнуліся на металічнае перапляценне антэны.

«Ёсць! — ледзь не ўскрыкнуў ад радасці Макс. — Адсюль да дзвярэй каюты зусім недалёка. 3 якога-ж яны боку? Ды, вядома, з правага». Удалы скачок падахвоціў Макса, надаў яму новыя сілы.

Ен перапоўз на асветлены сондам бок ракеты. Хоць абшыўка была бліскучай, усё-ж адчувалася, што яна вельмі модна нагрэлася. Пякло рукі. Касцюм, у якім паспела нагрэцца паветра нават праз пластмасавую тканіну, непамерна разбух. Але гэта не трывожыла штурмана: праз некалькі хвілін за ўсе свае пакуты ён будзе ўзнагароджаны заслужаным адпачынкам. I гэта яго суцяшала.

Макс агледзеў усю шырыню бартавой абшыўкі і ўнізе ўбачыў ручку дзверцаў. Ён аж усміхнуўся ад радасді. Не доўга думаючы, Макс адштурхнуўся і паляцеў уніз. Хвіліна — і ён апынуўся каля дзвярэй. Цяпер засталося павярнуць ручку, i ён выратаваны. Хутчэй-жа, хутчэй!

Невялікае напружанне мускулаў, ручка павярнулася i Максу нават здалося, што яна па-зямному прыемна завішчэла. Рывок на сябе! Што гэта? Не адчыняецца!? Не можа быць!

Макс абапёрся аб борт карабля нагамі, напружыўся і зноў тузануў дзверцы на сябе. Яны нават i не зварухнуліся.

«Эх, дурань! — нарэшце дайшло да свядомасці. — Няўжо нельга было здагадацца аб гэтым раней? Ракета-ж аўтаматычная, яна кіруецца пры дапамозе радыё з Зямлі. I дзверы могуць адчыніцца толькі па загаду Зямлі. Значыць, асталася толькі смерць».

Макс у роспачы схіліў галаву. Абыякавым, сумным позіркам ён глядзеў у зорную даль, што разляглася перад ім без бачных граніц і абрысаў. Рукі і ногі раптам зрабіліся расслабленымі, абмяклымі, нібы іх назаўсёды пакінула сіла.

Але няўжо роспач мацней за храбрасць і адвагу, якая некалі была ў яго душы і якой ён ганарыўся? Не! Трэба яе сабраць у змораным целе, трэба… Але мускулы чамусьці не напружваюцца.

Вакол туман, туман… I што гэта? У тумане ўспыхваюць іскры, мітусяцца, кружацца роем. Не, гэта не іскры, а пчолы. Яны хутка аблепяць яго, балюча абкусаюць…

Макс устрапянуўся, здзіўлена паглядзеў навокал. Што гэта — сон ді галюцынацыя?

Ён не зразумеў, а адчуў сэрцам: густая павалока туману хутка можа зусім праглынуць яго. Вялікім, цяжкім намаганнем ён прьгмусіў сябе выпрастацца на ўвесь рост. Позірк адразу стаў праніклівым, жвавым, у галаве нарадзіліся думкі.

Што-ж яшчэ можна зрабіць? Ага. над ягоным шлемам тырчыць антэна. Ён можа прыключыць яе да антэны «Алмаза». I паспрабаваць паслаць у эфір сігналы. Іх могуць прыняць на Зямлі, і ён…

Не, у яго нехапала смеласці нават падумаць, што будзе выратаваны. Але ён павінен паспрабаваць апошні абнадзейваючы сродак. Павінен!

Макс напружыўся, адштурхнуўся ад дзвярэй і ўзляцеў над сталёвай грамадай ракеты. Разлік быў правільны — рукі адразу знайшлі жалезнае перапляценне антэны. Цяпер застаецца зручна легчы на ёй, прыключыць антэну свайго шлема.

Дрыжаць рукі, дыханне становіцца цяжкім і частым. Канчаецца паветра? Так, гэта першая прыкмета. Хутчэй, хутчэй! Трэба выкарыстаць лпошнія яго струмені, каб сказаць некалькі слоў людзям, Зямлі Рукі толькі прыладжвалі антэну, а з вуснаў ужо зрываліся словы:

— Адчыніце дзверы «Алмаза». Адчыніце!.. Задыхаюся… Я Макс Вэл. Людзі, чуеце мяне? Я гіну без паветра…

Раздзел восемнаццаты

23 чэрвеня.

Мы прасілі інжынераў і канструктараў зрабіць нашу ракету як мага лягчэйшай. Сёння нам паведамілі: мантаж ракеты закоогчаны. Мы ад радасці падкідалі ўверх шапкі. Я з Віктарам быў запрошаны агледзець наш карабель, праверыць усе апараты і механізмы. Раніцай мы селі ў аўтамашыну і разам з Іванам Іванавічам Дзянісавым накіраваліся на новы ракетадром, які знаходзіцца далёка ад Масквы, у глухой, пустыднай мясцовасці. Доўгі час ехалі лесам, потым машьша вырвалася ў шырокі стэп, у якім мы за цэлую гадзіну язды не сустрэлі ні дрэўца, ні ўзгорка, ні рэчкі. Толькі бачылі, як у высокім выцвілым небе з панылым крыкам ляталі арлы.

Нечакаіна іна даляглядзе з’явілася доўгая лінія металічных ферм. Сэрцы нашы радасна забіліся: недалёка ўзлётная эстакада.

Калі машына спынілася, яе адразу абкружылі рабочыя — мантажнікі, служачыя ракетапорта, інжынеры, канструктары. Многія рабочыя былі ў камбінезонах. Яны і сёння яшчэ працавалі, рыхтуючы ракету да палёту. Мне запомніўся малады шырокатвары казах, які, падышоўшы да Івана Іванавіча, сказаў:

— Мы рады вас бачыць у гэтым стэпе, начальнік, бо яго любяць арлы.

Іван Іванавіч задаволена ўсміхнуўся.

— Я ўжо стары арол, вось паглядзіце на маладых, — і ён паказаў рукою на мяне і Віктара.

3 намі цёпла прывіталіся. Распытвалі пра здароўе і, вядома, жартавалі:

— Ну, як, не страшна вам Зямлю пакідаць?

— Не страшна, — адказаў я рашуча. — Мы-ж спадзяемся на вас.

— О! — усклікнуў казах, i вочы яго заблішчэлі.— Мы падрыхтавалі такую птушку, што можаце смела ляцець.

Здалёку касмапорт уяўляўся нам зігзагападобнай лініяй нейкіх нязграбных збудаванняў. А тут ён паўстаў перад намі ва ўсёй велічы i прыгажосці.

Вядома, гордасцю касмапорта з’яўлялася ўзлётная эстакада, якая велічна працягнулася па стэпе на тры кілометры ў даўжыню. На вялікай тэрыторыі, як акінуць вокам, стаялі купалападобныя будынкі, сталёвыя вежы, нейкія дяжкія, прысадзістыя збудаванні. Ва ўсе бакі ад касмапорта ішлі бетонныя стужкі дарог. Тут не было ні дрэваў, ні газонаў, ні клумбаў. Затое ўсюды былі відаць фантаны. Яны высока ўскідвалі сцюдзёныя струмені вады, ззялі, дыміліся пад сонцам.

Нас павялі да велізарнага, як-бы сплеценага з жалеза ангара. Тоўстае кварцавае шкло, якім ён быў пакрыты, паглынала многа святла, і ў ангары струменіў прыемны халадок, мяккія фарбы не стамлялі вачэй.

Вось яна, наша прыгажуня! Ракета ляжала на спецыяльных стапелях, злучаных з узлётнай эстакадай. Вострым носам яна глядзела на ўсход, нібы ляцела насустрач магутнаму свяцілу.

Сам выгляд ракеты, яе форма сведчыла аб яе імклівасці, маланкавасці палёту. Серабрыстая грамада здавалася як-бы высечанай старанным майстрам з аднаго велізарнага кавалка хметалу.

Галоўны канструктар Вілі Рэндол паважна падышоў да невялікай дзюралюмініевай лесвіцы і запрасіў нас. I вось мы ў пасажырскай каюце ракеты.

Канструктары выканалі нашу просьбу: каюта не вельмі цесная. Па ёй можна свабодна хадзіць. Тут зручныя крэслы, якія пры патрэбе ператвараюцца ў мяккія канапкі. Тут-жа штурманская рубка. Я адразу заняў у ёй месца, прыгледзеўся да прыбораў. Нічога не скажаш: усё прадумана, прадугледжана, ва ўсім адчуваецца дакладнасць і разлік.

Штурманская рубка будзе служыць адначасова i абсерваторыяй. Трэба сачыць за нябеснымі маякамі-зорамі, правяраць дакладнасць палёту. Вялікія і маленькія экраны радыёлакатараў кругавога агляду, тэлевізафоны, радыёстанцыя, партатыўная электронная машына для складаных вылічэвняў, магутныя электронна-машітныя гарматы для знішчэння дробных метэарытаў, пульт кіравання цыклатронамі, зорная карта сусвету, — уся гэта вялікая гаспадарка належала штурману. Для мяне з Віктарам нічога тут не было складанага, альбо незразумелага. Мы вучыліся больш года i добра ведалі ўсе апараты і прылады.

Іван Іванавіч праверыў работу паветрана-кіслародных апаратаў, электронную машыну — мозг ракеты. Цікава было назіраць, як на пульце кіравання адразу загарэліся зялёныя, сінія, жоўтыя агеньчыкі сігналаў. Яны дакладвалі, патрабавалі, папярэджвалі. Штурману трэба быць пільным, спрытным і кемлівым. Не заўважыш чаго-небудзь, пасля цяжка будзе паправіць. Штурманская кабіна — вочы і вушы касмічнага карабля.

Я шчыра падзякаваў Вілі Рэндолу за пасажырскую кабіну. Ён усміхнуўся, сказаў:

— Чакайце, вы яшчэ не ўсю сваю гаспадарку агледзелі.

Я здзіўлена паціснуў плячыма, паглядзеў на Віктара. Сябра таксама нічога не разумеў.

— Як не ўсю? — запярэчыў быў я.

— А вось так, малады чалавек. Паглядзім, куды вядуць гэтыя дзверы, — сказаў ён і падышоў да левай сцяны. Што ў ёй былі дзверы, мы спачатку не паверылі. Сапраўды, сцяна была роўная, цэльнаметалічная. Але вось Рэндол націснуў кнопку, што віднелася збоку, і перад намі імгненна рассунулася сцяна. Мы здзівіліся: побач была такая-ж пасажырская кабіна з усімі складанымі механізмамі і абсталяваннем.

— Гэта на ўсякі выпадак, — растлумачыў Вілі Рэндол, і я бачыў: ён быў узрадаваны, што здзівіў нас нечаканасцю. — Вы-ж не накірмаш едзеце…

Мы горача паціснулі яму руку, падзякавалі за такі нечаканы падарунак. Запасная пасажырская кабіна ў касмічнай ракеце фактычна гарантуе поўную бяспеку палёту. Да таго-ж карабель мае двайную бартавую абшыўку. Цяпер не страшны дробныя выпадковыя метэоры, якіх па якой-небудзь прычыне не знішчаць электронна-магнітныя гарматы!

Невыказнае хваляванне ахапіла нас, калі мы зайшлі ў так званае машыннае аддзяленне. Тут панаваў бляск нікеля, плаціны, нейкіх залацістых сплаваў. Вось яно перад намі, інайвялікшае цуда навукі і тэхнікі! Мы з гордасцю аглядалі атамныя машыны, зробленыя на нашых заводах. Малайцы нашы інжынеры i вучоныя! У гэтых апаратах будзе кіпець небывалае жыццё элементарных часцінак ядра. Тут таямнічы, захапляючы свет. Блізкі той дзень, калі я націсну кнопкі i прымушу гэты свет раскрыць для нас сваю энергію. У трубах, камерах бясшумна пачне ўсё рухацца, круціцца, імчаць, пульсаваць, знікаць у адным месцы, каб нарадзіцца ў другім.

I тады з кілевых шлюзаў вырвуцца аграмадныя патокі энергіі, і ракета, быццам падхопленая віхрам, узляціць высока над Зямлёй. Густыя воблакі закрыюць чароўны воблік роднай планеты, і мы апынемся ў бязмежным касмічным акіяне. Грозны, таямнічы, загадкавы, ён даўно клікаў да сябе людзей, каб праверыць іх сілу, мужнасць, іх крылатыя мары.

— Выдатная канструкцыя, цудоўная работа, — сказаў задаволена Іван Іванавіч. — Гэта не машына, а казка.

— Гэта яшчэ трэба праверыць, — стрымана зазначыў Рэндол. — Вядома, мы стараліся. А як атрымалася, будзе відаць пасля.

Я міжвольна ўспамінаў першую касмічную экспедыцыю на Малы Месяц. Палёты з Хлебнікавай вакол металічнага вострава, яе расказ пра дзівосную энергію «халоднага» святла, загадкавае знікненне фотаэлементаў… Ёй не верылі тады. А я цэлую ноч не спаў, думаў, пакутаваў, рашаў. Мне не верылася, што Хлебнікава была на спадарожніку чужым чалавекам.

Назараў… Хітра ён сплёў павуцінне інтрыгі. Але нічога не дапамагло. Ракета была выратавана, а вораг стаў перад суровым судом совецкіх людзей.

Мінула толькі сем год. Хлебнікава стала адным з відных вучоных крашы. Шкада, што яна не ляціць з намі, гэтая жанчына з добрым, чулым сэрцам i вострым, дапытлівым розумам. Але мы будзем помшць аб ёй. Хлебнікава разам з другімі вучонымі адкрыла новы від энергіі. У гэтым палёце мы праверым створаныя згодна яе ідэі новыя рухавікі.

На нашым караблі ёсць невялікая аранжарэя. У любы дзень палёту мы будзем на снеданне мець свежыя агуркі, радыску, памідоры. На ўсіх штучных спадарожніках Зямлі вырошчваюць гародніну. 3 кожнай градкі можна сабраць ураджай амаль у дзесяць разоў большы, чым на звычайнай глебе дзе-небудзь пад Масквой. Тут няма нічога дзіўнага і нечаканага. Усё залежыць ад догляду гародніны, размеркавання цяпла i сонца.

Толькі ў поўдзень мы закончылі агляд ракеты. Усё зроблена моцна, надзейна. Нябесны падарожнік тут будзе адчуваць сябе, як у купэ камфартабельнага экспрэса.

Іван Іванавіч застаўся таксама вельмі задаволены. Ён падпісаў акт прыёму ракеты, запламбіраваў уваходы ў каюты i машыннае аддзяленне.

Цяпер усё залежыць ад таго, калі будзе атрыманы дазвол на палёт. У душы разам з радасцю жыве нецярплівасць. Хочацца хутчэй дачакацца таго дня, калі будзе загадана сесці ў штурманскай рубцы за пульт кіравання.

Калі мы вярталіся ў Галактыку, усю дарогу толькі і гаварылі аб ракеце.

Успаміналі амерыканцаў.

— Я таксама думаю пра іх, — сказаў Дзянісаў.— Вы не ведаеце, калі яны робяць пасадку?

— Сёння раніцай, Іван Іванавіч, — адказаў я.

— Эх, як нядобра атрымалася, — пашкадаваў ён. Потым паглядзеў на гадзіннік і сказаў: — Уключы, калі ласка, радыёпрыёмнік. Якраз чатыры гадзіны. Паслухаем апошнія навіны.

Я павярнуў ручкі настройкі. У радыёпрыёмніку пачуўся трэск, шум. Потым загучаў голас дыктара:

— Слухайце экстранае паведамленне Белага дома. Ракета «Анаконда», якая сёння ў 10.00 раніцы пачала рабіць пасадку на Месяцы, пацярпела аварыю. Сувязі з экіпажам няма. Прычыны аварыі невядомыя. ^

— Ну вось, тое страшнае, чаго я чакаў, адбылося, — сказаў Дзянісаў ціхім голасам. Адкінуўшыся на спінку сядзення, ён журботна заплюшчыў вочы.

Прызнацца, і мяне гэта вестка засмуціла. Ну, вось табе і касмічныя дарогі. Першы палёт— і катастрофа…

Да самай Галактыкі ехалі маўклівыя, панурыя. Збіраемся ў космас, а ён так няветліва сустракае людзей.

Нарэшце, удалечыні з-за лесу паказаўся шэры купал абсерваторыі. Там — пільныя вочы тэлескопаў, якія неаслабна сочаць за вялікім сонечным прасторам. Непадалёку ад абсерваторыі ў выглядзе аграмадных чашаў, сплеценых з жалеза, стаяць магутныя накіравальныя антаны радыёлакацыйных установак, радыёстанцый, касмічных тэлеперадатчыкаў.

Так, гэта Галактыка! Шырокае шасэ крута павярнула ў бок. Рэактыўны «ЗІЛ» спыніўся.

— Іван Іванавіч, прыехалі! — напомніў я Дзянісаву. Ён расплюшчыў вочы, здзіўлена азірнуўся. Вядома, ён не спаў, а нешта пакутліва абдумваў. Выйшаўшы з кабіны, Дзянісаў паспешна пайшоў па алеі. Я — за ім следам.

I вось мы сядзім у круглай зале, у якой пануе поўзмрок. Уздоўж сцен — шчыты кіравання, аграмадныя матавыя экраны. Яны пульсуюць безліччу рознакаляровых кропак.

Дзянісаў кіўком галавы прывітаўся з аператарамі радыёлакатараў, сеў ля экрана, на якім адразу ўбачыў сілуэт ракеты «Анаконда».

— Сігналаў няма? — спытаўся ён.

— Няма, Іван Іванавіч.

Да самага вечара прасядзеў Дзянісаў ля апарата, запісваў даныя палёту ракеты, вызначаў яе арбіту. Потым падняўся, з горыччу сказаў:

— Заўтра ракета разаб’ецца аб скалы. Трэба дапамагчы людзям! Праверце яшчэ раз і паведаміце мне…

І толькі ен падышоў да дзвярэй, як на сценах раптам загарэлюя чырвоныя агеньчыкі лямп. У зале пачуўся нізкі гудок, збоку ўспыхнуў невялікі экран тэлевізафона.

Я ледзь не аслупянеў ад нечаканасці. Мне проста ў вочы глядзела Наташа. Твар яе быў усхваляваны, трывожна гарэлі вочы.

— Начальнік аператарскай! Таварыш начальнік, — гаварыла яна з нейкай роспаччу ў голасе. — 3 ракеты «Алмаз» ідуць дзіўныя сігналы. Уключаю центральную залу. Слухайце!

Дзянісаў крута павярнуўся, ускінуў галаву. Аднекуль, як быццам з-пад столі, даляцеў ледзь чутны шэпт на англійскай мове:

— Адчыніце дзверы «Алмаза». Адчыніце… задыхаюся!..

Раздзел дзевятнаццаты

— Роб, я звар’яцеў ці мне прыснілася? Што гэта Макс нарабіў? Ён-жа загубіў сябе! — гаварыў разгублена Поль Арноль.

Роб стаяў ля ілюмінатара, прыціхлы, задумлівы. Праз зорную мітуеню чорнага неба прад ім паўставала постаць хворай, зняможанай жонкі. Ці не яна гэта гаворыць, шэпча пасінелымі вуснаімі:

— Роб, ты загубіў сябе…

Ён усё, усё помніць да драбніц. Рывера чула сэрцам бяду. Яна не была рада тым пяцістам доларам, якія ён з го. нарам палажыў у яе руку ў той дзень, калі быў залічаны ў экіпаж ракеты.

— Гэта грошы, якія не зароблены мазалём. Роб, адумайся. Пашукай другую работу. Я пачакаю… Я не памру…

Яна ўжо не магла гаварыць. У грудзях нешта хрыпела, яе біў знясільваючы кашаль. Рывера глядзела з папрокам. Жыццё пакідала яе, адны вочы, глыбокія, запалыя, яшчэ гарэлі агнём, бачылі святло, людзей, жылі, адлюстроўваючы чалавечае жаданне, трывогу, клопаты.

Ён не ўтрымаўся, заплакаў. Яна пагладзіла яго валасы, пацалавала. Яму здалося, што жонка дакранулася вуснамі да самага сэрца. Яно балюча сціснулася, устрапянулася.

— Пашкадуй дзяцей. Загінеш ты, не дацягну да восені i я. Яны застануцца сіратамі… Роб…

Разбіты, як громам, страшным папярэджаннем, ён не мог паварухнуцца. Ён складаў планы, як на крыллях ляцеў дадому, несучы гэтыя грошы, каб абрадаваць жонку, дзяцей. I атрымалася, што ён прынёс пакуту i страх.

I толькі тады, калі ў вузкі, цесны пакойчык увайшоў доктар, якога ён запрасіў з горада, Роб ціха падняўся з крэсла і паказаў яму хворую.

Ён не панёс назад грошай, не адмовіўся ад далёкага, небяспечнага падарожжа. Доктар запэўніў, што хворая ачуняе, калі будзе лячыцца. А каб лячыцца, трэба мець грошы… Гэта было зачараванае кола, з якога ён не мог вырвацца…

— Роб! Ты выводзіш мяне з цярпення! — загрымеў капітан ракеты, i Роб адразу адарваўся ад сваіх успамінаў.

— Слухаю, сэр!

— Макс нас пакінуў. Як ты лічыш, гэта хітрасць, спецыяльны разлік ці вар’яцтва? Адкажы мне, чуеш!

На ілбе Роба збегліся маршчынкі. Ён правёў па іх рукою, павярнуўся да Поля, сказаў:

— Макс — разумны чалавек. Я веру яму. Калі ён нешта задумаў — абавязкова зробіць.

— Тады, выходзіць, ён выратаваўся? Ён-жа меў намер перахапіць совецкі «Алмаз».

— Так, можа выратавацца, — пацвердзіў Роб.

Поль закусіў губу, злосна адкінуў у бок запісную кніжку, што трымаў у руках.

— Нягоднік! Ён выратаваўся, сабака, а нам прыдзецца паміраць…

Роб з агідай паглядзеў на капітана. Як хутка зляцела з яго пыхлівасць, самалюбаванне, фанабэрыстасць. Вось ён, ва ўсёй сваёй нікчэмнасці. Гэта не чалавек, а звер. Асуджаны на смерць, ён злуецца, што на свеце ёсць шчаслівейшыя за яго.

— Сэр, супакойдеся, — сказаў Роб. — Я малюся за Макса. Няхай ён выжыве, дабярэцца да совецкай ракеты. Пабачыце, калі шчасце нас яшчэ не пакінула, ён дапаможа нам.

«Макс! Макс! Добрай табе дарогі, дарагі, — у думках дадаў ён. — Калі мы загінем, ты раскажы пра нас. Раскажы ўсё, усё. I самае важнае— зайдзі да маёй сям’і, нізка пакланіся жонцы, дзецям. Няхай не чакаюць мяне, не асуджаюць…»

— Ён дапаможа! Я хачу бачыць яго тут, скруціць яму шыю! Гэта ён вінаваты ва ўсім… Куды мы ляцім, куды? — крычаў Арноль, пырскаючы слінай і кідаючыся то да ілюмінатара, то да пульта кіравання i не знаходзячы сабе месда.

Нечакана ад моцнага штуршка Поль Арноль адарваўся ад намагнічанай падлогі і павіс у паветры пасярод каюты. Ён сутаргава замахаў рукамі, яшчэ мадней закрычаў:

— Роб! Я гіну, не бачыш, лупавокі чорт. Я некуды лячу… Ратуй!..

Робу аж смешна стала: да чаго дазодзіць чалавека баязлівасць! Ён схапіў Поля за рукі, дапамог яму сесді ў крэсла штурмана, прывязаў раіменьчыкамі.

Поль шырока раскрытымі вачыма глядзеў на Роба, быццам бачыў яго ўпершыню.

— Роб, дзе ты? Ты не ўцёк яшчэ, сабака! — з ранейшай злосцю, але больш ціхім i спакойным голасам запытаўся капітан ракеты.

— Што вы, сэр! Куды ўцякаць? Ад смерці не ўцячэш, — калi яна зусім блізка.

— Не, ты хітрыш! Ты нешта задумаў! — лютаваў Поль. — Я ведаю вас.

— Выпіце віна, сэр, — працягнуў яму Роб гумавую бутэльку. — Вам стане лепш.

Поль прагна прыпаў да бутэлькі. Потым, згорбіўшыся, сядзеў, пазіраючы сабе пад ногі. Здавалася, ён быў паглыблены ў нейкія цяжкія вылічэнні.

Так прайшло некалькі доўгіх хвілін. Нарэшце Поль жвава падняў галаву, кінуў ліхаманкавы позірк у бок Роба і, вызваліўшыся ад падвязак крэсла, устаў.

Ён пайшоў, злёгку пахістваючыся, да супрацьлеглай сцяны, дастаў ключ і адкрыў нейкую таямнічую скрынку.

Што надумаў капітан карабля? Гэта не абман зроку? Роб убачыў у руках Поля варанёны пісталет.

Поль павольна зачыніў скрынку, крута павярнуўся ў бок. Роб заўважыў, як у вачах капітана заблішчэлі халодныя ільдзінкі нянавісці.

— Роб! — закрычаў Поль. — Ты бачыш вось гэтую штуку?

— Бачу, містэр Арноль, — пакорна адказаў той.

— Я загадваю табе думаць!

— Аб чым, містэр Арноль?

— Аб нашым выратаванні. Даю роўна сто дваццаць хвілін. Калі нічога не прыдумаеш… Засякаю час! — I ён, усеўшыся на канапцы, замахаў сціснутым у руцэ пісталетам.

Нельга сказаць, каб Роб спалохаўся. Аднак ён даволі спрытна падхапіўся на ногі, акінуў каюту доўгім позіркам. Памерці яму было не страшна, але паміраць ад кулі гэтага вар’ята не хацелася.

Роб падышоў да штурманскай рубкі. Большая частка прыбораў працавала. У спраўнасці была таксама партатыўная электронная машына. На сцяіне вісела вялізная карта неба. Цяпер яна была асабліва важнай.

Вядома, спачатку трэба было вызначыць шлях ракеты, адлегласць ад Месяца, улічыць прыцяжэнне, хуткасць палёту, — і толькі тады рабіць нейкія вывады, прымаць рашэнні.

Эліпс, які рабіла ракета вакол Месяца, прыкметна звузіўся. Намнога Зіменшылася адлегласць да вялізнага ззяючага халодным святлом шара. Калі яго закрыў цень і ён свяціўся адным вузкім бокам, здавалася, што ракета ляціць насустрач скале, адламанай ад інейкай дзівоснай срэбранай гары. Жудасць і непрыемны халадок страху агарнулі сэрца.

Роб цяжка ўздыхнуў, запісаў апошнюю лічбу зробленых вымярэнняў. Цяпер запрацавала электронная машына. Хвіліна — і быў атрыманы каінчатковы падлік. Роб зняў стужку і міжволі прыжмурыўся. На ёй быў напісаны іх смяротны прысуд. Лепш бы не ведаць, калі наступіць іх апошняя хвіліна.

Але побач сядзіць капітан. Чутно, як ён цяжка сапе, паварочваецца ў крэсле. Агіднік! Перад тым, як памерці, ён хоча бачыць чужую смерць. Гэтага не здарыцца. Ён, Роб, паспрабуе яшчэ што-небудзь прыдумаць.

Колькі-ж застаецца часу? Ён глянуў на гадзіннік і акамянеў ад жаху. Поль Арноль болын паблажлівы, чым смерць. Яна патрабавала сваіх ахвяр роўна праз трыццаць хвілін!

У першую хвіліну ў яго перахапіла дыханне, і ён не мог нават вымавіць слова. Перамогшы хваляванне, Роб сказаў:

— Містэр Арноль, справы нашы кепскія. Праз трыццаць хвілін ракета пахавае нас пад выспамі.

— Пракляцце! — вылаяўся Поль. — Роб, як-жа ісці на той свет жывым? Ты не баішся? Скажы?

— Дзіўнае пытанне, сэр, — адказаў ён. — Я-ж таксама чалавек.

— Што-ж рабіць, Роб? Ты мазгавіты. Падумай!

— У нас ёсць шанс захаваць сабе жыццё. ёсць выхад!

— Які?

— Трэба рабіць пасадку, — i Роб растлумачыў свой план.

У Поля загарэліся вочы: і сапраўды, гэта-жа магчыма. Яны возьмуць з сабой балоны з паветрам, выскачаць з ракеты i самастойна пойдуць на пасадку. Зрабіць яе не так ужо i цяжка. За спіной-жа надзейныя рэактыўныя апараты! Жьіццё іх будзе прадоўжана яшчэ на два-тры дні! Цэлая вечнасць! ‘

— О, хвала найвышняму! — з палёгкай уздыхнуў Поль. — Мы памрэм, Роб, на кратэры Каперніка, са сцягам Штатаў. Дзе-б мы ні высадзіліся, павінны дайсці гуды. Чуеш, Роб!

— Чую, сэр. На зборы застаецца дваццаць хвілін. Трэба ў апошні раз чаго-небудзь з’есці…

— Мудрае рашэнне, — задаволена адказаў Поль, i яны, сеўшы за спецыяльны столік, пачалі старанна падсілкоўвацца.

Пакутлівы смута, к па роднай зямлі агарнуў сэрца Роба. Ён уявіў сабе на імомант шум-ныя, ажыўленыя вуліцы і плошчы гарадоў, гаманлівыя натоўпы людзей. Як жывыя, паўсталі перад ім вобразы дзяцей з бесклапотнымі ўсмешкамі на тварах, кучаравымі валасамі. Там — радасць, шчасце, весялосць!.. Як усё гэта далёка для іх і недасягальна.

Палонныя Месяца! Яны хацелі першымі ступіць на яго глебу, парушыць сваімі крокамі вечную цішыню мёртвай пустыні… А сталі першьпмі ахвярамі… Было прыкра, балюча адчуваць сваю асуджанасць, бездапаможнасць.

У цеснай, залітай асляпляльным святлом каюце стаяла цішыня. Поль еў спяшаючыся, глытаў ежу цэлымі кавалкамі, не перажоўваючы. Ніхто на свеце, мабыць, так не рыхтаваўся быць перад смерцю сытым, як ён.

Робу здавалася, што ўсё гэта адбываецца ў нейкім дзіўным недарэчным сне. Ён таксама спяшаўся: час быў няўмольныім сведкам і суддзёй.

— Капітан, пара! — ускочыў нарэшце з крэсла Роб. — У запасе ў нас толькі сем хвілін. Глядзіце — пад ракетай Месяц.

Сапраўды, за тоўстым шклом ілюмінатараў зорная дарожка чорнага бяздоніня замянілася на залацістую істужку знаёмых краявідаў мёртвай планеты…

Поль запхлуў у рот апошнюю плітку шакаладу, выцер губы і, схапіўшы бутэльку з вадой, выпіў яе ўсю да дна.

Апранаючы касцюм, ён загадаў:

— Роб, ты забярэш атамны снарад. Яго мы ўзарвем, каб падаць на Зямлю сігнал. Я вынесу балоны з паветрам. Колькі можна пакладзі ў касцюм шакаладу і бутэлькі з вадой. Зразумела?

— Так, сэр!

— Пайшлі!

Аўтаматычна адчыніліся дзверцы двайнога люка-шлюза. Роб у апошні раз акінуў вачыма ўтульную каюту, якая так добра служыла ім за ўвесь час падарожжа. Для чаго яны імкнуцца ашукаць самі сябе? Хіба можна суцешыць сэрца тым, што на некалькі гадзін будзе аддалена імгненне смерці? Ці не лепш памерці свабодна, у прывычнай абстаноўцы каюты, а не ў нязграбным і цяжкім касцюме, у якім давядзецца пакутаваць, галадаць i, нарэшце, задыхнуцца ад недахопу паветра.

— Скачы! — крыкнуў у мікрафон Поль і першым вылецеў у прастору.

Роб адчуў, як нейкі цёплы, лёгкі струмень абмыў сэрца. У вочы ўдарылі яскравыя патокі святла. Унізе паварочваўся голымі каменнымі бакамі Месяц. Усё было відаць да драбніц. Вось кратэры Герадот і Арыстарх. Далей разлягалася знаёмая раўніна імора Дажджоў. I ўсюды, куды ні глянь, — кругі вялікія, сярэдніх памераў і зусім малыя, якія нагадваюць варонкі ад выбухаў. Здавалася, гэта быў нейкі палігон.

— Роб, клянуся небам, ты наслаў на мяне нейкі туман, — закрычаў у мікрафон Поль.

— У чым справа, капітан?

— Я забыўся ў ракеце пісталет… — Поль сказаў гэтыя словы такім разгубленым, трывожным голасам, быццам там пакінуў усё сваё багацце.

Роб нічога не адказаў, толькі азірнуўся і дакорліва паглядзеў на скурчаную, нязграбную постаць Арноля. Яны ляцелі на вышыні ста кілометраў. Уперадзе нябесных падарожнікаў сунулася металічная грамада касмічнага карабля.

— Капітан, пара зніжацца, — закрычаў Роб і ўключыў свой рэактыўны рухавік, каб затармазіць палёт. Адразу-ж здалося, быццам ён трапіў у ваду і з цяжкасцю прабіраецца наперад. Касцюм шчыльна прылёг да грудзей, сціонуў іх. Хуткасць змяншалася. Ракета, наадварот, як-бы паскорыла палёт, імкліва панеслася ўдалячынь і неўзабаве знікла за вострымі зазубрынамі чорнага небасхілу.

Два чалавекі, нібы дзве крылатых дзіўных істоты з нейкага фантастычнага свету, ляделі над панурай каменнай пустыняй Месяца.

Раздзел дваццаты

У яго аслабелі рукі і ногі, ён дрыжаў. Спазмы душылі грудзі, у галаве стаяў нудны, працяглы звон. Але чалавек неяк яшчэ знаходзіў у сабе сілы і ціха, з вялікім, пакутлівым намаганнем варушыў вуснамі, гаварыў. Можа ён вымольваў у ворага літасць? Не, ён як няшчасны замярзаючы жабрак, стаяў перад зачыненымі дзвярамі і прасіў паратунку.

Звон у галаве рабіўся болып надакучлівым. Вось ужо і на вочы наплыў туман. Сэрца ў грудзях не б’ецца, а трапеча, уздрыгвае, як параненая птушка. Хутка — канец. Але яшчэ трэба сказаць слова, яшчэ…

Ён гаварыў і глядзеў у адну кропку. Яна блішчэла для яго іскрынкай надзеі, прымушала пакутаваць, змагацца, жыць.

Колькі прайшло часу ў такім стане, чалавек не ведаў. Але ён выразна бачыў, як паступова вакол яго згушчалася цемра, як пачалі драбнець рассыпаныя навокал зоры. I ён адчуў раптам нейкую дзіўную лёгкасць. Саладкаватая стома агортвала ўсё цела. Прыходзіў супакойваючы, жаданы сон. Чалавек засынаў не засынаў, а паміраў…

I ўсё-ж вочы яшчэ з надзеяй углядаліся ў жорсткі халодны метал дзвярной ручкі ракеты. Ці то позірк яго вачэй быў такі гіпнатычны, ці то яго пачулі на Зямлі, але раптам… дзвярная ручка нарэшце павярнулася, i чалавек убачыў перад сабой авальную адтуліну камеры-шлюза. Ён зняможана заміргаў павекамі, не верачы ў гэтую нечаканую праяву. «Гэта ўсё прывід, падман, — запэўняў ён сябе. — Гэта дражніцца са мной жыццё…»

Каб праверыць, ці адкрыты люк на самай справе, трэба напружыць сілы, рухацца. А так не хочацца гэта рабіць. Прыемна ляжаць, не варушыцца, ні аб чым не думаць.

Але чалавек яшчэ быў жывы, яшчэ, як у інейкім цяжкім тумане, у галаве блукалі апошнія запозненыя дуімкі, i ён не мог паддацца чарам смерці.

Ён натужыў мускулы ног, глыбока ўздыхнуў і зрабіў асцярожны рух. Выцягнутыя наперад рукі абапёрліся аб стальную абшыўку дзверцаў, і ён увайшоў у камеру-шлюз.

У той-жа момант дзверы зачыніліея. Убаку нешта зашумела, загуло. Чалавек інстынктыўным рухам рукі націснуў на спецыяльны клапан шлема. Шлем адкрыўся, i чалавек зняможана асунуўся на падлогу. Яму раптам здалося, што ён паляцеў некуды ў бяздонне…

Колькі часу прайшло, пакуль чалавек апрытоімнеў, ён не ведаў. Абудзіўся ён нечакана ад радаснага адчування бунтуючага навокал жыцця. Яму здавалася: недзе ўгары над ім сунуцца вільготныя шчыльныя хмары, шугае напорысты вецер i па даху пастуквае тугімі кроплямі дождж. Шчаслівая ўсмешка мільганула на яго вуснах. Чалавек не мог паварушыцца, расплюшчыць вочы, бо баяўся, што раптам усё гэта знікне i да яго вернуцца пакуты, страх, смерць…

Ён раней ніколі не заўважаў смаку паветра і быў перакананы, што яно яго не мае i мець не можа. Як ён моцна памыляўся! Цяпер ён дыхаў i адчуваў, што паветра не толькі салодкае, пяшчотнае, духмянае, — яіно свяжэйшае за ваду, емачнейшае за самую лепшую іна свеце страву…

Ён адчуваў, што да яго вярнулася жыццё. Ужо рукі і ногі маглі свабодна рухацца, іх скоўвала цяпер толькі дяжкая вопратка.

Чалавек устаў. Цяпер ён быў ўжо не проста чалавек, а Макс Вэл, вялікі пакутнік i не меншы шчасліўчык, былы штурман ракеты «Анаконда», ёназірнуўся і скінуў касмічны касцюм. Каюта-шлюз напоўнілася паветрам, i адразу замоўклі ўбаку электрычныя помпы. Макс націснуў на зялёную кнопку. Бясшумна расчыніліся створкі сцяны, і ён увайшоў у каюту ракеты.

Са столі лілося мяккае блакітнае святло, ззялі чысцінёй сцены, стол, тіадлога. Уперадзе віднелася штурманская рубка з безліччу рознастайных цыферблатаў, лямпачак, кнопак і рычагоў.

Макс павярнуўся, i яго позірк спы-ніўся на маленькай скрыначцы, на якой ляжалі яблыкі і чорная гумавая бутэлька. Макса нібы інехта падштурхнуў уперад.

Лёс? Так, ён пакуль яшчэ беражэ Макса! Макс раптам адчуў тупы боль у жываце. Гэта былі пакуты гол аду. Ен-жа нічога не еў больш сутак. Адразу яго ахапіла прашае, няўтольнае жаданне: есці, есці!

Уздрыгнулі рукі, у асмяглым роде раптам з’явілася сліна. Ён не падышоў, а падбег да століка, схапіў яблык, запіхнуў яго ў рот і пачаў есці. Потым запіў малаком, якое было ў чорнай бутэльцы. Макс піў, заглушаючы смагу і голад, і не мог паверыць свайму нечаканаму шчасцю.

Некалькі хвілін назад ён быў асуджаны на смерць, біўся, заціснуты яе кастлявымі пальцамі, і вось ято пачулі, прышлі,на дапамогу, выратавалі!..

Тут, у каюце, ён знайшоў не толькі святло, цеплыню, паветра, адпачынак. Яго тут як-бы загадзя чакалі. Нават падрыхтаваны яблыкі, малако. А калі пашукаць, дык тут яшчэ што-небудзь знойдзецца…

I раптам — што гэта? Аварыя, катастрофа? Балючы ўдар па галаве збіў Макса з ног, i ён, як падкошаны, зваліўся іна падлогу. Рукі інстынктыўна ўчапіліся за нейкую металічную скабу.

Не паварочваючы галавы, Макс прыслухаўся. Чаму-ж нічога не валіцца на яго, не трашчыць, не грукоча? Калі-б адбылося сутыкненне з метэарытам, у адно імлненне знікла-б з каюты і паветра. Але-ж ён жывы, дыхае і навокал пануе ранейшая цішыня.

Значыць, нешта адбылося іншае? Ен хацеў быў павярнуцца, каб паглядзець на каюту, але тут-жа прыціх, затаіў дыханне. За яго спіной выразна пачуліся нейчыя крокі.

Маці родная! Няўжо ён тут не адзін?

У прадчуванні наступнага ўдару Макс напружыў мускулы, падцягнуў да трудзей ногі. Але, мабыць, яго больш не збіраліся біць. Наадварот, нехта стаў над ім, нагнуўся i цяжка засоп над вухам.

I што за праява? Яго цалуюць? Не, гэта не памылка! Ен выразна адчуў на сваёй шчацэ дотык мокрых губ.

Сэрца яго забілася весялей, калі ён уявіў, што тут можа быць жаночая асоба. «Гняўлівая, але-ж i ласкавая», — прыйшла першая думка, ёнпадрыхтаваў усмешку, смела пазярнуўся ў бок.

Божа літасцівы, як ты дазваляеш сабе гэтак жартаваць! Усмешка Макса ў момант знікла з твару, замянілася на грымасу агіды: перад ім стаяла малпа!

Нейкі час яны глядзелі адзін на аднаго, уражаныя нечаканасцю сустрэчы.

Макс адсунуўся ў бок, са злосцю вылаяўся. Малпа таксама заверашчала нешта сваё, закруціла галавою. Не інакш, яна выказвала сваю крыўду за тое, што парушылі яе супакой, забралі яе сняданак.

Макс нейкі момант глядзеў на крыўлянні малпы, потым раптам зарагатаў.

Калі разважыць, не такая ўжо і дрэнная кампанія. Клапоцячыся аб ёй, людзі, вядома, падрыхтавалі ў ракеце нямала розных прыпасаў. Значыць, тут можна будзе жыць без трывогі і асаблівых клопатаў нейкі час.

Макс устаў, падышоў да століка, агледзеў яго. Гэта быў спецыяльны аўтамат, які ў пэўныя гадзіны вьгстаўляў для малпы неабходную страву. Як ён дзейнічае, няцяжка было здагадацца.

Макс інаціснуў на перламутравы гузік, і адразу-ж на стале з’явілася бутэлька і банан. Малпа, убачыўшы такі пачастунак, радасна завішчала, спрытна схапіла ўсё ў лапы і, адскочыўшы ў кут, пачала прагна піць і есці.

— Ну, цяпер задаволена? — добрадушна прамовіў новы жыхар каюты.

Яна маўчала, дзелавіта распраўляючыся са сваім сняданкам.

Макса зацікавіў пульт кіравання. Ёнпадышоў да яго, звычна апусціўся ў крэсла, пацягнуўся рукою да адной з прылад. Вокліч здзіўлення вырваўся з яго вуснаў. Пульт кіравання знаходзіўся за празрыстым тоўстым шклом. Мільганула думка — і ўсё стала зразумельпм. Вядома, нельга-ж было прадаставіць малпе кіраванне ракетай.

Праз момант справа на сцяне нешта загуло. Макс жвава павярнуўся. Высока перад ім свяціўся тэлевізійны экран. Адтуль на яго глядзелі светлыя немігаючыя вочы дзяўчыны.

— Як адчуваеце сябе? — запыталася яна па-англійску.

— О, міс, дзякую. Я абавязаны вам сваім жыццём. Дазвольце рас' казаць вам, як я сюды трапіў.

— Калі ласка! — адказала дзяўчына. — Я запішу магнітафонам ваш расказ.

Макс у знак згоды кіўнуў галавою, зручней усеўся ў крэсле, рыхтуючыся пачаць расказ пра дзіўнае сваё падарожжа.

Раздзел дваццаць першы

Дзівосная вестка абляцела ўвесь свет. Усюды толькі i было размовы пра Макса, пра яго незвычайную прыгоду. Чалавек у космасе перасеў на другую ракету, выратаваўся адінемінучай смерці! Гэта было неверагодна! У газетах усіх краін друкаваліся інтэрв’ю Макса Вэла, якія ён даваў з борта аўтаматычнай совецкай ракеты «Алмаз».

Шмат выказвалася розных здагадак аб лёсе яго калег — Поля Арноля i Роба Дэвіса.

Як ніколі, сёння было шумна і ажыўлена ў гарадку астранамічных інстытутаў, абсерваторый і спецыяльных школ па касманавігацыі— Галактыцы. Усе хадзілі ўзрушаныя, усхваляваныя, падоўгу тоўпіліся ля выстаўленых на вуліцы тэлеэкранаў, чакалі новых падзей і навін. Што такія навіны і падзеі будуць, ніхто не сумняваўся.

Алег і Віктар таксама былі ўзрушаны.

Пасярэдзіне пакоя стаяў вялікі круглы стол. Віктар разаслаў карту, паклаў дыркуль, рознакаляровыя алоўкі. Алег разгарнуў тоўстую ў калянкоравай вокладцы кнігу, сеў побач з Віктарам і пачаў перагортваць старонкі.

Правесці карабель у бязмежным акіяне сусветнай прасторы — не простая справа. Гэта не плаванне на звычайным моры: глядзі на карту i компас, ведай, якая хуткасць, i ты дакладна вылічыш, калі, у які час дасяшеш патрэбнай прыстані.

У космасе нічога не стаіць на месцы. Усё там — і Зямля, і Сонца, і ўсе планеты, і мільёны метэораў, ад мізэрных пылінак да аграмадных скалістых абломкаў — ляціць, кружыцца, пракладае сабе шлях. Імі кіруюць складаныя законы нябеснай механікі.

Мы часта любуемся Месяцам, падоўгу ў ясныя ночы назіраем за ім. I здаецца, што начное свяціла, якое так велічна і ўрачыста ззяе над нашай галавой, робіць вельмі простае падарожжа па небу. Але гэта не так. Каб прадказаць яго будучы шлях, вучоным даводзіцца рабіць складаныя вылічэнні, якія займаюць па некалькі соцень старонак. Яно i зразумела. Трэба ўлічыць больш сотні вялікіх i каля поўтысячы другарадных прычын, якія ўплываюць на яго рух.

3 хуткасцю 30 кілометраў у секунду ляціць па сваёй арбіце Зямля. Увесь час мяняе сваё месца i Месяц. Фактычна, каб трапіць да яго, трэба трапна прыцэліцца. Карабель, які прыляціць да пункта разлічанай сустрэчы на поўгадзіны пазней, не застане свайго касмадрома. Давядзецца даганяць Месяц ці вяртацца назад на Зямлю. Такі пралік можа дорага каштаваць. Вось дзе патрэбна пільнасць, дакладнасць, моцныя рукі, надзейныя вочы.

Зрабіўшы нейкія запісы, Алег адклаў у бок кнігу, падсунуўся да Віктара і пачаў разглядаць карту. На ёй у загадкавым лабірынце перапляліся дзесяткі рознакаляровых ліній. Чырвоныя лініі ў выглядзе ізабараў паказвалі палі прыцяжэння планет, Сонца, сінія — канцэнтрычныя кругі эліпсаў —іх шлях па акіяну касмічнай прасторы.

А што азначаюць пункцірныя штрыхі? Гэта патокі метэарытаў, што з’яўляюцца своеасаблівымі воблакамі космаса.

— 3 20 па 30 чэрвеня на Зямлю выпадаюць баацыды, — прамовіў задумліва Алег.

— 3 сузор’я Валапаса, — дадаў Віктар.

— Так. I самы вялікі зорны дождж ад іх назіраўся ў 1944 годзе. Калі праўда, што галоўная маса баацыдаў пралятае каля Зямлі праз 20 год, тады… — ён замоўк на хвіліну і заклапочана правёў рукою па ілбе. Але калі суджана сустрэцца з імі, сустрэнемся, — сказаў Алег.

— А я назначыў-бы палёт на люты і сакавік месяцы. Не трэба спяшацца…

— Як не трэба спяшацца? Людзі-ж гінуць, просяць дапамогі. А ў нас ракета ўжо гатовая. Баацыды не такія ўжо i страшныя. Бачыш, яны праходзяць ля Зямлі вузкай палоскай, яе лёгка можна «прабіць», калі вылецець роўна ў поўдзень. Глядзі, гэтая траса самая надзейная, — паказаў ён пальцам на тлустую карычневую лінію на карце.

— Яшчэ як сказаць, — запярэчыў Віктар. — Я чуў, Дзянісаў гаварыў, што паток вельмі зменлівы і сёлета можа блізка падыйсці да арбіты Зямлі.

— Яно так, — згадзіўся Алег. — Але я не веру ў вялікую небяспеку.

Скажу табе другое. Многія нашы вучоныя думаюць, што большая частка метэораў — крупінкі лёду розных замёрзшых газаў. Калі гэта так, абшыўка карабля — надзейная наша абарона. Ды ўлічы яшчэ электронна-магнітныя гарматы…

— Мала яны дапамогуць, калі сустрэнецца цэлая скала. У такіх выпадках толькі рукі i вочы.

— Вядома, — згадзіўся Алег. — Для чаго-ж мы будзем у ракеце? Даляцім, Віктар, даляцім!

Нечакана дзверы ў пакой адчыніліся, i хлопцы ўбачылі на парозе Івана Іванавіча Дзянісава. Ён быў у парусінавым светлым касцюме, які здаваўся для яго постаці крыху мешкаватым, у лёгкім капелюшы з рысавай саломкі. Прафесар быў нечым усхваляваны. Ён агледзеў прыжмуранымі вачыма штурманскі пакой, зняў капялюш і, бадзёра ўоміхнуўшыся, падышоў да хлопцаў.

— Магу вам паведаміць па сакрэту, — сказаў ён, — на карабель пагружаюць абсталяванне для рэтрансляцыйнай тэлевізійнай станцыі.

— Нарэшце! — усклікнуў Алег і, па-вайсковаму выцягнуўшыся, спытаў: —Таварыш камандзір карабля, што загадаеце…

Дзянісаў перапыніў:

— Запомні, Алег, я начальнік экспедыцыі і ніякі не камандзір.

Штурман здзівіўся.

— Карабель i без камандзіра?.. Дзіўна… — і паціснуў плячыма.

— Дарэмна так думаеш. Ён ёсць, — растлумачыў Дзянісаў, — але, клянуся, не я!

— Хто-ж тады? — у адзін голас запыталіся Алег і Віктар.

Іван Іванавіч хітравата прыжмурыў вочы:

— Прыдзе час, ён сам аб’явіцца…

Хлопцы здзіўлена паглядалі адзін на аднаго, добра не разумеючы, жартуе Іван Іванавіч ці гаворыць праўду.

Уее, нібы дамовіўшыся, разам падышлі да высокага, расчьіненага насцеж акна. На захадзе палымнеў рознакаляровасцю фарбаў вечар. 3 шырокіх алеяў, дзе згусціліся цені, струменіў халадок, павявала вільгаццю.

Перад імі раскінуўся — неабсяжны прастор. Яго ўпрыгожвалі не толькі прырода, але і чалавечы геній — удалечыні між зеляніны віднеліся купалы і стрэльчатыя вежы будынкаў, мачты, аркі, каланады палацаў. Перад імі ляжала ва ўсёй велічы і вечаровай прыгажосці Зямля — калыска розуму, крылатай думкі, дзёрзкіх сэрцаў.

Любаванне адкрытым ва ўсе бакі прасторам выклікала ў іх душы не толькі радасць, захапленне, але і роздум, нейкі незразумелы смутак.

Іван Іванавіч зняў капялюш, выцер хусцінкай лоб. Блакітныя вочы яго блішчэлі нецярплівай радасцю, на вуснах застыгла ўсмешка.

Нечакана пачуўся нізкі, працяглы гудок: уепыхнуў экран тэлевізафона. Чорнабровая, з пухлымі губамі дзяўчына, як-бы пазіраючы ў вочы Івану Іванавічу, прамовіла:

— Гаворыць Масква! Слухайце экстранае паведамленне ўрада Саюза ССР. 25 чэрвеня з спецыяльнага касмадрома ў 12.00 адбудзецца старт ракеты «Вулкан», якая возьме курс на Месяц. Мэта палёту — вывучыць прыроду Месяца, даведацца аб магчымасцях арганізацыі там навукова-даследчага гарадка, заснаваць рэтрансляцыйную тэлевізійную станцыю, апрача ўсяго, — выратаваць членаў экіпажа ракеты «Анаконда», якая пацярпела аварыю ў космасе.

Малінавыя водсветы зары палалі ў шыбах вокнаў, у шырокім люстры басейна, што быў непадалёк ад ракетапорта, на вільготных стужках асфальтавых дарог. Дзянісаў глядзеў у сіняваты купал неба прагна, зачаравана, як быццам у ім ён бачыў найвялікшую ў свеце прыгажосць.

* * *

Члены экіпажа «Вулкан» прыляцелі з Масквы на касмадром на паветраным аўтамабілі. Узыходзіла сонца. Дыміўся, зіхацеў ранішніімі росаімі шырокі стэп. Хоць воблакі ў небе стаялі амаль на месцы, няцяжка было лрыкмеціць, як яны паступова раставалі. Свежыя патокі паветра цяклі — не ўздоўж па стэпу, а ад зямлі ў неба.

На касмадроме іх сустрэлі члены ўрадавай камісіі і карэспандэнты розных газет свету. Праважаючых было вельмі мала, бо раён касмадрома з’яўляўся небяспечнай зонай. Старт павінен перадавацца тэлецэнтрамі буйнейшых гарадоў краіны, і яго ўбачаць мільёны людзей.

Дзянісаў, Віктар Машук і Алег Дрозд… Здавалася, гэта стаялі два сыны з бацькам, апранутыя па-дарожнаму. Успыхвалі агні «бліцаў», стракаталі кінокамеры. Такімі — гордымі, са стрыманымі ўсмешкамі — бачылі іх у гэтую хвіліну ў Маскве, Ленінградзе, Кіеве, Мінску…

Нарэшце да Дзянісава падышоў начальнік касмадрома.

— Прабачце, апошні раз турбуем. Вас просяць зайсці на санітарньг пункт.

— Ах, гэтыя праверкі! Замучылі нас, — уздыхнуў прафесар і кіўнуў хлопцам, каб ішлі за ім.

Яны спусціліся па бетонных прыступках у падземны будынак. Віктар мала спаў гэтай ноччу. Надакучлівыя думкі былі неадчэпнымі. Прад вачыма мільгалі малюнкі карабля, пустога чорнага неба, уяўляліся нечаканыя сустрэчы з метэарытамі.

У санітарным пункце касмічных падарожнікаў акружыў цэлы натоўп урачоў.

— Ды выпусціце нас жывымі. Страўнік замучылі, — гаварыў Іван Іванавіч высокаму ў акулярах прафесару. — Пульс, ціск, дыханне — усё ў норме.

— Не, галубок, не, мы яшчэ раз праверым, — адчуваючы сваю ўладу, жартаўліва адказваў той і старанна выстукваў грудзі.

Віктар Машук стаяў ля канапкі, апранаўся.

— У вас, малады чалавек, здароўя на пяць палётаў, — сказаў задаволена старшыня камісіі, аглядаючы яго муекулістае цела.

— Калі ў яго на пяць, у Алега на дзесяць, — у тон яму заўважыў Іван Іванавіч. — Мы з ім ужо старыя падарожнікі…

Але агляд Алега нешта зацягваўся. Рыжавалосая жанчына падазрона аглядала яго твар, некалькі разоў падлічыла пульс і, нарэшце, прапанавала змераць тэмпературу.

Алег незадаволена зморшчыўся. Падышоў Іван Іванавіч Дзянісаў і стаў нецярпліва чакаць выніку агляду.

— Ну, што? — пацікавіўся ён, калі доктар выцягнула з-пад пахі хлопца градуснік.

— 35,6 градуса, — абвясціла яна, здзіўлена ўскінуўшы вочы. — Ператамленне… Што з вамі здарылася?

— Нічога асаблівага, — адказаў Алег. — Малавата спаў — вось і ўсё.

— Усё-ж я вымушана затрымаць вас, — засмучана сказала яна i павярнулася да Дзянісава. — Іван Іванавіч, у вас ёсць запасныя людзі?

Дзянісаў незадаволена бліснуў вачыма.

— Наталля Сдяпанаўна, што-ж гэта атрымліваецца? Вы гвалтоўна адбіраеце ў мяне бывалага штурмана…

— Усё гэта правільна, але ў нас такі абавязак: дазваляць палёт толькі здаровым. Разумееце?

Дзянісаў захваляваўся.

— Наталля Сцяпанаўна, вы-ж самі ведаеце: Алег прайшоў усе трэніроўкі, паказаў найлепшыя вынікі. Я ўпэўнены за яго, спадзяюся…

Алег спалохаўся, аж збялеў. Якая непрыемная гісторыя! Не выканаў распарадак дня — і вось лыпай вачыма.

Віктар, пачуўшы ўзбуджаную размову Дзянісава з доктарам, падышоў да іх. Задаволенне мільганула ў яго ўсмешцы, якую ён адразу-ж паспяшаўся пагасіць. Нейкі момант Віктар стаяў нерухома, як-бы нешта абдумваючы. Потым штурхнуў у плячо Алега.

— Схітрыў? Так? — ціха, з несхаванай нянавісцю спытаў Віктар. — Але май на ўвазе: пераможца атрымлівае ўсё!

— Віктар, пра што ты? — спалохана зірнуў на таварыша Алег. Потым дакорліва пакруціў галавой і сказаў: — Нікчэмныя ў дябе думкі, Віктар. Я думаў, ты разумнейшы… — і адвярнуўся ў бок.

Урачы спрачаліся, даказвалі адзін аднаму. Алег зразумеў: у іх не было пэўнай цвёрдай думкі і рашэння. I вось Алегам зацікавіўся галоўны ўрач. Ён сам агледзеў яго, выслухаў.

— Галава не баліць?

— Не.

— Не адчуваеце стомы?

— Не.

— Жадаеце ляцець?

— Што за пытанне, доктар, — усхвалявана адказаў Алег. — Не толькі хачу, я жыву гэтым палётам!

— Бачу, бачу, таварыш Дрозд, — усміхнуўся галоўны ўрач. — Ваша шчасце, што я добра ведаю вас i ваш арганізм. А то давялося-б ля тэлевізафона сумаваць. Апранайцеся!

Алег быў рады. Калі падарожшкі пачалі развітвацца, хлопец шчыра^ з удзячнасцю паціснуў руку галоўнаму ўрачу і жартаўліва сказаў:

— Я веру, доктар, прыдзе час, і вы будзеце спецыяльна пасылаць хворых на Месяц, дзе мы пабудуем санаторыі і лячэбніцы.

— Ляціце! Шчаслівай вам дарогі.

Калі яны выйшлі з санітарнага пункта, іх зноў акружыў гаманлівы натоўп. У рукі перадаваліся блакноты, кніжкі, і яны таропкім росчыркам самапісак пакідалі там свае аўтографы.

Карэспандэнты радыё даймалі Дзянісава просьбамі сказаць некалькі слоў перад мікрафонам.

I вось высока, над стэпам узляцела сігнальная ракета.

— На старт! — загучала каманда.

Аднекуль выбеглі піонеры з пышнымі букетамі кветак і ўручылі іх пад апладысменты праважаючых смелым падарожнікам.

Дзянісаў, Віктар і Алег, развітаўшыся са знаёмымі і служачымі касмадрома, пайшлі па бетаніраванай дарожцы да ўзлётнай эстакады. Следам за імі несліся ўрачыстыя воклічы, грымела нескладанае, але радаснае «ўра».

I вось непадалёку — доўгі верацёнападобны корпус «Вулкана». Здавалася, гэта ляжаў магутны акіянскі кіт, толькі што выцягнуты з вады. Ільоніліся, блішчалі пад сонцам дбала адпаліраваныя крутыя бакі карабля.

Іван Іванавіч Дзянісаў паважна ўзняўся па лесвіцы да ўваходнага люка, адчыніў яго і павярнуўся да натоўпу. У той-жа момант шырокім прыбоем загучала ўрачыстая магутная мелодыя гімна. Падарожнікі ўвайшлі ў ракету.

Алег паглядзеў у ілюмінатар. У неба зноў узляцела ракета, і ўсе людзі, што былі на каемадроме, заспяшаліся да сховішчаў. Некалькі хвілін — і члены экіпажа занялі свае імесцы. Старт пачаўся зусім нечакана. Ужо беглі ў нейкім ліхаманкавым разгоне за ілюмінатарамі пакатыя бето-нныя бакі будынкаў касмадрома, высокія вежы антэн лакатараў, басейны, фантаны, істужкі дарогі, — а ў ракеце яшчэ ніхто не адчуваў руху. Нарэшце, пачуўся прарэзлівы посвіст, які раптам ператварыўся ў грымотны грукат.

Эластычны матрац выгнуўся пад Алегам, і юнак выразна адчуў, як на яго грудзі зваліўся нябачны магутны цяжар.

Цяжкая стома завалодала ўсім целам, нехапала паветра. На ілбе выступіў халодны ліпкі пот. Калі Алег адчуў гэта, захваляваўся. Ці не звыш нормы павялічвалася паскарэнне? Ён націснуў на спецыяльную кнопку, і ў ракеце пачуўся голас:

— Вышыня 20 тысяч метраў, тэмпература мінус 42 градуса, паскарэнне 2,5 кілометра ў секунду.

Гэта гаварыў аўтаматычны індыкатар, які з дапамогай мініятурнай электроннай машыны праз кожную хвіліну палёту мог даваць усе неабход: ныя для экіпажа звесткі.

Алег супакоіўся. Палёт праходзіў дакладна па плану. На сёмай хвіліне індыкатар паведаміў:

— Вышыня 2 тысячы кілометраў, тэмпература — 215 градусаў, пад намі Сахалін, паскарэнне 5,7 кілометра ў секунду.

Яшчэ некалькі стамляючых хвілін чакання і «Вулкан» набывае хуткасць 7,8 кілометра ў секунду. Выключаюцца маторы. Ракета робіць шырокі круг вакол Зямлі.

Падарожнікі ўстаюць з гумавых канапак і, ператварыўшы іх у крэслы, зручна садзяцца.

Алег пазірае ў чорнае, як сажа, неба і ўключае кароткахвалевыя перадатчыкі.

— «Вулкан!», «Вулкан!» — даносіцца з эфіра. — Мы бачым цябе. Прымі прывітанне ад «Амура».

— Гаворыць Прага! Члены калектыву навуковай станцыі Чэхаславацкай Рэспублікі моцна ціснуць вашы рукі і жадаюць шчаслівага плавання.

— Мы з Дуная!.. Мы з Дуная!.. Кланяйцеся ад нас Месяцу.

Потым слова было перададзена «Луары», «Варшаве» і «Каўказу» — усім касмічным астравам, якія курсіравалі па сваіх дарогах-арбітах вакол роднай планеты.

Хутка «Вулкан» павінен быў наблізіцца да «Зоркі Кэц», прыняць ад яе падрыхтаванае паліва, неабходнае для далейшага падарожжа ракеты.

Алег уключыў тэлевізар. На пульсуючым, нібы з вады, шкле вырысавалася аграмаднае вобад-кола. Яно ззяла, пералівалася сотнямі агнёў. Там жылі, працавалі людзі. Штучны спадарожнік ляцеў па сваёй арбіце з хуткасцю да васьмі кілометраў у секунду.

— Сябры! Мы падыходзім да вас, сустракайце! — прамовіў Алег, убачыўшы ў экране капітанскую каюту і вясёлыя твары яе жыхароў.

— Мы гатовы! Высылаем на вашу арбіту хуткаоныя ракеты з цыстэрнамі, — пачулася ў адказ. I Алег пераключыў тэлевізар, каб паглядзець, як з гэтых дыстэрн будзе перапампоўвацца паліва-акісляльнік.

Пятнаццаць хвілін — i «Вулкан» быў запраўлены. Цяпер ён выходзіў на трасу свайго вялікага падарожжа.

Вобад «Зоркі Кэд» схаваўся за рамку экрана, бліснуў двума яркімі снапамі пражэктараў. Бывай, Зямля! Ты апошняя праводзіш нас у далёкі шлях, зычыш шчасдя і поспехаў.

Хоць падарожшкі прайшлі ўсе трэніроўкі на Зямлі, але страта вагі выклікала непрыемныя адчуванш. Здавалася, яны некуды падаюць, правальваюцца. Ныла, замірала сэрда ў грудзях…

Толькі тут, у касмічным караблі, можна па-сапраўднаму зразумець значэнне сілы цяжару. Што было-б, калі-б раптам наша планета страціла гэтую сілу? Паветра адразу знікла-б у касмічнай прасторы, выпарыліся-б моры і акіяны; паязды, аўтамашыны і людзі пры нязначным руху адрываліся-б і ляделі ў бездань. Толькі пры пералётах з адной планеты на другую чалавеку даводзіцца сустракацца з бязважкасцю. Калі-б у ракеце ўсе рэчы не былі прымацаваны да сцен спецыяльнымі скобамі, кручкамі і гумавыімі цясёмкамі — яны зрушыліся-б з меец і блукалі-б, як жывыя, з кута ў кут, ад сцяны да сцяны.

Іван Іванавіч сядзеў ля тэлескопа, Віктар заняў месца ля пульта кіравання. У Алега быў вольны час.

«Вулкан» павялічыў хуткасць. Па шырокай поўэліптычнай крывой накіраваўся на стацыянарную арбіту. Яна адрозніваецца ад усіх арбіт тым, што ракета, праходзячы па ёй, будзе як-бы прывязана да аднаго i таго-ж пункта Зямлі. Гэта ствараецца таму, што «Вулкан» будзе рабіць поўны круг вакол планеты за 24 гадзіны.

Спакойна рухаліся стрэлкі прыбораў. Марудна бег час. Над цыферблатам скораметра ўспыхваў чырвоны агеньчык. Няспраўнасць? Так, ракета ў сваім палёце адстае ад графіка на 500 метраў.

Віктар павярнуўся да Алега, кіўнуў галавою: паглядзі, зроблена першае папярэджанне штурману. Але ён нават i не дакрануўся да прыбораў. Яны самі выправяць памылку апаратаў, дадуць каманду павялічыць хуткасць.

Так яно і атрымалася. Вестка аб адставанні была прынята своечасова, i цяпер Віктар назіраў, як стрэлка скораметра пачала хутка схіляцца да жоўтай рыскі.

Чырвоны трывожны агеньчык патух. Ракета ідзе дакладна па графіку.

Дзянісаў сядзеў, узняўшы галаву.

Некалькі год назад ён першы згадзіўся ўзначаліць экспедыцыю вучоных на Малы Месяц. Ён i цяпер пры сваіх гадах не пабаяўся накіравацца зноў у далёкі, небяспечны шлях разам з маладымі. Дзянісава не палохаў, а, наадварот, прывабліваў космас.

Колькі дае задавальнення вось гэтае шырокае акно абсерваторыі. Стаіш ля яго — i дерад табою, як-бы падуладная тваёй волі, павольна і велічна паварочваецца ўся планета — Зямля. Адкуль яе можна бачыць такой прыгожай, абгорнутай лёгкім блакітным шарфам паветранай дымкі? Ніадкуль! Прыемна дыхаць, адчуваючы свежасць лесу, казытлівыя пахі лугоў і палёў. Але няма, мабыць, большай асалоды касмічнаму падарожніку, як дыхаць гэтым-жа, нават больш свежым паветрам удалечыні ад Зямлі.

— Пачнем, сябры, нашы касмічныя будні. Вы знаёмы з графікам дзяжурстваў — і прашу яго строга выконваць, — сказаў раптам Дзянісаў.— Колькі часу засталося да выхаду на стацыянарную арбіту?

Віктар глянуў на атамны гадзіннік, адказаў:

— Адна гадзіна дзесяць хвілін.

— Ну вось і добра. Трымайце вуха востра: паблізу можам спаткацца з метэорамі.

У каюце запанавала дішыня. Дзянісаў прыпаў да акуляра тэлескопа і пачаў пільна разглядаць Марс — ён, мабыць, думаў пабываць.і там. Алег падрыхтаваў кіноапарат і сеў ля круглага акна абсерваторыі. Праграма здымкаў на гэтым участку шляху была невялікая. Трэба было зняць Сонца, гэты вогненны вулкан, які бясконца бунтуе. Праўда, не так проста падступіцца да яго. Яно зіхаціць, пульсуе, слепіць вочы. Алег апусціў на акно цёмную заслонку.

I вось Сонца перад адкрытым позіркам. Яно было крыху большых памераў, чым гэта здавалася з Зямлі. I не круглае, як дыск, а калматае, успухлае, трапяткое.

Што можна было сказаць аб ім простаму назіральніку? Вельмі мала. Затое для фізіка Сонца — гэта своеасаблівая нябесная лабараторыя, для метэаролага — найлепшы барометр, для батаніка — яно стваральнік жыцця.

Алег некалькі хвілін глядзеў на Сонца, любаваўся яго прыгажосцю, вялікай прамяністай сілай.

Выцягнутыя з двух супрацьлеглых бакоў зіхатлівыя вееры дзівоснага полымя нагадвалі крылы.

— Глядзіце, Іван Іванавіч, — звярнуўся Алег да начальніка экспедыцыі.— Наша Сонца — крылатае! Упершыню бачу такім.

Дзянісаў павярнуўся да акна, i бровы яго здзіўлена падскочылі ўгору.

— Уга! Як яно расхадзілася! — усклікнуў ён. — Вельмі цікава… Здымайце! — параіў ён праз момант. — Такія хвіліны не часта сустракаюцца.

Потым, запісаўшы нейкія даныя ў спецыяльны журнал, устаў з крэсла і сказаў:

— Давайце я здыму карону сам.

Некалькі хвілін клапатліва стракатаў апарат. Дзянісаў імкнуўся зняць не толькі агульны выгляд кароны, але і розныя яе бакі. Нарэшце, ён перадаў апарат Алегу.

У гэты час яго паклікаў Віктар. Штурман устрывожана паглядаў на чатыры авальныя акенцы, што віднеліся перад ім.

— Мы заходзім у небяспечную зону, — сказаў ён здаўленым голасам. — 3 усіх бакоў метэоры…

— Гэтага трэба было чакаць, — адказаў зусім спакойна Дзянісаў і, асцярожна перастаўляючы нор ў цяжкіх намагнічаных чаравіках, падышоў да пульта кіравання. — А ну, дайце зірнуць!

На чацвёртым экране лакатара, перакрэсленым тонкай каардынатнай сеткай, была відаць чорная мушка, якая наўкос паўзла па затуманеным шкле.

— Ладны каменьчык даганяе нас, — заклапочана прамовіў Дзянісаў і, разважаючы ўслых, прадаўжаў: — 500… 350… 200 кілометраў…

Пачуўшы лічбу 200, міжвольна павярнуўся да сяброў і Алег. Набліжэнне метэора на такую адлегласць было небяспечным.

— Уключыць магнітна-электронныя гарматы, — загадаў Дзянісаў, i сам застыў у напружаным чаканні. На шчыту кіравання ўспыхнулі папераджальныя сігналы. У гэты-ж час пачуўся густы голас дыктара гаворачай электроннай машыны.

— Трывога! Трывога!..

Далейшая марудлівасць магла дорага каштаваць экіпажу ракеты. Віктар уключыў гармату.

Будзь тысячу разоў пракляты, метэор! Корпус ракеты сутаргава задрыжаў. Здавалася, нешта ўтрапёнае і імклівае адарвалася ад цела карабля, панеслася ў далячынь. I ў той-жа момант злавесны водбліск асвяціў першы экран лакатара. Мяккае яго ззянне знікла.

— Метэор! — схапіўся Дзянісаў за храміраваную рукаятку. — Паварот — два градусы!

Мускулы на твары Івана Іванавіча напружыліся. Вочы глядзелі пільна і востра. Узбуджанасць і хваляванне, выкліканыя небяспекай, умомант змянілі гэтага чалавека.

Паварот зроблены! Іх траіх адразу кінула ў бок, i яны ледзь утрымаліся на нагах. Чорная мушка на экране лакатара знікла, і зноў ён свяціўся прыгожым блакітна-зеленаватым святлом.

Усе з палёгкай уздыхнулі. Яны зразумелі, што метэор праляцеў міма. Магнітна-электронная гармата разламала яго на дзве часткі, але не магла знішчыць зусім. У чым справа?

Дзянісаў рэзка павярнуўся да Віктара, сказаў:

— У вас не наладжана гармата. Збіта факусіроўка…

Віктар вінавата пачырванеў, стаў правяраць гармату. Праз хвіліну ён выпрастаўся над замком гарматы, развёў рукамі.

— Што за ліха? Гармата ў парадку, а метэор так i не знішчаны.

— Не можа гэтага быць, — усхапіўся Дзянісаў.— Алег, паглядзі, калі ласка…

Але нічога не знайшоў i Алег.

— Дазвольце, Іван Іванавіч, агледзець абшыўку карабля, — звярнуўся ён да начальніка экспедыцыі.— Тут нейкая загадка.

Дзянісаў у знак згоды кіўнуў галавой.

Алег апрануў касцюм, папрасіў Віктара праводзіць з ракеты. Адчынілася камера-шлюз, i праз некалькі хвілін штурман скокнуў у чорную бездань космаса. Па целе яго прабег непрыемны халадок. Заныла сэрца. Але юнак напружыў сілы, адпіхнуўся ад корпуса ракеты і паволі паплыў да кармы.

Уключыўшы ліхтарык, ён прыгледзеўся да карабля. Так, кармавая абшыўка ў трох месцах пагнута выбухам. Праўда, прабоін не было відаць. А што гэта за агеньчык ляціць услед за караблём?

Алег некалькі хвілін сачыў за ім, нямала здзіўлены з’яўленнем нечаканай знаходкі.

Нядоўга думаючы, ён адштурхнуўся ад ракеты і паплыў насустрач маленькай зорцы. Зблізку зорка заззяла яшчэ болын прывабна і ярка — чароўным малахітавым святлом. Вось дык дзіва!

Юнак сціснуў знаходку ў руцэ і рашыў абавязкова паказаць яе сябрам. Калі ён уключыў касцюмны маторчык, адразу заўважыў, як раптам яго руку, у якой ён трымаў кавалачак невядомага металу, адвяло назад. Алег падляцеў да ракеты і, схапіўшыся за дзвярную скабу, прыпыніўся. Паўтарылася тое-ж самае! Толькі руку на гэты раз высока адкінула угару, i юнак выразна адчуў, што металічны шарык ледзь-ледзь не выел ізнуў з моцна заціснутай далоні.

Алег на момант застыў, уражаны нечаканым адкрыццём. Ці не здалося гэта яму? Ён адвёў назад руку і зрабіў невялікі ўзмах. Як быццам нейкая магутная сіла падхапіла яго, панесла ў далячынь.

Ад нечаканасці замёрла сэрца, перахапіла дыханне. Алег азірнуўся. Ракета аддалялася ў бязмежжа космаса. Хоць мякка і ўрачыста гарэлі навокал зоркі, яму стала страшна. Ці не кінуць гэты пракляты шарык? Бачыш ты, якія дзівосы робіць ён! Каб не адстаць ад ракеты, трэба было затармазіць свой палёт. Алег уключыў рэактыўны маторчык i ўсхвалявана загаварыў у мікрафон:

— Іван Іванавіч, рыхтуйцеся прыняць на борт. Вяртаюся з вялікай навіной.

А тым часам ён стаў асцярожна набліжацца да ракеты. Вось ужо бачна карма і чорныя цыліндрычныя соплы.

Праз некалькі хвілін Алег, успацелы, але задаволены i радасны, — стаяў перад Дзянісавым. Тут-жа, ля яго ног, ляжаў скінуты ў спешцы міжпланетны касцюм.

Дзянісаў доўга разглядаў бліскучы шарык, паспрабаваў нават сплюшчыць яго, але намаганне было дарэмным. Потым падышоў да сцяны, дзе было напісана «Лабараторыя», і націснуў на бліскучую кнопку. У той-жа момант у каюту высунуўся столік з шматлікімі прыладамі. Іван Іванавіч некалькі хвілін клапатліва завіхаўся ля іх.

Нарэшце ён паволі павярнуўся да Алега. Хоць твар Дзянісава не быў з тых, па якім лёгка можна было меркаваць аб яго настроі, але на гэты раз Алег заўважыў, што начальнік экспедыцыі вельмі ўсхваляваны.

— Ну, галубок, скажы дзякуй нашаму лёсу, — прамовіў ён, пагойдваючы ў руцэ знаходку. — Каменьчык не абы-які, а пасланец Сірыуса.

Пачуўшы гэта, Алег аж прысеў ад здзіўлення. Ён добра ведаў: адной з вялікіх загадак для вучоных усяго свету з’яўлялася дзівосная невялікая зорка паблізу Сірыуса. Яна створана з рэчыва, якое ў 60 тысяч разоў больш цяжкое, чым вада. Ніколі ніхто не бачыў яшчэ такога рэчыва. I вось яно ў іх руках. Цяпер зразумела, чаму з Алегам адбываліся такія дзівосы. Хоць металічны шарык не меў вагі, ён валодаў аграмаднай масай, якая ў некалькі разоў перавышала масу ўсяго цела Алега.

— Шарык з аголеных ядраў, — працягваў далей Дзянісаў. — Ён выдатны ізалятар, бо амаль не мае электронаў. Вось, сябры, наша першае навуковае адкрыццё.

— Якое ледзь не каштавала жыцця, — ціха, з нейкім сумам дадаў Віктар.

Аддаўшыся на некалькі хвілін роздуму, Алег тут-жа ўстрапянуўся і дапытліва паглядзеў на Івана Іванавіча. Яму здалося, што задрыжалі сцены ракеты. У гэты-ж час перад Віктарам на пульце кіравання трывожна замільгалі светавыя сігналы. Трывога!

Так, у Алега прадчуванне аказалася правільным: чамусьці самі па сабе запрацавалі маторы. Ён спалохана бліснуў вачыма і крыкнуў Дзянісаву:

— Хавайце знаходку! Узарвецца ракета!

Але Дзянісаў ужо i сам добра ўсё зразумеў. Ён хуценька націснуў у «лабараторыі» кнопку, i са сцяны высунуліся два цяжкія свінцовыякругі. Паміж імі ён паклаў незвычайны шарык, і праз момант ён быў схаваны,

Тым часам Віктар у рэактары змяніў камбінацыю ўранавых стрыжняў, паставіў паміж імі больш надзейныя графітавыя заслонкі. Самазапал уранавых стрыжняў быў ліквідаваны. Замоўклі маторы.

Ад напружанасці і хвалявання на ілбе Віктара выступіў халодны пот.

— Ух, — уздыхнуў зняможана ён і зласліва паглядзеў на Алега. — Як маленькі, дадкі табе розныя трэба…

Дзянісаў папераджальна махнуў рукой.

— Не бурчы, Віктар. Тут гаворка не аб гэтым. Алег, — устрывожана падышоў ён да юнака і крануў яго за плячо. — Як сябе адчуваеш?

Алег сядзеў у крэсле з бледным тварам і пасінелымі губамі. Рукі яго дрыжалі.

— Кружыцца галава… Нудзіць…

— А як зрок?

— Усё, як у тумане, — шаптаў ён і разводзіў па баках рукамi. — Падыдзіце бліжэй. Я вас не бачу…

Дзянісаў замітусіўся на месцы, потым рэзкім узмахам рук адарваўся ад намагнічанай падлогі і паляцеў у дальні кут ракеты. Там ён дастаў з белай эмаліраванай шафы чорны флакон з гумавай трубкай i хуценька паднёс яе Алегу.

— Выпі гэтай вады, і ўсё пройдзе.

Алег чуў голас Дзянісава, але не мог ужо бачыць ні яго твару, ні прынесенага ім флакона з лекавай вадой. У целе разлівалася цяжкая стома, самі сабой заплюшчваліся павекі.

— Ды вось трубка, — дапамог Алегу Дзянісаў.— Адхіліся назад i пг, хутчэй ni!

Забулькала вада, Алег не паспяваў яе глытаць, і некалькі кропляў' вырвалася з рота і павісла ў каюце маленькімі алавянымі шарыкамі.

Дзянісаў тут-жа ўключыў спецыяльныя апараты для назірання за хворым. Убаку на сцяне засвяціліся два рады рознакаляровых агеньчыкаў, нешта застукала, загуло. Апараты паказвалі стан і сілу крывезвароту, наяўнасць радыёактыўнасці ў розных частках цела. Выздараўленне ішло проста на вачах. Хутка прадаўгаватая трубка, што паказвала, як кроў забяспечвае мозг, засвяцілася блакітна-сінім святлом.

Дзянісаў радасна ўсміхнуўся. Да Алега вярталіся бадзёрасць і сіла.

Каб папярэдзіць i сябе ад захворвання, Іван Іванавіч адпіў некалькі глыткоў цудадзейнай вады і перадаў флакон Віктару.

Небяспека паражэння экіпажа карабля інтэнсіўным радыёактыўным выпраменьваннем была ліквідавана. Вось колькі клопатаў прынёс з сабою пасланец ад далёкай зоркі Сірыуса. Некалькі кубічных сантыметраў знойдзенага рэчыва важылі, як вылічыў Дзянісаў, больш трох тон. Можна меркаваць, які небывалы ціск пануе ў недрах зорнага неба, калі атамы-ядры там маглі так цесна наблізіцца адзін да аднаго і стварыць рэчыва такой нечуванай шчыльнасці.

— Ну, усё! — сказаў Дзянісаў.— Цяпер аб усім можна перадаць на Зямлю, — і ён наблізіў да сябе чорны кубачак дыктафона.

Алег устаў і з нечаканай зухаватасцю прайшоўся па каюце.

— Ты, брат, мабыць, у сарочцы нарадзіўся, — сказаў Віктар, усміхаючыся. — У пекла лезеш, і хоць-бы што!

— 3 шчасцем добра жыць, — заўважыў стрымана на гэта Алег.

У каюцё запанавала цішыня. Кожны заняўся сваёй справай. Нават Алег не хацеў сядзець без заняткаў. Узяўшы кіноапарат, ён падышоў да шырокага акна абсерваторыі і пачаў здымаць Зямлю, якая холадна свяцілася ўнізе аранжава-блакітнай плямай.

Цяжка было адарвацца ад гэтай незвычайнай карціны. У галаве адна за адной узнікалі думкі — яркія, гарачыя, імклівыя.

Алег павярнуўся да Дзянісава і міжвольна ўздрыгнуў. На мазаіцы экрана, у які ўглядаўся Іван Іванавіч, трапяткім бэзавым полымем мільганула дзявочае плацце. Яму здалося, што ўсё гэта — уяўленне, выкліканае думкамі. Але вось Дзянісаў гіавярнуў ручку настройкі, і на гэты раз эфір вынес на экран лёгкую, рухавую постаць дзяўчыны. Наташа! Вось дык сустрэча! Алег ледзь не ўскрыкнуў ад радасці. Наташа ветліва ўсміхнулася, кіўнула галавой. Зірнуўшы на Алега і Дзянісава, спытала:

— Як адчувае сябе Віктар?

Віктар, пачуўшы сваё імя, павярнуўся ў шырокім штурманскім крэсле і паглядзеў на экран. Адразу загарэліся, заззялі яго вочы. Хлопец не мог схаваць сваёй радасці. Губы яго непрыкметна ўздрыгнулі, i ён лагодна сказаў:

— Дзякую, Наташа, за клопат. Мы адчуваем сябе добра. Ляцім па курсу.

— Не хвалюешся? — спытала Наташа.

— Усё сваё хваляванне пакінуў на Зямлі, — адказаў Віктар. Ён хітравата ўсміхнуўся i павольным важным жэстам прыгладзіў рыжаваты чуб.

Юнак прыняў увагу да сябе дзяўчыны як знак прымірэння.

Але Наташа не ўсміхнулася яму, яна была па-ранейшаму строгай, як чалавек, які выконвае свой службовы абавязак. Алегу яна нічога не сказала, толькі паглядзела на яго тым доўгім, праніклівым позіркам, які гаворыць больш, чым словы.

— Іван Іванавіч, уключаю Акадэмію навук, — сказала Наташа, і ў дынаміку пачулася гльібокае ўздыханне. Алег устрапянуўся. Было зразумела: дзяўчына хвалявалася, пакутавала ад невядомасці будучага. Алег памахаў ёй рукой…

Віктар украдкай паглядаў на Алега. «Ага, ты хацеў нас пасварыць з Наташай, — здавалася, гаварыў яго позірк. — Але дарэмна. Яна вярнулася да мяне,» будзе чакаць…» Ён узяўся за штурвал з адчуваннем сваей перавагі над Алегам. Рукі яго працавалі спрытна i хутка, пчаліным роем кружыліся думкі. Паглядзеўшы на прыборы, Віктар раптам урачыста абвясціў:

— Увага! Выходзім на стацыянарную арбіту.

Як вядома, старт з гэтай арбіты неабходна правесці строга з вызначанага пункта, каб у той час, калі ракета наблізіцца да Месяца, Зямля была павернута да яго якраз тым бокам, на якім размешчана станцыя радыё- і тэлекіравання.

Іван Іванавіч сеў побач з Віктарам, уключыў электронны лічыльны апарат. I вось атрыманы вынік. Пятнаццаць хвілін засталося да падачы каманды. Віктар паставіў штурвал на аўтаматычнае кіраванне і напружана сачыў за гадзіннікам.

Набліжаецца самы важны і адказны час палёту. Успыхнула сігнальная лямпачка—і адразу запрацавалі маторы. Але не надоўга — ракеце трэба павялічыць хуткасць усяго толькі на 1,02 кілометра ў секунду.

На экіпаж карабля навальваецца сіла цяжару. Алегу здаецца, ён трапляе да некага ў жорсткія, няласкавыя абдымкі. На шчасце, непрыемныя адчуванні дягнуцца нядоўга. Ракета набірае хуткасць — i нябачны цяжар як-бы звальваецца з плеч.

Зноў у караблі ўсё набывае касмічную незвычайнасць — знікае разуменне верху, нізу, напрамкаў. Калі-б прылады i розныя рэчы на караблі не былі як след прымацаваны, раптоўнае знікненне сілы цяжару выклікала-б сапраўдньі бунт. Усё сарвалася-б з сваіх месц, кружылася-б, ляцела, ламалася-б на часткі. Толькі тут, у ракеце, па-сапраўднаму адчуваеш i разумеет дзівосную ўладу Зямлі.

Іван Іванавіч устаў з свайго крэсла і задаволена абвясціў:

— А цяпер, саколікі, паабедаем!

Першы абед у косм асе! Дзянісаў, Алег і Віктар накіраваліся да задняй сценкі ракеты, на якой віднеўся надпіс: «Сталовая». Пад надпісам была намалявана бліскучая каструля, з якой густа валіла пара. Дзянісаў уключыў маленькі рубільнік, у поўзмрочным кутку каюты, над галавой і па баках запаліліся бледнаблакітным агнём доўгія, падобныя на сігары, трубкі. Сцяна рассунулася — і павольна, нячутна аднекуль з глыбіні высунуўся невялікі стол і лёгк'ія плеценыя крэслы. Хвіліна — і ўсе ўжо сядзелі за сталом. Перад кожным членам экіпажа на стале была таблічка з пералікам рознастайных блюд.

Алег усміхнуўся. Што ні кажы, добра прыдумана. Ён націснуў пятую з трыццаці кнопак.

— Борчш беларускі заказаў? — весела спытаў Дзянісаў.

— Так. А вы што?

— Рыбную салянку.

Праз дзве хвіліны ў сцяне адкінуліся дзверцы, Алег працягнуў руку і паставіў перад сабой каструлю. Збоку яе тырчала мяккая і пругкая трубка, зробленая з белай пластмасы.

Хутка механічныя афіцыянты падалі заказаны абед Дзянісаву і Віктару. Крыху дзіўна было глядзець, як мужчыны зусім па-дзіцячаму цягнулі праз трубкі страву. Але што зробіш— ні ваду, ні малако, ні чай нельга тут утрымаць у простай шклянцы. Не дагледзіш — яны разальюцца і запоўняць ракету шарамі рознай велічыні. Бегай тады за імі, лаві. Калі датыкнешся да такога шара, цябе адразу абдасць з ног да галавы вадой, як быццам ты трапіў пад сапраўдны лівень.

Вось чаму для нябесных падарожнікаў кухня ў ракеце абсталявана па самаму апошняму слову тэхнікі. Яна працавала на акумулятарах цяпла, што ствараліся невялікімі атамнымі батарэйкамі.

Час за абедам прамільгнуў весела. Хлопцы шмат жартавалі, успаміналі цікавыя гісторыі і прыгоды. Дзянісаў не без гордасці глядзеў на сваіх штурманаў. Арлы — хлопцы! Адно толькі яму не падабалася — нейкая стрыманасць заўважалася ў адносінах паміж імі. Чаго яны не падзялілі?

Як звычайна, у час абеду хлопцам стала горача, яны ўспацелі. Дзянісаў уключыў вентылятар, і чыстае, халаднаватае паветра весела загуляла па каюце.

— А цяпер прагуляемся па лесе, — сказаў ён латуценна, з усмешкай.

Святло было выключана, запрацавалі апараты.

На Алега і Віктара дыхнула водарнай вільгаццю. Нават пачуўся шум дрэваў, мяккі, пяшчотны. Здавалася, яны сапраўды апынуліся ў лясным гушчары. Выразна адчуваўся пах маладога лісця, ранішняга туману, сонечных, усыпаных суніцамі пагоркаў. I ўрэшце за ўсёй гэтай казачнай, імітаванай спецыяльнымі прыборамі хвілінай — у каюце пачуўся тонкі птушыны посвіст.

Хлопцы сядзелі, не зварухнуўшыся, слухалі і не маглі наслухацца хвалюючых шэптаў, дзівосных гукаў.

Праз некаторы час Дзянісаў падаў каманду заняць свае месцы. Хлопцы не без жалю пакідалі ўтульны, поўны спакою і цішыні куток.

Цяпер на вахту ля пульта кіравання стаў Алег. Набраўшы разгон, ракета ляцела па інерцыі, як камета ці звычайны астэроід. На дзесятай гадзіне палёту трэба было ўключыць для выпрабавання фатонны рухавік. Да гэтага моманту заставалася яшчэ многа часу.

Алег агледзеў прылады, паказанні радыёлакатараў і застаўся задаволены. Дакладна працавалі ўсе механізмы складанай касмічнай машыны. «Вулкан» усё далей і далей імчаўся ад Зямлі, несучы ў космас трох смельчакоў. Хоць яны былі адны ў гэтым чорным, пустым акіяне, які праглынуў усё — зоркі, і Зямлю, і Месяц, і Сонца, — ды ўсё-ж не зауважал! адзіноцтва. Перад імі была мэта, далёкая і таямнічая, у іх была моцная, загартаваная воля. I гэта стварала настрой спакойнай разважлівасці і працавітасці.

Мінула гадзіна, другая. Выканаўшы свае заданні па назіранню за небам, Дзянісаў і Алег леглі адпачыць.

Алег глядзеў у акно абсерваторыі. Ахутаная змрочнай, цёмнай дымкай космаса, ярка свяцілася Зямля. Яна нібы ляцела ўслед за ракетай, круглая, выпуклая, ахопленая мяккім блакітным ззяннем. Абрысы яе мораў і кантынентаў, белыя хвалі воблакаў, што трапяталі над палюсамі, глыбіня космаса — усё было незвычайным, таямнічым, хвалюючым.

Алег марыў аб тым часе, калі скарбы ўсіх планет, i самога Сонца, будуць цалкам падуладны чалавеку. Прыдзе час, і людзі за лік малых планет і астэроідаў наросцяць масу Марса, дадуць яму такую-ж багагую, як на Зямлі, атмасферу, i гам бурна і прыгожа зацвіце жыццё.

Ярка гарэлі сігнальныя агні пульта кіравання, дробна дрыжалі штурвальныя рукаяткі ад роўнага гулу масіўных апаратаў. На люстранай трасе экрана ўсё далей і далей прасоўваўся цень мініятурнай ракеты. Паступова змяншалася хуткасць, затрачаная на пераадоленне гравітацыйнага зямнога поля. Набліжаўся час, калі ў работу будзе ўключан фатонны рухавік.

Алег запісаў у вахценны журнал апошнія назіранні і раптам сутаргава схапіўся за падлакотнікі крэсла. Яго прыціснуў цяжар паскарэння. У чым справа? Ён-жа добра ведае, што фаюнныя рухавікі павінны запрацаваць значна пазней — праз дзве гадзіны. Ледзяная жудасць агарнула сэрца.

Алег глянуў на панель. На ёй трывожна замільгалі агеньчыкі, настойліва патрабуючы выправіць няспраўнасць. Стрэлка скораметра пачала падымацца ўгару. Яна ўжо адлічыла 12, потым 13, 14 кілометраў. Алег не вытрымаў, ускрыкнуў.

— Што такое? — спытаў Дзянісаў, прачнуўшыся.

— Бяда, Іван Іванавіч… Аварыя… Мабыць, фатонны рухавік няспраўны. Ракету панесла..

Дзянісаў павярнуўся да панелі, бо падысці да яе не мог: не хапала сілы.

— Усё бачу, — сказаў ён і ўсхвалявана i трывожна прабег вачыма па прыборах кіравання. Раптам ён устрапянуўся, падняў галаву: —Алег, што ты гаворыш? Фатонны-ж рухавік не працуе! Чаму такая скорасць ракеты?

Штурман толькі паціснуў плячыма. Звінелі званкі, успыхвалі чырвоныя агеньчыкі—усё на панелі мітусілася, падміргвала.

Віктар абхапіў свой тапчан рукамі, баючыся, што яго можа адкінуць куды-небудзь далёка.

Іван Іванавіч уключыў тэлевізафон.

— Зямля! Зямля! Гаворыць «Вулкан». Растлумачце, чаму павялічылася хуткасць ракеты. Што здарылася?

Мінула доўгая, пакутлівая хвіліна. 3 дынаміка далятаў сухі трэск электрычных разрадаў, працяглае тужлівае гудзенне. На мазаіцы экрана то ўспыхвалі нейкія мітуслівыя цені, то яна спакойна флуарэсцыравала мільёнамі ледзь прыкметных сіняватых кропак. Ні гуку. Зямля маўчала. На твары Івана Іванавіча з’явілася прыкметная бледнасць. Няцяжка было ў такі момант разгубіцца. Да таго-ж, становішча з кожнай хвілінай пагаршалася. Алег дакладваў:

— Перагрузка рэзка павялічылася. Хуткасць 22 кілометры ў секунду. Ракетаі збілася з трасы. Яе нясе ў напрамку сузор’я Лебедзя…

Алег паспрабаваў было ўключыць рухавікі для тармажэння і выпраўлення курсу палёту. Але гэта не дапамагло. Ракету як быццам падхапіла нейкая магутная хваля, збіла i несла ў чорную далячынь сусвету не перадам, а бокам.

Маўчала Зямля, аглухшая, анямелая. Што гэта? Катастрофа?

— Уперадзе метэоры, — ціхім голасам паведаміў Алег.

Віктар і Дзянісаў падхапіліся з тапчанаў, але тут-жа адразу вымушаны былі легчы на іх зноў. Шумела ў галаве, кроў прыхлынула да сэрца. Праклятае паскарэнне! Яно прыкавала свае ахвяры да тапчанаў, нікуды не адпускала іх.

Віктару нехапала паветра. Ён сутаргава хапаў рукамі за грудзі, намагаўся разарваць кашулю. Пачуўся здаўлены, тужлівы, поўны роспачы крык:

— Мы гінем!..

Раздзел дваццаць другі

Вось яна, новая, невядомая планета. Гарызонт вузкі, рэзка акрэслены. 3 усіх бакоў сціснутая прастора — унізе камяністыя, вострыя пікі гор, уверсе і па баках — нізкае неба. Цішыня. Спакой. Аняменне.

Роб убачыў, як пад нагамі прасунуўся зазубраны грэбень гары. Ён міжвольна зжахнуўся. Хуткасць палёту яшчэ досыць вялікая, і, калі не дагледзіш, можна разбіцца.

Уключыўпш маторчык, ён павярнуў да шырокай раўніны, намерваючыся зрабіць на ёй пасадку.

Трэба было папярэдзіць аб небяспецы і Поля. Роб азірнуўся і здзівіўся. Яго нідзе не было відаць. Што за ліха?

Роб загаварыў у мікрафон:

— Дзе вы, капітан? Я вас не бачу! Сцеражыцеся: наперадзе грэбень гары.

Але Поль чамусьці не адказаў. Будзь пракляты гэты пусты каменны свет! Унізе, пад нагамі, маўкліва праплывалі ланцугі ўзгоркаў, высокія хвалепадобныя валы, чорныя шчыліны правалаў.

А вось і шырокая попельнага колеру раўніна. Роб уключыў маторчык і моцна затармазіў свой палёт. Хвіліна — і пачалося свабоднае вертыкальнае падзенне. Ногі крануліся грунту. Падарожнік з палёгкай уздыхнуў. Азірнуўся. Як дзіўна і незвычайна ўсё тут. Пад нагамі не пясок i гліна, а нейкая камяністая глеба. Не чутно ні ветру, ні шолаху. Як акінуць вокам, голыя даліны, раўніны, плоскаўзвышшы. Усё мёртвае, аднастайнае, нерухомае.

Неба чорнае, цяжкое i таксама мёртвае. На ім — ні воблачка, ні хмурынкі. Яно прыдавіла голую планету і, здаецца, заваліла яе грудамі камення. Сонца вісіць нізка над гарызонтам, вялізнае, вогненнае. У чорнай пустыні неба яно — адзінае цела, якое рухаецца, жыве. Цені ад узгоркаў і камяністых выступаў такія рэзкія і вялікія, што здаюцца чорнымi глыбокімі праваламі ў глебе.

Высока над галавой вісіць родная, далёкая Зямля. Там — люстраныя воды азёр і мораў, шырокія блакітныя нябёсы з сіняватымі воблакамі і сполахамі зарніц.

Дыск Зямлі велізарны, зеленаваты, з ледзь размытымі краямі. Ён на небе Месяца не ўзыходзіць i не заходзіць, не прымае ўдзелу ў велічным вярчэнні цяжкога, чорнага неба.

Зеленаватая глыба Зямлі ззяла ўгары прываблівым далёкім святлом, якое трывожыла і балюча кранала душу Роба. Там — яго дзеці, жонка, усмешкі, цяпло. Там ёсць доўгія, далёкія дарогі, па якіх можна ісці бясконца, бачыць блізкі неабсяжны небасхіл, спыняцца, глядзець удалеч, азірацца, каб бачыць, хто ідзе следам за табою.

Хоць Роб быў змучаны, знясілены, але навізна адкрытага свету хвалявала яго.

Цікава, як тут хадзіць? Ён намерыўся ступіць крок, i нейкая дзіўная сіла перанесла яго на добрых пяць крокаў уперад. Выходзіць, тут не трэба спяшацца! Сіла цяжару на Месяцы ў шэсць разоў меншая, чым на Зямлі.

На дзіва лёгка ўзмахваць рукамі. Роўна б’ецца сэрца.

Роб зрабіў перабежку. Ён імчаўся, як сапраўдны бягун на алімпійскіх гульнях. А што, калі ўключыць яшчэ рэактыўны маторчык? Газавы паток штурхнуў Роба ў спіну і падкінуў высока ўгару. 3 заміраючым сэрцам Роб ляцеў над безжыццёвай, панурай далінай. Уперадзе з-за гарызонту высунуўся аграмадны горны хрыбет. Чорныя глыбы каменняў у выглядзе пірамід, вежаў, завостраньіх пікаў… Страшна… Здаецца, вось-вось разаб'ецца аб першую вострую скалу.

Які вузкі круг небасхілу! Здаецца, працягні руку — і ён перад табой. Дзе-ж Поль, чаму яго нідзе не відаць? А можа, ён разбіўся аб які-небудзь горны хрыбет?

— Містэр Арноль! Містэр Арноль! Вы чуеце мяне? Я зрабіў пасадку. Перадавайце, дзе вы, — загаварыў у мікрафон Роб.

Ён апусціўся каля глыбокага яру. Далей пачыналася горная мясцовасць.

Адказу ад Поля не было. Роб падумаў: «Ну вось… А сабраліся разам паміраць…»

Раптам у навушніках нешта зашумела. Да слыху даляцеў невыразны шэпт.

На дзіва лёгка ўзмахваць рукаміГероі «Анаконды»… Тэлеграму… Вы жывыя?..

Вочы Роба загарэліся. Гаварыла Зямля! Яна пасылала трывожнае запытанне ў змрочную глыбіню космаса, патрабавала адказу. Яшчэ некалькі слоў, незабыўных і апошніх. Гаварылі людзі, яны хваляваліся, пакутавалі ад невядомасці.

Потым далёкія галасы прапалі і ў навушніках зноў запанавала цяжкая, журботная цішыня.

Вось і ўсё! Ён, Роб, больш не пачуе людскіх галасоў! Зямля развіталася з ім.

Адчай агарнуў сэрца. Ёнтут памрэ. I яго цела будзе ляжаць вечна. Калі-небудзь прыляцяць сюды людзі, даведаюцца аб вялікай загадкавай трагедыі.

— Зямля! Радзіма! Людзі! Не забудзьце мяне! — прамовіў ён.

Ці маглі яго пачуць там, на бледназеленаватым дыску, які называўся Зямлёй? Вядома, не, бо вельмі-ж была мізэрнай сіла электрамагнітных хваль яго перадатчыка.

Стомлены былі розум i цела. А Сонца палыхала агнём. Толькі чорны і цяжкі быў купал неба. Яго надвое падзяліла вялікая светлая сцяжынка Млечнага шляху. Ярка і непаўторна прыгожа свяціліся Марс i Юпітэр.

Сон закрыў вочы. Прыгрэты сонцам, Роб зусім па-зямному соладка захроп.

* * *

Абуджэнне было нечаканым i непрыемным. Усё цела скаваў холад. Расплюшчыўшы вочы, Роб нямала здзівіўся. Вакол панаваў зеленаваты змрок. Зіхацелі буйныя зоры. Краявід мясцовасці здаваўся спісаным з нейкай рамантычнай, казачнай карціны — зламаная лінія далёкага небасхілу, чорныя правалы цяснін, нагрувашчанае каменне, — і ўсё гэта асветлена пяшчотнымі промнямі скупога дзівоснага святла.

Цяпер Зямля не была нейкім прыдаткам неба, яна свяціла ярка і роўна. Усё было навокал поўна таямнічасці, трывожнай неразгаданасці.

Зямля! Ты свеціш, нібы стаўшы на ганаровую нахту перад сваімі пасланцамі, асуджанымі на смерць.

Хацелася есці. Роб знайшоў ротам эластычную гумавую трубку і некалькі хвілін смактаў. Каб пазбавіцца холаду, ён уключыў атамны награвальнік.

А цяпер — у дарогу! Трэба шукаць Сонца. Дзе яно, у якім баку? Вунь ярка палымнее нейкая прадаўгаватая зорка. Ды гэта-ж вяршыня высокай гары! Так яно і ёсць. Зорка з кожнай хвілінай памяншаецца ў памерах, а потым зусім тухне.

Напрамак вядомы. Роб на дзіва лёгка падхопліваецца з месца і, зрабіўшы разбег, уключае рэактыўны рухавік. I адразу ў фантастычным асвятленні ажыло, заварушылася наваколле. Роб да болю ў вачах углядаецца ў далячынь. Тут трэба быць пільным: ледзь не дагледзіш — і ўспамінай, як звалі. Усё далей адсоўваюцца панурыя шчыліны, цясніны, скалістыя кручы.

I вось на небасхіле зноў запалілася далёкая прадаўгаватая зорка. Роб даганяў яе! Праз некалькі хвілін на чорным аксаміце неба палалі пірамідальнця пікі і ўжо яскрава ўгадваліся пад імі абрысы гор.

Сонца… Яскравае і гарачае… Зноў яно глядзіць Робу ў твар, палае на нізкім небасхіле.

Непадалёку цясніна, крутая, стромкая. Роб наблізіўся да яе, пачаў пільна разглядаць, і ў яго моцна закружылася галава. Ён пахіснуўся і ледзь не зваліўся ў чорнае бяздонне. Добра, што побач тырчэў нейкі каменны слуп. Ён абхапіў яго рукамі і зняможана асунуўся на шэру/о пустэльню.

Яго сэрца білася дробна і трывожна. 3 кожнай хвілінай цяжэй і цяжэй дыхаць. Нехадала паветра. Манометр паветранага балончыка па^ казваў ужо зусім мізэрны ціск.

Даволі падарожнічаць табе, Роб, па Месяцу, разглядваць панурыя кратэры, лётаць над імі імклівай фантастычнай птушкай. Вельмі-ж мала ў цябе засталося часу, каб ты мог любавацца гэтай каменнай застыглай пуетыняй. Трэба падумаць аб сваёй апошняй хвіліне.

У галаве мільганула лянівая, але яшчэ даволі яркая думка: «Можа дзе-небудзь непадалёку Поль? Трэба з ім развітацца».

— Містэр Поль! Капітан «Анаконды»! Ці чуеце вы мяне?

Няўжо гэта і прыходзіць смерць — без болю і пакут? Цела агортвае салодкая, млявая стома…

— Бывай, капітан! Мы сустрэнемся з табой у іншым свеце… Амін!

Роб выпрастаў ногі, і яны абсунуліся ў чорны правал цясніны. Не, так нязручна паміраць. Трэба выцягнуць ногі ў напрамку Сонца, глядзець на яго, покуль не пагасне зрок.

Роб зрабіў невялікае намаганне і адсунуўся ад жахлівага каменнага правалу. Калі ён павярнуў галаву ў бок, яму здалося, што непадалёку стаіць нейкая сіняватая імгла. Праз яе, як праз фіранку, удалечыні ззяла скарэжаная пустыня з беспарадкава раскіданых скал і каменных глыбаў.

Што за праява? Няўжо гэта зрок засділае ліпкі, перадсмяротны туман? Не, быць не можа! Смялей паглядзі, Роб, наперад. Ты павінен усё ўбачыць, аб усім здагадацца.

У галаве праз нудны, надакіучлівы звон бліснулі жывыя думкі. Вочы Роба раптам ажылі, засвяціліся надзеяй. Які ён нездагадлівы! Ды гэта-ж, мабыць, дым ад «Анаконды». Яна павінна быць тут, зуеім недалёка.

Роб зрабіў намаганне і ўстаў на ногі. Над воетрабокімі скаламі па-ранейшаму пералівалася сіняватае мігценне. Хоць дрыжалі ногі, перасохла ў горле, няшчаснаму падарожніку вельмі моцна захацелася ўбачыць месца, дзе знайшла сваю пагібель «Анаконда». Ён падскочыў і высока ўзляцеў угару. Потым яго сілу, намаганне мускулаў замяніў газавы струмень маторчыка. Роб зноў ляцеў над Месяцам.

Вось высокі вал нейкай невялікай скалы… Падножжа яе плоскае, роўнае, быццам залітае чорнай смалой. А вунь пакручастая неглыбокая шчыліна, якая нагадвае сабой высахлае рэчышча. Ці была калі-небудзь тут вада? Мабыць, ніколі. А колькі яе там, на Зямлі!

Сэрца білася ад узбуджэння часта і гулка. Яго ўдары Роб адчуваў не толькі ля віскоў, алеіў руках і нагах. Ліпкі, гарачы пот раз’ядаў цела.

Нарэшце невялікая гара засталася ззаду. Цаперадзе віднелася шырокае плоскагор’е з адзінокімі глыбамі скал.

А што вунь там? Дымок? Там — гэта не падман зроку — з чорнай шчыліны вырываўся фантан газу і тут-жа як-бы ўзрываўся, знікаў. На месцы яго заставалася ледзь прыкметная сіняватая імгла.

Роб выключыў рухавік, паволі апусціўся на порыстую глебу. Радасць ахапіла душу. Яму здавалася, што ён сустрэўся з даўно знаёмым сябрам.

«Анаконда» разламалася на дзве часткі. Адна тырчэла ў глыбокай разварочанай яміне, другая — неяк выслізнула з глебы і ляжала на паверхні.

Сумная і страшная карціна. Роб, пацягнуўся рукою да галавы, як-бы намерваючыся зняць шапку. Ен забыўся, што быў у міжпланетным касцюме і не можа ўшанаваць памяць загінуўшага карабля. Тады ён падышоў да насавой часткі, што вытыркалася з глебы, стаў на калені.

Цяпер ён мог добра разгледзець ракету. 3 серабрыстай яна стала бруднай, чорнай. Бартавая абшыўка парвалася, пакарэжылася. Роб заўважыў, што ўбаку ледзь-ледзь уздрыгвала і пульсавала глеба. Калі ён прыгледзеўся лепш, усё стала зразумела: праз нейкую шчыліну аднекуль вырывалася паветра. Роб абышоў ракету. У насавой частцы ў борце віднелася прабоіна. Хоць Роб быў знясілены, дыхаў ад недахопіу паветра часта і няроўна, ён рашыў абавязкова прабрацца ў пасажырскую каюту. А раптам на шчасце там што-небудзь захавалася? Абнадзейвак> чая думка! Плечы яго распрасталіся і ён рашуча падышоў да адтуліны.

Каюты нельга было пазнаць: усё паламана, звалена ў адну кучу. Пасярод каюты маленькай лужынкай блішчэла вада. Яна аднекуль цурчэла, вылівалася. Трэба спыніць! Хутчэй! — i вочы ліхаманкава заскакал! па баках. А вунь — што гэта? Распоратыя выбухам кіслародныя балоны? Няўжо яны ўсе знішчаны? Хаця-б крышку чыстага, свежага паветра! Толькі адзін глыток!

Роб падбег да балонных нішаў. Нішы — пустыя. Зняможана апусціліся рукі, задрыжэла, аслабела цела. Ён у адчаі асеў.

Так, зачараванае кола замкнулася. Ён зноў быў у ракеце, якая на гэты раз стане яго труной.

Моцна запацела шкло скафандра. Дыханне зрабілася частым, неглыбокім. Пагаслі, зніклі заманлівыя мары аб паратунку. Хаця-б адзін глыток паветра…

Роб заплюшчыў вочы, i яму ўспомнілася дзяцінства. Сухія шызыя стэпы. Ён з бацькам едзе па пыльнай пясчанай дарозе. Сям-там у стэпе віднеюцца гіганцкія стрэльчатыя кактусы. Неба высокае, бязвоблачнае. Прабягаюць павевы ветру. I ўсюды — у небе i на зямлі — плыве ледзь чутны звон. Гэта песня. Хто яе пяе — вецер, людзі ці сам стэп? Нельга разабраць. Душна, спякотна. Млявасць разліваецца па целе. Хочацца спаць, але ці заснеш пры такой гарачыні? Сонца пад самым купалам неба плыве, плыве… I нідзе не знайсці ад яго паратунку. Нават пад кактусамі высахлі цені. I пахне рыбай, запляснелай цінай. Роб прыўзнімае галаву, глядзіць удалеч. Як нізка апусціўся гарызонт! Ён запаланіў блакітам усю прастору, стэп адступіў ад яго, рэзка падрэзаны наўскасяк. Якое дзіва — небасхіл хвалюецца, плыве.

Ды гэта-ж — рака!

Коні ідуць шпарчэй, лёгка бяжыць паветра. Хутчэй, хутчэй да вады. Вось i круча! Няма калі любавацца ёю — сэрца замірае.

Ускінуты ўверх рукі, разгон — і вось яна, цёплая, ласкавая, пяшчотная глыбіня. Набягае ў рот вада, звініць пырскамі і струменямі. Як хораша!

Роб глыбока ўздыхнуў і адчуў, як горла сціснуў пякучы боль, ён інстынктыўна падхапіўся на ногі, агледзеўся. Знікла прыгожае, як прывід, маленства.

Шкло скафандра зацягнула парай. Пануры, чужы свет адступаў, гойдаўся пад нагамі. Роб зрабіў некалькі крокаў, імкнучыся падысці да адтуліны, якая яшчэ ледзь-ледзь свяцілася перад яго вачыма. Нечакана ен пахіснуўся, упаў, і яго накрыла тонкая металічная сценка. У той-жа момант па ^ёй нешта пакацілася. Проста на шкляны скафандр зваліўся пукаты цыліндр. Роб толькі ледзь-ледзь заўважыў яго форму, але ўраз здагадаўся, што гэта. Паветраныя балоны! Калі яны коцяцца, значыць цэлыя, не парваныя.

Божа літасцівы! Няўжо гэта праўда?

Роб адчуваў, што ў яго не было сіл, ён ужо не ўсведамляў, што рабіў.

Мінула хвіліна — і скаванасці ў нагах і ва ўсім целе як не было.

Яго да жыцця вярнуў кісларод, паветра, якое так неспадзявана было знойдзена ў загінуўшай ракеце.

Роб уздыхнуў на ўсе грудзі, вылез з-пад тонкай металічнай сценкі. ён нават добра не памятаў, як рукі схапілі адзін з паветраных балонаў, прымацавалі яго да касцюма замест скарыстанага, апусделага.

Цяпер можна больш спакойна і пільна агледзець ракету. Ён запаліў ліхтарык і зірнуў на падлогу. Якое багацце — два, тры… сем… аж дваццаць балонаў! Гэта на восем дзён жыцця. Цэлая вечнасць!

Смерць адступіла. Робу хацелася крычаць, скакаць, спяваць.

Чуеш, Зямля! Роб яшчэ будзе глядзець на цябе, любавацца тваёй прыгажосцю!

Больш гадзіны аглядаў ён ракету. Пошукі аказаліся не дарэмнымі. Знайшлася вада, страва, запас гаручага для рэактыўных маторчыкаў. Можна цяпер спакойна жыць і нават напісаць аб усёй гэтай трагічнай гісторыі. Адно дрэнна: давядзецца ўвесь час быць у касцюме, а ён вельмі замінае ў час хадзьбы і работы.

Роб сеў на нейкую скрынку, каб падумаць аб тым, што рабіць далей. Ён выратаваўся, але што з Полем? Чаму маўчыць, не адказвае на сігналы? Можа ён цяпер недзе курчыцца ад болю, задыхаецца. У яго-ж толькі два паветраныя балоны.

Роб ад самага нараджэння не быў помслівы, злы чалавек. Ён усё дараваў у гэты час Полю: і яго пагарду, i злосць. Цяпер на Месяцы Поль — просты, звычайны чалавек. Калі ён дзе-небудзь не загінуў, яму пагражае смерць ад удушша.

Роб разважаў нядоўга. Ён зарадзіў палівам маторчык, узяў у запас некалькі балонаў і праз адтуліну выбраўся з ракеты.

Сонца зноў схавалася за небасхіл. Відаць была толькі палавіна дыска. Перад Робам раскінулася таямнічая, з незвычайным пейзажам далячынь. Нідзе ні дарогі, ні сцяжынкі. Куды, у які бок ісці, каб вярнуцца назад, не заблудзіцца. Тут неба больш знаёмае, чым мясцовасць. Поль пільна ўглядаецца ў вышыню: вунь Вялікая Мядзведзіца, Арыён i Зямля. Яна ніколі не сыйдзе з гэтага месца, будзе заўсёды вісець над галавою.

Заходзіла Сонца… Без вячэрняй зары, ружовага палыхання нябёсаў небасхіл быў чорны, як сажа.

А вось Сонца зусім знікла. Толькі ў далечыні, як дзівосныя ліхтары, палалі не прыкрытыя змрокам вяршыні невядомых гор.

Якая дзіўная зеленавата-блакітная далечыня! Робу здавалася, Hiбыта ён знаходзіцца на дне нейкага фантастычнага акіяна.

Але хопіць думаць! Павярнуўшыся тварам да Арыёна, Роб адштурхнуўся ад глебы і оаімчаўся ў супрацьлеглы ад Сонца бок. Недзе там зрабіў пасадку Поль. Яго трэба знайсці.

Калі-б не тыя незвычайныя ўмовы, якія стварае паменшаная амаль у шэсць разоў у параўнанні з зямной сіла прыцягнення, ні аб якіх пошуках чалавека на Месяцы не магло-б быць і гутаркі. Паспрабуй прайдзі па камяністай, перасечанай глыбокімі шчылінамі мясцовасці, пералезь цераз стромкія скалы, цераз вуглаватыя калючыя ланцугі гор, што спляліся на небасхіле ў тугі вузел! Гэта звыш чалавечых сіл.

Але Роб важыў на Месяцы не больш 12 кілограмаў! Без асаблівага намагання ён мог пераскокваць рвы шырынёй 15 метраў. А ў дадатак, у яго яшчэ быў цудоўны рэактыўны маторчык. I не трэба было мець крылляў—Роб ляцеў, як птушка, легка мяняў напрамак, то ўзнімаючыся ў вышыню, то ледзь-ледзь дакранаючыся нагамі да камяністай глебы.

Час-ад-часу ён клікаў Поля ў мікрафон. Але безжыццёвая, сінявата-блакітная пустыня зацята маўчала.

— Поль, дзе вы? Адгукніцеся!

Няўжо Роб дарэмна траціць час, няўжо ён не знойдзе, не выратуе чалавека, які гіне?

Роб рашыў узняцца на крутую чорную скалу, што навісла змрочным прывідам над роўнай ззяючай далінай, i яшчэ раз паклікаць Поля ў эфіры.

Маторчык страляе белым полымем, падганяе ў спіну. Даволі! Скала недалёка, i цяпер можна спакэйна планіраваць. Лёгкі штуршок — i Роб адчуў пад нагамі а пору. Унізе на многія мілі раскінулася плоская даліна, дзе-ні-дзе перасечаная глыбокімі шчылінамі і перакрэсленая вуглаватымі, панурымі ценямі.

Роб крыкнуў, і яго трывожны, поўны адчаю голас загучаў у эфіры. Пачуцце нейкага страху, адзіноты агарнула душу.

Роб заплюшчыў вочы, скрыжа-ваў на грудзях рукі і пачаў пільна прыслухоўвацца да навушнікаў… Што гэта за гўкі ён чуе? Ці не ўявілася яму? I дзіўна — чуваць не голас, а нейкі хрып.

— Поль? Гэта вы? Адкажыце, капітан. Я вас шукаю. Чуеце, Поль? Я — Роб, Роб…

Поль адказваў вельмі ціха, блытана, i Роб здагадаўся, што капітан карабля знаходзіцца ў непрытомнасці.

Хутчэй на дапамогу! Смерць стаяла над Полем, адлічваючы апошнія хвіліны яго жыцця.

Роб адштурхнуўся ад скалы і, уключыўшы на ўсю магутнасць маторчык, паімчаўся, як страла, туды, адкуль па эфіру даносіўся глухі прадсмяротны чалавечы стогн.

Поль ляжаў нерухома, як труп. Ад нядобрага прадчування ў Роба задрыжалі рукі. Ён схіліўся над Полем і замяніў балон. Калі да рота пакутніка хлынуў струмень асвяжаючага кіслароднага пітва, ён раптам варухнуў вуснамі і пачаў ціха дыхаць.

Роб за палёгкай уздыхнуў: ён выратаваў ад смерці чалавека. Цяпер ён не адзін на гэтай дзікай, пустыннай планеце. Разам з Полем яны будуць змагацца за сваё існаванне, разам будуць глядзець на Зямлю, успамінаць яе прыгожыя, мілыя сэрцу краявіды, шкадаваць аб сваім недарэчным лёсе.

Роб азірнуўся. Чорныя жорны неба прыкметна павярнуліся. На схіле неба вісела Зямля.

Цяпер спяшацца не было куды, i Роб, прываліўшыся спіной да круглага каменя, стаў чакаць, пакуль не вернуцца да Поля страчаныя сілы.

* * *

Роб прачнуўся ад прыемнага i радаснага прадчування. Яму здалося, што яго цалуе жонка, моцна, горача абдымае i нешта шэпча, шэпча… Ен расплюшчыў вочы і тут-жа зноў заплюшчыў іх: проста ў твар яму свяціла нізкае Сонца, якое толькі вынырнула з-за чорнага небасхілу.

Поль, выцягнуўшыся на ўвесь рост, спаў моцна, спакойна.

Вакол, колькі мог ахапіць позірк, ляжала санлівая, акамянелая далячынь. На ёй выдзяляліся два колеры фарбаў—зіхатліва яркі ад сонечных праменняў, і журботны, вугальна-аксамітны, што стваралі аграмадныя косыя цені ад уцёсаў, каменных скал і чорных сопак.

Роб не меў ніякага ўяўлення аб часе. Колькі ён спаў, Роб не ведаў. Але калі ўзышло Сонца, значыць, настала раніца. Раніца на Месяцы нічым не адрозніваецца ад заходу, — нідзе не бачна ні росаў, ні інею, ні цёплых хмарак.

Сонца свяціла без мігцення, роўна, абыякава, без той гульні святлом, праменнямі і ценямі, як гэта бывае на Зямлі.

— Містэр Поль, уставайце! — крануў Роб за плячо капітана карабля. — Добрай раніцы!

Поль нешта замармытаў, пацягнуўся і расплюшчыў вочы. Потым у здзіўленні падхапіўся на ногі, азірнуўся.

— Ой, дзе я?

— На той-жа самай дарозе, — адказаў Роб, усміхаючыся, — па якой вы ішлі ў пекла.

— Божа, літасцівы божа, ты выратаваў мяне… — зашаптаў Поль і ўскінуў угару рукі.—Ты прыслаў да мяне Сонца і майго вернага слугу Роба…

Роб глядзеў на рослую постаць капітана карабля, на яго асветлены сонцам твар і радаваўся: чалавек вяртаўся да жыцця.

— Няўжо гэта не сон? — гаварыў Поль, нібы не верачы, што некуды зніклі яго жахлівыя пакуты… — Зноў нада мной зорнае неба, пад нагамі цвёрдая глеба. Роб, — звярнуўся ён да негра. — Як ты знайшоў мяне? Адкуль з’явіўся кісларод? Я-ж задыхаўся, паміраў…

— О, містэр Поль, — не без задавальнення прамовіў Роб. — Нам пашанцавала, — і падрабязна расказаў аб усім.

Калі ён паведаміў, што ў ракеце знайшлося дваццаць паветраных балонаў, ежа i вада, Поль ажывіўся:

— Цудоўна! Мая зорка яшчэ не гіагасла, — сказаў ён i тут-жа адчуў, як яго ахапіла салодкае, ліхаманкавае пачуццё радасці жыцця. Ён доўга стаяў, прыняўшы важную паставу, потым прыжмурыўся, раптам запытаў:

— Скажы, Роб, ты знайшоў толькі дваццаць балонаў. А не больш?

— Навошта, сэр, такое пытанне? — пакрыўдзіўся Роб.

Поль прамаўчаў. Але яго затоеную думку лёгка можна было прачытаць на твары. Ён не верыў. Горка і крыўдна стала на душы Роба.

— Хадзем! — сказаў ён ціха і пачаў шукаць вачыма сузор’е Арыёна. — Я вам усё пакажу…

Яны ляцелі ў глыбокім маўчанні. Сонца заставалася за спііной і з кожнай хвілінай ніжэй і ніжэй апускалася над небасхілам.

Дзіўная з’ява! Яно заходзіла ў тым-жа баку, у якім узышло. Гэта тлумачылася проста: Месяц вельмі марудна коціцца вакол сваёй восі, і падарожнікі абганялі яго рух.

Навокал цягнуліся раўніны, кальцавыя горы, конусападобныя вяршыні, — свет поўны кантрастаў, рэзка акрэсленых форм, ліній, але навек застыглы, нерухомы, на дзіва аднастайны.

Нерэшце, Сонца схавалася, і плоскае неба апусцілася і як-бы прыціснула ландшафт Месяца. Карагоды зор цясней сабраліся вакол зеленавата-блакітнага зіхатлівага шара Зямлі. Хоць яна свяцілася чужым, адлюстраваным святлом, але была вельмі прыгожай. Усім вядома, якія цудоўныя бываюць ночы, калі на бязвоблачным небе свеціць поўны Месяц. Яшчэ больш велічная, феерычная карціна ночы на самым

Месяцы. У яго небе вісіць аграмадны дыск, папярочнік якога ў чатыры разы больш за знаёмы месячны дыск на зямлі.

Нарэшце падарожнікі спыніліся.

— Вось наша «Анаконда», — з сумам прамовіў Роб і паказаў рукою на бясформенную груду металу. Але Поль менш за ўсё цікавіўся падрабязнасцямі катастрофы.

— Дзе паветраныя балоны, вада, ежа?

— Вы хіба прагаладаліся, сэр? — ветліва спытаў Роб.

Поль зласліва паціснуў плячыма, потым, грэбліва скрывіўшы рот, сказаў:.

— Твае пытанні зусім не да месца. Ведай, перад табой не прастачок. Мне патрэбны паветра, ежа i вада. Куды ты іх схаваў?

Робу здалося, што яго ўзялі за каўнер і апусцілі ў халодную ваду. Па ўсім целе прабеглі непрыемныя дрыжыкі. Які нахабнік! Ён ужо забыўся, што было некалькі гадзін назад, трымае сябе як плантатар з Джорджыі. Роб цяжка ўздыхнуў і стрымана сказаў:

— Містэр Поль, вы забыліся, дзе знаходзіліся. Месяц — планета свабоды. Тут негры такія-ж людзі, як і белыя. Мы цяпер роўныя і незалежныя адзін ад аднаго…

— Што? — вочы ў Поля зрабіліся круглымі, пукатымі, твар пабляднеў, выцягнуўся. — Што гэта за штучкі, Роб! — крыкнуў ён і гнеўна затупаў нагамі. — Не выдумляй, і без гэтага маркотна на душы.

— Я не выдумляю, сэр, — Роб горда ўскінуў позірк на свайго праціўніка. — Я толькі напамінаю, што варта вам кінуць старыя звычкі і апошнія чацвёра сутак пражыць так, як гэта i належыць чалавеку.

Роб чуў, як у адказ яму Поль злосна засоп. Вядома, для яго было дзіўна у былым пакорлівым слузе ўбачыць чалавека з характарам. Ён на хвіліну задумаўся, каб ацаніць становішча. Калі як след разважыць, выходзіць, што ў будучай барацьбе перавага можа быць на баку Роба, — ён дужы, з моцнымі вузлаватымі рукамі

«Але гэта не страшна, — рашыў Поль. — Выйграюць, як вядома, не сілай, а хітрасцю!»

— Такім чынам, ты зрабіў рэволюцыю? — насмешліва спытаў Поль. — Значыць, у нас комунізм?

— Няма чаго смяяцца…

Поль бачыў, што Роб не на жарты раззлаваўся. Ён ступіў некалькі крокаў назад.

— Аддай маю долю паветра, вады і ежы. I можаш ісці да д’ябла, — прымірэнча сказаў ён.

— Не будзе гэтага, — адказаў Роб. — Усе запасы ежы i паветра — агульныя. Іх будзем размяркоўваць кожны дзень пароўну. — Ён прыпыніўся, быццам нешта абдумваючы, потым сказаў: — На нашым сумленні ляжыць вялікі абавязак.

— Які гэта? — з несхаванай іроніяй перапытаў Поль. — Ці не памерці ў сяброўскіх абдымках?

— Няўжо вы не лічыце неабходным расказаць людзям аб нашым сумным лёсе?

— Хм! Якім-жа чынам?

— У каюце засталося некалькі блакнотаў. Ёсць і аўтаматычныя ручкі.

— Ну, дык садзіся і пішы. Гэта мой загад, загад капітана карабля, — паспешліва падхапіў Арноль і праз хвіліну дадаў:— А што датычыць тваёй непакорлівасці, дык аб гэтым будзе асобная размова. Цяпер трэба агледзець ракету, — ён павярнуўся і, абыходзячы з усіх бакоў глыбокую катлавіну, пачаў пільна аглядаць пакарэжаныя кавалкі ракеты.

Роб стаяў ля ўздыбленага гранітнага каменя і сачыў за Полем. Што-ж, няхай пазлуе. Яму па-ранейшаму хочацца ўлады. Але тут не Поўднёвыя штатыі

На ўсякі выпадак варта быць болын пільным. Поль, вядома, ніколі не змірыцца са сваім становішчам. Ён не хоча, каб хто-небудзь пярэчыў яму.

Калі Поль наблізіўся да насавой часткі ракеты, у якой знаходзілася пасажырская каюта, Роб падышоў да яго.

— Я вам пакажу нашы запасы, — сказаў ён.

— Ці нельга без праважатых? — зласліва зірнуў на свайго кампаньёна Поль Арноль.

— На гэты раз нельга, сэр.

Першым праціснуўся праз інешырокую адтулііну Роб. Ён стаў ля ўваходу, запаліў электрычны ліхтар.

— Калі ласка!

Поль прамармытаў нейкае пракляцце, прасунуў,у адтуліну галавіу, зірнуў у бокі і толькі тады пераваліўся ўсім делам у каюту. Запаліўшы свой ліхтар, ён пачаў яе аглядаць.

Тым часам Роб дастаў з невялікай шафы блакнот, прымасціўся ля высокай металічнай скрынкі і пачаў запіс гісторыі падарожжа.

Калі-б у каюце было паветра, можна было-б чуць, з якім шаленствам і злосцю кідаў Поль сабе пад ногі розныя рэчы, якія трапляліся яму пад рукі, Ён агледзеў усё да драбніц, зазіраў у самыя патаемныя куткі, нечага настойліва шукаў і не знаходзіў. Нарэшце, ён са злосцю штурхнуў цяжкім чаравікам разарваны балон, той, як снарад, урэзаўся ў далькі дёмны кут і рыкашэтам закрануў скрынку, за якой сядзеў Роб.

Гэта было занадта. Роб устаў, павярнуўся да Арноля і, стрымліваючы гнеў, спытаў:

— Вам тут не падабаецца, капітан?

— Дзе мой пісталет? — выкрыкнуў той у адказ. — Я пакінуў яго ў скрынцы. Ты яго забраў?

— Навошта вам зброя? — вочы ў Роба звузіліся, у зрэнках бліснула нянавісць.

— Я шукаю рэчы, якія належаць мне. Калі ўзяў — аддай! — загрымеў Поль.

— Містэр Арноль, я вас не баюся. Калі вы будзеце лютаваць, я папрашу пакінуць каюту.

Поль не адважыўся мерацца сілаю. Ён фанабэрыста прайшоўся па каюце, потым, як-бы нешта ўспомніўшы, спыніўся перад Робам і сказаў:

— Ты хваліўся — у цябе ёсць папера. Дай блакнот i аловак.

Роб дапытліва паглядзеў яму ў твар і задаволена сказаў:

— Даўно-б так… Клянуся гонарам, работа супакойвае нервы. Да таго-ж, мы ў вялікім абавязку перад Зямлёй. Трэба спяшацца, сэр! Пішыце. Калі-небудзь вашы дзённікі будуць выдадзены мільённым тыражом…

Поль хацеў адыйсці ў бок, але нечакана спыніўся, i вочы яго заблішчэлі злосцю.

— Дарэчы, штурман, вы не адшукалі ў каюце сцяга Штатаў?

— Ён згарэў, містэр.

— Выдатна! — з нейкай робленай вясёласцю ўсклікнуў Арноль. — Я так і думаў… Цяпер усё зразумела.

— Ён прымасціўся ў дальнім кутку каюты, паставіў каля сябе ліхтар і, хітравата прыжмурыўшыся, пачаў пісаць.

Аловак па блакноту бегаў хутка, амаль машынальна. Роб з хвіліну назіраў за сваім кампаньёнам, імкнучыся адгадаць, якія думкі выкладае на паперы капітан.

Мінула больш гадзіны. Роб кірыху стаміўся, бо пісаць у касмічным касдюме было нязвыклай справай. Ад доўгага сядзення здрандвелі ногі. Бн адклаў блакнот і ўстаў са скрынкі.

Праз авальную зазубраную шчыліну віднеўся чорны кавалак космаса.

Як многа ў ім зор! А кожная зорка — гэта асобны вялікі свет. «Мабыць, у многіх кутках сусвету ёсць жыццё», — падумаў Роб. Як модна захацелася яму ў тэты час даведацца, якое яно, жыццё, можа быць там. «Няўжо і ў іншых светах існуюць здзек і несправядлівасць у адносінах паміж людзьмі? Хто прыдумаў такія ганебныя парадкі: адным жыць у раскошы і багацці, другім — гібець ад голаду, холаду I пакут!»

Многа бачыў Роб за ўсё сваё жыццё гора і бяды. Ён уставаў разам з сонцам, а клаўся, калі яго на небе ўжо не было. Ён рэдка быў сыты. Ледзь-ледзь удавалася зводзіць канцы з канцамі. Потым паявілася сям’я. Нейкі водбліск шчасця мільгнуў перад ім і адразу згас. Спачатку жыццё нібы наладжвалася, але хутка жонка захварэла на сухоты. Ужо два гады пакутуе…

Цяпер лёс разлучыў іх навек. Што будзе з жонкай, з дзецьмі? Пяцьсот долараў, атрыманых ад кампаніі Уолтэра, вядома, не малыя грошы. Можа, Рывера выздаравее i, дасць бог, падгадуе дзяцей.

Пяцьсот долараў — гэта, фактычна, плата за яго жыццё. Як танна ацанілі жыццё чалавека…

На душы ў Роба стала журботна i горка. Хоць ён у апошні час змірыўся са сваёй асуджанасцю, душа ўсё-ж балела ад прадчування блізкай смерці. Яго крыху суцешыла знаходка балонаў i ежы. Думалася, разам з Полем ён правядзе тут апошнія чацвёра сутак, забудзецца ў доўгіх размовах аб усім на свеце, i яны смела сустрэнуць свой канец.

Але вярнуўся Поль… Страшна падумаць. Гэткі падлюга! Быў сам на краі магілы, а хоча спіхнуць туды другога.

Роб доўга стаяў, ціхі, задумлівы, ля выхаду з ракеты, глядзеў на Зямлю, на зорныя далёкія светы, якія вясёлым, дружным карагодам праплывалі над яго галавой. Мары… Мары… Якія вы далёкія і недасягальныя!

Нарэшце трапяткое ўзбуджэнне душы, выкліканае думкамі, змянілася спакойнай, дзелавітай разважлівасцю.

Мёіртвая нудная цішыня, пустэча неба і наваколля надакучылі.

Роб рашыў прадоўжыць работу. Павярнуўшыся да скрынкі, ён збянтэжана заміргаў вачыма: за ёю стаяў Поль! Чаго ён сюды прышоў? Пацікавіцца, як Роб вядзе запіс гісторыі падарожжа? Відаць, зусім не дзеля гэтага.

Поль прыцягнуў да скрынкі невялікую шуфлядку і нешта імкнуўся з іх змайстраваць.

— Сэр, што вы робіце? — спытаў Роб са здзіўленнем.

— Трыбуну, — прамовіў абыякава Поль і, глянуўшы на Роба, дадаў:

— Вы задаволілі сваю цікаўнасць?

— Мой мілы Діружа, — у тон яму прамовіў Роб. — Мне здаецца, вас трэба лячыць. Вы пачалі забывацца…

— Кіньце балбатаць, штурман! — холадна і жорстка адказаў Арноль. — Пачнем судовае пасяджэнне. Вы, Роб Пітэрс, на лаве падсудных…

Роб ад нечаканасці аслупянеў. Ці не звар’ядеў тэты чалавек?

Ён спакойна падышоў да «трыбуны» і глянуў Арнолю проста ў вочы.

— Камедыю прыдумалі? Ну, ну, дікава пабачыць i паслухаць. — Роб скрыжаваў на грудзях рукі i застыг у такой паставе з пагардлівай усмешкай на вуснах.

Поль Арноль разгарнуў блакнот, кашлянуў для важнасді і загаварыў:

— Іменем Прэзідэнта Штатаў, яго вялікага і непераможнага народа абвяшчаю абвінаваўчае судовае заключэнне па справе штурмана касмічнага карабля негра Роба Пітэрса…

Штурман Роб Пітэрс абвінавачваецца ў здрадзе Штатам, зневажанні прэзідэнта, у спробе перадачы Месяца ў рукі чырвоных. Усе гэтыя злачынныя дзеянні выявіліся ў тым, што, калі ў час аварыі кіасмічнага карабля «Анаконда», капітан Поль Арноль, прыняўшы рашэнне ратавацца з дапамогай касцюмных рэактыўных маторчыкаў, загадаў штурману карабля Робу Пітзрсіу ахоўваць сцяг Штатаў і даставіць яго да кратэра Каперніка, апошні з яўнай здрадніцкай мэтай не выканаў гэтагазагаду, і сцяг нашай вялікай нацыі загінуў пры катастрофе ракеты; апрача таго, штурман Роб Пітэрс, карыстаючыся цяжкімі абставінамі, выкліканымі нечаканай катастрофай «Анаконды», рашыў на Месяцы завесці комуністычныя парадкі, вядзе варожую Штатам і нашай нацыі прапаганду, дыскрэдытуе людзей вышэйшага звання, — у сувязі з усім пералічаным я, Поль Арноль, ад імя Прэзідэнта і самога бога абвяшчаю: негр Роб Пітэрс абвінавачваецца па артыкулу 205 працэсуальнага кодэкса Штатаў, які патрабуе самага суровага пакарання — смерці.

Каб надаць сваёй абвінаваўчай прамове большую сілу і пераканальнасць, ён у заключэнне ўскінуў угару рукі і зашаптаў малітву.

Робу сталы і брыдка і смешна. Няўжо гэты малойчык дасюль не зразумеў, дзе ён знаходзіцца.

— Падсудны Роб Пітэрс, ці прызнаеце сябе вінаватым? — крыкнуў Арноль, раззлаваны маўчаннем штурмана.

Роб з’едліва запытаў:

— Пан суддзя і пракурор, хто можа пацвердзіць вашу вар’яцкую выдумку? Дзе сведкі?

— Сведка ўсяму — бог! — адрэзаў холадна Арноль.

— Не, не бога вы бралі сабе ў сведкі,— выгукнуў горача Роб і ўвесь задрыжаў ад узбіуджэння. — Вашы сведкі — нахабнасць, шалёнае чалавеканенавісніцтва. Гэта вас трэба судзіць, паважаны капітан! Вы — нікчэмны палахлівец. Калі мы пакідалі борт карабля, вы былі п’яны. Ці маглі вы аддаць які-небудзь разумны загад? Вы ратавалі ўласную скуру…

— Хопіць! — абарваў штурмана Поль. — Суд верыць слову капітана карабля.

— Містэр Арноль, — выходзячы з цярпення, прамовіў Роб. — Мне здаецца, я вас пачынаю па-сапраўднаму ненавідзець. Пакіньце гэтую камедыю. Майце на ўвазе, я не пацярплю далейшага здзеку над сабой. Чуеце?

— Вашы пагрозы дарэмныя. Я не пакіну гэтага месца да таго часу, пакуль не давяду справу да канца.

— Як сабе хочаце, — абыякава заўважыў «падсудны». — Паглядзіце йа гадзіннік — час абедаць. Ці не падсілкав-ацца i вам? — I, падышоўшы да «трыбуны», зняў з яе сваю скрынку.

Гэта падліло імасла ў агонь. Поль Арноль разлютавана бліснуў вачыма i нагой штурхнуў негра ў спіну.

Гэта было ўжо занадта. Роб размахнуўся і ўдарыў Поля кулаком.

I тут пачалася жорсткая, бязлітасная бойка. Праціўнікі душылі адзін аднаго, адбягалі ў бакі, цяжка саплі, аддыхваліся і зноў кідаліся адзін на аднаго. Нарэшце ў ход пайшлі розныя рэчы, што трапляліся пад рукі. Незвычайныя падзеі разгарнуліся на Месяцы — сапраўдная вайна. Два чалавекі на ўсёй планеце не маглі ўжыцца разам! Гэтаму вар’яту Полю і тут захацелася ўлады. Але не на таго натрапіў.

Поўгадзінная жорсткая сутычка не дала ніякіх вынікаў. Касмічныя касцюмы, на дзіва моцныя і трывалыя, надзейна ахоўвалі сваіх уладальнікаў ад небяспечных удараў.

Зразумеўшы, што бойка дарэмная і не прынясе ніводнаму з іх перамогі, праціўнікі разышліся.

Поль Арноль нечакана прыхіліўся да сцяны, і праз некаторы час Роб Пітэрс пачуў у навушніках роўны, епакойны храп.

Роб выйшаў з ракеты, энайшоў самую цёмную шчыліну ў глебе і, зручна прымасціўшыся ў вузкім каменным ложы, заплюшчыў вочы. «Спаць, спаць», — патрабавала цела, і яго праз хвіліну агарнуў глыбокі сон.

Раздзел дваццаць трэці

Алег Дрозд перапрабаваў усе вядомыя спосабы вярнуць ракету на разлічаную трасу і не атрымаў ніякіх вынікаў. 3 сумным, вінаватыім выглядам ён паглядзеў на Івана Іванавіча.

Дзянісава больш не цікавілі прылады на пульце кіравання. Прыкрыўшы вочы цёмнымі акулярамі, ён чамусьці з пільнай увагай углядаўся ў шырокае акно абсерваторыі. Нешта змянілася і ў яго настроі. Скулы на твары не выступал] так падкрэслена рэзка, як некалькі секунд назад.

Павярнуўшыся да Алега, Дзянісаў сказаў:

, — Сябры! Нас захапіла небывалая магнітіная бура. Глядзіце, як лютуе Сонца!

Калі чорнае шкло загарадзіла экран абсерваторыі, падарожнікі ўбачылі сапраўды феерычную карціну. На небе, раскінуўшы доўгія шчупальцы асляпляльна белых пратуберанцаў, ляжала распластанае Сонца. Хлопцы спалохана замёрлі: ці не адбыўся выбух на овяціле? Гэта пагражала-б катастрофай не толькі касмічнаму караблю, але нават планетам. Адразу былі ўключаны аўтаматычныя лічыльныя апараты.

Некалькі напружаных хвілін — і атрыманы вынікі. Так, памер пратуберанцаў небывала вялікі, ён дасягае каля аднаго мільёна кілометраў… На Сонцы адбыўся выбух, але ён не пагражальны, бо пратуберанцы ўжо больш не пашырыліся.

— Ух! — з палёгкай уздыхнуў Дзянісаў.— Бачыце, і Соінца ўмее жартаваць…

— Што-ж рабіць, Іван Іванавіч? — у роепачы спытаў Алег.

— Мацней трымацца за тапчаны. Вучыся ў Віктара.

Гэта было сказана не без іроніі.

Віктар ляжаў з прыжмуранымі вачыма. Рукі яго прыкметна дрыжалі, на ілбе выступіў пот.

— Віктар, як самаадчуванне? — ужо сур’ёзна звярінуўся «ачальнік экспедыцыі да штурмана..

— Нічога… Гэта пройдзе… Вельмі цісне грудзі…

Прайшлі доўгія, пакутлівыя хвіліны. Члены экіпажа змучыліся, змарнелі. Яны нават не адважваліся перамаўляцца адзін з адным: бераглі сілы. Хто ведае, колькі часу будзе прадаўжацца шалёная імашітіная бура. Трэба вытрымаць, выратаваць карабель і прывесці яго да вызначанага пункта.

Як далёка родная планета! Яна падобна адсюль на двайны дыск звычайнага Месяца. А гэта ўказвае на сур’ёзную небяспеку: карабель аддаліўся ад яе іне менш як на 840 тысяч кілометраў. Ніводнага слова і гуку не чуваць у эфіры: магнітная навальніца…

Зямля, Зямля! ЦІ суджана вярнуцца тваім падарожнікам?

25 чэрвеня. 23 гадзіны 00 хвілін.

Паскарэнне ўпала да 6 метраў у секунду. Я адчуў сябе лепш і заняў месца за пультам кіравання. Баліць галава, ныюць, быццам натруджаныя, спіна і ногі. Але ў мяне пакуль невялікі клопат: я сачу толькі за метэорамі. Яны ў гэтым кутку космаса — рэдкія госці.

Дзянісаў загадаў весці дзённік назіраніняў. Я з радасцю згадзіўся. Дзённік! Ты становішся членам экіпажа. Вітаю цябе, дружа! Калі размаўляю з табой, лёгка на сэрцы. Ты абуджаеш думкі, накіроўваеш у палёт мары, ты адганяеш сум i трывогу.

Тое, што адбылося з нашым караблём, магло мець трагічны канец, Калі мы збіраліся ў падарожжа, ніхто не папярэдзіў аб гррзнай небяспецы. А гэта ўжо сур’ёзны пралік навукі. Таварышы вучоныя, што вы скажаце на гэта?

На наша шчасце, здарылася прыемная выпадковасць — «Вулкан» забяспечаны новым дзівосным рухавіком. Дзянісаў лічыць, што з яго дапамогай хутка пачнем прабівацца да арбіты роднай Зямлі. Цяпер мы знаходзімся ад Зямлі на адлегласці двух мільёнаў кілометраў. На чорным, як сажа, небе яна свеціцца зусім невялікім дыскам.

Ляцім ужо болей сутак.

Хуткасць ракеты неверагодная — 40 кілометраў у секунду. Калі мы не пачнем тармажэння, нас вынясе за межы сонечнай сістэмы, i ракета ператворыцца ў звычайны блукаючы балід. Не вельмі прывабная перспектыва!

Дзянісаў і Віктар сядзяць ля астранамічнай абсерваторыі. Яны ўвесь час сочаць за каронай Сонца. Магутнае свяціла па-ранейшаму бунтуе распаленымі газамі, захлынаецца ад дыму дзівосных вошенных вулкаінаў. Але вогненная ліхаманка паволі патухае. Сонца будзе жыць, свяціць, як і свяціла. Праўда, у сусвеце ёсць зоркі-сонцы, якія ўзрываюцца па-сапраўднаму i з такой сілай, што за кароткі прамежак часу набухаюць да велізарных памераў. Відаць, Сонца не належыць да такіх свяціл, яно — даволі ўстойлівая зорка.

Вельмі зручна назіраць за Юпітэрам, Марсам і Сатурнам. 3 Плутонам адбываюцца нейкія дзівосы, ён крыху адхіліўся ад сваёй арбіты. Што гэта? Вынік ранейшых няправільных вылічэнняў, ці іна планету ўплываюць інейкія іншыя пабочныя сілы?

Адказаць на гэтыя пытанні будзе цяжка. Калі-б на ракеце быў устаноўлены магутны зямны тэлескоп, магчыма, удалося-б лепш вывучыць норавы далёкай сяброўкі Зямлі.

26 чэрвеня. 3 гадзіны 15 хвілін.

Працуюць атамныя рухавікі ракеты. Пачынаецца тармажэнне. Нас зноў прыкоўвае да гумавых канагіак, i мы з затоеным дыханнем глядзім на паказанні вымяральных прыбораў.

Стрэлкі раскручваюцца ў адваротны бок — якая радасць! Ракета пад вялікай нагрузкай. Мы чуем, як уздрыгваюць сцены, падлога, нават святло, здаецца пацямнела ад вялікай натугі матораў.

Зямля, глядзі, мы не адважыліся пакінуць цябе. Мы перамаглі вар’яцкую сілу стыхіі і хутка паднімем парус зваротнага плавання.

Ці страшна было нам, калі нечакана трапілі ў бяду? Вядома, страшна. Мы падрыхтавалі сваё жыццё для славы Зямлі, у гэтым бачылі свой абавязак, сваё шчасце.

Зразумела, небяспека катастрофы выклікала хваляванне і нават страх. Чалавеку дадзена толькі адно жыццё. Жыццё трэба пражыць слаўна, з вялікай карысцю для самога сябе і чалавецтва.

Я часта думаў і задумваўся над мэтай жыцця, аб тым, што такое шчасце.

Шчасце! Яго не выдумалі людзі, гэта не прывід, за якім кожны гоніцца і хоча злавіць. Без шчасця жыццё шэрае, невясёлае, як нудная дажджлівая восень. Але шчасце не ловяць, а змагаюцца за яго!

Мабыць ёсць такія, што лічаць: шчасце ў пошуках асалоды, вострых уражанняў.

Гэта ўяўнае, прывіднае шчасце мешчанііна. Сапраўднае шчасце толькі ў працы! Калі-б не існавала працы — творчай, прыгожай, радаснай, якая жывіць душу чалавека, дае яму смелыя діумкі, радасныя пачуцці, нязломную волю і сілу тытана, — не было-б і шчасця.

На працы трымаецца ўся зямля, на радасці шчасця— чалавек!

Яно прыходзіць ціха і зуеім будзённа, без урачыстых маршаў і песень, прыходзіць і займае свой куток у — сэрцы, які даўно для яго прыгатаваны. Шчасце, па-^мойму, мае нават свае абрысы, вагу, колер. Мне яно не раз уяўлялася звычайнай простай сняжынкай — светлай, нячутнай. Трэба не толькі авалодаць шчасцем, але і ўмець утрымаць яго.

Ці быў я калі-небудзь шчаслівым? Па-мойму, не. Я стану такім, калі змагу перад сябрамі, перад усім светам сказаць: глядзіце, я змагаўся, пакутава}', пазіраў у вочы смерці — i я перамог! 3 якім нецярпеннем чакаю я гэтай хвіліны. Ці прыдзе, ці наблізіцца яна? Вядома, прыдзе!

26 чэрвеня. 6 гадзін 00 хвілін.

На Зямлі пачынаецца дзень. Там над яшчэ шэрымі, змрочнымі прасторамі, ледзь-ледзь падагрэтымі зарой-зараніцай, гучыць' у гэты час да болю знаёмы і мілы голас дыктара маскоўскага радыё: «Гаворыць Масква! Добрай раніцы, таварышы!»

Абуджаюцца вуліцы, плывуць людскія патокі. Нейкая цудадзейная сіла адчуваецца ў гомане натоўпу, у шуме машын і матораў, у пераклічцы гудкоў. У гэты час глыбей можна адчуць, што праца з’яўляецца ўладаром свету.

Мы балюча сумуем па Зямлі. Тут, у пустэльні космаса, нам асабліва моцна яе нехапае. Цэлымі гадзінамі мы толькі і робім, што ляжым і чакаем. А што можа быць больш надакучлівым, знясільваючым душу, чым чаканне? Адно «нас выратоўвае, — чаканне наша мае сваю мэту.

Вось ужо ракета змяніла напрамак палёту, ляціць не да Арыёна, а назад, да Зямлі. Каб доўга т блукаць у космасе, вярнуцца хутчэй да родных ваколіц планеты, мы ўключылі фатонны рухавік. Спачатку яго роля ў палёце была мала прыкметнай, але праз інейкі момант скораметр i іншыя прылады на пульце кіраванвя паказалі: адбыўся пералом, матор пацягнуў, як кажуць, запрогся. Мы горача заапладыравалі. Наша радасць зразумелая. Ракету занесла так далёка — на 2,5 імільёны кілометраў, што калі-б мы мелі толькі атамныя рухавікі, нам ніколі-б не ўдалося нават блізка апынуцца ля Зямлі. У лепшым выпадку, ракета зрабілася-б спадарожшкам планеты.

Такім чынам, фатонны рухавік працуе. Нам трэба разгон, галавакружальны палёт, імклівасць! Ракету магнітная бура несла з хуткасцю 40 кілометраў у секунду. I назад мы павінны вяртацца гэтак-жа шпарка.,

Стрэлкі скораметра ўздрыгваюць, гойдаюцца, i вось ужо можна заўважыць, што расде, павялічваецца паскарэнне.

Прылады фатонных апаратаў паказваюць дзівосныя з’явы. Ідзе бурны распад часцінак урана… Выкідваюцца патокі пратонаў і антыпратонаў, з неверагоднай хуткасцю яны злучаюцца і ствараюць новы паток, больш імклівы і магутны, і ён выліваецца праз соплы аграмаднай асляпляльна белай ракой. На экране, запаленым спецыяльна для назіранняў, інельга пазнаць соплаў. Гэта вогненадыхаючыя вулканы, яны выкідваюць паток утаймаваных чалавечым розумам нябачных часцінак матэрыі.

Як цяжка і пакутна целу! Здаецца, да сэрда прывешана гіра. Яно б’ецца там замаруджана, што халадзеюць рукі, лоб, ногі. Нехапае крыві, нехапае паветра. Млосна, нудна, жудасна. Але трзба цярпець, сдіснуўшы зубы, 'маўчаць. Мы павінны дагнаць Зямлю.

Усё зноў паўтараецца, як у філыме, пушчаным з канца. Мы нерухома ляжым на канапках, маўчым і нават ні аб чым не думаем… Вядома, уключаны ўсе рацыі і тэлевізафоны. Запісаны на плёнку голас Дзянісава пасылаецца ў эфір. Але з Зямлі не чуваць адказу. Чаму? Можа яшчэ не зусім супакоілася магнітная бура і ў яе магутным подыху губляюцца ўсе электрычныя сішалы? Мабыць не гэта з’яўляецца прычынай.

Зямля проста не ведае, дзе знаходзіцца ракета, у які бок накіраваць антэны, каб паслаць свае сігналы.

Вось чаму і трапечуць дэлымі гадзіінамі сіняватыя экраны тэлеапаратаў, маўклівыя і пустынныя.

Цяпер якраз раніда на Зямлі… Ззяе сонда, гойдаюцца над азёрамі туманы, стыгнуць на травах росы…

Мы не ведаем, што цяцер у нас: дзень, ноч, світанне? Гэтыя звыклыя зяім'ныя разуменні для нас не падыходзяць. Тут Сонца жыве як-бы само па сабе, свеціць і толькі, а Месяцаў мы бачым аж два — звычайны Месяц, вельмі сціснуты і нейкі белы, і нашу Зямлю, чыстую лёгкую, ахутаную мяккім блакітна-сінім ззяннем.

Далёкая краса наша! Мы, твае сыны, любуемся табою. 3 чым цябе параўнаць — з каметай, дыяментавай зоркай? Не, для цябе няма параўнанняў, бо ты створана для жыцця, для шчасця. Мы шчаслівыя ўжо тым, што нарадзіліся на тваіх прасторах, дыхалі тваім паветрам, бачылі твае бары i дубровы, слухалі матчыны песні…

26 чэрвеня. 12.00.

Хуткасць палёту неверагодная — 60 кілометраў у секунду. Але мы набліжаемся да Зямлі з хуткасцю, напалавіну меншай. Гэта тлумачыцца вельмі проста — Зямля-ж таксама не стаіць на месцы, імчыцца па сваёй арбіце ў касмічнай прасторы. Значыць, мы не проста ляцім да роднай планеты, а даганяем яе.

Дзянісаў увесь час сядзіць за сваім астранамічным столікам, назірае за небам, робіць разлікі. Віктар прыняў снатворныя парашкі і спіць. Хутка яму заступаць на вахту. Бядак! Далося хлопцу ў знакі паскарэнне. Яно ледзь-ледзь яго не задушыла. А ўсё таму, што на Зямлі не любіў трэніравацца. Думаў, будзе лёгкая прагулка. Атрымалася інакш…

Гадзіну назад на экране тэлевізара ўзніклі доўгія бясформенныя цені. Адны з іх нагадвалі постаці людзей, другія — нейкія дзівосныя машыны.

Мы застыглі ў радасным чаканні. Няўжо гэта Зямля? Чаму-ж з дынаміка не далятае ніводнага гуку, чаму? А вось і цені ўжо зніклі на мазаіцы. Толькі ледзь-ледзь нешта варушыцца, як-бы на другім яе баку. Мы пільна і доўга прыглядаемся, але разгледзець нічога не ўдаецца.

Што такое? Можа гэта нейкія далёкія загадкавыя перадачы? Нам, незвычайным падарожнікам космаса, вядома, хацелася ўбачыць якое-небудзь іншае жыццё, што існуе дзеннебудзь у адным з далёкіх куткоў сусвету. Віктар загарэўся, пачаў пераконваць:

— Глядзіце, на экране квадратная галава з адным вокам… Не верьте? Далібог, чалавечая галава. Вось яна, вось…

Але я з Дзянісавым нічога не заўважаў. Віктар нават злаваўся, што мы такія блізарукія, і быў цвёрда ўпэўнены, што перахоплены перадачы з далёкага, чужога свету.

Прайшлі хвіліны. Мы чакалі разгадкі. I вось на экране тэлевізара на нас раптам утаропіўся чалавек.

Перад намі была Зямля. Віктар вінавата заміргаў вачыма і апусціў галаву. Прадказанні яго не збыліся.

Мы з цікавасцю сталі разглядаць воблік нашага зямнога сябра. Трое сутак карабель блукаў па халоднай, нязведанай пустыні, трое сутак маўчала радыё і тэлевізары.

Чалавек на экране ўсміхнуўся, і мы выразна ўбачылі яго разумныя крыху касаватыя вочы.

— Прывітанне з Пекіна! Мы прынялі вашы сіігналы, але доўга не маглі знайсці ваш карабель. Ваньсуй!

Колькі шчырасці і цеплыні было ў гэтым братэрскім прывітанні! Miлая, родная Зямля, ты прыгожая і слаўная, мапутная і велічная розумам чалавека. Два мільёны кілометраў раздзялялі нас, але мы як-бы не заўважалі гэтай бясконцай далечыні, глядзелі адзін аднаму ў твар, гаварыл.і, гаварылі…

Зямля нас шукала. Вочы нашы ярка і пераможна свяціліся, у сэрцах нарадзілася няўтольная Прага змагання. Мы звязаліся з Масквой і, расказаўшы аб сваіх прыгодах, пачалі раіцца, як лепш увайсці ў арбіту Зямлі і наблізіцца да Месяца.

Фатонны рухавік прышлося выключыць. Калі даць яму волю, ён можа разагнаць ракету да неверагоднай хуткасці — 290 тысяч кілометраў у секунду. Але з такой хуткасцю трэба пачакаць. Яна спатрэбіцца ў будучым, калі адважныя астранаўты накіруюцца ў шлях да бліжэйшай ад Сонца зоркі.

Бязважкасць дала нам магчымасць працаваць. Іван Іванавіч зноў зацікавіўся Плутонам. Доўга глядзеў у тэлескоп, фатаграфаваў, рабіў вылічэнні. I калі я здаваў вахту Віктару, ён раптам падышоў да нас, абняў за плечы і з глыбокім сумам сказаў:

— Вось што, саколікі, у нас траур.

— У чым справа? — спалохана перапытаў Віктар.

— Плутона няма, — задуменна адказаў Дзянісаў.

— Мы не разумеем вас! — закрычалі мы з Віктарам. — Ен сутыкнуўся з каметай?

— Не. Здарылася страшнае і непаўторнае — ён выйшаў з сваёй арбіты, адарваўся…

Мы ўсё зразумелі. Віктар падбег да тэлескопа і прыпаў да акуляра. Я не зводзіў вачэй з твару Дзянісава. Можа ён жартуе? Навіна была такой нечаканай, што не хацелася верыць.

Гэта-ж страшэнная катастрофа! Цяпер зразумела, яна — вынік выбуху на Сонды, небывалай магнітнай буры.

А Плутон знаходзіўся ад Сонца на адлегласці 6000 000000 кілометраў, дзе сіла сонечнага прыцяжэння вельмі нязначная. Адкрыты толькі ў 1930 годзе, Плутон нават у магутныя тэлескопы быў бачны з цяжкасцю, як слабая зорка без прыкметнага дыска.

Магчымасць выхаду Плутона з арбіты, адрыву ад Сонца даўно прадказвалася вучонымі. Планеты-ж, хоць марудна, але няспынна аддаляюцца ад знешняга свяціла. I, вядома, Плутон, знаходзячыся на самай крайняй граніцы сонечнай сістэмы, павінен быў адысці на такую адлегласць, дзе канчалася ўлада Сонца. Ён не дачакаўся гэтага часу. Гібель яго паскорыла ўзнікшая магнітная бура.

Вельмі шкада, што ўсё гэта здарылася. Сонечная сям’я планет збяднела.

Бывай, Плутон! Шкада, што ты пакінуў нас. Калі-б трохі раней былі вынайдзены фатонныя рухавікі, людзі-б абавязкова наведалі цябе. Былі-б загадзя ўстаноўлены аўтаматычныя радыёстанцыі, і ты не загубіўся-б у цёмнай пустыні неабсяжнага сусвету, пасылаў-бы сігналы на Зямлю, расказваючы людзям пра свой шлях у пошуках больш надзейнага прытулку.

27 чэрвеня. 10 гадзін 15 хвілін.

Мы лядім! Не ляцім, а, здаецца, правальваемся ў бездань. Палёт па інерцыі — гэта своеасаблівае свабоднае падзенне, якое выклікае пачуцце бязважкасці. Лёгкасць рухау узбуджае нас, хочацца некуды ісці, бегчы, ляцець.

Не вельмі прыемна прывыкаць да такіх незвычайных абставін. За сабой даводзіцца пільна сачыць, каб часам не страціць роўнавагі, не адарвацца ад намагнічанай падлогі. Кожны тут па-свойму перасоўваецца па каюце.

Я, прызнацца, люблю адпіхнуцца ад падлогі і ў адзін моман дасягнуць патрэбнага месца. Праўда, часам здараюцца пралікі, і я трапляю ў смешнае становішча. Іншы раз, моцна адштурхнуўшыся ад падлогі, я ўжо не магу апусціцца на яе, сутыкаюся з супрацьлеглай сценкай i адскокваю, як футбольны мяч.

Бывае i наадварот: разгону нехапае, i я павісаю ў паветры. Размахваю рукамі, дрыгаю нагамі — нічога не дапамагае. Тады на выручку прыходзяць Дзянісаў ці Віктар.

Ужо мінулі суткі, як наш карабель узяў кірунак да Зямлі. Хоць мы ляцім з небывалай хуткасцю, карціна сусвету не мяняецца. Навакол дзівосны россып сузор’яў. Калі-б крыху не павялічыўся дыск Зямлі, нельга было-б нават сказаць, што мы рухаемся. Проста перад акном абсерваторыі ляжыць зіхатлівы бераг Млечнага шляху, да якога, якбы магутнымі штормамі, сагнаны кучаравыя туманнасці i буйная галька адшліфаваных у касмічным акіяне зорак.

3 Зямлёй карабель падтрымлівае пастаянную сувязь. Іван Іванавіч паведаміў у Маскву і ўсім замежным абсерваторыям аб лёсе планеты Плутон. Мы ўжо атрымлівалі паведамленні, што назіранні Дзянісава пацвердзіліся.

Асабліва цікавай была размова з Хлебнікавай і Вілі Рэндолам. Мы падрабязна расказалі аб умовах палёту ў час магнітнай буры, аб рабоце фатоннага рухавіка. Выпрабаванне пацвердзіла разлікі вучоных. Цяпер можна смела распрацоўваць трасы на Марс і Венеру, на Юпітэр i Сатурн. "

Сёння ў нас свята. Аб ім мы даведаліся зусім нечакана. Калі Дзянісаў закончыў перадаваць на Зямлю вынікі сваіх астранамічных назіранняў, раптам на карабель прыйшла тэлеграма. Начальнік Маскоўскага касмадрома горача віншаваў Віктара Машука з днём яго нараджэння. Віктар быў уражаны: ён сам забыў, што гэты дзень — знамянальная ў яго жыцці дата.

Вядома, з выпадку такой урачыстасці, снеданне было асаблівае.

— Дваццаць пяць год — круглая дата, — гаварыў Іван Іванавіч з усмешкай. — Тут не абыйдзешся без выдаткаў.

Віктар расцвіў ад радасці. Яго дзень нараджэння адзначаецца ў космасе! Яму першаму з людзей выпала такое шчасце!

За сталом было ажыўлена, шумна. Дзянісаў наліў юбіляру поўную шклянку шампанскага. Я таксама хацеў выпіць, але Іван Івайавіч не дазволіў, бо мне заступаць на вахту. Ён прапанаваў мне піва. I, чокнуўшыся з усімі, сказаў, звяртаючыся да імянінніка:

— Помні, Віктар, дваццаць пяць год — гэта рубеж юнацтва і сталасці. Ты вырас, узмужнеў, загартаваўся. Зразумей: дрэва трымаецца за землю карэннямі, а чалавек за жыццё — праўдай. Віншую цябе, жадаю шчасця і ўдачы.

Я заўсёды захапляўся Дзянісавым, а сёння адкрыў новую рысу яго характару — бацькоўскую клапатлівасць, гонар за чалавека.

Я чакаў, што Віктар атрымае новыя тэлеграмы. I, вядома, баяўся, што адна тэлеграма будзе наташына. Трывога аказалася дарэмнай. Наташа маўчала. Яна не паяўлялася і ў студыі тэлецэнтра.

Як сумаваў я па ёй, па яе голасу і стрыманай ласкавай усмешцы.

Наташа, гэтыя словы прысвячаю табе. 3 глыбіні жахлівай цемрадзі, з далёкай касмічнай дарогі шлю табе прывітанне. Ты ведаеш, якая бяда навалілася на нас. Мне было вельмі цяжка. Я, здавалася, згубІў усё: сілу волі, трапятанне сэрца, агонь душы, але жыў, змагаўся, чакаў. Ведай: адзінай жыхаркай маёй душы ў гэтыя хвіліны была ты. Я глядзеў у ілюмінатары, бачыў зоры, i мне здавалася, што гэта бляск тваіх вачэй.

Добрая, мілая i далёкая дзяўчына! Я ўспамінаю нашы сустрэчы, тыя некалькі слоў, якія ты мне сказала.

Як мне хочацца пабачыць цябе, пагаварыць хоць праз экран тэлевізара!

Цяпер мне вядома цана смутку, горкага і балючага, па блізкаму, дарагому чалавеку: у душы маёй абудзіліся новыя ўяўленні аб жышіі, аб яго вялікай прыгажосці. Здаецца, я раней глядзеў на свет зружанымі, затуманенымі вачыма.

28 чэрвеня. 14.00.

Змяніўся з вахты. Дзянісаў загадвае легчы адпачыць. Але я не лягу. За ілюмінатарамі ракеты разгортваюцца нябачаныя краявіды.

3-за залацістага берагу Млечнага шляху;

Праплываючы міма чырвонага Марса;

Кружачыся сярод чорных правалаў неба;

Загароджваючы сабой стройныя абрысы Вялікай Мядзведзіцы;

Успыхнуўшы сярод ночы яркім блакітна-бялесым колам,

Набліжаецца да нас —

ЗЯМЛЯ!

Вечная цемрадзь космаса як-бы адступіла перад прыгажуняй-планетай. Неба ўжо не такое страшнае i нязвыклае. Хоць Зямля свеціць адлюстраваным святлом, нам здаецца, што ад яе ідуць, струменяцца патокі цяпла і радасці. Вось калі мы можам цвёрда сказаць: для нас наступала раніца.

Ракета ўжо ляціць не ўслед за Зямлёй, а пагварочваецца да мэты нашага падарожжа — Месяца. Віктар час-ад-часу на секунду-другую ўключае атамныя рухавікі. Нам трэба запаволіць імкліва-шалёны палёт!

Што там на Месяцы? Ці давядзецца знайсці загінуўшую «Анаконду»? Які лёс напаткаў Поля Арнола i Роба Пітэрса? Вядома, цяжка ўявіць, што яны жывыя. Небаракі! Катастрофа i да гэтага часу застаецца загадкавай.

Чатыры дні мінула, як наш карабель пакінуў Зямлю. I мы маглі загінуць, трагічна i неразумна. Колькі нечаканасцей падпільноўвала нас, колькі было небяспечных момантаў. Але пільнасць, настойлівасць і вытрымка выратоўвалі.

Ужо даволі вялікі дыск Месяца. Праўда, імы бачым толькі вузкі, прадаўгаваты серп. Зямля ўвесь час вядзе для нас перадачы. Хутка яна возьме на сябе кіраванне караблём.

29 чэрвеня. 3.00.

Хоць воблік Зямлі зацягнуты бялесай дымкай хмар і воблакаў, па ледзь-ледзь прыкметных абрысах мы заўважаем, што яна павернута да нас усходнім поўшар’ем. Вунь там павінна быць Масква. Я на момант уяўляю маскоўскі ракетапорт і, здаецца, выразна бачу, як у напрамку да Месяца, які вынырнуў на небасхіле, паварочваюцца аграмадныя чашы парабалічных антэн.

Я ўключыў тэлевізар і, хоць на экране нікога пакуль не бачу, ветліва ўсміхаюся і дакладваю:

— Зямля! Зямля! «Вулкан» уступіў у зону прыцяжэння Месяца. Маторы выключаны. Хуткасць падзення 2 кілометры ў секунду. Праз пяць гадзін — пасадка!

Серп Месяца расце, павялічваецца. Ніхто не спіць. Мы чакаем сустрэчы з невядомым светам. Хутчэй-бы!

29 чэрвеня. 7.00.

Месяц — пад намі. Яго ўжо нельга назваць Месяцам. Гэта шэрая каменная чаша, якая займае большую палавіну неба і ўжо зусім не свеціць… Выразна i ярка відаць грабяністыя выспы невялікіх гор, контуры раскіданых ланцугамі кратэраў.

Карабель паскарае падзенне. Хутка запрацуюць у насавой частцы маторы. Мы загадзя кладземся на канапкі. Роўна і дакладна працуюць кантрольныя прыборы. 3 заміраючым сэрцам глядзім іна іх: хоць бы не падвялі! '

29 чэрвеня. 8.00

Ракета затарможана і, зрабіўшы манеўр, ляціць паралельна паверхні Месяца. Хуткасць— 1 590 метраў у секунду, вышыня — 200 кілометраў. Мы радасна махаем рукамі, вітаем суровую планету.

Вось мора Воблакаў, вобады застыўшых кратэраў. Я пазнаю іх. Гэта — Пітаб, Вернер, Пантан, Альмануп, Палібій…

Далей мяжа святла і цемры — тэрмінатар. Хвіліна — і карабель агортвае змрок. Але мы па-ранейшаму добра бачым незвычайны для вока ландшафт, заліты чырванаватым святлом Зямлі..

Праходзіць трыццаць хвілін — і карабель ляціць над поўшар'ем, якога ніколі не бачыў чалавек.

Можа што-небудзь новае, небывалае ёсць тут? Мы прынікаем да ілюмінатараў, пільна сочым, як нячутна сунецца пад намі паласа акамянелых пейзажаў Месяца, якая нібы раскручваецца з аграмаднага рулону. Тыя-ж шырокія шчыліны, правалы, востраканечныя ўцёсы, горы кратэраў з закругленымі вяршынямі.

— Алег, уключы дозіметрычныя апараты. Хутчэй! — загадаў раптам мне Дзянісаў.

— А што такое? — не зразумеў я ўсхваляванасці Івана Іванавіча.

— Мы-ж павінны адшукаць «Анаконду». А гэта не вельмі проста зрабіць. Бачыш, якія тут каменныя сутарэнні. Апараты нам адразу пакажуць: дзе радыёактыўнае выпраменьванне — там i шукай загінуўшую ракету.

— Праўда, — згадзіўся я і націснуў на кнопкі. Цяпер Віктар і Дзянісаў сачылі за Месяцам з акна, а я — па паказаннях апаратаў. Мінула ўсяго 'некалькі кароткіх хвілін — гляджу, а на шкле рэнтгенометра захісталася страла і паволі папаўзла ўгару.

— Іван Іванавіч, — закрычаў я. — Ракета недзе тут. Мы трапілі ў зону магнітнай радыёактыўнасці. 50 рэнтген у гадзіну!

Дзянісаў стаяў ля акна не зварухнуўшыся. Ен, мабьіць, не губляў надзеі заўважыць не толькі месца катастрофы, але і жывых членаў экіпажа ракеты. Я разумеў яго. Ндарэчна было ўявіць, што Поль Арноль i Роб Пітэрс недзе ляжаць мёртвыя пад абломкамі свайго карабля. Як хацелася ўбачыць іх жывых, выратаваць!

Калі я зноў паглядзеў на паказанні рэнтгенометра, мяне ахапіў страх: 200 рэнтген у гадзіну? Ад разбітага атамнага рэактара «Анаконды» не можа быць такая радыёактыўнасць, ды яшчэ на вялікай плошчы…

Я хацеў крануць Дзянісава за плячо, але ён сам, як-бы адчуваючы нешта нядобрае, павярнуўся да пульта кіравання і паглядзеў на шкалу апарата.

Скулы яго ледзь прыкметна ўздрыгнулі.

— Якое адкрыццё! Але яно можа нам дорага каштаваць, — сказаў ён стрымана. — Такіх магутных залежаў уранавых i торыевых руд Hiдзе няма на Зямлі.

Пакуль мы прымалі меры перасцярогі супраць нябачаных праменняў, зона небяспечнай радыёактыўнасці засталася ззаду.

28 чэрвеня. 10.00.

Мінула 2 гадзіны 7 хвілін 38 секунд. Наш «Вулкан» зрабіў кругавы аблёт вакол серабрыстага шара, пакрыўшы адлегласць 12 177 кілометраў. Знойдзены яшчэ тры мясціны, дзе заўважаны радыёактыўныя выпраменьванні. Мы іх старанна сфатаграфавалі і нанеслі на карты. Цяпер абавязкова будуць знойдзены рэшткі загінуўшага карабля, па якіх мы прачытаем сумную гісторыю людзей, што ступілі на новую нязведаную планету.

29 чэрвеня. 10 гадзін 15 хвілін.

Ура! Апошняе тармажэнне! «Вулкан» ідзе на пасадку. Мы з затоеным дыханнем сочым, як ракета паступова набліжаецца да паверхні Месяца. Іван Іванавіч вядзе рэпартаж для Зямлі, расказвае, удакладняе даныя аб ландшафце. Цікава назіраць за гарызонтам. Ён, нібы гумавы, — звужаецца, сціскае далягляд. Удалечыні і з бакоў відаць горы. Хвіліна — i ix ужо няма, яны як-бы ўраслі ў сярэдзіну планеты.

Нарэшце… О, што гэта? Ілюмінатары і шырокае акно абсерваторыі засланіў густы, непраглядны змрок. Я схапіўся за штурвал, міжвольна заплюшчыў вочы. Што рабіць? Даць поўны наперад?

Але на маё плячо раптам лягла рука Дзянісава. Я павярнуўся. Іван Іванавіч гразіў мне пальцам.

— Што гэта? — спытаў я спалохана.

У гэты момант нас штурханула, выключыліся маторы, i адразу панурая маўклівасць агарнула наваколле.

Нічога не разумеючы, я паглядзеў у вокны. За імі па-ранейшаму стаяла цемрадзь.

— Мы трапілі ў воблака пылу, — нарэшце сказаў Дзянісаў.

Неўзабаве пачалася падрыхтоўка да выхаду з ракеты.

29 чэрвеня. 10 гадзін 20 хвілін.

Іван Іванавіч закончыў рэпартаж. Перад намі ўспыхнуў экран тэлевізара. Рассунулася заслона, і мы ўбачылі твар прэзідэнта Акадэміі навук. Ен глядзеў на нас уважліва, з усмешкай. Потым, пакратаўшы вусы над пухлай губой, жартаўліва сказаў:

— Гэта вы, Іван Іванавіч? Дзень добры, дарагі! Якое надвор’е там у вас?

— Чакаецца град, Аляксей Гаўрылавіч, — у тон яму адказаў начальна экспедыцыі. — 3 каменьчыкаў і валуноў, — дадаў ён праз момант. — У нас тут дзіравае неба…

— Калі так, беражыцеся, — i раптам сур’ёзна сказаў: — А цяпер дазвольце, дарагія таварышы, павіншаваць вас з перамогай! За вамі сочыць увесь свет. Совецкія людзі і ўся наша вялікая Радзіма спадзяюцца, што вы з чэсцю выканаеце заданне совецкага ўрада. Ад душы радуемся вашым поспехам!

Ніколі яшчэ я не бачыў такіх шчаслівых твараў, якія былі ў Дзянісава і Віктара. Праўду кажуць — сіла перажыванняў залежыць ад сілы жаданняў…

— Мы — на Месяцы! Вось яна,

Перакапаная, зрытая глыбокімі чорнымі шчылінамі;

Застаўленая ўцёсамі і вяршынямі хрыбтоў;

3 праваламі кальцавых кратэраў;

3 морамі і акіянамі, у якіх ніколі не было і кроплі вады;

Вузкая і цесная пад чорным скляпеннем неба;

Квітнеючая ў праменнях Зямлі і Сонца;

Невядомая, нязнаная, суровая —

ДАЛЯЧЫНЬ.

Мы спускаемся з ракеты па вузкай дзюралевай лесвіцы, мы нарэшце ступаем на глебу Месяца, ступаем асцярожна, спачатку спрабуючы яе дотыкам чаравікаў, каб нечакана не праваліцца ў багну. Нічога, глеба як глеба. Трымае нас, трымае ракету.

Дзень добры, начное свяціла, халодная i спякотная пустыня! Мы, нарэшце, прывезлі табе чалавечую ласку і любоў. Бяры, карыстайся!

Тысячы год людзі марылі зблізку паглядзець твае прасторы, пакратаць рукамі тваю глебу… I гэта здзейснена.

Іван Іванавіч Дзянісаў падымае кавалачак глебы Месяца, размінае на далоні, паказвае нам.

— Дальбог, — кажа ён з усмешкай, — тут смела можа расці пшаніца…

Позірк шукае дарог i сцежак. 1х тут няма. Мы робім першыя крокі.

Лёгкаець рухаў, незвычайная зухаватасць ахоплівае нас. Віктаір падскоквае, потым мы бяжым наўздагонкі.

Стой! Хопіць! Дзянісаў уздымае руку і кліча падысці. Што такое?

Назад, у ракету! Мы не павінны губляць і хвіліны часу — за работу, за работу!

Я застаюся ўнізе. Дзянісаў і Віктар выносяць з карабля розныя скрынкі і перадаюць мне. Я іх беражліва складваю ў доўгі штабялёк. I вось Іван Іванавіч дае мне кірку, нечым нагружае і Віктара. Мы ўтраіх ідзем да высокай скалы, што стаіць непадалёку. Па выступах і вуглаватых краях узбіраемся «на самую вяршыню. Дзянісаў загадвае на сярэдзіне каменнай пляцоўкі выдзяўбці дзірку.

Сыплюцца ўдары кіркі. Скала дрыжыць, разбуджаная працай.

Гатова! Я распростваюся, адыходжу ў бок.

Дзянісаў надзейна ўмацоўвае на скале высокі металічны шост з блокам:і драцяным тросікам, і я ўздымаю Сцяг. Совецкая краіна і людзі ўсёй планеты бачаць на экранах сваіх тэлевізараў хвалюючую, незабыўную падзею.

Палотнішча чырвонага сцяга нерухома застывае ўгары. Мы апладыруем, са шчырым захапленнем крычым «ура».

Пасля Іван Іванавіч Дзянісаў разразае чырвоную нітку на пакрывале, што інакінута на нейкую высокую скульптуру.

Хто гэта? На нас, на ландшафт застыўшага царства прыветліва i як-бы крыху здзіўлена глядзіць стары чалавек у старамоднай вопратцы i капелюшы.

— Цыялкоўскі! — ускрыкваем мы ад захаплення… — Дык вось хто быў у нас камандзірам карабля!

Я прыгінаюся і чытаю надпіс, высечаны на мармуры пастамента:

«Асноўны матыў майго жыцця — зрабіць што-небудзь карыснае для людзей, не пражыць дарэмна жыцця, правесці чалавецтва хоць крыху ўперад. Вось чаму я цікавіўся тым, што не давала мне ні хлеба, ні сілы. Але я спадзяюся, што мае работы, — магчыма хутка, а магчыма і ў аддаленым будучым, — дадуць грамадству горы хлеба i бездань магутнасці».

— А цяпер, еябры, дастаньце компасы, вызначым сваё месца, — загадаў Іван Іванавіч. — Гатова?

— Гатова, — адказалі мы. — Але дзе-ж тут Поўнач?

Дзянісаў робіць шырокі жэст рукой, паказвае на яркае сузор’е Арла. Мы арыентуемся. Аказваецца, у Месяца ёсць магнітнае поле. Цудоўна! Яно нам вельмі дапаможа ў складанні карты, у пошуках «Анаконды».

Праз поўгадзіны мы зноў адпраўляемся ў дарогу. На ўсякі выпадак надзейна закрываем дзверы камеры-шлюза.

Вакол пануе цішыня, вечны спакой. Крокі нашы гучаць у гэтым свеце гулка і цвёрда.

Па Месяцу ідуць пераможцы!

Раздзел дваццаць чацвёрты

Перад вачыма Роба Пітэрса нечакана вырасла нейкае страшыдла. Калматае, вогненнае, яно кацілася проста на яго, пагражальна грукала магутнымі коламі, засцілаючы далягляд клубкамі чорнага дыму. Цела сціснулася ў тугі камяк, у горле перахапіла дыханне. Стала страшна i жудасна. Хаделася бегчы, уцякаць. Але куды? Ззаду — чорная шчыліна, правал. Ступіш крок — і паляціш у бяздонне.

Роб зрабіў намаганне закрыць твар рукамі i перад ім ужо не страшыдла, а звычайны дачны цягнік. Вокны вагонау адчынены, ля іх стаяць дзеці.

О, літасцівы божа! Чый гэта твар у акне будкі паравоза? Ды гэта-ж Рывера, яго жонка! Яна махае прыветліва рукой, на яе вуснах усмешка. Няўжо за час яго адсутнасці жонка стала машыністам i самастойна водзіць цягнік.

Раптам паравоз крануўся з месца. У кожным вагоне ля адчыненага акна стаяць яго дзеці. Так, так, вунь цыбаты Боб, у другім вагоне — шчабятуха Мэры, а далей самы маленькі — Марк.

Роб хацеў крыкнуць, але нешта надавіла на грудзі, а цягнік раз’юшаным вогненным д’яблам паімчаў у далячынь.

Рывера, спыні на хвіліну дягнік! Скажы, ді паправілася ты. Родная, чуеш?

Але вогненны д’ябал ужо далёка. Толькі дяжкі гул колаў ды трымценне рэек яшчэ даносілася да слыху.

А ён стаяў ужо не ля нейкага бяздоння, а на бязлюднай ціхай станцыі, поўнай агнёў.

Божа, колькі тут рэек? Але нідзе ніводнага паравоза. Як-жа ён дагоніць жонку, дзяцей? Бегчы ўслед? Не, лепш ён крыкне моцна, на ўвесь свет. Яна пачуе яго, абавязкова пачуе! I Роб, сабраўшы сілы, закрычаў:

— Родная, ты паправіла-ася?

Закрычаў і прахапіўся. Што гэта? Дзе ён?

Над галавой — чогжая глыбіня неба, засыпаная кучамі зор i засланая белымі і ружовымі туманнасцямі.

Дык ён-жа на Месяцы!

Але чаго дрыжаць сцены шчыліны? Можа і сапраўды ён апынуўся ў родным горадзе

Роб Пітэрс зварухнуўся і хацеў устаць. У гэты момант над шчылінай вырасла нейкае страшыдла і закрыла сабой вузкае ледзяное неба. Роба ахапіла жудасць. Ен хутчэй адсунуўся ў бок, прыціснуўшыся да крутой сцяны шчыліны. У тую-ж хвіліну на месца, дзе ен спаў, зваліуся аграмадны круглы валун. Цяжка ўздрыгнула глеба. '

— Ну вось, і ўся твая свабода, Роб Пітэрс, — пачуўся задаволены голас.

Ды гэта-ж Поль Арноль! Ен стаяў над кіраем шчыліны і быў добра бачны на фоне зорнага неба.

Мярзотнік! Ён яшчэ не паразумнеў! Хацелася выскачыць з яміны, штурхнуць яго самога ў чорную яе глыбіню, закідаць каменнем. Але гэта быў хвілінны гнеў. Праз момант Робу нават стала смешна.

— Хэлло, містэр Поль! — сказаў Пітэрс, знарок не паказваючыся з ямы.

Поль уздрыгнуў, замітусіўся над краем шчыліны.

— Клянуся Юпітэрам, гэта голас Роба, — трапяткім голасам прамовіў ён і, запаліўшы ліхтар, асвяціў наваколле.

— Вы не памыляецеся, сэр, — Роб з лоўкасцю акрабата выскачыў s яміны і стаў побач са сваім ворагам. Поль хацеў кінуцца ўцякаць, але Пітэрс схапіў яго за руку.

— Сэр, чакайце! — і, задыхаючыся ад хвалявання, прадаўжаў: — Я ўбачыў камень вашай нянавісці. Вы прыдавілі ім еваё сумленне. Аднак з гэтым усё скончана. Ведайце, я не помслівы чалавек. Каб наперад нічога непрыемнага не здарылася, я, містэр Арноль, вымушаны буду пасяліцца ў каюце ракеты.

Поль Арноль усё зразіумеў. Ён нічога не адказаў, ускінуў галаву і шпарка накіраваўся да рэштак «Анаконды».

Роб прыкусіў губу. Потым павольна, уразвалку закрочыў следам за ім.

Так і ёсць — Поль стаў на варце ля ўваходу ў каюту.

Хоча перашкодзіць яму? Што-ж, іншага і нельга было чакаць ад гэтага чалавека.

Роб Пітэрс вьгпрастаў сіутулыя плечы і, сціснуўшы кулакі, спыніўся каля ракеты.

— Слухайце, сэр, — сказаў ён стрымана. — Ваша ўпартасць загубіць вас.

Не паспеў ён закончыць сваёй думкі, як Поль раптам наваліўся на яго. Роб упаў. Перад вачыма, закруцілася неба, пахіснулася, стала насторч панурая пустэльня з вуглаватымі вострымі скаламі. Яны душылі адзін аднаго, тузаліся, дзіка хрыпелі.

Пахістваючыся, як п’яны, Роб павольна ішоў да ракеты. Колькі часу ён змагаўся з Полем? Цяжка сказаць.

Навокал па-ранейшаму панавала ноч.

Па деле прабеглі халодныя дрыжыкі. Ці не захварэў ён часам? Дрыжаць і падгінаюцца ногі. Трэба аддыхацца, адпачыць. На гэты раз Поль быў асабліва разлютаваны і моцна памяў яго ў бойцы.

Але нічога! Перамога аказалася ўсё-ж на яго, Роба, баку. Няхай цяпер паляжыць, пастогне, гад.

3 гэтага часу ўсё пойдзе інакш.

Роб пралез праз адтуліну ў ракету, забарыкадзіраваў уваход нейкімі скрынкамі.

А цяпер можна і ўладкавацца. Ён знайшоў абгарэлую канапку, лёг на яе і выцягнуў знясіленыя ногі.

I адразу вярнуўся спакой. У галаве з’явіліся спачатку бязладныя> а потым i больш выразныя думкі.

Хопіць! Надакучыла! Ён ужо як след навучаны гэтым мярзотнікам. Трэба, нарэшце, навучыць фанабэрыстага Поля паважаць людзей.

На чацвёртыя суткі з-за небасхілу ўзышло Сонца. Гэта былі апошнія суткі жыцця двух чалавек на Месяцы.

Роб Пітэрс з 72 гадзін пражытага часу пасля апошніх падзей зусім нямнога патраціў на адпачынак. Ён быў задаволены: перад ім ляжалГ тры тоўстыя спісаныя блакноты.

Такім чынам падарожжа заканчвалася. Можна было спакойна паміраць. Калі людзі знойдуць, нарэшце, гэтыя запісы, яны даведаюцца аб пакутлівых, драматычных гадзінах іхняга жыцця.

Прамень сонца прабіўся ў каюту праз вузкую шчыліну, весела затрапятаў на асколку шкла, што ляжала на падлозе. Роб паглядзеў на яго, і думкі аб смерці адразу зніклі. t

Смерць! Гэта-ж змрок, жудаснае бяздонне. I няўжо давядзецца трапіць у яе халодныя, жорсткія абдымкі? Ніколі ён, Роб, ляжа ля ракеты тварам уверх, будзе глядзець на Зямлю, нябачнымі ніцямі звяжацца з ёй і, калі надыйдзе апошняя хвіліна, пашле да яе сваю душу, сэрца„нязгасныя шчырыя думкі і парыванні.

Роб устаў з-за высокай скрынкі, якая служыла яму пісьмовым столікам, сабраў усе тры блакноты, звязаў іх шпагатам і паклаў на самым прыкметным месцы каюты.

— Вось і ўсё, — сказаў ёы тонам чалавека, які быў рады за вынікі сваёй працы. — Цяпер можна i адпачыць.

Ён злавіў рукамі сонечны прамень, глядзеў на яго з хвіліну, потым рашуча падышоў да адтуліны і раскідаў у бакі скрынкі, дошкі, кавалкі жалеза, што загароджвалі яе.

— Арноль, вы жывы? — сказаў ён іу бязлюдную ціхую прастору. — Заходзьце. Я вас чакаю.

Праз момант непадалёку ад ракеты заварушыўся доўгі цень, і ўслед за ім з’явіўся Арноль. Гэта быў ужо зусім другі чалавек — з шэрым змрочным тварам, з патухшымі вачыма.

Ён дрыжаў, як у ліхаманцы, аблізваў языком перасохлыя губы.

— Холадна? — спачувальна спытаў Роб.

Поль нічога не адказаў і, адшукаўшы месца, сеў.

Роб Пітэрс, заглушаючы трывогу, маўкліва прайшоўся па каюце Г, спыніўшыся ля вялікай сонечнай плямы, што ляжала перад адтулінай, сказаў:

— Хачу паведаміць вам, Поль: я сваю работу закончыў. Гісторыя нашага падарожжа будзе вядома людзям. А цяпер падзелім рэшткі нашых прыпасаў. Іх якраз хопіць роўна на 24 гадзіны… — Ён прыпыніўся, як-бы нешта абдумваючы, потым павярнуўся тварам да сва. йго кампаньёна і працягваў: — Дзе ваша абвінаваўчае заключэнне? Спадзяюся, яно вам больш не спатрэбіцца…

Поль Арноль, пачуўшы гэтыя словы, уздрыгнуў, нібы прачнуўшыся, потым неахвотна павярнуўся, дастаў з кішэні складзеныя паперкі i парваў іх.

Гэта было крыху нечакана для Роба: Поль, выходзіць, паразумнеў!

Канфлікт між двума жыхарамі Месяца быў ліквідаваны.

—: Поль, скажыце мне што-небудзь, — звярнуўся Роб да капітана ракеты, калі яны паснедалі і запоўнілі свае балоны рэшткамі кісларода.

Поль цяжка ўздыхнуў і панура апусціў галаву.

— Што я магу сказаць? — прамовіў ён ціхім, поўным суму голасам. — У душы пуста, у галаве — пуста, а на сэрцы — камень. Лепш давайце маўчаць, сэр.

— Я не згодзен з вамі, Поль, — энергічна махнуўшы. рукой, адказаў штурман. — Маўчаць гэта значыць аддаць сябе смерці. А я не хачу здавацца ёй, не хачу! Чуеце? Я паспрабую змагацца з ёю, — усклікнуў ён горача.

— Я ўжо змагаўся з ёю. Памятаеце? — хмура кінуў Арноль.

— Я не думаю карыстацца вашым метадам. Наколькі мне вядома, хітрасць нікога яшчэ не выручала, апрача лісіцы.

Поль узняў галаву і апаліў Роба злосным позіркам. Вусны яго заварушыліся, ён нешта хацеў сказаць, але Роб папярэдзіў:

— Не будзем зводзіць рахункі, капітан, — сказаў ён мякка. — Я рады, што мы сталі з вамі таварышамі. Дайце руку, містэр Арноль. Выйдзем з гэтай клеткі. Тут цесна i змрочна. Нам трэба бачыць усё: Сонца, Зямлю, неба i нашу пустынную планету.

Поль кіўнуў галавой. На твары яго нельга было прачытаць нічога. Роб дапамог яму ўстаць. Яны адзін за адным пралезлі праз адтуліну ракеты і апынуліся на волі,

Свяділа Сонца. Над галавой вісеў шэры, пабляднелы дыск Зямлі.

Два чалавекі азірнуліся, разглядаючы наваколле. Ні дрэў, ні кустоў — мёртвая аднастайная пустыня. Хрыбты невысокіх гор з усіх бакоў замыкалі небасхіл. Камень, цемра і Сонца— і больш нічога.

Ды яшчэ цішыня! Яна прыгнятала, давіла на сэрца нейкім жудасным цяжарам.

Неба, чорны, маўклівы акіян! Няўжо ты не можаш запаліць вясёлку, загрукаць маладым вясновым громам?

Маўклівасць. Цішыня. Спяць каменні, спіць пустыня, спіць неба…

Значыць і ўсё? А ты, Зямля? Што нам адкажаш ты?!

Роб Пітэрс першы адчуў, што яму нехапае паветра. Але ён нічога не сказаў Полю. Мацней сдіснулася ў грудзях сэрца, цела скурчылася, туга перавязанае акамянелымі мускуламі. Ён стаў дыхаць не так глыбока, невялікімі глыткамі. Спачатку ўдалося ашукаць самога сябе, але хутка нешта пякучае, цяжкае падкацілася да горла, нажом упілося ў грудзі. Роб задыхаў часцей. Перасыхала ў роце, i ён не паспяваў аблізваць языком засмяглыя губы.

Ён паміраў. На яго роўнадушна і холадна пазіраў навакольны свет. Роб заплюшчыў вочы, — толькі на адну хвіліну, — а яму здалося, што ён некуды праваліўся ў бяздонне. Гэта яго напалохала, і ён зноў расплюшчыў вочы.

Азірнуўся. Побач ляжыць Поль Арноль. Ён соладка i бестурботна спіць. «Разбудзіць? Навошта? — спытаў нейкі ўнутраны голас. — Каб ён убачыў твае пакуты? Хіба не можаш памерці моўчкі, не просячы паратунку? Дык маўчы, трывай, мацуйся!»

Роб моцна сціедуў зубы, каб хутчзй пагасіць ледзь пульсуючае жыццё. Але ненадоўга яму хапіла цярплівасці. Жыццё было яшчэ моцным — яно ўспыхнула з новай сілай у яго грудзях.

Роб доўга, з не выказаным смуткам пазіраў на блакітны, нізка навіслы шар Зямлі i раптам уздыхнуў. Уздых быў глыбокі і зусім не пакутлівы. «Ну вось i добра, — мільганула шчаслівая думка ў галаве. — Мне стала лёгка, прыемна i хораша».

Дзе падзеліся тупы боль у горле, слабасць i зняменне цела? На змену прыйшла саладкаватая стома, нейкая ўціхаміраная радасць.

Як ціха навокал! Нават не звініць у галаве, бо яе пакінулі думкі. А што гэта ўгары? Нейкая чорная, журботная рака? Куды яна плыве? Яна ўліваецца ў яго душу, затапляе яе цяжкім пякучым свінцом. Дзе ты, неба, Зямля? Усё знікла, затопленае небывалым чорным шквалам…

…Не, ён не памёр яшчэ, ён бачыць над сабой круглую светлую пляму, яна хістаецца, дрыжыць, то знікае на момант, то зноў з'явіцца. Што гэта? Ён напружваецца, хоча авалодаць атупелымі нервамі. На нейкае імгненне гэта яму ўдаецца, i ён раптам чуе ціхую гаворку.

Божа! Гэта сон ці проста ўяўленне? Не, выразна чуваць чалавечыя галасы, прытым на незразумелай мове. I ён некуды плыве, едзе. О, неба! Якая прыгожая смерць!

Роб збірае рэшткі растрачаных сіл і ўсміхаецца.

Усмешка надоўга застывае на яго вуснах…

Раздзел дваццаць пяты

На Месяцы пачаліся звычайныя працоўныя буднІ. Ужо трэці дзень ля кратэра Бург, які знаходзіцца на поўночным беразе мора Яснасці, ідуць работы па ўстанаўленню тэлевізійнай рэтрансляцыйнай станцыі. Закончаны мантаж лёгкай дзюралюмініевай вышкі, на якой размешчана магутная аўтаматычная антэна.

Цяпер астранаўты клапатліва завіхаюцца ля падножжа высокай каменнай сцяны, прабіваюць у ёй калідор, ствараюць у яе сутарэнні памяшканне, дзе будуць устаноўлены асноўныя прылады i апараты сонечнай энергастанцыі.

Непадалёку ўжо стаяць аграмадныя люстры, ловяць Сонца, даюць электраток для мініятурных буравых машын і адбойных малаткоў.

Вось моцна налягае на цвёрды каменны пласт высокі ў блакітным касцюме чалавек. Адвальваецца глыба, ён спрытна адскоквае ў бок і задаволена ўсміхаецца. Бялявыя валасы, смуглявы твар, гальштук у чырвоную гарошыну, — ды гэта-ж Поль Арноль, капітан загінуўшай «Анаконды»!

Дзе-ж Роб Пітэрс? Нешта яго не відаць Можа ён загінуў?

Не, ён жывы. Дапамога прышла своечасова. Але пакуты «паветранага голаду» так знясілілі яго, што ён не можа хадзіць i ляжыць у каюце ракеты.

Поль Арноль стараецца за дваіх. Ён хоча выдзеліцца сярод совецкіх астранаўтаў, паказаць сваю вынаходлівасць, спрыт, каб заслужыць пахвалу гэтага стрыманага з праніклівымі вачыма Дзянісава, які неяк вельмі пільна прыглядаецца да яго.

Ды i перад Робам ён вінаваты. Але гэта не вельмі турбуе яго. Роб — слуга, свой чалавек, з ім ён памірыцца. Адно яго непакоіць — невядомасць будучыні. Ён хацеў-бы ведаць, як складзецца далейшы лёс, як растлумачыць сваім гаспадарам, уладарам Штатаў, прычыну катастрофы. Вядома, яго напаткала няўдача, хоць гэта было горка і крыўдна ўсведамляць. Ён не зрабіў самага простага — не выратаваў сцяга

Штатаў, перад якім там, на Зямлі, пакляўся, што даставіць яго на Месяц. Сцяг згарэў, ператварыўся ў попел…

Замест яго на высокай скале, што ўзвышаецца шэрай, масіўнай пірамідай, гарыць, горда ўзляцеўшы ў вышыню, барвовы, як сонца, сцяг. Сцяг іншай краіны, чужога народа…

Што цягіер будзе? Хіба ён вінаваты? Роб i Макс i ён сам дакажуць, што ўся справа ў нейкіх праліках канструктараў. Не можа быць, каб ударам метэора былі пашкоджаны адразу дзве антэны. Тут нейкая загадка, таямніца. Як разгадаць яе, як вырвацца з-пад удару лёсу?

Поль Арноль сеў на адвалены камень, задумаўся. Раптам ён заўважыў, што непадалёку каўзануў цень. Узняўшы галаву, ён сустрэўся лозіркам з Дзянісавым. Вочы ў гэтага чалавека — здзіўляюча праніклівыя і разумныя. «Няўжо ён заўважае, — падумаў капітан «Анаконды», — што я пакутую, хвалююся? А можа яму расказаць, i ён што-небудзь параіць?»

Дзянісаў падышоў бліжэй, спытаў:

— Ну, як, пакутнік, усё думаеце?

— О, так, сэр, — ветліва кіўнуўшы галавой, адказаў Арноль.

— I адгадалі загадку?

— Не, сэр. Мне цяжка рабіць вывады…

Іван Іванавіч Дзянісаў прыжмурыўся, адкінуў у бок каменьчык, што трымаў у руках, і разважліва сказаў:

— Калі гавораць долары, праўда маўчыць. Аднак падумайце…

— А што мне думаць? Цяпер усё прапала: і Элсі, i слава, i пяць мільёнаў. Калі Уолтэр і даруе, мяне разарвуць на часткі тірымальнікі лкцый яго кампаніі. Як бачыце, не вельмі прыемная будучыня…

— Як кажуць, у вужакі ног, а ў Уолтэра канцоў не знойдзеш, — сказаў стрымана Іван Іванавіч Дзянісаў і адышоў у бок.

Ён не дарэмна цікавіўся Полем. Хоць экіпаж «Анаконды» быў выратаваны ад гібелі, усіх членаў—i Поля, i Роба, i Макса — чакала на радзіме вялікая непрыемнасць. Авантурыстычны план Уолтэра праваліўся, i сенатар, вядома, каб выйсці сухім з вады, пастараецца перакласці ўсю віну за няўдачу на астранаўтаў. Ужо загадзя можна меркаваць, што іх абвінавацяць ва ўсіх смяротных грахах і абавязкова ў садзеянні комуністам па захопу Месяца.

Калі прасачыць ход усіх падзей, знайсці прычыны загадкавай катастрофы, экіпажу ракеты цяжка будзе адхіліць ад сябе паток паклёпу, хлусні, пагроз. Лёс яго загадзя вырашаны.

Дзянісава здзівіла маўклівасць i незразумелая замкнёнасць Поля Арноля. Чаму ён не хоча ні з кім параіцца аб сваёй бядзе? Гэта выпадковасць, ці загадзя прадуманы разлік? Можа ён спадзяецца на нешта? А перад імі тоіцца, хавае праўду?

Цікава было-б пагаварыць з Робам Пітэрсам. Але штурман яшчэ вельмі слабы.

Сёння па плану работ Віктар быў пасланы да кратэра Эўдокса, каб там правесці разведку, вызначыць раёны залягання радыёактыўных руд. У памочнікі яму Дзянісаў даў Поля Арноля.

— Глядзі-ж, Віктар, — папярэдзіў начальнік экспедыцыі,— заданне адказнае. Будзьце асцярожнымі.

Віктар бадзёра ўсміхнуўся і, па-сяброўску ляпнуўшы Поля па плячы, сказаў:.

— Я з гэтым волатам зрушу там усе горы…

Ён ускінуў на плечы рэнтгенометр, кіўнуў галавой Арнолю, i яны, уключыўшы рэактыўныя касцюмныя маторчыкі, імкліва панесліся ў далячынь.

Чым болыд прыглядаўся Арноль да Віктара Матука, тым болын выспявала ў яго думка выкарыстаць гэтага штурмана, яго нейкую незадаволенасць, для захопу ракеты. Тысяча д’яблаў! Ён вярнуўся-б назад на Зямлю не зганьбаваным няўдачнікам, а сапраўдньім героем. Выдатная думка!

Але як яе здзейсніць? «Вось каб што-небудзь здарылася з Дзянісавым i Алегам Драздом, — думаў ён. — Скалам, нечакана зваліўся на іх метэор, ці прываліла-б іх каменная скала. Стой! — супыніў ён свае думкі.— А навошта чакаць? Можна-б што-небудзь прыдумаць… А тым часам падвярнуўся ўдалы момант пагаварыць з гэтым рыжаватым фанабэрыстым юнаком».

Поль Арноль кашлянуў i нечакана спытаў:

— Містэр Машук, скажыце, вы шчаелівы?

— Вядома, — адказаў той, здзіўлена паглядзеўшы на кампаньёна.

— А багаты?

— Хіба вы не чулі: мільянер!

— Колькі-ж у вас мільёнаў? — вытрашчыў вочы Поль.

— 200 мільёнаў чалавек, якія працуюць на мяне, а я на іх!

— О, містэр, гэта пахвальна! Але не нова. Здаецца, сэр, — i ён прыжмурыў вочы, як-бы намагаючыся нешта прыпомніць, — вы паўтараеце чужыя словы…

— Словы свайго суайчынніка Валерыя Чкалава — адказаў Віктар.

Поль Арноль быў азадачаны адказам Віктара Машука. Але ён не

хацеў адступіцца.

— Я ведаю, вы тэта гаворыце не ад шчырага еэрца. Вы разлічвалі на эфект.

— А вы на што разлічваеце, сэр? — бліснуў злосна вачыма Віктар. — Хопіць! Усё для мяне зразумела.

— Сэр, — не сунімаўся Поль. — Я хацеў вам проста прыпомніць, што чалавек павінен браць ад жыцця ўсё, што можна, нават пры неспрыяльных умовах.

— Мы ўсё і бярэм, містэр.

— Для вашых 200 мільёнаў? — кпліва прамовіў капітан «Анаконды». — А вось мы бярэм для саміх сябе. Ведаеце вы, што ў сейфах нашых Штатаў падрыхтаваны для траіх чалавек пяць мільёнаў долараў? Вы ўяўляеце — бездань грошай! Ды вось крыху няскладна атрымліваецца, у нас нехапае трэцяга чалавека…

— А Макс Вэл? Вы пра яго забыліся? Ён жа жывы, здаровы…

— Але павіс у космасе, не даляцеў да Месяца — ён выключаецца з разліку, — катэгарычна зазначыў Поль Арноль.

— Значыць, вы шукаеце прэтэндэнта <на яго долю?

Поль Арноль ажывіўся і, зазірнуўшы ў твар Віктару, радасна сказаў:

— О, вы разумееце мяне з поўслова, містэр. Гэта пахвальна, вельмі пахвальна.

— Вядома, разумею, — ужо зусім весела прамовіў Віктар, цешачыся намаганнямі чужака, ён памаўчаў хвіліну, потым дадаў: — На чужым гарбу хочаце ў рай прабрацца.

Поль Арноль прыкусіў губу. Аказваецца, яго старанне было дарэмным. Тэты рускі хлапец — заядлы комуніст. Які непрыстіупны і калючы! Голай рукой не возьмеш…

Капітан «Анаконды» засумаваў. А ён так спадзяваўся! Значыць, яго план нумар адзін праваліўся? Што-ж прыдумаць цяпер?

Віктар Машук спыніўся, паглядзеў на карту.

— Ну, містэр, — сказаў ён. — Мы тут павінны разыйсціся. Вы пойдзеце па правым баку Эўдокса, а я па левым. Бачыце па сваёй карце?

— Бачу, сэр.

— Калі што заўважыце, перадавайце па радыё. Сустрэнемся на поўднёвых адгор’ях кратэра.

Поль маўкліва кіўнуў галавой і, выбраўшы арыентыр для свайго руху, паволі накіраваўся па маршруту.

Цяпер гэтая прагулка страціла для яго ўсю цікавасць. Ён падскокваў, высока ўзлятаў у вышыню, падоўгу спыняўся на выпуклых валах, заглядаў у шырокія чорныя шчыліны. На паказанні рэнтгенометра не пазіраў. Навошта служыць комуністам? Гэта занадта. Калі Уолтэр даведаецца, будзе яшчэ адна лішняя падстава судзіць яго, як здрадніка Штатаў.

Даляцеўшы да гары з тупым пікам, ён пачаў старанна абследаваць яе. Гары фактычна не было, яна ляжала разваленай, раскіданай па ўсёй мясцовасці асобнымі вуглаватымі глыбамі, цяжкімі масіўнымі каменнямі. Выступы скал свяціліся на сонцы, адгор’і танулі ў густым непраглядным змроку ценяў.

Нечакана Арноль спыніўся і радасна ўстрапянуўся. Што гэта вунь там блішчыць? Ды так ярка, прамяніста! Божа, ці не натрапіў ён на самародак дыямента?

Сэрца моцна забілася, затрапятала. Поль, не зводзячы вачэй з дзівоснага агеньчыка, рушыў наперад. Адзін скачок, другі, і вось — адзінокая, падобная на вежу, скала.

Рукі недярпліва пацягнуліся да яе шурпатых, шэра-чорных бакоў. Ен адбіў кавалак скалы, прагна ўпіўся ў яго вачыма. На далоні ляжаў нейкі камень з сіняватымі, чырвонымі і зялёнымі прожылкамі, свядіўся пад промнямі Сонца то як дыямент, то як сапфір, то як малахіт.

Поль засумаваў. Як яму не шанцуе! Усё-ж ён паклау сваю знаходку ў сумку, каб паказаць яе совецкім астранаўтам.

Потым сеў, задумаўся. Што рабіць? Душа жыла нядобрымі прадчуваннямі. Ён на момант успомніў Элсі. Два дні назад, пасля прыходу ў лагер совецхіх астранаўтаў, ён паслаў ёй тэлеграму. Але нешта яна не адказвала. Забылася, знайшла другога ці ёй загадана маўчаць? Як відаць, не толькі Элсі, але і ўсе на радзіме не вельмі радаваліся іх выратаванню.

Павярнуўшыся назад, ён убачыў удалечыні высокія горы, якія вельмі нагадвалі панурыя, навальнічныя хмары. Гэта Каўказ. Ці не абследаваць яго? Можа там што-небудзь знойдзецца нечаканае?

Не доўга думаючы, ён пакінуў бераг кратэра і паімчаўся да ззяючых, асветленых сонцам хрыбтоў.

Вось круглая камяністая чаша вялікай яміны, нейкія хвалістыя горныя ланцугі, шырокая катлавіна, заціснутая скаламі. А далей… Ён нават спыніўся, каб крыхіу аддыхацца. Перад ім стаяла грамада высокіх гор, якія нагадвалі сабой дзівосны горад з незвычайнымі небаскробамі. «Гэта крыху падобна на галоўны горад Штатаў,—падумаў Поль. — Вунь там, здаецца, павінен праходзіць Брадвей, а крыху ўбок — Уол-стрыт. Эх, каб гэта быў сапраўды родны горад», — уздыхнуў сум-на Поль.

Доўга ён стаяў нерухома, зачараваны ўбачаным відовішчам. Потым рэзка ўзмахнуў рукамі, падскочыў угару і паляцеў да плоскай камяні-

стай скалы. Доўга ён блукаў па цяснінах, адгор’ях, узлазіў на высокія скалы, спускаўся ў халодныя змрочныя шчыліны— і ўсё дарэмна. Пад рукі траплялі вядомыя на зямлі мінералы — горныя шпаты, слюда, граніт — і толькі. Нідзе ніводнага алмаза! «Якая бедная планета, — падумаў Поль. — Нават першых сваіх жыхароў не можа нічым узнагародзіць».

Падарожжа на Каўказ не было лёгкай прагулкай. На кожным кроку яго падпільноўвалі нечаканасці. Апускаючыся на асобныя горныя пляцоўкі, ён то раптам тануў у дробным, пульхным, як попел, пыле, то ляцеў у прадонне з кавалкам адламанай пароды, якая тут-жа рассыпалася драбнюткім парашком.

Паглядзеўшы на гадзіннік, ён устрывожыўся. Аказваецца, ён аж пяць гадзін прабыў у каменных сутарэннях Каўказа. Трзба было спяшацца да кратэра Эўдокса. Там яго павінен чакаць Машук. Што ён скажа яму, чым вытлумачыць невыкананне задання?

I раптам… Што гэта? 3 гары зваліўся камень і ляціць уніз, у прадонне…

Поль ад нечаканасці застыг на месцы і ўпіўся вачыма ў далячынь. Ды не, гэта не камень, ёнвыразна ўбачыў дзве нагі, абутыя ў чаравікі. «Хто-ж гэта? — маланкай мільганула думка. — I ён ляціць уніз галавой, не выкарыстоўвае свайго маторчыка?»

Халадок прабег па целе Поля. Ен яшчэ доўга стаяў, углядаўся ў панурыя востраверхія хрыбты гор, чакаў, што вось-вось з далёкіх іх цяснін вынырне постаць чалавека.

Нарэшце прадаўгаваты твар Поля расплыўся ад задавальнення.

Так, Поль радаваўся. Ен бачыў, як загінуў чалавек. «Вядома, — думаў ён зласліва, — гэта або Дзянісаў або Алег Дрозд. Ну вось, выконваюцца мае жаданні»…

Перабраўшыся праз грэбень невысокай гары на другі бок, Поль што было моцы паімчаўся да мора Яснасці. Там яго чакаў Віктар.

На просьбу расказаць, што ён заўважыў на сваім маршруце, Поль пачціва ўсміхнуўся і прамовіў:

— Калі ласка, містэр Машук. Вось дакладны план. Я лічу: тут цэлы скарб для ўсёй Зямлі…

— Так, — згадзіўся Віктар. — Вялікая будучыня ў Месяца. Хутка тут узнікнуць сапраўдныя гарадскія пасёлкі,— летуценна дадаў ён.

— I адзін з іх назавуць горадам Машук…

Віктар павярнуўся, дапытліва паглядзеў на свайго кампаньёна. Глядзі ты, як выслужваецца! Чаго-б гэта?

— Я, містэр Арноль, не прэтэндую на грошы, як вы ведаеце, а тым больш на славу, — сказаў ён паважна праз момант.

— О, мне падабаецца ваша незалежнасць!

Хутка размова закончылася. Вядома, Віктар не мог здагадацца, што Поль падсунуў яму падманны план радыёактыўнага ўчастка.

Задаволеныя адзін адным, яны рушылі ў зваротны шлях.

У лагеры было пустынна і маўкліва. Ракета, як магутны абеліск, узвышалася на скалістым беразе мора Яснасці. Віктара крыху здзівіла панурая цішыня. Потым супакоіўся. «Мабыць, змарыліся за дзень, адпачываюць», — падумаў ён.

Дзянісаў быў у ракеце. Ен сядзеў ля пасцелі Роба, аб нечым з ім размаўляў.

— А-а! Нарэшце! — усклікнуў Іван Іванавіч. — А мы з Робам пачал! ўжо хвалявацца… Пара, сябры, абедаць, — устаў ён з лёгкага плеценага крэсла. — Ды вось нешта Алег затрымліваецца…

— А дзе ён? спытаў Віктар:

— Гадзіны тры назад папрасіўся на прагулку з кінокамерай. Хоча цэлы фільм прывезді на Зямлю.

— О, гэта пахвальна з яго боку! — усклікнуў Поль Арноль, і вочы яго хітравата заблішчэлі. — Ен такі дзелавіты, ініцыятыўны. Клянуся, містэр Дрозд далёка пойдзе, У яго — талент!

Іван Іванавіч доўгім дапытлівым позіркам паглядзеў на капітана «Анаконды», потым зусім лагодна спытаў:

— Мяне цікавіць, містэр Арноль, з якога часу вы сталі прадказальнікам лёсу?

— Калі пачуў сваю бяду, — хіхікнуў Віктар.

Поль Арноль спачатку нахмурыўся, але потым зусім бестурботна зарагатаў і сам.

— А вы гумарыст, містэр Машук, хе-хе-де, — сказаў ён. — У маёй краіне любяць такіх людзей.

Затрымка Алега ўжо не на жарт усхвалявала ўсіх. Дзянісаў некалькі разоў падаваў сігналы па радыё, хацеў звязацца з хлопцам, запытаць, чаго ён марудзіць са зваротам, але той маўчаў.

Што за ліха? Ці не забраўся куды-небудзь далёка?

Яны больш не сталі чакаць і сабраліся ў сталовай абедаць.

* * *

Бяда прыйшла ў лагер астранаўтаў. Нават пошукі ў ваколіцах мора Яснасці не далі вынікаў. Алег Дрозд не знаходзіўся і не адгукваўся па радыё.

— Дзянісаў сядзеў пахмуры і злосны. Згодна плана, трэба было збірацца назад, у дарогу. — I вось — маеш! Знік чалавек! Дзе яго шукаць? Былі ўключаны і працавалі ўсе радыёпрыёмнікі на ўльтракароткіх і сярэдніх хвалях, ярка свяціліся люстэркі тэлеэкранаў.

Віктар іустрывожана хадзіў па каюце, потым прыпыняўся, услухоўваўся ў манатоннае гудзенне дынамікаў і думаў, думаў…

Пошукам Алега замінала прысутнасць у лагеры замежных гасцей. Дзянісаў не давяраў ім. Гэтыя людзі могуць пайсці на любыя авантуры,

Роб Пітэрс паправіўся і адчуваў сябе добра. Дзянісаву і Віктару ён падабаўся: сціплы, удумлівы, разважлівы. Праўда, усё гэта магло быць паказным, знешнім. У чалавечую-ж душу не заглянеш… Адно абнадзейвала і давала падставу бачыць у асобе Роба не ворага, а сябра — тое, што ён рабочы. Дзянісаў гутарыў з Робам і ведаў, што доўгі час ён хадзіў беспрацоўным, спазнаў гора і галечу.

Але Поль Арноль! Гэты няўдалы капітан меў сілу і ўладу над Робам і мог выкарыстаць яго для выканання сваіх планаў.

А што планы ў Поля ёсць — у гэтым не было сумнення. Ен імкнуўся схаваць сваё нутро ад совецкіх людзей, прыкрываючыся маскай ветлівасці і бестурботнай весялосці. Гэта можна было зразумець, пільна прыгледзеўшыся да яго. Хоць ён імкнуўся, але не мог схаваць халоднай нянавісці, якая таілася ў вачах.

Каб параіцца між сабой, рашыць, як дзейнічаць, Іван Іванавіч папрасіў Роба i Поля выйсці з каюты ракеты. Калі яны апранулі касмічныя касцюмы і выйшлі, Дзянісаў сеў. насупраць Віктара, задумліва сказаў:

— Воўк ліняе, ды нораву не мяняе.

— Вы пра каго гэта? — не зразумеў адразу Віктар.

— Хіба не здагадваешся — пра Поля Арноля! Не падабаецца мне яго ўгодлівая ўсмешка, напускная стараннасць.

— Хіцер Зміцер, — згадзіўся Віктар. — Я-ж вам гаварыў: ён мяне ўжо купляў.

— А якой ты думкі аб Робе?

— Здаецца, наш чалавек. Трэба шчыра папутарыць з ім. Калі ён будзе на нашым баку, тады Поль не страшны.

— Правільна, так і зробім, — згадзіўся праз хвіліну Іван Іванавіч. — Пакліч Роба.

Ён вярнуўся ў каюту, распрануўся і, па запрашэнню Дзянісава, сеў на ўскрай канапкі. Нейкі момант стаяла няёмкая цішыня.

Рукі Роба, валасатыя, моцныя, ляжалі спакойна на каленях. Нельга было не пранікнуцца павагай да гэтага магутнага чалавека.

— Дарагія сябры, — нарэшце сказаў Роб вуркатлівым густым басам. — Я адчуваю сябе перад вамі вінаватым.

— У чым? — спытаў шчыра Іван Іванавіч.

— Я не ведаю, як аддзякаваць за выратаванне… Адбыўся нейкі цуд… Я ніколі не думаў, што застануся жывым.

— Таварыш Пітэрс, не хвалюйцеся. Мы рады, што выратавалі людзей. Тое, што вы жывы, з’яўляецца лепшай для нас падзякай, Вось i мы, як бачыце, трапілі ў цяжкае становішча, — прадаўжаў як-бы між іншым Дзянісаў. — I нам трэба дапамога…

— О, таварыш Дзянісаў, — горача ўсклікнуў Роб. — Разлічвайце на мяне, як на самога сябе. Я да вашых паслуг.

Іван Іванавіч Дзянісаў задаволена кіўнуў галавой. Нельга было не паверыць у шчырасць Роба. Начальнік экспедыцыі ўзяў ягоныя ріукі ў свае, сціснуў іх моцна, па-сяброўску, і спытаў:

— А што вы можаце сказаць пра свайго капітана?

Роб апусціў галаву. На твары варухнуліся і застыглі скулы. На ілбе ўсхвалявана пульдавала тонкая сіняватая жылка.

— Гэта д’ябал! — выгукнуў ён раптам з несхаванай злосцю. — Не глядзіце, што ў яго хвост лісіны, затое зубы тыгрыныя! Ох, і паваяваў-жа я з ім тут, пакуль вы на нас натрапілі,— сказаў ён i з палёгкай уздыхнуў.

— А што такое было? — зацікавіўся Дзянісаў.

— Вы не чыталі мае запісы? — здзівіўся Роб. — Хіба іх не заўважылі ў ракеце?

— Як не заўважылі? Вось яны, — паказаў Віктар старанна перавязаныя шпагатам блакноты.

— Прачытайце, тады вы ўсё зразумееце.

Мінула добрых поўгадзіны. Нарэшце Іван Іванавіч Дзянісаў устаў, адклаў іу бок запісы і радасна сказаў:

— Вы — малайчына! Вы — наш сябар! А ў нас кажуць: для сяброў пірагі, для ворагаў — кулакі. А цяпер, дарагія мае, давайце параімся, як адшукаць Алега.

Раіліся нядоўга, бо хутка прыйшлі да агульнай думкі.

3 Масквы, з Акадэміі навук i Цэнтральнага касмадрома праз кожныя поўгадзіны пыталіся аб лёсе Алега. Адказы былі несуцяшальныя.

* * *

На пошукі Алега накіраваліся ўсе: Дзянісаў і Віктар. Роб i Поль. Было вырашана як след абследаваць увесь поўночны ўчастак мора

Яснасці, а таксама граду Каўказскіх гор. Гэтыя ўчасткі Месяца былі найбольш цікавымі для кіноаператара. Дзянісаў накіраваўся да Каўказа, Роб — да кратзра Мазон, а Віктар з Полем — на раўніну, што ляжала ля кратэраў Эўдокс і Арыстотэль.

Лёгка ляцець у беспаветранай прасторы Месяца. Уся навакольная мясцовасць аж зіхаціць ад сонечнага святла. Яе яркасць яшчэ больш падкрэсліваецца чорным, як сажа, небам.

Позірк Івана Іванавіча прагна шукае сярод панурай пустыні слядоў чалавека.

I вось Дзянісаў убачыў наперадзе рад завостраных ззяючых вяршынь. Сэрца трывожна забілася. Іван Іванавіч прадчуваў, што Алег мог трапіць у бяду толькі дзе-небудзь у горах. Ён замарудзіў палёт і стаў больш пільна разглядаць навакольную мясцовасць.

Вось доўгая шэра-бурая раўніна, роўная і чыстая, быццам заасфальтаваная. Дзянісаў апусціўся ўніз і цяжкімі чаравікамі прайшоўся па глебе. Дзіўна, не застаецца ніводнага следу. Тады ён зноў узняўся ўвышыню і накіраваўся да зубчастай лініі небасхілу. Хутка перад ім паўстала складанае спляценне горных кражаў. Перспектыва гор, што адкрыліся позірку, моцна ўразіла Дзянісава. Тут было царства дзівосных ззяючых пікаў і скал, абваленых і разбітых на дробныя кавалкі глыбаў.

Тут нішто не нагадвала аб прысутнасці чалавека, аб яго працы i дзейнасці. Усё было мёртвым, панурым.

— Алег!.Алег! Адгукніся, мы шукаем цябе! — іу роспачы загукаў Іван Іванавіч.

Ёндоўга стаяў нерухома, чуйна прыслухоўваўся. Яго позірк снаваў па далягляду. Пустэча, нерухомасць.

Нечакана доўгі цень далёкага горнага піка, што ляжаў ля яго ног, калыхнуўся ўбок і, як некім зрэзаны, знік, адкрыўшы перад ім чорнае глыбокае бяздонне. Іван Іванавіч спалохана адступіў назад. У далечыні, на месцы горнага піка, узняўся высокі слуп пылу. Здавалася, вось-вось цясніны гор запоўняцца працяглым грамавым гулам абвалу. Але тут аб ім напомніла толькі невялікае дрыжанне глебы. Што здарылася з пікам? У яго ўрэзаўся метэор ці там неасцярожна ступіў Алег?

Пераскокваючы праз шчыліны і абрывы, лёгка і спрытна адштурхоўваючыся ад каменных глыбаў і невялікіх пляцовак, Дзянісаў накіраваўся ў глыбіню гор. 3-пад ног вырываліся каменні, адкосы скал пры невялікім дотыку рассыпаліся ў дробны пыл, але Іван Іванавіч кожны раз паспяваў своечасова ўключыць маторчык, і гэта яго выратоўвала ад гібелі.

Позірк толькі на адно імгненне схапіў абрысы ўмяціны на адным з горных схілаў, а сэрпа радасна затрапятала: гэта-ж след чалавека! Дзянісаў, поўны радасным прадчуваннем блізкай сустрэчы, усхвалявана закрычаў у мікрафон, патрабуючы, каб Алег неадкладна адгукнуўся. Пастаяў крыху, паслухаў. У навушніках ні гуку, ні шолаху.

— Дзе-ж ты, Алег?.

Дзянісаў па вузкаму адкосу скалы перабраўся да грады невысокіх гор.

А вось і доўгі ланцуг парных ямінак. Так, гэта былі чалавечыя сляды! Іван Іванавіч нахіліўся, прыгледзеўся. Што за ліха? След быў вялізны і нічым не нагадваў сваімі абрысамі форму чаравікаў Алега. Для большай пераканальнасці Іван Іванавіч побач выціснуў след сваёй нагі.

Два розных, мала падобных сляды! Новая здагадка — тут быў чалавек, які насіў чаравікі замежнай фірмы! У гэтым не было ніякага сумнення: поўкруглая форма абцаса, шырокія наскі з шыпамі.

Хто-ж пакінуў іх? Ды вядома — Поль Арноль! Чакай, разам з Віктарам ён абследаваў раён кіратэра Эўдокеа. Як-жа мог трапіць сюды?

«Значыць, ашукаў нас, — мільганула жахлівая думка. — Ён сустрэў Алега i…»

У Івана Іванавіча перахапіла дыханне.

Ён яго забіў… Пра гэта ігадаць няма чаго. Які жах!..

Іван Іванавіч прасачыў напрамак слядоў, потым пачаў абследаваць бяздонныя шчыліны і вузкія цясніны. Нідзе ніякага знаку.

Нарэшце Дзянісаў епыніўся, цяжка ўздыхнуў. Ён дрэнна бачыў: на вочы набеглі слёзы.

Пастаяўшы крыху, ён павярнуўся назад і, запусціўшы маторчык, стаў па вузкіх скалістых калідорах выбірацца на раўніну.

* * *

Віктар Машук вяірнуўся ў лагер раней, чым Дзянісаў і Роб. Пакінуўшы Поля ля ракеты, ён увайшоў у каюту.

Алега не знайшлі… Алег загінуў… Цяжар смутку і жальбы прыгнятаў душу. Толькі цяпер упершыню Віктар адчуў,як моцна ён паважаў Алега. Праўда, у апошні час у іх адносінах адчувалася нейкая нацягнутасць. Але-ж гэта было «епаразуменне. «Хіба можна спрачацца з-за кахання? Які я ўсё-такі дзівак! Наташа вфнецца, i цяпер я буду яе моцна-моцна кахаць»…

Віктар паглядаў па баках. Вось тут учора за гэтым столікам сядзеў Алег, жаіртаваў, смяяўся. «Дзе-ж ты цяпер, дружа? Скажы, як i чым табе дапамагчы?»

Распрануўшыся, Віктар закурыў і паглыбіўся ў думкі.

Праз ілюмінатары лілося яркае сонечнае святло, у паветры зусім па-зямному екакалі, кружыліся пылінкі, аднатонна адлічваў хвіліны атамны гадзіннік, устаўлены ў пярэднюю сценку каюты.

«Ужо мінула 21 гадзіна. Алег! Алег! А ты помніш, колькі разам перадумалі дум, якія будавалі планы! Нам пашчасціла — нам даверылі першымі ступіць на Месяц. Нялёгка было, але выдужалі, не зламіліся. Як-жа будзем без цябе?..»

Віктар скрануўся з месца і толькі зараз убачыў, што сядзеў перад вялізным выпуклым люстрам тэлеэкрана. Ён уключыў кнопку. Успыхнуў экран, і Віктар ад неспадзяванасці ўздрыгнуў. Проста на яго, не мігаючы, з тугой глядзела Наташа і з адчаем клікала:

— Алег! Алег! Ты чуеш? Я шукаю цябе! Адгукніся!

Віктар быў уражаны да глыбіні душы. Наташа пакутуе! Наташа — у горы! Дык значыць яна сапраўды пакахала Алега! А ён? Што яму рабіць?

Віктар падхапіўся з месца і, іупіўшыся позіркам у пакутлівы застыглы твар Наташы, нерухома стаяў некалькі хвілін, не ведаючы, што рабіць.

Яна заўважыла Віктара, і да яго слыху раптам даляцеў ласкавы naнылы голас:

— Добры дзень, Віктар! Чаму ты ў каюце? Чаму не шукаеш Алега?.

Віктар уздыхнуў, i злосць раптам знікла.

Яму як-бы нехта шапнуў: «Ты забыўся, сябры пазнаюцца ў бядзе».

I ён адчуў сябе вінаватым не толькі перад Алегам, але і перад Наташай.

Заміргаўшы вачыма, Віктар сказаў:

— Наташа, не сумуй, не губляй надзеі! Мы знойдзем Алега! Мы вернемся разам на Зямлю.

Ён бачыў: дзяўчына, пачуўшы яго словы, устрапянулася, ажыла, і ў яе ласкавым позірку можна было прачытаць глыбокую сардэчную падзяку.

Яны стаялі нерухома, доўга глядзелі адзін на аднаго. Засмучоны твар Наташы быў, здаецца, яшчэ прыгажэйшы. Яна прышла сюды ў каюту, праз змрочную ледзяную прастору сусвету, прасіла і патрабавала знайсці, вярнуць на Зямлю Алега.

Віктар быў загіпнатызаваны яе позіркам. I калі яна сказала: «Чаго-ж ты стаіш? Ідзі! Ідзі!» — ён хуценька павярнуўся і стаў апранацца. Калі адчыніў дзверы камеры-шлюза, не ўтрываў і яшчэ раз паглядзеў на экран.

Наташа сачыла за ім. Хоць твар i пастава яе не змяніліся, але ён заўважыў, што яна ўжо не можа добра валодаць сабой: сціснутыя засмяглыя губы дрыжалі, у вачах блішчалі слёзы.

Віктар быў у адчаі. «Яна кахае Алега! Яна нават не хавае гэтага перада мной, — падумаў ён. — Я між іх — трэці лішні…»

Стала шкада самога сябе. Ён аказаўся не вартым шчырай увагі Наташы. Сам вінават! Каханне не церпіць знявагі, насмешкі, падману. Вось цяпер расплачвайся! Страціў дзяўчыну… Яе выбраннік — Алег.

I раптам міма яго волі ў галаве заварушылася думка: «Алега-ж няма i, мабыць, не будзе. Не бядуй, не хвалюйся. Усё міне, і ўсё ўпарадкуецца…»

Віктар па-сяброўску кіўнуў Наташы галавой і зачыніў за сабой дзверы. Ён, Віктар, яшчэ пакажа сябе. Яшчэ невядома, хто сярод іх трэці лішні!.

Ён разумеў, што даказаць шчырасць свайго пачуцця ён можа цяпер толькі ў прысутнасці Алега. Ён прывядзе Алега з каменных сутарэнняў гэтай мёртвай планеты, паставіць яго перад тэлеэкранам i скажа:

— Глядзі, Наташа, я пакляўся i я яго знайШоў!

Тады жна павінна ўсё зразумець, вярнуць назад яму давер, павагу, ласку, пачуцце. Каханне, як i шчасце, не прыходзіць само — яго заваёўваюць!

Саскочыўшы з лесвіцы на светлакарычневую базальтавую пляцоўку, Віктар спыніўся. Дзівосны ландшафт, быццам абпалены небывалым пажарам, адкрыўся перад ім. I ён адразу адчуў сябе адзінокім, нават бездапаможным. Вялікія пачуцці і думкі, якія толькі што хвалявалі яго, здавалася, вырваліся з душы і зніклі ў гэтай бязмежнай сухой пустэльнІ.

Куды-ж ісці шукаць Алега?

I раптам да яго падышоў Поль і стрымана сказаў:

— Містэр Машук, глядзіце, нехта вяртаецца…

3-за каланады дзікіх змрочных скал, якія адкідвалі доўгі цень і загароджвалі заходні бок мора Яснасці, паявілася постаць чалавека. Ёнспяшаўся, ляцеў, нібы яго гнала вялікая бура.

Не прайшло і хвіліны, як падарожнік спыніўся ля ракеты. Грузна, няўклюдна ён зрабіў некалькі крокаў у бок Поля, і Віктар зразумеў: гэта Дзянісаў. Вось ён, нарэшце, спыніўся, утаропіўшы ў чужаземца цяжкі, суровы погляд.

— Што вы зрабілі з Алегам! — не сказаў, а прададзіў праз зубы Іван Іванавіч. Твар яго зрабіўся чорным ад гневу і нянавісці.

Поль Арноль уздрыгнуў, потым зласліва ўсміхнуўся:

— Нічога не рабіў, — сказаў ён спакойна і, крыху памаўчаўшы, дадаў: — Ці нельга больш ветліва, сэр?

— Вы хочаце сказаць: свіныя вочы не баяцца гразі? Вы былі на Каўказе?

— Так, быў, — згадзіўся Поль.

— I падцкавалі там Алега?

Поль на нейкі момант разлубіўся. Што сказаць Дзянісаву? Калі як след разважыць, абстаноўка склалася не ў яго карысць. Спадзяванне Поля на прытупленне пільнасці ў членаў экіпажа совецкай ракеты, на тое, што ўдасца расправіцца з імі паасобку і захапіць «Вулкан», не апраўдалася. Склалася толькі адна ўдалая сітуацыя — i хоць яе ён павінен выкарыстаць.

Якім-жа чынам? Ага! Кожная бяда мае сваю выгаду, карысць. Калі падумаць, на лёсе Алега ён можа нажыць немаленькі капітал. Ён яму сам просіцца ў рукі. Бач, Дзянісаў, вёў пошукі на Каўказе і Алега не знайшоў. А ён, Поль, добра прыкмеціў высокую плоскую вяршыню, з якой Алег ляцеў у бяздонне. Дзікая, фантастычная надзея азарыла сэрца. Поль узняў на Дзянісава позірк, поўны добрадушша і шчырасці.

— Кажуць, што сабака, які брэша, трымаючы ў зубах спажыву, неразумны, — зарагатаў Поль. — Так, сэр?

Дзянісаў і Віктар здзіўлена пераглянуліся.

— Я вас штосьці не разумею, — сказаў Іван Іванавіч.

— А тут і разумець няма чаго, — ажывіўся Поль. — Я ведаю, дзе Алег. Толькі не думайце, што існуе нейкая сувязь паміж мной i яго недарэчным лёсам..

Віктара як-бы працяла электрычным токам. Значыць, Поль ведаў пра Алега і маўчаў! Гэта была такая незвычайная вестка, што ён не адразу паверыў ёй.

А Поль расказваў аб падрабязнасцях нечаканай сустрэчы ў горах.

Дзянісаў аж застагнаў ад гора. Віктар схапіў Поля за плячо, заспяшаўся:

— Хутчэй пакажыце тое месца…

— Хвілінку! — усклікнуў Поль з хітраватай усмешкай. — Вам даецца пакуль што магчымасць падумаць.

— Аб чым, сэр? — не зразумеў Віктар.

— Аб плаце, — ніколькі не збянтэжыўшыся, выгукнуў Поль. — Каб быць да канца дзелавым чалавекам, я патрабую выкуп за Алега ў суме 200 000 рублёў.

Віктар адхіснуўся ад Поля, палахліва заміргаў вачыма. Але Дзянісаў ніколькі не здзівіўся нахабству і дзікаму пачварсту чужаземца. Ён сурова сціснуў губы і, зрабіўшы крок да Поля, ціха спытаў:

— Няўжо вы не ведаеце, сэр, што на свеце існуе пачуцце ўласнай годнасці і чалавечая сумленнасць?

— Гэта палітыка, містэр Дзянісаў, — стрымана адказаў Поль. — І ёю хай займаюцца тыя, у каго пустыя галовы і кішэні.

Дзянісаў кісла ўсміхнуўся. Яму было зразумела, што ніякімі сродкамі не ўдасца пфаканаць чужаземца, расчуліць яго чалавечым горам.

Справа ішла аб жынці Алега і ён, як начальнік экспедыцыі, павінен быў прыняць хуткае і разумнае рашэнне. «Калі Поль задумаў гульню, хай пацешыцца», — падумаў зласліва ён і раптам, ажывіўшыся, сказаў:

— Будзе па-вашаму, сэр. Дамовіліся?

— Я на слова веру толькі богу. Кладзіце на стол кантракт.

— Што-ж, можна i кантракт. Вы не давяраеце?

— Зусім зразумела, містэр Дзянісаў, — важна, з адчуваннем сваёй годнасці сказаў Поль Арноль.

Калі былі закончаны ўсе фармальнасці, Поль павёў совецкіх астранаўтаў да Каўказскіх гор.

Раздзел дваццаць шосты

Алег чуў густы, працяглы шум. Што так магло шумець — мора, рака ці цягнік, што набліжаецца да станцыі? Не, так шуміць толькі лес! Ён хацеў падняць галаву, але не змог.

Тэты пракляты нудны шум! Ён запаланіў усю прастору, i Алену здалося, што ён плыве па ім, часамі нібы тоне ў нейкай чорнай пякельнай муці. У такія хвіліны ён намагаўся змагацца, напружваў сілы і як-бы выплываў зноў на паверхню.

Бясконца цягнуўся час. Алег заўважаў яго толькі таму, што часта змяняліся доўгія сны і гэты пакутлівы цяжкі шум.

Раптам перад ім успыхнула нейкае зарава, Яно разарвала змрок, і яго ліловыя водбліскі асвяцілі наваколле. Не, цяпер ён не мог быць рбўнадушным да ўбачанага. Алег нават адчуў, што яго твар абмывае свежы лагодны вецер. Ён вярнуўся назад у свет жыцця!

Якая навокал прыгажосць! Трывожны, надакучлівы шум знік! Ен не памыліўся: гэта шумеў лес. Вось яно, царства дубоў, бяроз, асін і хвой, якія, раскінуўшы галіны, растуць дружна, вольна i весела, стварыўшы зялёныя астравы, поўныя пр ахал оды, цішыні і вільгаці.

Бярозы… бярозы… Якая ў іх сакавітая чысціня, які прыемны ласкавы шэпт! Над імі плывуць ціхія, як лебедзі, воблакі, дзьмуць свежыя вятры. I недзе ціха, асцярожна пагруквае гром…

Алег глядзеў і не мог наглядзецца на ззяючую зямную прыгажосць. Ад непрывычкі туманілася і рабілася цяжкай галава.

Ён выразна пачуў шапаценне лісця, прыглушанае шумам ветру. Нешта накшталт успышак маланкі асвятляла свядомасць. I перад яго вачыма некуды далёка адсунуўся лес з белымі бярозамі. Цяпер ён чуў, як бушавала навальніца. Радасны вясновы дожджык стукаў падыльнай дарозе, бег наўздагон за ім. Ён хацеў схавацца, знайсці разложыстую з раламі сасну… I ў гэты час… О, божа, — ці не сон гэта, — ён пачуў голас, які пранік у душу, як глыбокі няўтольны смутак, як невыказная трывожная радасць:

— Алег! Алег!..

I тут ён адчуў, што ляжыць на спіне i не можа зварухнуцца. А дождж шуміць, шуміць… Недзе са звонам падаюць кроплі, варушаць травы, ліству, прыбіваюць пыл. I Алег раскрыў рот, хацеў, каб хоць адна кропля астудзіла гарачыя вусны, дала сілы, каб зваліць з плеч невыносны цяжар.

А нейчы голас, поўны роспачы, чакання і смутку, прабіваўся праз шум дажджу і ўсё клікаў, трывожыў:

— Алёг!.. Алег!..

Цяпер ён пачаў успамінаць, хто ведае яго імя, каміу ён патрэбны. Можа, гэта бацька, маці? Ды не! Гэта гаворыць нейкая дзяўчына. Ен пазнае яе, бачыць яе твар, вочы.

— Наташа, ты?!.

I ў гэты момант ён адчуў, як варухнуліся павекі. Дык ён епаў? Алег хацеў убачыць неба, Сонца. Але дзе яны? Навокал чорная панурая цішыня.

А ў навушніках чуецца той-жа ранейшы асцярожны шэпт. «Наташка, мілая, ты разбудзіла мяне. Я ведаю: я жыву! Бо інакш як можа жыць маё «я», не ўключаючы ў сябе пачуццяў, святла, радасці! Адкуль ты гаворыш? 3 Зямлі? Чакай, любая! Я прыду да цябе, вярнуся!»

Алег, абмацаў рукамі дол, на якім ляжаў. Гэта была каменная пляцоўка, абкружаная адвеснымі скаламі. Алег паварухнуўся. Страшэнная стома гняла ўсё цела. Аднак ён сабраў сілы і ўстаў.

Далёка-далёка ўверсе віднелася неба. Цяпер ён прыпомніў, што здарылася — сарваўся ў бяздонне. Дзе кінокамера, з якой блукаў ён па горах?

Колькі мінула чаоу? Дзе сябры, што з імі? Ен, мабыць, яшчэ доўга-доўга ляжаў-бы, каб не разбудзіла Наташа. Яна не спіць, не ведае спакою там, на Зямлі, сумуе, трывожыцца, чакае…

Алег уключыў маторчык, i яго лёгка падхапіла струменьлівая сіла і панесла, панесла…

Адвесныя сцены цясніны рассечаны каменнымі прыступкамі, карнізамі, гротамі. Запалены ліхтар выхоплівае з цемры застыглыя ўнізе і па баках скалы, падобныя на замкі, вежы і абеліскі. Здавалася, гэта былі збудаванні людзей нейкіх далёкіх невядомых эпох.

I вось неба раздалося ў бакі. Нарэшце! Пзрад вачыма — велізарны чорны хрыбет Каўказа.

Алег прыпыніўся, агледзеў цясніну, якая ледзь не стала яго магілай. Гэта была страшэнна глыбокая шчыліна, прарэзаная ў глебе на глыбіню амаль двух кілометраў.

Алег з палёгкай ўздыхнуў: бяда і пакуты засталіся ззаду. Але цела было кволае, слабае. Ен асцярожна сеў ля вострай скалы, выпіў шакаладнае малако, якое браў іу дарогу, i хутка адчуў, што цяпер можа лёгка ўстаць на ногі i нават ісці.

Свяціла сонца. Навокал усё зіхацела ад бляску горных вяршынь. Удалечыні віднелася аднастайная роўнядзь «імора», скупа расквечаная нейкімі жылкамі і плямамі самых рознастайных колераў.

Было сумна i радасна. Перад ім ляжаў неабдымны, як шчасце, свет. Хоць у ім не было ні дарог, ні палёў, ні таго высокага недасягальнага неба, што дыхае чыстым жыватворным паветрам, ён адчуваў дыханне жыцця, чуў яго прызыўныя гукі.

Алег устаў і зжахнуўся ад нечаканасці. Удалечыні на хрыбце гары ён убачыў постаці людзей.

У грудзях моцна затахкала сэрца. Не было сумнення — там Дзянісаў, Віктар i нехта з чужаземцаў…

Уздрыгнулі губы, сціснулася ў радасці сэрца. Што іні кажы, а з пакут таксама можа вырасці шчасце!

— Сябры… Таварышы! — выгукнуў Алег, і яму здалося, што ад яго голасу скалануўся ўвесь акамянелы, халодны свет.

Яго пачулі, сляшаліся на дапамогу. Алег ужо добра валодаў сабой і сам прабіраўся праз дясніны, востраверхія хрыбты, бяздонныя катлавіны насустрач сваім сябрам.

Яны ўвайшлі ў каюту іракеты. Іван Іванавіч першым прапусдіў Алега і загадаў яму адразу-ж распранацца. Цяпер можна было добра разгледзець твар юнака. Ён быў бледны, схуднелы, нават не верылася, што за адны суткі можна так змізарнець. Толькі вочы Алега свяціліся па-ранейшаму горача.

— Ну, раскажы, як усё здарылася, — сказаў Дзянісаў, сядаючы побач з Алегам.

— Як кажуць, чорт панёс на гнілы мост… Вось палез на скалу за гэтым каменем і сарваўся.

Віктар Машук працягнуў руку.

— Пакажы!

Камень быў з аднаго боку аголены, як-бы складзены з асобных каляровых плітак, з другога — пакрыты нейкім аксамітным мохам. Віктар крануў гэты мох рукой і здзіўлена ўтаропіў позірк у Дзянісава.

— Іван Іванавіч… — прамармытаў ён ціха. — Што за дуд?

Дзянісаў адарваў кавалачак моху і, сеўшы за столік лабараторыі,

некалькі хвілін глядзеў на яго праз мікраскоп. Потым павольна павярнуўся і глыбокадумна прамовіў:

— Жыццё скупое — і адзенне такое…

— Дык гэта расліннасць? — здзівіўся Алег.

— Яна самая, — выдыхнуў Дзянісаў і павольна закрочыў па каюце. — Нечакана-нягадана… Бачыш, якое магутнае… жыццё… Без паветра, вады, а заваявала месца.

— Як гэта растлумачыць? — звярнуўся Віктар да Дзянісава. — Мне не верыцца…

— Тлумачэнне тут простае, сябры, — сказаў ён. — Жыццё ўсемагутнае. Як бачыце, яно заваявала Месяц раней, чым розум чалавека. I гэта не дзіўна: i на Зямлі ёсць мікраарганізмы, якія не баяцца лютага холаду і пякельнай гарачыні..

Радасць ахапіла людзей. Няхай жыццё тут хілае, убогае, яно ўпрыгожвае гэты застыглы змрочны свет, чапляецца за каменыі, сагравае іх сваім нясмелым, патаемным дыханнем.

Жыццё… Жыццё… У цябе — бездань магутнасці! Ты ўсюды вядзеш барацьбу — i перамагаеш! Як слаўна гэта ўсведамляць, асабліва тут, у гэтым нямым царстве гарачыні i холаду.

— Не дарэмна ты пакутаваў, Алег, — сказаў шчыра Віктар. — Я зайздрошчу табе…

Алег пільна прыгледзеўся да таварыша. Віктар трымаў сябе падкрэслена проста, быў вясёлы, задаволены. Алег успомніў пра Наташу i насцярожыўся. Ці не памірыліся яны? Магла-ж яна падумаць, што ён, Алег, загінуў i навек страчаны для яе!

Алег уздыхнуў.

Дзянісаў паспеў заўважыць клопат на яго твары і спытаў:

— Цябе што-небудзь трывожыць?

— Зямля… — прызнаўся Алег. — Яна разбудзіла мяне, шаптала нейкую казку… Што там?

— Нічога асаблівага. Бачыш, вісіць на месцы.

— I віунь там, — паказаў рукою Віктар, — самая светлая кропка. Гэта астравок твайго жадання.

— Ты кпіш з мяне, Віктар! — нахмурыўшы бровы, сказаў Алег.

— Хопіць! — папераджальна спыніў хлопцаў Дзянісаў, баючыся, што яны пачнуць сварыцца. — Усе канфлікты вырашыце пазней. Сядзіце ціха, уключаю Зямлю!

Успыхнуў шырокі экран тэлевізара. У каюту ўварваліся гукі міузыкі, галасы. I вось на светлай мазаіцы люстэрка адлюстравалася лёгкая постаць дзяўчыны з туга сплеценым вянком кос на галаве.

Позіркі Алега і Наташы сустрэліся. Наташа нават адступіла крок назад, уражаная нечаканасцю. Толькі яна клікала яго, шукала ў эфіры i вось радасць — ён жывы і здаровы стаіць перад экранам.

— Алег!

— Наташа!

Наташа ўсміхалася праз слёзы. I ўсмешка яе была такая ціхая, ясная, шчаслівая, што нават Дзянісаў не вытрымаў і вінавата заморгаў павекамі.

— Ух, як горача ў каюде, — прамовіў ён, нібы ў апраўданне. — Вочы пацеюць….

Прайшлі хвіліны няёмкага маўчання. Наташа ўзняла галаву. Яна была па-ра-нейшаму строгая і гордая, хоць яшчэ было відаць, як усхвалявана дыхаюць яе грудзі.

— Дзякую табе, Наташа. Ты выратавала, знайшла мяне…

— I не Полю Арнолю, а вам, Наташа, давядзецца плаціць выкуп за Алега, — жартаўліва сказаў Дзянісаў.

— Што за выкуп?

Іван Іванавіч ніякавата павёў плячыма і растлумачыў:

— Дробязі, Наташа. Проста наш госць, містэр Арноль, хацеў крыху зарабіць. Ха-ха-ха!.. — засмяяўся ён і глянуў на Поля.

Той сядзеў у кутку каюты і з нахабнай развязнасцю пазіраў на Дзянісава. Ён разумеў, што гавораць аб ім, і хацеў паказаць сваю незалежнасць i нават пагарду.

— Я табе раскажу аб усім на Зямлі, — прамовіў Алег. — Згода?

— Згода, — адказала дзяўчына з лёгкім уздыхам. — Змагайся, працуй і абавязкова вярніся! Мы вас чакаем!

Люстэрка экрана мільганула i пагасла. Алег адышоў у бок і сеў за столікам, насупраць Роба.

— Таварыш Дрозд, можа ў шашкі згуляем? — звярнуўся да яго замежны сябра.

Алег жвава ўзняў вочы і калі, нарэшце, да яго дайшоў сэнс пытання, усміхнуўся, адказаў:

— 3 вялікай радасцю, Роб!

Якія гэта былі шчаслівыя хвіліны! Праз ледзяныя прасторы сусвету, праз чорныя бяздонныя яго нетры патокі электрамагнітных імпульсаў данеслі гарачую ўсмешку дзяўчыны, яе чысты голас, невыказаны смутак і каханне. Будзь-жа блаславенная радасць гэтай сустрэчы!

Які вялікі, неабсяжны сусвет, але ўсюды, куды ні трапіць чалавек, за ім ляціць, яго шукае спадарожнік жыцця і маладосці — святое, гордае каханне.

* * *

На другі дзень жыхары Месяца сабраліся на нараду. Па заданню Дзянісава Алегзрабіў разлікі на старт, і цяпер расказваў сябрам аб магчымасцях звароту на Зямлю.

Справа ўскладнялася. Паліва ў ракеце засталося мала. Яго хапала толькі, каб узняць ракету i двух чалавек.

Усе еядзелі строгія, задумлівыя. На ілюмінатары ляжаў кавалак чорнага неба з блакітнаватымі іскрынкамі зорак.

Іван Іванавіч заклаў рукі за спіну і хадзіў сюды-туды па каюце.

— Тут трэба галава Саламона, — сказаў нарэшце Віктар.

— На Саламона спадзявайся ды і сам кумекай, — заўважыў Дзянісаў.

Роб Пітэрс ускудлачыў чорныя валасы і, узняўшы галаву, сказаў:

— Што-ж, мы застанемся. Нам не прывыкаць з Полем. Будзем весці назіранні за прыладамі, рабіць запісы, дапамагаць вам абсталёўваць навуковы гарадок…

Поль злосна бліснуў вачыма на свайго суайчынніка.

— Ідзі да д’ябла, Роб! — сказаў ён стрымана. — Я не хачу заставацца ў гэтай пякельнай пустыні. Я ўжо ад гэтых халодных каменняў захварэў. У мяне грып.

Алег усміхнуўся.

— Прычына сур’ёзная, сябры. Мы не можам рызыкаваць будучыняй гэтай планеты. Яна павінна быць чыстай…

Роб задаволена ўсміхнуўся. Яму было прыемна, што Алег так жорстка, саркастычна насміхаўся з Поля. Няхай ведае, чаго каштуе яго сквапнасць і фанабэрыстасць.

На небасхіле заходзіла Сонца, Доўгія цені ад высокіх горных вяршынь з кожнай гадзінай усё бліжэй і бліжэй падступалі да ракеты.

Алег нейкі момант раз. глядаў суровы ландшафт Месяца, потым адвёў позірк ад акна і, паказаўшы на макет ракеты, што вісеў на сцяне, сказаў:

— Есць адзін выхад — зняць антэны.

— А яшчэ што? — незадаволена і насмешліва буркнуў Дзянісаў.— Можна выкінуць тэлевізары? Так?.

Алег збянтэжыўся.

I вось устаў Роб, магутны і высокі. Сваёй спіной ён засланіў два ілюмінатары, і ў ракеце адразу стала цемнавата.

— Я маю прапанову, — сказаў ён хрыплаватым нізкім голасам. — Яна вельмі простая: я знайду паліва!

Усе здзіўлена паглядзелі на негра. Аб чым ён гаворыць, на што спадзяецца?

Іван Іванавіч наблізіўся да замежнага госця, прыжмурыў бровы:

— Ну, ну, гаварыце!

— Мы забыліся пра «Анаконду»! Алюмініевы і магніевы лом — выдатнае паліва, — сказаў ён і паволі сеў у крэсла.

— Гэта тое, што нам трэба! — усклікнуў Дзянісаў. — Вы малайчына, Роб!

На некалькі хвілін усталявалася цішыня. Толькі чутно было, як бег час, ды як стукалі ў грудзях сэрцы. У кутку каюты на канапцы круціўся, бы на іголках, Поль Арноль. Усе разумелі непакой капітана «Анаконды».

Роб устаў і пачаў збірацца ў дарогу. Дзянісаў. разгарнуў карту,

накрэсліў маршрут і перадаў яе Робу. Той паволі згарнуў яе і паклаў у дэлулоідны планшэт. Потым павярнуўся да Арноля, сказаў:

— Містэр Поль, нам пара!

— А вы вазьміце i на маю долю, — ні то з усмешкай, ні то сур’ёзна сказаў Арноль і неахвотна^ падышоў да гардэробнай, дзе вісеў яго касмічны касцюм.

— Няўжо вы не ведаеце, што тут яшчэ не нарадзіліся дурні, каб служыць вам, — сказаў з несхаванай злосцю Роб. — Хутчэй варушыцеся, Поль! Вам падвярнуўся выпадак вярнуцца на Зямлю, а вы марудзіце!

Яны выйшлі з ракеты.

I вось праз гадзіну Роб i Поль, абліваючыся потам, вярталіся назад. Яны то ўздымаліся ўверх, то бегалі па глебе, спатыкаючыся аб каменні. Плечы іх горбіліся пад цяжарам вялікіх паклаж.

Няўклюдныя постаці адкідвалі доўгія, пачварныя цені, і яны здаваліся ў гэты момант нейкімі страшыдламі, што павылазілі з чорных шчылін каменнай планеты.

А тым часам члены совецкай экспедыцыі вырашалі, хто павядзе ракету на Зямлю..

— Давядзецца ляцець табе, Віктар, — сказаў Іван Іванавіч Дзянісаў пасля доўгага роздуму. — У Алега тут многа спраў…

Віктар паглядзеў з-пад ілба на начальніка экспедыцыі, і твар яго непрыгожа перасмыкнуўся. Юнак зразумеў: нарэшце прыйшоў той момант, калі ён павінен паказаць сваю гордасць і знявагу да небяспекі, каб пасля атрымаць высокае права на павагу ад дзяўчыны, якую кахаў…

Апусціўшы ўніз галаву і стрымліваючы нейкае ўнутранае ліхаманкавае дрыжанне, Віктар нерашуча спытаў:

— Іван Іванавіч, я маю права на подзвіг?

— Вядома, — адказаў той, не разумеючы, да чаго хіліць штурман.

— Тады дайце магчымасць застацца мне з вамі…

Дзянісаў заклапочана сціснуў у кулак падбародак i непрыкметна зірнуў на Алега.

Алег моцна пачырванеў. Ён не разумеў Віктара i таго, дзеля чаго

той ішоў на такі ўчынак. «Адступіўся? — падумаў юнак. — Не, на гэта не падобна…»

Нейкі момнт усе маўчалі. Нарэшце Дзянісаў зрабіў жэст рукой у бок Алега і сказаў:

— Калі ты сапраўдны еябра, павшен зразумець…

— Добра. Я згодзен, Віктар, — сказаў ціха Алег.

На другі дзень «Вулкан» быў падрыхтаваны да адлёту. Поль Арноль i Роб, цёпла развітаўшыся з Дзянісавым і Віктарам, пачалі ўзбірацца па капронавай лесвіцы да шлюзавай камеры ракеты.

Алег стаяў на шэрай базальтавай пляцоўцы, слухаў апошнія распараджэнні Дзянісава.

— Калі забярэце Макса з «Алмаза», зробіш кругавы аблёт Месяца і над морам Нектара выходзь на курс.

— Зразумела, Іван Іванавіч, — бадзёра прамовіў Алег і па-вайсковаму казырнуў.

— Ну, добрай дарогі! — шчыра пажадаў начальнік экспедыцыі.

У гэты час Віктар Машук падышоў да Алега i, па-мужчынску абняўшы яго, сказаў:

— Ты будеш бачыць Наташу?

— Пастараюся.

— Перадай, калі ласка: я перад ёй вінаваты…

Позірк Віктара быў такі сур’ёзны і лагодны, што Алег адчуў, як ў душы яго раптам парвалася нейкая туга нацягненая струна. Затуманіліся вочы.

— Перадам, Віктар, абавязкова перадам! — голас яго дрыжаў, хоць ён і стараўся не паказаць свайго хвалявання.

Яны развіталіся.

Праз некалькі хвілін «Вулкан» стартаваў з Месяца.

Эпілог

Мінулі дні… Была пераадолена вялікая прастора і час… Алег выдатна прывёў на Зямлю свой касмічны карабель. Вядома, ён ніколі не забудзе той сустрэчы, якая была падрыхтавана ім.

Масква танула ў кветках… Гучалі аркестры… Марскім прыбоем кацілася ўрачыстае «ўра»…

Вядома, яго знайшла Наташа. Яны моцна і горача пацалаваліся.

I вось яны ўдваіх у кватэры. Не вельмі пышна абстаўлены пакоі, затое колькі ў іх святла, сонца, паветра! Вокны расчынены насцеж, як і іх маладыя сэрцы. 3 чацвёртага паверху адкрываецца шырокая перспектыва Ленінскіх гор. Стаіць абкружаны ружовай дымкай універсітэт, ззяе светлы мармур калон палацаў, узвышаюцца стрэльчатыя вежы, лёгка і велічна перакінуты праз раку фермы мастоў.

Пад акном — сад. Стаяць абцяжараныя пладамі яблыні. Недзе ў галлі пяе птушка. Алег застыў ля акна, зачаравана слухае яе.

— Ты ведаеш, пра што яна пяе? — задумліва пытаецца Наташа, становячыся лобач.

— Пра воблакі і блакіт неба, пра навальніцы і вятры, пра лясы і ззяючыя росы, — пра ўсе тое, аб чым сумуе сэрца i што стварае прыгажосць, — адказаў Алег з нейкім замілаваннем і ўздымам.

— Ты адгадаў, мой харошы, — уздыхнула Наташа. — Я толькі хачу дадаць: пяе яна аб нашым шчасці i аб нашых сябрах.

Алег радасна ўсміхнуўся. Яны разам, адным зачараваным позіркам адшукалі на небе шэры, нібы заімшэлы, дыск Месяца і доўга глядзелі на яго. Там працавалі і жылі Дзянісаў і Віктар…

— Гэта праўда, — Алег павярнуўся і, абняўшы Наташу за плечы, доўга пазіраў у яе твар.

— Што гэта? Ты плачаш? — спытаў ён здзіўлена.

— Так, плачу…

— Чаго?

— Не хвалюйся, Алег. Гэта харошыя слёзы: з душы выходзіць боль, смутак, неспакой…

У вокны хлынуў паток свежага ветру. Шумеў сад, хісталіся цені, разбягаліся ў небе хмаркі. Перад імі ляжаў вялікі свет радасці і шчасця, які патануў у моры сонечнага святла, у зялёнай кіпені вечна маладой і вечна прыгожай прыроды.

* * *

Беглі косыя, з намыленымі чупрынамі хвалі. За імі ўдалечыні ўгадвалася блізкая Зямлй. Нарэшце моцна прыпаены да акіянскай пустыні небасхіл прыўзняўся — і нават з ілюмінатара лёгка сталі бачны далёкія гмахі галоўнага горада Штатаў.

Поль Арноль апрануўся, выйшаў на палубу. Навокал чайкі. Акіянскі лайнер, нервова ўздрыгваючы прасоленымі бартамі, імкліва ляцеў па крутых гаманлівых хвалях.

Поль падышоў к мосціку, нахіліўся над поручнямі. Сіняя акіянская каламуць зірнула яму ў вочы. Закружылася. галава, і ён, прыкрыўшы рукамі твар, адышоў у бок.

Цяжкае, пакутлівае пачуццё сціскала яму грудзі. Недалёка была радзіма. Нядобрую сустрэчу падрыхтавала яна яму.

Яшчэ ў шляху на лайнеры Поля сустрэлі служачыя тайнай паліцыі Штатаў і ўчынілі яму допыт. Ён ахвотна аб усім расказаў і ўсю віну зваліў на штурманаў. Вядома, Роб і Макс былі арыштаваны і ўзяты пад варту. Поля пакінулі ў спакоі, але папярэдзілі, што яму пагражае судовы працэс.

Тысяча д’яблаў! Ніколі Поль не адчуваў сябе так прыкра і няўпэўнена, як у гэтыя хвіліны. Твар яго зрабіўся чэрствы, засяроджаны, вочы глыбока запалі, нібы шукаючы пад крутым ілбом больш надзейнага ўкрыцця.

Ён міжвольна падумаў аб сваім лёсе. Чаму яму не шанцуе, чаму яго так не любяць людзі? А вось Роб, здаецца, бедны, зацкаваны, але адчувае сябе сапраўдным шчасліўцам. У чым справа? Няўжо сумленнасць, шчырасць i прастата больш магутныя за золата?

Сустрэчны вецер налятаў тугімі патокамі, штурхаў у грудзі, блытаў на галаве валасы. У борт лайнера плёскалі хвалі і як-бы нашэптвалі: «Што будзе, што будзе?..».

На інебасхіле з’явілася чорная каса зямлі. Падрэзаная акіянам, яна здавалася лёгкай і няўстойлівай. Але на ёй непарушна i моцна стаялі прамавугольныя гмахі небаскробаў. Ад напружанага позірку заслязіліся вочы.

Нечакана на плячо Поля лягла нейчая чужая, няласкавая рука. Ён павярнуўся і ўбачыў Роба.

— Гэта ты? — усклікнуў ён здзіўлена.

— Як бачыце, сэр. Не чакалі? Праўда? Вы хацелі адыпрацца на нас — але не ўдалося! Увесь галоўны горад Штатаў пратэстуе супроць нашага арышту. I вось мы вызвалены…

Поль заміргаў вачыма. Якім крывым аказалася кола яго фартуны! Ламай цяпер галаву!

Поль пранізаў Роба i Макса знішчальным, поўным пагарды позіркам, павярнуўся і, ссутуліўшыся, пайшоў па палубе. Наўздагон яму данёсся гучны ўрачысты рогат.

Порт быў запруджаны народам. Не паспелі Роб Пітэрс i Макс Вэл сыйсці з трапа і павітацца з роднымі, як іх падхапілі іна рукі і панеслі на шырокую партовую плошчу. Няхай сабе не вельмі ўдалы быў палёт іх да Месяца, але яны былі героямі, не зламаліся, выйшлі пераможцамі ў суровай незвычайнай барацьбе на вялікай трасе, адкрытай чалавечым геніем у цемры сусвету.

Касмічныя падарожнікі як след адсвяткавалі сваё вяртанне на зямлю. У Роба была двайная радасць: разам з ім за сталом сядзела яго жонка, зноў здаровая і бадзёрая, гатовая дзяліць з Робам усе будучыя радасці i нягоды жыцця.

Макс Вэл, вярнуўшыся на радзіму, вядома, не пайшоў шукаць высокай гары, каб адтуль сказаць сваім землякам вымучаныя ў пакутах думкі аб шчасці i радасцях зямнога жыцця. Ён ажаніўся на Рыверы i разам з ёй паехаў шукаць па Штатах звычайнага, простага шчасця.

А што сталася з Полем Арнолем? Дзе ён? Кажуць, што хоць Поль страціў Элсі, трапіў у няміласць да Уолтэра, але не пакінуў думкі разбагацець, выбраўшы для гэтага самы кароткі шлях. Яго бачылі ў чорных балахонах воіна Нябачнай Імперыі, сустракалі ў багатых дансінгах, дзе ён святкаваў свае поспехі.

I калі ўжо на бягучым рахунку ён меў даволі круглую суму, якая давала магчымасць шырока адчыніць дзверы ў высокі свет, дзе панавалі ўлада і закон, здарылася бяда.

Неяк у горадзе Атланта тайныя агенты Ку-клукс-клана заварылі такую кашу, што паставілі пад небяспеку біудучае Нябачнай Імперыі. Поль Арноль спешным парадкам выехаў туды.

Ноччу, у час вялікай вулічнай сутычкі з неграмі, ён быў моцна паранены. Праз суткі Поль Арноль памёр.

Так замкнулася зачараванае кола яго пошукаў багацця і шчасця.

Оглавление

Мікола Гамолка Цытадэль неба

  Раздзел першы

  Раздзел другі

  Раздзел трэці

  Раздзел чацвёрты

  Раздзел пяты

  Раздзел шосты

  Раздзел сёмы

  Раздзел восьмы

  Раздзел дзевяты

  Раздзел дзевяты

  Раздзел адзінаццаты

  Раздзел дванаццаты

  Раздзел трынадцаты

  Раздзел чатырнаццаты

  Раздзел пятнаццаты

  Раздзел шаснаццаты

  Раздзел семнаццаты

  Раздзел восемнаццаты

  Раздзел дзевятнаццаты

  Раздзел дваццаты

  Раздзел дваццаць першы

  Раздзел дваццаць другі

  Раздзел дваццаць трэці

  Раздзел дваццаць чацвёрты

  Раздзел дваццаць пяты

  Раздзел дваццаць шосты

  Эпілог Fueled by Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg